به نقل از «ایرنا»

عمارت مفخم، روایتگر آداب حکومت داری قاجارها

تاریخ انتشار: ۵ فروردین ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۲۰۹۹۹۸

بجنورد- ایرنا- عمارت مفخم بزرگترین، باشکوه ترین و شاخص‌ترین اثر معماری دوره قاجار در شمال شرق کشور که در شهر بجنورد واقع است در حقیقت به نوعی آداب حکومت داری این سلسله را روایت می کند.

در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه ‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند، بنای عمارت در دهه 1300هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

معروف است که نقشه ساختمانی عمارت به دست میرزا مهدی خان شقاقی، نخستین استاد معماران ایرانی تعلیم یافته در فرنگ که معماری مدرسه سپهسالار تهران از جمله کارهای او است، طراحی شده است، بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی 50 در 23 متر و به ارتفاع حدود 9 متر ساخته شده و در مجموع 34 اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی با آیینه‌کاری، کاشی کاری و گچبری تزیین شده بود.
کلنل ادوارد ییت انگلیسی که حدود یک قرن پیش در این بنا با سردار مفخم دیدار داشته در توصیف یکی از اتاق های آن می‌نویسد: دیوارها با تعدادی نقشه تزیین شده بود، اتاق پذیرایی با شمعدان ها و آیینه‌های زیبا پوشیده شده و کف آن نیز با قالی های قالب دوزی شده ابریشمی فرش شده بود، در پشت این اتاق نارنجستانی بود که سقف آن با ورق آهنی پوشیده شده بود و بر روی دیوارها نیز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشی و چند حیوان دیگر که در جنگل های شمال این ناحیه یافت می‌شود آویزان کرده بودند.
این بنا اتاق های متعددی دارد که با 21 در چوبی به ایوان ها گشوده می‌شوند و در طبقات آن جابه‌جا گچبری های زیبا به چشم می‌خورد.

* عمارت سردار مفخم
عمارت مفخم در هر طبقه دو ایوان، یکی در ضلع شمالی و یکی در ضلع جنوبی دارد که در جلوی هر یک ردیفی از ستون ها برای نگهداری سقف ایجاد شده و پنجره، در اتاق های بنا به این ایوان‌ها باز می‌شود، در ضلع های شرقی و غربی عمارت نیز فقط دو در ورودی وجود دارد که با پله به طبقه فوقانی راه پیدا می‌کند.
ایوان های طبقه اول 38 متر طول و 3/14 مترعرض دارند و در جلوی هر یک 9 ستون سطبر هشت ضلعی و دو نیم ستون آجری با نمای ساده، بار سقف و طبقه فوقانی را به دوش می‌کشند، در عوض ستون های طبقه فوقانی استوانه‌ای هستند و به ویژه در ایوان جنوبی تمام بدنه آنها با انواع کاشی تزیین شده است.
پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاک خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت که در آن زمان محل سکونت سردار معزز نوه سردار مفخم بود به تصرف رضاشاه درآمد و سرهنگ رخشا فرماندار و رئیس کل املاک پهلوی بجنورد در آن اقامت گزید، در سال نیز در طبقه فوقانی بنا آتش‌سوزی رخ داد و سقف عمارت که با تیر ارس و پوشش سفالی ساخته شده بود نابود شد و سقف شیروانی کنونی با پوشش ورق گالوانیزه ایجاد شد.
در دهه 1320 بنای عمارت از سوی ورثه سردار مفخم به عنوان بیمارستان به اداره بهداری واگذار شد، در شهریور ماه 1370این عمارت در اختیار اداره وقت میراث فرهنگی بجنورد قرار گرفت که پس از انجام تعمیرات و تغییرات جزیی طی چند سال آینده به موزه مردم شناسی شهرستان بجنورد تبدیل می‌شود.
بیشتر تزیینات عمارت مفخم در نمای جنوبی بنا تمرکز یافته و شامل انواع کاشی کاری است، سرتاسر نمای ضلع جنوبی، از بالای ستون های هشت ضلعی ایوان طبقه پایین تا زیر سقف طبقه دوم و حتی ساقه‌های ستون های ایوان فوقانی با کاشی‌کاری های معرق، معقلی و کاشی های هفت رنگ و ابعاد خشتی تزیین شده است.
جالب است که نقوش به کار رفته در کاشی های هر ستون، لچکی‌ها و قاب های روی هر چشمه طاق در طبقه فوقانی طرحی نو را عرضه می‌کند و از تکرار نقوش و طرح ها پرهیز شده تا نمایی الوان و متنوع ایجاد شود، دو ستونی که پایه‌های چشمه طاق مرکزی بر آنها استوار است با کاشی های معرق تزیین شده ولی ستون‌ها و نیم ستون‌های طرفین آن کاشی کاری معقلی دارند.
چشم‌نوازترین تزیینات، در لچکی‌های چشمه طاق بزرگ مرکزی، در مقابل پنجره تالار بزرگ و در فضای مثلثی‌شکل افریز مرکزی دیده می‌شود، در دو سوی طاق بزرگ، نقش دو فرشته بالدار در تلفیق با نقوش گیاهی و پیچک ها ایجاد شده که به نوعی تداعی‌کننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش گیاهی در طرفین مغاره‌های بزرگ طاق بستان است که در عین حال از تاثیرگیری از شمایل‌نگاری هنر اروپایی برکنار نمانده است، بر بالای این طاق و در وسط سنتوری مثلثی شکل مرکزی نقش شیر و خورشید به رنگ زرد بر کاشی های هفت رنگ تصویر شده است. بنای عمارت مفخم به شماره 952در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

* آیینه خانه مفخم
بنای آیینه خانه رو به روی عمارت مفخم قرار گرفته است، در واقع این ساختمان از مجموعه افخم بود که فضایی اداری داشت و امورات نظامی و رایزنی های سیاسی در آن صورت می گرفت، در واقع مهمان های رسمی که بدین جا می آمدند در آیینه خانه پذیرایی می شدند، ساختمان آن دو طبقه دارد که ابعاد آن 11 در 18 متر است و نزدیک به 10 متر ارتفاع دارد، این ساختمان در مجموع 9 اتاق دارد که سقف و دیوارهای یکی از اتاق های طبقه بالا کاملا آیینه کاری شده است و به همین دلیل این نام را برای آن انتخاب کرده اند.
از نکات قابل توجه بنای آینه ‌خانه، وجود تصاویر 134 تن از شخصیت‌ های مهم و تاثیرگذار دوران صفوی تا دوره قاجار از جمله تصویر شاه طهماسب، شاه عباس، آقا محمد خان، فتحعلی ‌شاه و کریم خان زند و همچنین سران حکومتی کشورهای همسایه است.
تالار آیینه را می توان محور اصلی ساختمان دانست که از طریق دو راه پله دسترسی به آن امکان پذیر است برای ورود به اتاق سه در قرار داده شده است که در ساخت آن ها از چوب صندل استفاده شده و با استخوان آن ها را تزیین کرده اند. در آیینه های تالار 17 طرح متفاوت و زیبای هندسی به کار رفته است، چلچراغ هایی که در اتاق آویخته شده اند نیز بسیار تماشایی هستند علاوه بر این که نمای بیرونی اتاق نیز بسیار چشم گیر و زیبا است.

* ویژگی های معماری بنا
نمای اصلی آیینه خانه به طور کامل کاشی کاری شده و نمونه بارز هنر قاجاری است، این بنا سه در ورودی دارد که هر سه آنها به یک راهروی شرقی- غربی متصل می شود که در یک طرف آن 4 اتاق و در طرف دیگر چند حجره و نیز دو رشته پلکان در منتهی الیه شرقی و غربی وجود دارد که به طبقه فوقانی راه پیدا می کند، ورودی اصلی بنا در وسط ضلع شمالی است که تمام بدنه آنها با کاشی های فیروزه ای، لاجوردی و نیز کاشی های سیاه و سفید و زرد پوشیده شده است.
دو نیم ستون وسطی که درست در طرفین ورودی قرا گرفته بلندترند و بر بدنه هر یک دوازده بار نام محمد(ص) به خط کوفی معقلی با کاشی های زرد و سیاه رنگ نقش شده است.
تمام بدنه ستون ها با کاشی های موزاییک و طرح های هندسی زیبا آراسته شده است، در تمام نقوش مذکور که بر کاشی های هفت رنگ نقش شده و نیز نقوش بخش های دیگر، غلبه با رنگ زرد است، در دو سوی ورودی بنا در همین ضلع نقش دو سرباز مسلح قاجار دیده می شود که به طور نمادین همچون دو نگهبان همیشه بیدار با چشمانی گشاده پیوسته ورود و خروج به این ساختمان را کنترل می کنند و این سنتی است که از ایران باستان به دوره قاجار رسیده است، بر بالای ورودی اصلی پنجره بزرگ تالار آیینه قرار دارد که با قوس جناقی پوشش یافته و تمام بخش های آن با نقش ترنج ها و شمسه ها توام با نقوش گیاهی و پیچک ها زینت یافته است.
بر بالای این پنجره یک شمسه بزرگ وجود دارد که زمانی نقش شیر و خورشید به عنوان نماد سلطنتی ایران بر آن نقش شده بود و پس از تخریب، جای خود را به نقوش اسلیمی بخشیده است، در بالای این بخش و در روی افریز کتیبه هایی وجود داشته که قلمرو زیر نفوذ سردار مفخم از منطقه استرآباد و نردین گرفته تا اسفراین، جوین، سبزوار، جاجرم و بجنورد را معرفی می کرده است.

* مرمت عمارت مفخم
خسارت هایی بر اثر وقوع زلزله اردیبهشت ماه سال 1396 به دو بنای تاریخی عمارت مفخم و آینه خانه مفخم در بجنورد وارد شد، از آنجائی که میزان خسارت های وارد شده به عمارت مفخم بیشتر است، ابتدا این عمارت مرمت می شود و پس از آن به مرمت آیینه خانه مفخم پرداخته می شود.

*بنای عمارت مفخم (موزه باستان شناسی و مردم شناسی)
موزه های مردم شناسی از جمله موزه های تاریخی هستند که در آن گوشه ای از فرهنگ اقوام و ملل یک منطقه در قالب های آداب و رسوم، مشاغل سنتی و صنایع دستی به نمایش گذاشته می شود، بخش مردم شناسی موزه از سه موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین ها تشکیل شده است.
زندگی روستایی، پوشاک ، موسیقی مقامی، طب سنتی، صنایع دستی، چاروق دوزی، نساجی سنتی ، نمد مالی و سفره های آیینی در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

* موزه باستان شناسی
موزه باستان شناسی خراسان شمالی که در طبقه فوقانی بنای عمارت مفخم قرار گرفته دارای 5 بخش اصلی است که متناسب با تقسیم بندی ادوار فرهنگی و گاهنگاری معیار باستان شناختی تحت عنوان بخش پیش از تاریخ، تاریخی، اسلامی، سکه و مهر و بخش مرکز سفال ساماندهی و معرفی شده است.
همچنین تالار جنوبی بنا که بزرگترین و اصلی ترین اتاق عمارت مفخم است تحت عنوان تالار همایش جهت برپائی نشست ها، ویدئوکنفرانس ها و گردهمائی ها تجهیز شده است.
این موزه با دارا بودن شاخص ترین بقایا و آثار برجا مانده از دوره های مختلف باستان شناسی منطقه پذیرای بازدیدگنندگان و علاقمندان به فرهنگ غنی استان خراسان شمالی است.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: هم اکنون 6 هزار شی تاریخی در مجموعه مفخم وجود دارد که به صورت دوره ای در موزه های این استان به نمایش گذاشته می شود.
علی مستوفیان اظهار داشت: 6 موزه فعال با مجموع مساحت 10 هزار و 150 متر مربع در خراسان شمالی وجود دارد.
وی با بیان اینکه 30 موزه در سطح کشور دارای اهمیت حفاظتی است گفت: موزه مفخم نیز از استاندارد ها برخوردار و در رده موزه های برتر کشور است.
تعداد آثار ثبت شده استان در فهرست آثار ملی کشور 621 اثر تاریخی، طبیعی و ناملموس است که از مجموع آثار ثبت شده در فهرست ملی کشور 509 اثر تاریخی، 42 اثر طبیعی، 70 اثر ناملوس و تعداد 11 اثر نیز ثبت جهانی شده است.
استان خراسان شمالی با داشتن یکهزار و 200 اثر تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد و هرساله پذیرای میلیون ها مسافر، گردشگر و زائر امام هشتم (ع) عبوری است.
3007/ 6042

منبع: ایرنا

کلیدواژه: فرهنگي ميراث فرهنگي عمارت مفخم خراسان شمالي

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۲۰۹۹۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

گشایش نمایشگاه هنر‌های تجسمی بنا‌های تاریخی ایران در عمارت مسعودیه  

در مراسم افتتاحیه نمایشگاه هنر‌های تجسمی بنا‌های تاریخی ایران ابراهیمی قائم مقام صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی با قدردانی از خانه هنر دل افکن در برگزاری این نمایشگاه نقش هنرمندان را در راستای معرفی بنا‌های ارزشمند تاریخی موثر دانست.

وی افزود: صندوق توسعه و احیا همواره تلاش خود را بر احیا و نگهداشت آثار تاریخی گذاشته و این مهم در سال جاری نیز با جدیت ادامه می‌یابد‌.

 روایت هنرمندان از بنا‌های تاریخی با هنر نقاشی

مریم دل افکن مدیر اجرایی این نمایشگاه نیز با قدردانی از حمایت‌های صندوق توسعه و احیا در برگزاری این نمایشگاه اظهار داشت: در نمایشگاه آثار بنا‌های تاریخی ایران حدود ۵۰ هنرمند آثار خود را در رشته‌های مختلف هنری از جمله مجسمه‌سازی، صنایع دستی، دیجیتال آرت، نقاشی خط، نقاشی با مداد رنگی، رنگ روغن، آبرنگ و پاستل، با موضوع بنا‌های تاریخی به نمایش گذاشته‌اند. 

وی افزود: علاقه‌مندان به هنر می‌توانند امروز پنج شنبه ۳۰ فروردین و فردا جمعه از ساعت ۱۱ تا ۱۷ با مراجعه به مجموعه تاریخی مسعودیه واقع در میدان بهارستان از آثار هنر‌های به نمایش گذاشته شده بازدید کنند. 

وی، برپایی این نمایشگاه را پلی برای ارتباط بین گذشته و حال، تاریخ وهنر و فرهنگ غنی کشورمان دانست و گفت: رویکرد اصلی ما، معرفی بنا‌های تاریخی و کمک به بازسازی این بنا‌ها و کاروانسرا‌ها و ثبت بیشتر این بنا‌ها است. 

دل افکن با اشاره به اینکه کار‌های تحقیقاتی، نوشتاری و هنری نمایشگاه حدود دو ماه به طول انجامید گفت: هنرمندان تا ۲۰ فروردین، مهلت ثبت نام برای ارائه آثار خود را داشتند و از میان تعداد زیادی آثار، بهترین تابلو‌ها را برگزیدیم؛ که در کنارنمایش آثار، کارگاه‌های آموزشی و پژوهشی هم برگزار می‌شود.

ویدا کوشا پژوهشگر و فعال فرهنگی و اجتماعی نیز در سخنانی با اشاره به اهمیت هنر اظهار داشت:هنر می‌آید که مرهم زخم‌ها باشد و تاثیر آن نیز در جامعه در برخی مواقع بیشتر از آن است که تصور می‌کنیم.

وی با بیان اینکه اگر هنرمند تاریخ را نداند نمی‌تواند اثر فاخری تولید کند بیان کرد: اگر عقبه هنری و تاریخی را نسل به نسل منتقل کنیم اتفاقات خوبی رخ می‌دهد.

این فعال فرهنگی و اجتماعی گفت: بنیان مایه، هر هنرمند یک مسئولیت اجتماعی است که خلق زیبایی کند و طوری زیبایی را خلق کند که حس خوب منتقل شود.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری رادیو تلویزیون