به نقل از «مهر»

افسوس که علم الاسماء ابن عربی را درنیافتند/تاریخ؛ تجلی اسماء الهی

تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۲۰۳۸۳۴۷

به گزارش خبرنگار مهر، همزمان با شانزدهمین سالگرد درگذشت سید عباس معارف، پژوهشگر حوزه فلسفه و عرفان، اولین روز کنگره بررسی و شناخت آثار و افکار سید عباس معارف با حضور اندیشمندان برجسته چهارشنبه ۲۸ آذرماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

«محمد رجبی» در این مراسم گفت: اولین فلسفه زمان مند مسلمانان که مبانی خود را رسماً از قرآن و وحی گرفته بود و نام عرفان نظری را گرفت، به وسیله ابن عربی حکیم و عارف آندلسی در جهان اسلام پدید آمد که در آن روزگار به صورت برق آسا در تفکر شرق و غرب دنیای مسلمانان، ‌از اسپانیا تا آسیای میانه تأثیر گذاشت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

کتاب فصوص الحکم او که خودش آن را الهام الهی با واسطه پیامبر اکرم(ص) در مکاشفه و شهود قلبی در رویا می دانست،‌ نه تنها جهان طبیعت و انسان را تاریخی می داند، بلکه وجود را نیز دارای خصلت سیر و زمان مندی می داند که در هر دوره ای از تاریخ جلوه و ظهور خاصی دارد.

این پژوهشگر فلسفه افزود: ادوار مختلف تاریخ چیزی جز تجلیات و مظاهر اسماء الهی نیستند. در هر دوره ای اسمی از اسماء الهی ظهور دارد که حقیقت و صورت نوعیه هر دوران به شمار می روند و به مسایل آن زمان فرم و شکل می دهند و ماهیت آن دوران را متمایز می کنند. عبدالرحمن جامی که یکی از شارحان مشهور فصوص ابن عربی است این نکته را به زیبایی بیان می کند:

درین نوبتگه صورت پرستی/ زند هر کس به نوبت کوس هستی

حقیقت را به هر دوری ظهوری‌ست/ ز اسمی بر جهان افتاده نوری‌ست

اگر عالم به یک دستور ماندی/ بسا انوار، کان مستور ماندی

محمد رجبی سپس عنوان کرد: در هر دوره ای از تاریخ اسمی از اسماء الهی ظهور و غلبه دارد که می توان بر اساس آن تاریخ آن دوره را نوشت و هگل سعی کرده این کار را انجام دهد. اسماء الهی یا اسماء لطف است و یا قهر. دوران لطف، دوران حسن است و دوران قهر، دوران جنگ. این نکات حکمی مستقیماً از نص قرآن مجید اخذ شده که آیات آن با تقابل سمبلیک نور و ظلمت، سلامتی و بیماری،‌ بهشت و جهنم و ... گویای مقابله ادوار لطف و قهر الهی است. البته به تصریح مکرر قرآن، آن چه خداوند برای تمام مخلوقات و از جمله انسان مقدر فرموده جز لطف و خیر نیست، ولی انسان این اختیار را دارد که با پس زدن خیر که عین لطف الهی است وضعیت را به شر تبدیل کند.

وی اضافه کرد: سوال اینجاست که ما در دوران لطف در تاریخ، ظهورات قهر را نیز می بینیم. مثلاً در دوره پیامبر(ص) یابالعکس. پاسخ این است که وقتی اسمی ظهور می کند اسم قبلی غایب می شود. وقتی اسمی غایب می شود، معنایش این نیست که نابود و معدوم شده بلکه وجود دارد. در حکمت، وجود منشأ اثر است یعنی هر چیزی که وجود داشته باشد، آثاری از خود نشان می دهد. اسامی دیگر ظهوراتی دارند، اما تحت الشعاع قهر قرار می گیرند یا بالعکس.

رجبی افزود: حافظ این مسأله را به زیبایی بیان کرده:

در کارخانه عشق از کفر ناگزیر است/ آتش که را بسوزد گر بولهب نباشد

 یا در جای دیگر می گوید:

در این چمن گل بی خار کس نچید آری/ چراغ مصطفوی با شرار بولهبی‌ست

درست است که گل خار دارد، اما غلبه با گل و عطر آن است. بنابراین اسماء معدوم نمی شوند، ولی مورد سوء استفاده حاکمان زمان قرار می گیرند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: این نکات را در آیات قرآن می بینیم. به عنوان مثال در آیه ۱۴۰ سوره عمران می فرماید که این روزگاران را میان مردم به دَوَران در می آوریم. یا در آیه ۲۹ سوره الرحمن می گوید هر زمانی خداوند در وضع دیگری است. همچنین در آیه ۲۶ سوره عمران می فرماید بگو خداوند ای دارنده هستی! هستی را به هر که می خواهی می بخشی و از هر که می خواهی باز می گیری.

محمد رجبی سپس عنوان کرد: این نکات را ابن عربی در کتاب فصوص الحکم به تفصیل بیان کرده است. به همین دلیل کتاب او پس از تفاسیر فراوان قرآن بیشترین شروح را در تاریخ اسلام دارد که از هزار شرح نیز فراتر رفته است. افسوس که فیلسوفان مسلمان و حتی عرفا و متصوفه آن چنان که باید علم اسماء تاریخی ابن عربی را به جان در نیافتند و در همان دو کفه ترازوی فلسفه افلاطونی به عنوان حکمت اشراق و فلسفه ارسطویی به نام حکمت مشاء تثبیت شدند. شاید تنها ملاصدرا را بتوان مستثنی شمرد که با طرح حرکت جوهری در فلسفه خود تا حدودی به زمان مندی حکمت ابن عربی نزدیک شد. هرچند هرگز به مسأله بنیادین علم اسماء تاریخی و ادوار تاریخی او نپرداخت.

کد خبر 4490567

منبع: مهر

کلیدواژه: عباس معارف فلسفه محمد رجبی مراسم بزرگداشت

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۲۰۳۸۳۴۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

استاد مطهری؛ فیلسوف یا متکلم؟!

کتاب دو جلدی «طهور در ساغر» به قلم حسینعلی رحمتی است که این اثر برای آشنایی جوانان با منظومه‌ی فکری استاد مرتضی مطهری منتشر شده است.

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، چهل‌وچهار سال از شهادت استاد مرتضی مطهری می‌گذرد؛ چه چیزی باعث شده‌است هنوز آثار ایشان تجدید چاپ شود و تمامی رهپویان اندیشه به این آثار توجه داشته‌‌باشند؟ تاریخ هر چیزی را به راحتی در خود نگاه نمی‌دارد و به نسل‌های بعدی منتقل نمی‌کند. باید کاوش کرد چه چیزی شهید مطهری را در این جایگاه قرار داده‌است و سخنان او همیشه تازه بوده‌است؟

معلم شهید در ایران معاصر، در هر دو عرصه‌ی اندیشه و عمل سیاسی‌ـ‌اجتماعی تاثیر گذارده است. او در دو کانون اصلی تفکر و دو گروه مرجع در جامعه‌ی ایران، یعنی در حوزه‌‌های علمیه و دانشگاه حضوری جدی داشت. در تمام این محافل یکی از محورهای اساسی بحث‌هایش فلسفه و موضوعات جدید کلامی بود؛ مقتضیات زمان را به خوبی فهم کرد و چراغ حکمت اسلامی را روشن نگاه داشت. او در زمان غلبه‌ی اندیشه‌ی غربی، به نقد فلسفه‌ی غرب پرداخت و در حالی که مدافع فلسفه‌ی اسلامی بود، هرگز از آداب و لوازم خلوص اندیشیدن خارج نشد. سخن گزافی نمی‌تواند باشد اگر بگوییم که شهید مطهری در گشودن راه فلسفه‌ی اسلامی به مجامع علمی نقشی پررنگ داشت.

در سال‌های پرالتهابی که مکتب‌ها و نگرش‌هایی همانند مارکسیسم و ماتریالیسم در قالب گروه‌ها و احزاب بر فعالان و مبارزان سیاسی تأثیر می‌گذاشتند، شهید مطهری با استفاده از آنچه نزد علامه محمدحسین طباطبایی آموخته‌بود، زیرساخت‌ها و مبانی فلسفی این نوع مکاتب را به چالش کشید و ضعف‌ها و اشکالات آن‌ها را در معرض دید و داوری جامعه‌ی آن روز نهاد. نگارش آثاری چون «علل گرایش به مادی‌گری»، «اصول فلسفه و روش رئالیسم»، «نقدی بر مارکسیسم»، «مسئله شناخت»، «فلسفه تاریخ»، «فلسفه اخلاق» یک جهاد علمی بود که آثار عملی آن تا ایجاد روحیه‌ی خودباوری در میان جوانان کارساز بود. از این رو جوانان این زمان نیز شایسته است به آثار ایشان از مسیرهای امن و استوار رو کنند. کانون اندیشه جوان چند اثر در خور توجه برای آشنایی جوانان با منظومه‌ی فکری استاد مرتضی مطهری منتشر کرده‌است؛ یکی از این آثار، کتاب دو جلدی «طهور در ساغر» به قلم حسینعلی رحمتی است.

بحث اصلی در جلد اول «طهور در ساغر» با این پرسش آغاز می‌شود: «مطهری را باید در زمره‌ی فیلسوفان به شمار آورد یا متکلمان؟». حسینعلی رحمتی برای پاسخ‌دادن به این پرسش اذعان می‌کند باید تعاریف کلام و فلسفه، متکلم و فیلسوف و وظایفشان مشخص شود و همچنین شیوه‌ی تفکر و عملکرد شهید مطهری نیز بررسی شود. بنابراین بیان‌کردن این تعارف و سلوک و عمل شهید مطهری در برابر هر کدام، وجهه‌ی همت نویسنده قرار می‌گیرد. او در جلد اول کتاب به تعریف فلسفه و زیست فیلسوفانه می‌پردازد؛ ابتدا تاریخ مختصری از فلسفه را بیان می‌کند سپس تعاریف را در دو جغرافیای فکری اسلامی و غرب پی می‌گیرد. در خلال بیان این دقایق، ظرافت رفتار و مشی فکری و در بیانی دیگر، روش‌شناسی استاد مطهری در فلسفه آشکار می‌شود. این جلد از کتاب تا به حدی روان است که می‌توان دانشجویان سال اولی رشته‌های علوم انسانی را به خواندن آن ترغیب کرد؛ چراکه به مناسبت سیر در اندیشه فلسفی استاد مطهری، سیری هم در تاریخ فلسفه از یونان باستان تا معرفت‌شناسی انجام شده‌است.

جلد دوم کتاب «طهور در ساغر» با عنوان «سیری در اندیشه‌های کلامی استاد مطهری» دو ساحت زندگی یک انسان، یعنی ساحت شخصی  و اجتماعی را بررسی می‌کند. کتاب با پرسش از چیستی دین و دلیل نیاز آدمی به دین آغاز می‌شود و با جاری شدن مفاهیم اختیار بشری و عدل الهی در فصل دوم، به سوی پرسش از آزادی می‌رود. پس از اینکه مبانی، مفهوم، جایگاه و اقسام آزادی بررسی شد، نسبت میان دین و آزادی و آسیب‌شناسی آزادی در برابر مخاطب قرار می‌گیرد. نویسنده در حالی این سیر را پیش می‌برد که تفکر شهید مطهری در تمام سطح‌های سخن پررنگ است و آشکار می‌شود.

فصل چهارم کتاب موضوع اخلاق و دین‌باوری را بررسی می‌کند. این فصل محل منازعه میان مکتب‌های اخلاقی مهم دوران می‌شود. با این همه، آخرین فصل جلد دوم «طهور در ساغر»، تلاش می‌کند، دین را در آینه‌ی فهم کند. در اینجا کتاب به پرسش نخست بر می‌گردد که مطهری یک فیلسوف است یا متکلم و به این مناسبت جریان‌های مهم اندیشه در تاریخ اسلام را بازگو می‌کند و مهم‌ترین شاخص‌های فکری هر کدام را بر می‌شمرد.

کتاب «طهور در ساغر» را می‌توان از دو منظر نگاه کرد: اول) کتابی برای آشنایی با منظومه فکری استاد شهید مرتضی مطهری، دوم) کتابی برای فهمیدن دقایق مهمی در سیر اندیشه از یونان تا ایران معاصر، سوم) کتابی برای آشنایی و فهمیدن چیستی کاربرد علوم عقلی، که به انتزاعی‌بودن متهم می‌شوند، در زندگی فردی و اجتماعی.

«طهور در ساغر» از سوی کانون اندیشه جوان در دو جلد به قلم حسینعلی رحمتی منتشر شده‌است. این کتاب در جلد اول به اندیشه‌های فلسفی استاد می‌پردازد و در جلد دوم به اندیشه‌های کلامی ایشان؛ این پرداختن و بررسی اندیشه‌ها با رویکرد هم‌آوایی میان منش و سلوک علمی استاد و تعاریف موجود از این دو دانش، پیش می‌رود.