ابعاد نظریه پردازی اجتماعی از منظر شهید صدر
تاریخ انتشار: ۲۳ فروردین ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۲۸۹۱۰۸۰
سرویس دین و اندیشه پایگاه خبری تحلیلیبیباک؛ بخش مهمترین عناوین:
به عقیده شهید صدر تفسیر به روش موضوعی آن است که مفسر پژوهش را از واقعیت زندگی آغاز کند و به نظریه برسد. وی همواره تأکید میکند که موضوع در تفسیر موضوعی از واقعیات زندگی گرفته میشد.
به گزارش بیباک، حجت الاسلام والمسلمین سعید بهمنی عضو هیات علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو شورای توسعه فرهنگ قرآنی شورای عالی انقلاب فرهنگی ابعاد مختلف نظریه پردازی اسلامی از منظر شهید صدر را بررسی کرده است، که این یادداشت از نظرتان می گذرد:
ضرورت نظریهپردازی برای نظام اسلامی به اندازهای است که رهبری معظم انقلاب امکان بقای حکومت و نظام اجتماعی را در گِروِ نظریهپردازی میداند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
سیدمحمدباقر صدر بر روششناسی تفسیر موضوعی قرآن کریم به منزله رهیافتی برای دستیابی به نظریههای اساسی اسلام و حل مسائل اعتقادی یا اجتماعی یا هستی[شناسانه] تأکید میکند.
او میکوشد روش تفسیر موضوعی را به گونهای بازتبیین کند که به رهیافتهای پربارتر و مؤثرتری برای حل مسائل نظری و کاربردی جدید و در نتیجه به نظریات اساسی اسلامی دست یابد.تفسیر موضوعی پس از وی در سه دهه اخیر، در حوزههای شیعی بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. با این وصف، هیچ یک از مفسران موضوعی به اندازه او بر روش تفسیر موضوعی برای دستیابی به نظریات اساسی قرآنی و اسلامی تأکید نکردهاند و به این ترتیب، مفسر در روش تفسیر موضوعی مورد نظر شهید صدر همه دانشها و مهارتهای مورد نیاز در همه روشهای شناختهشده تفسیر را به کار میگیرد.
مراد شهید صدر از موضوع منحصرا یک مسأله کلان نظری یا عملی در جامعه است و از این رو، تفسیر به روش موضوعی به معنی بررسی دادههای قرآن با هدف حل یک مسأله نظری یا عملی کلان در جامعه است. او میکوشد موضوعاتی معرفتی یا عملی در جامعه را که به یک چالش و مسأله در زندگی اجتماعی انسان تبدیل شده است را به قرآن عرضه کند تا با استفاده از دادههای قرآنی به دیدگاه قرآن کریم در باره آن دست یابد.
البته برخی از این مسائل ویژه دانشمندان یا مدیران جامعه بوده و ممکن است عموم انسانها توجه مستقیمی به آن نداشته باشند؛ ولی مسأله به گونهای است که دیدگاه دانشمندان و مدیران جامعه در باره آن بر زندگی آنان اثراتی جدی دارد.
برای مثال، وقتی شهید صدر در باره نظریه سنتهای تاریخی به بررسی در قرآن کریم میپردازد بدان معنی نیست که سنتهای تاریخی مطالبهای عمومی در جامعه است؛ بلکه سنتهای تاریخی میتواند بر باورهای دانشمندان و نخبگان علمی جامعه اثرگذار باشد، چنانکه میتواند بر تفکر و عمل مدیران اجرایی جامعه نیز اثرگذار باشد.معمولا اثرگذاری بر دانشمندان و مدیران جامعه تغییرات اجتماعی و سیاسی عمیقی در سطوح مختلف جامعه را سبب میشود؛ چنانکه اگر کسی سنتهای تاریخی یا اجتماعی را آنگونه که قرآن بیان میکند بپذیرد در مقابل تصویری که ماتریالیسم یا نظریه پایان تاریخ ارائه میدهد مقاومت کرده و دل به آنها نخواهد بست.
در دیدگاه شهید صدر موضوعی بودن تفسیر وابسته به سه فرایند کلی است؛ اول آغاز کردن از موضوعی از موضوعات کلان در واقعیت زندگی؛ دوم گزینش مجموعهای از آیات که در موضوعی واحد اشتراک دارند و سوم ایجاد یکپارچگی میان مدلولها برای استخراج نظریهای قرآنی در باره موضوع.او تصریح دارد که تفسیر به روش موضوعی آن است که مفسر پژوهش را از واقعیت زندگی آغاز کند و به نظریه برسد. نکته ممتاز در دیدگاه شهید صدر آن است که وی همواره تأکید میکند که موضوع در تفسیر موضوعی از واقعیات زندگی گرفته میشود.
شهید صدر دو امر یادشده را گستره افقی و عمودی روش موضوعی مینامد که در نظر او یافتن موضوع از وقایع زندگی وجه افقی روش موضوعی و دستیابی به نظریات اساسی وجه عمودی روش تفسیر موضوعی است.
لازم است توجه کنیم که تأکید او بر این است که نظریات اساسی باشند و بنابراین، نظریات جزئی در گستره تفسیر به روش موضوعی وی جایی ندارند. چنانکه تفسیر به روش موضوعی را تنها راه دستیابی به نظریات اساسی اسلام و قرآن در مواجهه با موضوعات گوناگون زندگی میداند.
در مجموع، وی روش و تعریفی منحصر به فرد ارائه کرده است. با استفاده از بیانات او میتوان روش تفسیر موضوعی را با ذکر همه قیود توضیحی در این عبارت خلاصه کرد: پژوهشِ قرآنیِ مسألهمحورِ جامعِ اجتهادیِ منتج به نظریه.
بیانات شهید صدر در تبیین تفسیر به روش موضوعی دارای پنج وجه ایجابی و دو ملاحظه قابل توجه است. وجوه ایجابی عبارتاند از: ۱. ساخت یک اصطلاح جدید؛ ۲. بنیانگذاری روش نظریهپردازی قرآنبنیان؛ ۳. توجه به مطالعات مقارن میان دستاوردها و تجارب بشری با دادههای وحیانی؛ ۴. تأکید بر کلنگری؛ و ۵. پیوند میان نظریه و رسالتها (هستها و بایدها).
به طور کلی، شهید صدر تنها عالم تراز اول شیعه است که به طور مستقیم روش تفسیر جزئینگر را نقد و روش جدیدی را متناسب با نیازهای زمانه پیشنهاد کرد و وی در میان دانشمندان اسلامی نیز تنها کسی است که بر نظریهپردازی در تفسیر قرآن کریم تأکید کرد و به ارائه نمونه عملی نظریهپردازی پرداخت.
او در ساخت روش و نیز نظریهپردازی کماکان پیشتاز است و در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مدتی نزدیک به ۴ دهه از مفهوم اسلامیسازی علوم به اسلامیسازی علوم انسانی و سپس به نظامسازی اسلامی و اکنون به نظریهپردازی رسیدیم.
اما او در همان آغازین روزهای پیروزی انقلاب به ساخت روشی برای نظریهپردازی پرداخت و آن را در نظریه سنتهای تاریخی اجرا کرد؛ در حالی که پیش از آن چندین نظریه را در باره چالشهای بشری زمان خود ارائه کرده بود. شهید صدر، با تشخیص خلأها و با استفاده از رویکرد کل نگر خود در حوزه فلسفه و هستیشناختی، فلسفتنا، در حوزه اقتصاد، اقتصادنا و در حوزه مطالعات اجتماعی، نظریه سنتهای تاریخی در قرآن و در باره فلسفه انسان، نظریه استخلاف را سامان داد.
شهید صدر همچنین با بازتعریف تفسیر به ساماندهی روشی در مطالعات قرآنی پرداخت که اصلیترین هدف آن دستیابی به نظریات قرآنی و رسالتهای برآمده از آن بود. شهید صدر به شدت نسبت به جزئینگری در قرآن هشدار میدهد و مصرانه تأکید میکند که تفسیر کلنگرِ موضوعی، ضرورتی اجتنابناپذیر در تعامل با نظریههای رقیب در هر زمان است. همانگونه که گفتیم روش پژوهشی این عالِم جامع برای حل مسائل جهان معاصر مسألهمحور، جامع، اجتهادی و منتج به نظریه در قرآن کریم است. روش نظریهپردازی قرآنبنیان که امروز بیش از هر زمان دیگر به بازخوانی تکمیل و کاربست آن برای برونرفت از چالشهای نظری و عملی بدان نیازمندیم.
منبع: بی باک نیوز
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.bibaknews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «بی باک نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۲۸۹۱۰۸۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (1 اردیبهشت)
حجاب چهره جان میشود غبار تنم
خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم
چنین قفس نه سزای چو من خوش الحانیست
روم به گلشن رضوان که مرغ آن چمنم
عیان نشد که چرا آمدم کجا رفتم
دریغ و درد که غافل ز کار خویشتنم
چگونه طوف کنم در فضای عالم قدس
که در سراچه ترکیب تخته بند تنم
اگر ز خون دلم بوی شوق میآید
عجب مدار که همدرد نافه ختنم
طراز پیرهن زرکشم مبین چون شمع
که سوزهاست نهانی درون پیرهنم
بیا و هستی حافظ ز پیش او بردار
که با وجود تو کس نشنود ز من که منم
شرایط فعلی و زندگی کنونی را در شان خود نمی دانید و دل به آرزوهای دور و دراز سپرده اید. همین باعث شده احساس سرخوردگی و کسالت بکنید.
احساسات منفی را رها کرده و استعداد و خلاقیت های خود را به کار گیرید. مراقب باشید به بیراهه کشیده نشوید. با اراده و هوش سرشار می توانید به اهداف خود دست پیدا کنید.
زندگی نامه حافظحافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و بههمراه مادرش زندگی سختی را سپری میکرد. گفته میشود او در اوقات فراغت خود به مکتبخانهای که نزدیک نانوایی بود میرفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت میکرد و نیززمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا میپرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.
این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را بهطور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی شرکت میکرد و به همین خاطر به اکثر دانشهای زمان خود مسلط بود.
حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش میکرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردمفریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار بهویژه غزلیات بسیار زیبا و معنیداری سروده است که نیزاکنون پس از گذشت قرنها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامشبخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات میشود.
حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیدهاند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را بهدلیل شیرین زبانی معشوقهاش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقهاش، ۴۰ شبانه روز را بهطور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زندهداری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو میکنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمهکاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.
در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار میشود.
آثار حافظ
دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی بهطور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود میپرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابلتوجه و تاملبرانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبانهای دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزلسرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیتهای او بسیار درخشان و تماشایی است.
شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهمترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن میخواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن میکند؛ بهگونهای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شدهاند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفتهها به کمک زبان طنز بیان شود.
کانال عصر ایران در تلگرام