به نقل از «ایرنا»

پرده آخر؛ نجات آب

تاریخ انتشار: ۲۱ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۹۲۲۶۶۱

تهران- ایرنا- اتکای شغلی به «آب» در 40 سال اخیر کشور را دچار خسارت های پرشماری کرده است. رشد کشاورزی در ایران خشک و تاراج منابع ذی قیمت آب در قالب چاه های مجاز و غیرمجاز و استقرار صنایع آب بر، منابع زیرزمینی آب را به شدت تحلیل داده است و امروز تقریبا تمامی استان های کشور با پدیده خطرناک فرونشست مواجه شده اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

خلاء ناشی از خالی شدن سفره های آب زیرزمینی براثر برداشت آب عامل فرونشست های اخیر کشور شده است. به دلیل افزایش حفر چاه و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی خطر فرونشست زمین کل کشور و از جمله پایتخت و حومه را تهدید می‌کند.

عمده دلیل این فرونشست ها خالی شدن سفره های آب زیرزمینی براثر برداشت‌های غیرمجاز است که موجب به وجود آمدن فضای خالی در زیر خاک شده و براثر کوچکترین ارتعاش این فرونشست‌ها اتفاق می افتد.

نشریه انگلیسی “نیچر” نظر به رشد این خطر سرزمینی در گزارشی می نویسد: تصاویر جدید ماهواره ای نشان می دهد نشست زمین در تهران به عنوان پرجمعیت ترین شهر غرب آسیا بسیار شدید است و در برخی مناطق به 25سانتی متر در سال می رسد.

محققان مرکز تحقیقاتی GFZدر آلمان با بررسی اطلاعات ماهواره ای از سال 2003تا 2017میلادی متوجه گستردگی فرونشست در تهران شدند که نشست به صورت گسترده ای در تهران وجود دارد و به تدریج در حال احاطه کردن فرودگاه بین المللی این شهر است.

گزارش نیچر حاکی است: جزئیات این موضوع با استفاده از تصاویر ماهواره ای به راحتی قابل مشاهده است. مطالعات قبلی نشان داده بود که دلیل نشست تهران کاهش سفره های آب های زیرزمینی است.اطلاعات ماهواره ای جدید دید تازه ای نسبت به این مشکل ایجاد کرده و نشان می دهد صفحه غربی تهران که تلاقی حوزه شهری با کشاورزی است، هر سال حدود 25سانتی متر نشست می کند. همچنین صفحه منطقه ورامین با همین میزان در حال فرو نشست است.

فرودگاه بین المللی تهران واقع در منطقه جنوب غربی شهر حدود 5سانتی متر در سال نشست می کند که به گفته محققان، یکی از بالاترین نرخ نشست ها در کل دنیا محسوب می شود.بر اساس این تحقیقات، حدود 10درصد از جمعیت تهران و همچنین ساکنان بخشی از شهرهای اقماری تهران تحت تاثیر این فرونشست قرار می گیرند.

به گفته محققان، هنگام تردد در این مناطق خیابان های غیر همسطح، دیوارهای ترک خورده و ساختمان های نشست کرده دیده می شود و برخی از این ساختمان ها به ناچار مجبور به تخریب شده اند.

از سوی دیگر، زمین های کشاورزی هم با وجود این شکاف ها و حفره ها دیگر کارایی ندارند چرا که آب های سطحی به سرعت در این شکاف ها نفوذ می کنند و گیاهان سطح زمین بدون آب می مانند.

در همین خصوص، تاکنون 100هزار حلقه چاه غیر مجاز مسدود شده است ولی حدود 30هزار چاه غیر مجاز دیگر در تهران وجود دارد. محققان با اندازه گیری عمق آب چاه ها در مناطق نشست کرده به این نتیجه رسیده اند که به احتمال زیاد سطح زمین به حالت اولیه باز نمی گردد.

همچنین براساس ارزیابی‌های صورت گرفته، مناطق تحت تاثیر نشست زمین در تهران و اطراف آن در برگیرنده 120کیلومتر خط آهن، 2300کیلومتر جاده، 21پل، 30کیلومتر خط لوله نفتی، 200کیلومتر خط لوله گاز، 70کیلومتر خطوط برق فشار قوی و بیش از 250هزار ساختمان است.

حمید منصوری مدیریت محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای البرز و کارشناس ارشد اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیطی در گفتگو با اطلاعات در این زمینه می گوید: کمبود آب در ایران و علی الخصوص در استان البرز یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت های اقتصادی در حال و دهه های آینده به شمار

می رود . متاسفانه در استان البرز مانند کل کشور هنوز استفاده مطلوب از منابع آب به شکل یک فرهنگ جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است . هرچند آب یکی از منابع تجدید شونده به شمار می رود ، اما مقدار آن محدود است .

به گفته وی، با توجه به رشد جمعیت، گسترش صنعت ، بالا رفتن سطح بهداشت و رفاه عمومی ، سرانه منابع تجدید شونده منابع آب رو به کاهش است. ایران با متوسط نزولات جوی 260 میلیمتر در سال از کشور های خشک جهان و دارای منابع آب محدود است و با وجود عواملی همچون رشد جمعیت ، نیاز به غذای بیشتر، ضرورت ارتقای سطح بهداشت و رفاه اجتماعی، توسعه صنعتی و حفاظت اکوسیستم ها، تقاضای آب روز به روز بیشتر می افزایش می یابد .

مدیریت محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای البرز ادامه می دهد: با توجه به رشد جمعیت در استان ، سرانه منابع آب تجدید شونده سالانه کاهش یافته و در حال حاضر سرانه منابع آب تجدیدپذیر استان (بدون در نظر گرفتن تخصیص از سدها برای استان‌های مجاور) حدود 785 مترمکعب در سال برای هر نفر است. با فرض ثابت ماندن حجم منابع آب تجدیدپذیر قابل استفاده در استان، در افق 1420 سرانه به 280مترمکعب در سال برای هر نفر کاهش خواهد یافت.

وی پدیده فرونشست زمین یا فرو ریزش زمین را شامل نشست و حرکت عمودی و رو به پایین زمین می داند که تا حدودی اندک با حرکت افقی هم می‌تواند همراه باشد. این پدیده، حرکتی بدون بازگشت بوده و آسیب‌های آن به وضع جغرافیایی و توپوگرافی زمین بسیار جدی و مهم است و عوامل متعددی موجب فرونشست زمین می‌شوند که از مهم‌ترین آنها کاهش سفره‌های آب زیرزمینی است و البته در ایران امروزه عمده‌ترین دلیل فرونشست همین مساله است.

وی تصریح می کند: پیامدهای فرونشست زمین تخریب کانال‌های آبیاری، خشک شدن چاه ها، فشردگی خاک و کاهش حاصلخیزی اراضی، ایجاد سیلاب و آسیب به راه‌های ارتباطی، پل‌ها، خطوط انتقال نیرو، مناطق مسکونی و زیرساخت‌های شهری است. دلیل اصلی فرونشست در اغلب پهنه‌های ایران و دشت‌های استان البرز افت شدید سطح ایستابی آبهای زیرزمینی است.

منصوری خاطرنشان می کند که این کاهش دو دلیل مشخص دارد: یکی کمبود بارندگی ناشی از نوسانات اقلیمی و دیگری برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی. در حال حاضر به عنوان نمونه فرونشست در استان البرز به‌طور عمده مربوط به برداشت بیش از اندازه آب‌های زیرزمینی است. اگرچه احیا و تعادل‌بخشی منابع آب‌های زیرزمینی از جمله اقداماتی است که می تواند در جلوگیری و کاهش این پدیده بسیار موثر باشد، اما متاسفانه برخی اقدامات در دوره‌های گذشته منجر به تشدید این بحران شده است؛ از جمله در سال 84 با تصویب قانونی، مالکان چاه های مجاز از پرداخت حق‌النظاره معاف شدند .

وی می افزاید: لذا برای اجرای هرچه بهتر طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب های زیرزمینی، بسترهایی آماده شده است؛ از آن جمله پیگیری تعیین میزان آب قابل برنامه‌ریزی در 609 محدوده مطالعاتی در قالب 75 درصد آب تجدیدپذیر برای مصارف کشاورزی، صنعتی، شرب و بهداشت، تهیه سند مدیریت پایدار آب شرب کلان‌شهرهای کشور با همکاری شورای عالی امنیت ملی کشور و همچنین تدوین برنامه برای مدیریت و مصرف کودهای شیمیایی و سموم.

این کارشناس ارشد اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیطی می افزاید: از برنامه ها و پروژه‌های مهم وزارت نیرو در خصوص کاهش فرونشست می توان به پروژه حفر چاه پیزومتری در دشت‌های کشور، نصب تجهیزات اندازه‌گیری منابع آب برای پیزومترها و چاه‌های اکتشافی دشت‌های کشور با هدف تکمیل شبکه پایش، تهیه بیلان و بهنگام سازی بانک اطلاعاتی محدوده مطالعاتی کشور، ایجاد و استقرار بازار محلی آب ، خرید چاه‌های کم بازده کشاورزی و ساماندهی شرکت‌های حفاری اشاره کرد.

به گفته وی، جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه، تقویت و استقرار گروه‌های گشت و بازرسی، تهیه و نصب کنتور حجمی و هوشمند آب و برق، اطلاع‌رسانی و ایجاد سامانه کنترل و نظارت و مسلوب المنفعه کردن و انسداد چاه‌های فاقد پروانه و مضر به مصالح عموم ازجمله دیگر اقدامات مهم در این راستا بوده است ولی از چالش‌های اصلی در اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی را کمبود اعتبارات این طرح، تاخیر در ابلاغ تخصیص‌ها، زمان‌بر بودن هماهنگی‌ها و … بوده است

منصوری پیامدهای بر هم خوردن تعادل و برداشت بی رویه ازمنابع آب زیرزمینی را چنین بر می شمارد:

1- پائین رفتن سطح آب زیرزمینی درآبخوانها، گسترش بیابان زایی و خشک شدن مزارع و باغات .

2- کاهش آبدهی قنوات و چشمه سارها ، خشک شدن رودخانه ها، دریاچه ها و تالابها.

3- افت کیفیت منابع آب زیرزمینی و افزایش شوری خاک و تخریب محیط زیست.

4- خشک شدن دشت ها و تشدید فرسایش اراضی و گسترش زمینه های تولید ریزگردها.

5- فرونشست اراضی و از بین رفتن ظرفیت مخازن ذخیره و پالایش طبیعی آب و خسارت دیدن زمین های کشاورزی ، تأسیسات زیر بنائی ، راه ها و…

6- افزایش هزینه ها وکاهش تولیدات کشاورزی که منجربه گسترش فقر و بیکاری، بروز مشکلات و بحران های اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی و همچنین مهاجرت کشاورزان به شهرها می شود.

7-ازبین رفتن فرصت های کمی و کیفی تامین آب برای مصارف شرب و صنعت مورد نیاز جمعیت رو به افزایش وایجاد بحران جدی در حفظ نیازهای اولیه تمدن دیر پای ملی درمناطق مختلف کشور و از جمله در استان البرزوی همچنیناهم راهکارها را برای جلوگیری از کاهش سطح سفره های آب های زیرزمینی و جلوگیری از افزایش نرخ فرونشست در دشت ها به شرح زیر برمی شمرد:

- تعیین حد مجاز دبی فنی هر چاه بر اساس آزمایش پمپاژ و حریم فنی

- تعیین حد مجاز پایدار سفره بر اساس برنامه ریزی تلفیقی یا منطقه ای بیلان به کمک شبیه سازی عددی درازمدت سیستم و مفهوم مولفه های ابهام

- شناسایی مناطقی که سازند حساس به فرونشست دارند و کاهش میزان برداشت دبی و تراکم چاه های بهره برداری در این مناطق یا تغییر برنامه پمپاژ بر اساس مفهوم منحنی های زمانی.

- توسعه کنتورهای هوشمند برای عملیاتی کردن و کنترل برداشت سفره ها در حد مجاز

- توجه به مسائل اجتماعی و عواقب کاهش برداشت ها به واسطه تشکل های آب بران و سایر راهکارهای مناسب اجتماعی (کنترل جمعیت، شغل های جایگزین، آموزش، و…

- تغذیه مصنوعی آبخوان ها با سیلاب های هرز و روش های استحصال غیرمتعارف آب در مناطق خشک و کم آب و بحرانی استان

- تجدید نظر روی الگوی کشت و روش های کشاورزی (زراعت و آبیاری)، ژنتیک بذر، انتقال و توریع آب و …

- توجه به موضوع آلودگی آب سطحی و آب زیرزمینی و امکان سنجی بهره برداری از فاضلاب های محدوده

- توجه به هماهنگی بین دستگاهی و سازمانی و جدا نبودن مولفه های آب،خاک و زمین در منابع طبیعی، آب و کشاورزی و …

- کاهش اتکا به منابع آب های زیرزمینی و استفاده از ظرفیت آبهای نامتعارف و تصفیه آب های

خاکستری و همچنین استفاده حداکثری از بازچرخانی آب در مصارف مختلف

- باور واقعی به سازگاری کم آبی سرزمینی و همراهی جدی و واقعی مسئولان محلی ، بهره برداران و ذینفعان در نهادینه کردن این واقعیت در طرح ها و پروژه ها و تصمیمات توسعه ای و …

وی همچنین خاطرنشان می کند: برای نجات آب فقط اجرای طرح احیاء و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی به تنهایی کافی نیست لذا اجرای طرح فوق می بایست به همراه باور واقعی به سازگاری با کم آبی سرزمینی که یکی از آخرین فرصت‌های کشور و استان البرز برای حفظ منابع آب زیرزمینی و بقای تمدن کهن مان است، بصورت نهادینه در باورهای همه ذینفعان ، ذی مدخلان ، بهره برداران و مسئولین محلی و… نقش بسته و با استفاده بهینه از منابع آب و باور قلبی این موضوع که سرزمین و اقلیم کشورمان بطور ذاتی کم آب است با این کم آبی ذاتی سازگار شود و طرح ها ، ایده ها و پروژه های خود را بر اساس این اصل تعریف و اجرا کرد.مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای البرز می افزاید: با این تفکر می توان به بخش عمده ای از مشکلات پیش رو فایق آمد و به امنیت آبی پایدار دست یافته و متعاقب آن به امنیت غذایی پایدار نیز دست یافت.

بروز پدیده خشکسالی های متعدد و نوسانات اقلیمی و طولانی در کشور و استان البرز، کاهش محسوس و نگران کننده حجم منابع آب تجدیدپذیر و افزایش قابل توجه دمای هوا، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، بی توجهی به اقتصاد آب، راندمان و بهره‌وری پایین، عدم تناسب منابع و مصارف آب به خصوص در کلان‌شهرها و عدم توجه به آمایش سرزمینی، عمده چالش‌های بخش آب و کشاورزی کشور و استان البرز است.

وی تصریح می کند: لذا طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی یا هر طرح دیگری که در راستای نجات آب تهیه و تدوین می شود به تنهایی و با تکلیف و بخشنامه قابل اجرا نیست؛ بلکه همدلی، انگیزه و باور به این کار، این طرح ها و ایده های را به پیش خواهد برد.پیشینه موضوع در طرح های

مرتبط با کم آبی و بحران منابع آب سطحی و زیرزمینی نشان می دهد چنانچه همه دستگاه ها ،

ذینفعان و ذی مدخلان با این طرح همراهی جدی نداشته باشند و اراده مسئولین سیاسی ،

محلی و… در جهت عملیاتی شدن پروژه های تعریف شده این طرح نباشد ، قطعاً دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده میسر نخواهد شد . لذا به منظور رسیدن به امنیت آبی ، حفظ تمدن کهن ایران اسلامی و جلوگیری از کوچ اجباری سرزمین و توسعه پایدار، همه با هم باید دست به دست هم در رسیدن به اهداف مقدس و حیاتی این طرح با همه توان تلاش کنیم، چراکه این آخرین فرصت نجات آب است.

منبع: روزنامه اطلاعات؛ 1397،9،21
گروه اطلاع رسانی**2059**2002

منبع: ایرنا

کلیدواژه: اجتماعي اطلاعات مشكلات زيست محيطي بحران آب

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۹۲۲۶۶۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

برداشت ۲۲ میلیون مترمکعب آب غیرمجاز از چاه‌های غیرمجاز در قم

معاون آب منطقه‌ای قم گفت: از ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب برداشت‌شده در استان، ۲۲ میلیون مترمکعب مربوط به برداشت غیرمجاز از چاه‌های غیرمجاز است. - اخبار استانها -

محمد دانشور در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم در قم، با اشاره به محدودیت منابع آبی گفت: به ویژه آب‌های زیرزمینی که عمده منابع اصلی کشاورزی استان قم است محدود بوده و بر این اساس حفاظت از منابع آبی زیرزمینی استان و بهره‌برداری بهینه از آن بسیار اهمیت دارد.

وی با تاکید بر اینکه صیانت از منابع آبی استان، در اولویت برنامه‌های شرکت آب منطقه قم است، گفت: از 500 میلیون مترمکعب آبی که در استان برداشت داریم، فقط 22 میلیون مترمکعب مربوط به برداشت غیرمجاز از چاه‌های غیرمجاز است؛ که این میزان معادل پنج درصد برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی است.

دانشور عنوان کرد: بیشترین میزان برداشت غیرمجاز از چاه‌های مجاز بوده و این امر به دلیل عدم تمکین صاحبان و مالکان چاه از حجم مجاز برداشت در پروانه آن‌هاست.

معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای قم نصب کنترل هوشمند حجمی را تنها راه مقابله با برداشت غیرمجاز از آب توسط چاه‌های مجاز دانست و افزود: از سال گذشته تاکنون 350 حلقه چاه مجاز به کنترل هوشمند حجمی مجهز شده و امسال نیز کنترل حجمی هوشمند در 370 حلقه چاه دیگر نصب می‌شود.

دانشور عدم تخصیص حقابه ها را چالش دیگر استان در این بخش عنوان کرد و گفت: در مدت سه سال گذشته تخصیص حقابه‌های قانونی استان قم با چالش روبه رو بوده و رهاسازی از منابع بالادستی انجام نگرفته است.

وی افزود: اصلاح الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین آبیاری در کنار نصب کنترل هوشمند از راهکارهای کارآمد در کاهش استفاده و برداشت از منابع محدود زیرزمینی است.

انتهای پیام/