به نقل از «ایرنا»

اقتصاد دانش بنیان و قربانی شدن دانش انتقادی - علی غلامی*

تاریخ انتشار: ۳۰ بهمن ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۲۸۰۳۶۶۲

تهران-ایرناپلاس- نهاد دانشگاه دارای جهت‌گیری و دیدی انتقادی نسبت به نظام اجتماعی حاکم است و این دید را مدیون فاصله‌ای است که از جامعه دارد. به‌سان تپه‌ای بلند که بر شهری مشرف است و از فراز آن می‌توان شهر را در قالب یک کل نگریست.

دانشگاه برای آن‌که بتواند به مطالعات انتقادی بها دهد و با نگاهی نقادانه به ارزش‌ها و هنجار‌های تثبیت‌شده‌ی اجتماع بنگرد باید از قید سلطه‌ی دولت، بازار .

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

.. که درصدد تحمیل مناسبات و قواعد خود به آن هستند آزاد باشد. اقتصاد دانش‌بنیان در پی مطیع ساختن این نهاد در جهت رشد سرمایه است.

همه‌ی ما حتما واژه‌ی دانش‌بنیان را به کرات شنیده‌ایم و همین‌طور از نقش دانشگاه در توسعه‌ی اقتصادی و لزوم ارتباط آن با صنعت آگاهیم. امروزه تقریبا تمام مسئولین مملکتی از عالی‌ترین مقام حقوقی کشور و رییس‌جمهور و هیئت دولت و وزرا و نمایندگان مجلس گرفته تا سطوح پایین‌تر و اساتید دانشگاه و برخی روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها از اقتصاد دانش‌بنیان می‌گویند و آن را راه‌حل معضلات و مشکلات و مسیر توسعه‌ی کشور می‌دانند. همینطور از ناکارآمدی دانشگاه در برآورده ساختن نیاز‌های جامعه و دوری آن از واقعیت موجود می‌شنویم. خلاصه همگی اقتصاد دانش‌بنیان را به‌عنوان بهشت موعود معرفی می‌کنند و کاستی‌ها و کمبود‌ها و توسعه‌نیافتگی کشور را معلول عدم تحقق تمام و کمال آن می‌دانند. در این نوشتار قصد داریم تا بر تصویر رویایی این بهشت کمی گل بپاشیم و از زاویه‌ی متفاوتی به موضوع نگاه کنیم تا بتوانیم این ایده را به چالش بکشیم و نشان دهیم اقتصاد دانش و حاکم کردن مناسبات سودمحور سرمایه‌دارانه بر دانشگاه چه تأثیراتی بر استقلال نهاد دانشگاه و جایگاه انتقادی آن به‌خصوص علوم انسانی و اجتماعی دارد.

اگر بخواهیم تعریفی کلی از اقتصاد دانش ارائه کنیم می‌توان گفت: روش تولیدی است که در آن از دانش برای ایجاد ارزش افزوده استفاده می‌شود و به همین ترتیب شرکت دانش‌بنیان شرکتی است که از دانش و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه کسب سود می‌کند. از این رو در چارچوب اقتصاد دانش هر پژوهش دانشگاهی باید خروجی کمی و مادی قابل اندازه‌گیری داشته باشد تا بتواند از حمایت‌های دولتی یا صاحبان سرمایه‌ی بخش خصوصی برخوردار شود.

پر واضح است که اثرات یک پژوهش دانشگاهی پیرامون طراحی بوژی قطار از اثر یک پژوهش در حوزه‌ی تاریخ، مادی‌تر و ملموس‌تر است یا مثلاً سنجش میزان تأثیر مقاله‌ای که به توربین‌های گازی نیروگاه می‌پردازد از مقاله‌ای در حوزه‌ی فلسفه راحت‌تر است. به زبان ساده‌تر ارزش و منزلت یک پژوهش، پایان‌نامه یا مقاله ابتدا با این خط‌کش سنجیده می‌شود که به چه میزان پول‌ساز است و به اصطلاح چقدر نان در آن است و چقدر برای سرمایه جذاب. به همین ترتیب استادی که به واسطه مشارکت در قرارداد‌ها و پروژه‌ها و همکاری‌اش با صنعت پول بیشتری وارد دانشکده کند جایگاه بالاتری دارد.

تابستان 2015، 26 دانشگاه ژاپن اعلام کردند که رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی خود را تعطیل و یا محدود می‌کنند همچنین وزارت آموزش ژاپن طی نامه‌ای به 86 دانشگاه ملی این کشور ابلاغ کرد گام‌های مؤثری را برای حذف رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی بردارند. از دلایل اجرای این طرح برنامه‌ریزی برای دو برابر شدن درآمد با تمرکز بر روی رشته‌های مهندسی و فنی است.

این چنین سودمحوری و سرمایه‌سالاری تمام شئون دانشگاه را به خود می‌آلاید و جایگاه دانشگاه را به یک بنگاه صرف اقتصادی تقلیل می‌دهد که باید حساب سود و زیانش را داشته‌باشد. تری ایگلتون منتقد ادبی بریتانیایی چنین وضعیتی را این‌گونه زیبا تعبیر می‌کند که: «از این پس قدرت‌های اقتصادی و سیاسی پرنفوذ، اما پنهان‌اند که سیلابس‌های درسی را می‌نویسند.»

چنین روندی منجر به حذف برخی رشته‌ها در علوم انسانی می‌شود یعنی برای سرپا ماندن‌شان یا دانشجویان متقاضی آن‌ها باید مبالغ هنگفتی به عنوان شهریه پرداخت کنند یا این رشته‌ها تقویت‌کننده‌ی ایدئولوژی حاکم باشند و یا باید سیر تجاری شدن را طی کنند و جایگاهشان در تولید و فناوری و تحقق اقتصاد دانش بازتعریف شود. در این مورد می‌توان به دانشگاه آزاد اشاره کرد که تفاهم‌نامه‌ای را برای تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌ی علوم انسانی، فرهنگ و هنر و ورزش با «ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز» به امضا رسانده‌است.

سازمان‌های دانشگاهی اکنون در ضمن سیاست‌زدوده شدن به طور روز افزونی در حال تبدیل شدن به مراکز تجاری‌اند که در ایران ما با معضل فضای امنیتی هم روبه‌رو هستیم؛ و گردانندگان و سیاستگذاران امروز آموزش عالی کسانی‌اند که جنبه‌های مادی برایشان اولویت بیشتری دارد.


--------------------------------------------------------------------------
* کارشناسی مهندسی راه‌آهن، دانشگاه علم‌و‌صنعت
نشریه آرمانشهر، دانشگاه علم‌و‌صنعت

**اداره کل اخبار چندرسانه‌ای**ایرناپلاس**

منبع: ایرنا

کلیدواژه: اجتماعي ايرناپلاس اقتصاد دانش بنيان

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۲۸۰۳۶۶۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حمایت معاونت علمی از انعکاس دستاورد‌های امیدآفرین دانش‌بنیان

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در راستای سلسله نشست‌های شورای هماهنگی روابط عمومی دستگاه‌های اجرایی، بیست و پنجمین جلسه این شورا در خانه نوآوری و فناوری ایران (آی‌هیت) و با حضور روح الله دهقانی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، «سپهر خلجی» رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت و جمعی از مدیران مراکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی دستگاه‌های اجرایی برگزار شد.

دهقانی با اشاره به این‌که امروزه دانش و فناوری، یک مؤلفه مهم در اقتدار کشور‌ها شده است، ادامه داد: زمانی بود که علم وجود داشت، اما فناوری به مفهوم امروزین آن وجود نداشت، اما صاحبان علم و دانش همواره از سوی رهبران جامعه مورد توجه بوده اند.

وی افزود: علم به عنوان مقوله‌ای فخرآفرین و زینتی، مورد توجه حاکمان بود و در معادلات اقتصاد و حکمرانی تاثیری نداشت، به‌طوری‌که علم عمدتا برای تفاخر و زینت استفاده می‌شد. اما به تدریج تحولی پدید آمد و هنگامی که علم به حدی از اشباع رسید، در دوران انقلاب صنعتی، محصولی تحت عنوان فناوری را پدید آورد.

وی افزود: فناوری در پیوند با علم در مسیر ثروت‌آفرینی قرار گرفت و کشور‌ها کوشیدند تا از ابزار علم و فناوری، برای کسب ثروت کسب استفاده کنند. با به خدمت در آمدن فناوری در مسیر تولید ثروت، رقابت بین کشور‌ها افزایش یافت و این باور شکل گرفت که برخورداری از فناوری، زمینه را برای بهره‌کشی هرچه بیش‌تر از طبیعت و تبدیل منابع به ثروت فراهم می‌کند.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور ادامه داد: از قرن بیستم میلادی به بعد، تحول دیگری رخ داد و نگرش به دانش و فناوری از مرز مقوله‌هایی با کارکرد تفاخر، ابزار بهره کشی از طبیعت و ثروت اندوزی به مؤلفه‌ای برای کسب قدرت و اقتدارآفرین بدل شد. تا سال‌های گذشته، تجهیزات نظامی و شمار نیروی نظامی به عنوان ابزار سنجش قدرت به شمار می‌رفت، اما در سال‌های اخیر دانش و فناوری به مؤلفه قدرت تبدیل شده است.

وی با بیان این‌که گفتمان علم و فناوری از دو دهه پیش به طور جدی در کشورمان مطرح شده و مقام معظم رهبری همواره بر گفتمان علم و نقش آن در اقتدار و از سوی دیگر به فرهنگ به عنوان بال دیگر اقتدار تاکید داشته‌اند، افزود: کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس تا همین سال‌های اخیر کار خاصی در حوزه علمی و فناوری انجام نمی‌دادند چراکه به کارکرد اقتدارآفرینی این حوزه آگاهی نداشتند و با تکیه به فروش منابع، نیازی به ثروت‌آفرینی از این حوزه نمی‌دیدند.

وی گفت: اما در سال‌های اخیر با مشاهده پیشرفت‌های چشمگیر جایگاه ایران در منطقه و جهان با کاربست فناوری به عنوان یک مؤلفه اقتدار آفرین، به صرافت توسعه دانش و فناوری افتادند و در تکاپوی کسب آن، به راه اندازی مراکز نوآوری و فناوری و زیست‌بوم علم و فناوری دست زده‌اند؛ چراکه دریافتند جمهوری اسلامی با تمرکز بر سیاست‌های علمی و فناوری در دنیا به یک گفتمان قدرت دست یافته است.

نقش دستگاه‌های اجرایی در بازتاب دستاورد‌های فناورانه و نوآورانه

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور با اشاره به ضرورت هم‌افزایی و هم‌دلی تمامی دستگاه‌های اجرایی در انعکاس و بازتاب امیدآفرینانه دستاورد‌های دانش‌بنیان کشور ادامه داد: سهم مستقیم معاونت علمی در تمامی دستاورد‌های علمی و فناورانه کشور را کم‌تر از ۱۰ درصد می‌دانم و معتقدم تمامی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی کشور، سهمی قابل توجه و نقشی عملیاتی و میدانی در توسعه علم و فناوری امروز کشور دارند؛ بنابراین توجه کشور به این موضوع چه در حمایت از توسعه و چه در انعکاس دستاورد‌های کشور، نیازمند تلاش بسیار ویژه و عزم جدی همه دستگاه‌ها است.

دهقانی با تأکید بر آمادگی معاونت علمی در همکاری با سایر دستگاه‌ها برای ترویج گفتمان علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان و انعکاس دستاورد‌های امیدآفرین گفت: شرکت‌های دانش بنیانی داریم که می‌توانند خوراک مناسب خبری را به دستگاه‌ها و روابط عمومی‌ها بدهند تا محتوای متناسب و جذاب برای نسل امروز تولید کنند. آمادگی داریم تا از این تعامل بین شبکه شرکت‌های دانش بنیان، فناور و خلاق با بدنه اطلاع رسانی دستگاه‌ها حمایت کرده و زمینه‌های تحقق این همکاری و تعامل را فراهم کنیم.

نقش پررنگ علم و فناوری در دیپلماسی ایران

رییس بنیاد ملی نخبگان با اشاره به نقش پررنگ دیپلماسی علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در تعاملات بین‌المللی و فرامنطقه‌ای دولت عنوان کرد: علم و فناوری یک خواست مشترک بین کشور‌های دنیا و یک قلمرو سفید و ایمن، برای گفت و گوی مشترک و تعامل بین تمامی کشور‌ها است و بر همین اساس، دولت مردمی سیاست گفتگو بر محور توانمندی‌های علمی و فناورانه را به طور جدی در دستور کار خود قرار داده است.

وی افزود: در خانه نوآوری و فناوری ایران، به طور مستمر و متناسب با نیاز‌ها و ظرفیت‌های هیئت‌های مخاطب، دستاورد‌های هم‌تراز استاندارد‌های جهانی از شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند و بزرگ به نمایش در می‌آید و تنها در سال ۱۴۰۲، بیش از ۴۳ مسئول رده بالا در قالب هیئت‌های سیاسی و تجاری از سراسر دنیا به خانه نوآوری و فناوری ایران آمدند و ضمن بازدید از دستاورد‌های فناورانه ایران، قرارداد‌های همکاری منعقد کردند.

عزم جدی معاونت علمی در همکاری با دستگاه‌های اجرایی برای انعکاس دستاورد‌های دولت

محمد خاکساری، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی نیز در این نشست با اشاره به گام‌های جدی دولت در رونق شرکت دانش‌بنیان، عرضه دستاورد‌های فناورانه در ابعاد بین‌المللی و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گفت: دولت مردمی نگاهی ویژه به نقش آفرین کردن عرصه اقتصاد دانش‌بنیان در جامعه دارد و شرکت‌های دانش‌بنیان در سال گذشته به دستاورد‌های بسیار خوبی رسیدند. مهم‌ترین این دستاورد‌ها را می‌توان ثبت رکورد صادرات دو میلیارد دلاری شرکت‌های دانش‌بنیان دانست.

وی با تأکید بر آمادگی مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی برای همکاری و تعامل با سایر دستگاه‌های اجرایی در انعکاس و ترویج توانمندی‌ها و دستاورد‌های دولت، ادامه داد: ظرفیت بسیار خوبی در زیست‌بوم فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد شده است که می‌تواند به کمک تمامی دستگاه‌ها، بازتابی گسترده و فراملی داشته باشد.

دهقانی افزود: بخش کوچکی از این توانمندی فناورانه در خانه نوآوری و فناوری ایران به نمایش درآمده است و معاونت علمی آمادگی دارد تا در امتداد همکاری‌های قبلی با دستگاه‌ها، انعکاس و اطلاع‌رسانی دستاورد‌های دولت را به صورت گسترده انجام دهد. علاوه بر این، توانمندی و ظرفیت‌های مناسبی در برخی شرکت‌های خلاق و دانش‌بنیان وجود دارد که می‌تواند در امر تولید محتوا و اطلاع‌رسانی به کمک دستگاه‌ها بیاید.

انتهای پیام/