به نقل از «ایرنا»

همگرایی خانوادگی در شب چله

تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۲۰۳۵۶۴۸

شهرکرد- ایرنا- این روزها عده ای عکس های چراغ نفتی قدیمی یا کرسی چوبی را منتشر می کنند و به طنز تاکید دارند که در گذشته این ابزار حکم وای فا (Wi-Fi) را داشته است.

این گزاره چه به طنز بیان شود چه به عنوان یک دیدگاه نوستالژیک، یک واقعیت را نمایان می کند که در گذشته برخی از ابزار در همگرایی خانواده ها بی اثر نبوده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

امروز اگر هر اتاق برای خود یک بخاری دارد و هر فرد در خانواده یک اتاق ، در گذشته همه دور یک میز کرسی یا چراغ جمع می شوند و در باره کار و کشت و کشاورزی بحث می کردند تا یک همگرایی کاری در بین آنها شکل بگیرد.
اما این روزها حتی برخی از ابزارهای ارتباطی که خود مولفه ارتباط دهنده هستند ، باعث دوری و دوستی بین برخی از خانواده ها شده اند.
در عصر دیجیتال کدام ابزار ارتباطی می تواند نهاد خانواده را دور یکدیگر جمع کند؟ این سوالی است که می توان به صورت تحلیلی به آن پرداخت.
اما در گذشته ابزار که نه حتی برخی از آیین ها در تحکم بخشی به همگرایی خانواده ها نقش کلیدی داشتند که نمونه آن نوروز و شب چله بوده است.
شب چله در نزد ایرانیان تنها عیدی است که در شب برگزار می شد و به گونه ای شب راهبردی برای آینده کشت محصول کشاورزی بود.
در بین ایرانیان شب چله ورود به زمستانی است که بارش شب هنگام چله نوید بخش آینده روشن برای کشاورزان بوده است.
در قلمرو مرزهای فرهنگی شب چله که به نام شب یلدا در ادبیات پارسی مشهور است، شاعران و ناظمان بر این عقیده بوده اند که این شب زایش دوباره خورشید بر تنگنای تاریکی زمستان است.
برخی از منتقدان متاخر معقتدند در ادبیات قرن هفتم به بعد یلدا به معنای واقعی خود به کار نرفته است و استعاره ای از تاریکی و پیروزی بر اهریمن شب است.
سعدی علیه الرحمه در این باب می گوید :' هر که مجموع نباشد به تماشا نرود / یار با یار سفرکرده به تنها نرود - باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش / صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود'.
اما تعدادی از منتقدان عقیده دارند در همسان پنداری شب یلدا با شب چله ایرانی تفاوتی هایی وجود دارد که به درستی به آن پرداخته نشده است و یلدا آنگونه که شعرایی مانند سعدی و حافظ عنوان کرده اند، مترادف با نوروز قلمداد شده است.
پارسی زبانان بر اساس گاه شمار جلالی در شب نخستین روز شمار زمستانی بر چله گاه خردورزی می نشستند و پگاه نخستین روز زمستان را پیروزمندی خورشید و ظفر بر تاریکی می نامیدند.
در نزد ایرانیان شبی با نام ˈیلدا ˈدر عصر باستان به شکل کنونی وجود نداشته است و در دوره های تاریخی این واژه سریانی به فراوانی به جای شب چله پارسی به کار برده شد.
یلدا نام سریانی تولد بود، همتراز واژه سوشینات به مفهوم جشن که بعدها این کلمه نخستین بار به عنوان جشن انقلاب زمستانی در نخستین شب آغاز زمستان به کار برده شده است.
شب چله بزرگ که بعدها شب یلدا قلمداد شد از نمونه جشن های شبانه ایرانیان باستان بود که گونه ای از آن هنوز زنده و پابرجاست و خاستگاه مهر شب چله همان زایش خورشید است.
در آیین سنتی و باستانی شب چله رسم بر این آیین بود که مردمان میز پان هفتگانه را بر پا می کردند و مردم در بلندترین شب سال به همدیگر هدیه می دادند تا کرسی پان ها دوستدار هم باشند.
در نزد ایرانیان جشن شبانه زمستان با روشنایی و نور پیوند خورده و آنها خورشید را نماد نیکی و مهربانی می پندارند و در جشن هایشان به آن احترام می گذارند که در گذشته در آخرین شب پاییز، بیدار می ماندند تا خود شاهد طلوع خوشه های خوش رنگ خورشید باشند.
دی ماه در ایران کهن چهار جشن بود شامل نخستین روز ماه دی، روز هشتم، پانزدهم و بیست و سوم و هم اکنون از این چهار جشن فقط شب نخستین روز دی ماه و چله نشینی و شب چله جشن گرفته می شود.
شب چله آخرین شب پاییز، پایان قوس، آغاز جدی و درازترین شب سال است و واژه یلدا از آیین مهر و میترا به واژه نامه پارسی راه پیدا کرده است.
در سده چهارم میلادی بدلیل اشتباهی که در محاسبه کبیسه ها رخ داد، روز 25 دسامبر را (به جای روز 21 دسامبر) روز تولد میترا یا خورشید دانسته و تولد عیسی مسیح (ع) را نیز در این روز آغاز سال قرار دادند.
پایدار شدن شب چله را می توان از جمله شب زایش خورشید (مهر) به عنوان یکی از باورهای کهن، بلندترین شب سال، طولانی ترین تاریکی، شب ناخوشایند که از فردای این شب روز به کوتاهی می گراید و پایان برداشت محصول صیفی و آغاز فصل استراحت کشاورزان دانست.
ابوریحان بیرونی از جشن روز اول دی که آن را خرم روز می نامند در دستگاه حکومتی و پادشاهی یاد می کند و نامی از شب یلدا به میان نمی آورد که می توان علت آن را خانوادگی و غیررسمی بودن آن بیان کرد.
جشن اول دی نیز به عنوان جشن خورما به مفهوم جشن خورشید بوده که از این پس زمین برای زایش خورشید به سمت تازه شدن و بهار پیش می رود.
در گذشته در چهارمحال و بختیاری در این شب بخشی از محصولات به صورت بو دادن مورد استفاده قرار می گرفت و بخشی از این محصولات تفت داده شده به عنوان هدیه به تازه عروسان و دامادها تقدیم می شد.
شب یلدا در چهارمحال و بختیاری کرسی های زغال سوز برپا بود و همه اقوام گرد هم جمع می شدند و بزرگترها شاهنامه خوانی می کردند.
هندوانه به هیچ عنوان در ابتدا میوه شب یلدا محسوب نمی شد و چند دهه ای است که این محصول جالیزی جای خود را در شب چله ها باز کرده است.
پخت لبو و شلغم یکی از رسم های شب یلدا در چهارمحال و بختیاری بود که اکنون در بیشتر شهرها و روستاها این رسم دیگر وجود ندارد و تنقلات جای این محصولات زراعی را گرفته است.
برپا کردن کرسی با آتش زغال و چوب افرا، پختن آش کشک و بو دادن گندم و برنج و شاهدانه را بیشتر زنان خانه برعهده داشتند.
به گزارش ایرنا، از جمله آیین های این شب خواندن قصص قرآنی، نقالی و شاهنامه خوانی، اقبال هندوانه ای و بررسی میزان کشت و برداشت محصول بوده که این اقبال هندوانه هنوز در برخی از نقاط تاجیکستان و افغانستان رایج است.
2097

منبع: ایرنا

کلیدواژه: فرهنگي ميراث فرهنگي آيين ها شب چله

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۲۰۳۵۶۴۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نگاهی به تغییرات جدید در جامعه ژاپن با محوریت خانواده‌های ژاپنی

خبرگزاری مهر _گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: ارتباطات دانشگاه‌ها در سراسر جهان، راهی است برای آشنایی دقیق و علمی با قوانین و فرهنگ‌ها و موضوعات مبتلابه مردم در سرزمین‌های دیگر؛ و گاهی همین ارتباطات باعث شکوفایی و دریافت اهمیت یا ایده‌های جدید برای حل موضوعات غالباً مشترک زندگی انسان می‌شود. روز شنبه هشتم اردیبهشت ماه به همت گروه زبان‌ها و ادبیات آسیای شرقی، نشستی با عنوان نگاهی به تغییرات جدید در جامعه ژاپن با محوریت خانواده‌های ژاپنی در دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران برگزار شد که سخنران آن خانم دکتر توکویو موریتا، دانشیار دانشگاه کاگوشیما بود؛ این سخنرانی به زبان فارسی انجام شد.

صرف نظر از عنوان طولانی این نشست، می‌توان کلید واژه بحث را هویت فردی زنان در مقابل هویت اجتماعی و قانونی در جامعه ژاپن دانست، به طور خلاصه اینکه نام چقدر اهمیت دارد. در فرهنگ ما اهمیت نام بسیار زیاد است، به طوری که در شاهنامه می‌بینیم پهلوانی مانند بهرام برای آنکه نامش _که بر دسته تازیانه حک شده_ به دست دشمن نیفتد جانش را فدا می‌کند. زنان و مردان هرکدام به نام خود شناخته شده و هویت فردی خود را در عین داشتن تعلقات اجتماعی و خانوادگی حفظ می‌کنند.

خانم موریتا که فارسی را به شیرینی صحبت می‌کرد، سخن خود را با نام و نام خانوادگی خود آغاز کرد، جایی که علیرغم ساده به نظر آمدن محل اختلاف بود. در قوانین ژاپن، خانواده محور همه چیز است و تعاریف قانونی ذیل این عنوان شکل می‌گیرد، طبق قانون همه افراد یک خانواده باید یک نام خانوادگی داشته باشند. به صورت سنتی، هر زن پس از ازدواج با نام خانوادگی همسر شناخته می‌شود؛ و این نام خانوادگی جدید به این معناست که نام او از برگه هویتی خانواده پدری حذف می‌شود و به جایش ردیفی با عنوان X نوشته می‌شود. سپس برگه هویتی جدید _با ستونی برای مرد و ستونی برای زن و ستونی برای فرزند یا فرزندان_ صادر می‌شود. به این ترتیب تمامی مبادلات بانکی یا کارتهای هویتی مثل گواهینامه رانندگی، مسائل مربوط به تأمین اجتماعی و اشتغال و بازنشستگی و کارهای قانونی او باید با نام جدید صورت بپذیرد. به این صورت نام خانم موریتا پس از ازدواج با آقای یونِدا از Tokoyo MORITA تبدیل به Tokoyo YONEDA شده بود. در صورت جدایی زن و شوهر، این نام دوباره به حالت قبل برگشته و همه مدارک باید تغییر کند؛ و برای عوض کردن آنها باید مبلغ ۲,۲۵۰ ین (معادل ۵۰۰ دلار) پرداخت شود. نرخ طلاق در جامعه ژاپن ۳۰ درصد است.

به گفته خانم موریتا در سال ۱۹۹۵ میلادی لایحه‌ای به مجلس ژاپن ارائه شده برای اینکه زنان بتوانند نام خانوادگی خود را انتخاب کنند و در کارهای قانونی از همان نام استفاده کنند، اما با وجود گذشت ۲۹ سال هنوز به نتیجه نرسیده است. زنان می‌توانند با درخواست از محل کار یا کارفرما و توافق به صورت مشروط از نام خانوادگی خود که به آن شناخته و با آن بزرگ شده اند استفاده کنند، اما در مورد کارهای بانکی و امور مالی باید از نام خانوادگی شوهر که در قانون به آن شناخته می‌شوند استفاده کنند.

او در ادامه افزود در گذشته و تا قبل از جنگ جهانی دوم سیستم خانوادگی ژاپن به این صورت بود که پدر مسئولیت تصمیم گیری همه چیز را داشت، حتی ازدواج دخترانش. اما بعد از ۱۹۴۷ و تغییر قانون دختران بعد از سن ۱۸ سالگی می‌توانستند خودشان برای ازدواج خود تصمیم بگیرند. هرچند واحد خانواده همچنان به صورت جدولی باقی بود و افراد به صورت جداگانه و فردی شناسنامه ندارند. این سیستم هنوز در چین و ژاپن و تایوان برقرار است. این تغییر نقش تا دهه ۱۹۹۰ به سیستم سرمایه داری و اقتصاد ژاپن بسیار کمک کرد، چرا که به این ترتیب زنان می‌توانستند پس از ازدواج به کار بیرون خانه ادامه بدهند. تا قبل از آن مردان در بخش عمومی و بیرون خانه کار می‌کردند و نقش زنان در بخش خصوصی خانواده در کنار پدربزرگ و مادربزرگ و فرزندان تعریف می‌شد، چنانچه به گفته ایشان برنامه‌های تلویزیونی سال‌ها در حال پخش است که خانواده ایده آل ژاپنی را نمایش می‌دهد: پدر و مادر، پدربزرگ و مادربزرگ و دو یا سه فرزند. و این برنامه سالهاست با همین صورت در حال پخش است و بر عکس جامعه ژاپن تغییری نکرده است.

به گفته خانم موریتا قبل از جنگ جهانی دوم ۳۰ درصد از زنان ژاپنی بیرون خانه کار می‌کردند، اما امروز این رقم به ۷۰ درصد رسیده است. ۲۸ درصد مردان ژاپنی هرگز ازدواج نمی‌کنند، این رقم در مورد زنان ۱۷ درصد است. اما در مورد کسانی که در مشاغل رسمی شاغلند این نسبت معکوس می‌شود، به این ترتیب که ۲۴ درصد زنان و ۱۹ درصد مردان تا پایان عمر مجرد می‌مانند، در واقع زنان تمایلی به ازدواج با مردانی که حقوق کمتری می‌گیرند ندارند. چون قوانین مالی خانواده محور است، زنان و مردانی که تک نفره زندگی کرده و ازدواج نمی‌کنند برای مسائل تأمین اجتماعی و بازنشستگی دچار مشکل می‌شوند. نداشتن هویت فردی قانونی و تعریف هر فرد ذیل عنوان خانواده مشکلاتی به وجود می‌آورد، به عنوان نمونه سابقاً بیمه سلامت برای خانواده به صورت دفترچه بوده و در صورتی که دو نفر از اعضای خانواده همزمان نیاز به بستری در بیمارستان یا کارهای درمانی پیدا می‌کردند دچار مشکل می‌شدند؛ که برای حل این مشکلات امروز برای هر نفر یک کارت بیمه سلامت صادر می‌شود.

تغییر الگوی زندگی خانوادگی و اشتغال بیشتر زنان بیرون از خانه، اهمیت مسئله هویت فردی برای زنان را بیشتر نشان می‌دهد؛ بسیاری از زنانی که در سمت‌های دانشگاهی کار می‌کنند و دارای تالیفات و مقاله‌هایی هستند، نسبت به این تغییر نام معترض اند؛ چراکه به نام خانوادگی خود شناخته شده اند و در صورت تغییر این نام تمامی فعالیت‌های علمی و شغلی شأن تحت تأثیر قرار می‌گیرد. الگوی مالی خانواده از حالتی که مرد عهده دار همه هزینه‌ها باشد به حالتی تغییر کرده که زن و مرد شاغل پس از ازدواج حساب مشترکی برای خانواده دارند، و باقی حقوق در اختیار خودشان باقی می‌ماند.

در پایان نشست چند نفر از حاضران و دانشجویان پرسش‌هایی مطرح کردند، خانم موریتا در پاسخ اولین سوال که از آمار زنان معترض و فعالیت آنان و راه قانونی برای بیان این اعتراض بود گفت مجلس ژاپن هر سال نظرسنجی می کرده و نتایج امسال این نظرسنجی نشان می‌دهد که ۷۰ درصد زنان ژاپنی درخواست حفظ نام خانوادگی خود پس از ازدواج را دارند. هرچند به لحاظ اجتماعی اگر زنی درخواست این را داشته باشد که نام خانوادگی خود را حفظ کند، والدین شوهر ناراحت می‌شوند؛ اما موردی بوده که زن شکایتی در دادگاه مطرح کرده و درخواست کرده که برای خود نام خانوادگی پدربزرگ و مادربزرگ مادری خود را انتخاب کند تا نامشان از میان نرود.

وی در پاسخ این پرسش که آیا شده تا به حال مردی نام خانوادگی خود را تغییر دهد؟ گفت در ۹۵ درصد موارد از نام خانوادگی شوهر استفاده می‌شود، در ۵ درصد موارد و در صورتی که خانواده زن نامدار و بزرگ و اصطلاحاً جزو اشراف باشند، شوهر نام خود را به نام خانوادگی زن تغییر می‌دهد.

کد خبر 6094260 طاهره تهرانی