جوانان و مشکلات زندگی مشترک
تاریخ انتشار: ۲۸ فروردین ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۴۶۰۷۳۳
تهران- ایرنا- یازدهم شعبان، مصادف با 28 فروردین، روز ولادت حضرت علیاکبر(ع) به عنوان روز جوان نامگذاری شده است. به بهانه این روز برآن شدیم تا به یکی از اصلیترین دغدغه های جوانان یعنی ازدواج بپردازیم، امری که برای نسل های قبل بسیار آسانتر و محتمل تر بود و هر جوانی با هر وسع مالی این امید را داشت که با یافتن یار و همراه زندگیاش بتواند با او زیر یک سقف برود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
اما درحال حاضر اوضاع طوری شده که حتی در میهمانیهای نوروزی دیگر هیچ بزرگتری از جوانها نمیپرسد انشاءالله کِی شیرینی عروسی تان را بخوریم و آیا قصد ازدواج دارید یا نه؟ چون هر بزرگتری خودش در خانه دستکم یکی دوجوان مجرد دارد و خوب میداند چه موانعی بر سر راه ازدواج هست. چه شد که جوانان امروز مثل گذشته رغبتی به ازدواج ندارند؟
** تجرد قطعی
مطابق آمار، نرخ ازدواج ثبتشده در کشور (تعداد ازدواج در هزار نفر جمعیت) از سال 1388 تا 1393 روند کاهشی داشته و میانگین سن در اولین ازدواج هم در مردان و هم در زنان افزایش یافته است. بر اساس اطلاعات سرشماری سال 1390، از کل جمعیت کشور، 152هزار نفر مجرد قطعی (50ساله و بیشتر) گزارش شده است که از این تعداد 62 هزار نفر مرد و 90 هزار نفر زن هستند. نرخ تجرد قطعی مردان و زنان در سالهای 1375 تا 1390 افزایش یافته است، اما شیب افزایش نرخ تجرد قطعی زنان بیشتر از مردان بوده است.
سهم قابل توجهی از جمعیت هرگز ازدواجنکرده کشور در سال 1390 که در سن متعارف ازدواج (مردان 20 تا 34 سال و زنان 15تا 29 سال) هستند، تحصیلات متوسطه و عالی دارند.
با تصمیم دختران و پسران در به تعویق انداختن تشکیل خانواده و افزایش میانگین سن ازدواج، بر اساس گزارش سازمان ثبت احوال کشور از سال 1385 تا کنون، سهم ازدواجهای بالای 30 سال برای زنان و بالای 35 سال برای مردان در حال افزایش است، به طوری که در سال 1393، 8.13 درصد زنان هنگام ازدواج بالای 30سال و 2.10درصد از مردان بیش از 35 سال سن داشتهاند.
به طور کلی افزایش سن ازدواج برای زنان بیشتر از مردان بوده است. شاید یکی از دلایل این موضوع آن باشد که دختران و زنان روزگار ما دیگر ازدواج را نهایت آمال خود نمیبینند و حاضر نیستند شریک زندگی خود را از میان مردان نامناسب انتخاب کنند یا در یک ازدواج نامناسب بمانند، فقط برای اینکه شوهر داشته باشند.
در تأیید این حرف، یکبار از دکتر شمسالسادات زاهدی، اولین زن ایرانی فارغالتحصیل دوره دکتری مدیریت پرسیدم: برخی دختران بعد از ازدواج دیگر علاقهای به کارکردن یا حتی تکمیل تحصیلاتخود ندارند و این باعث میشود عدهای فکر کنند این دخترها فقط برای داشتن موقعیتی بهتر برای ازدواج، به دانشگاه یا سرکار آمدهاند.
نظر شما چیست؟ زاهدی پاسخ داد: هرگز نباید چیزی را تعمیم بدهیم، مثلا اگر در میان هشتادمیلیون نفر جمعیت، چند زن کارخلافی انجام دادند، نمیتوانیم آن را به همه زنان جامعه تعمیم بدهیم. همه میدانند که هدف نهایی در زندگی ازدواج نیست.
اگر ازدواج خوب است، زن و مرد هردو باید به دنبالش باشند. ممکن است برخی افراد فکر کنند ازدواج مانع پیشرفت آنها میشود. من بعید میدانم کسی زحمت بکشد و درس بخواند، اما قصد استفاده از آموختههایی را که برایشان زحمت کشیدهاست، نداشتهباشد.
** خانوارهای یک نفره
مطابق یافته های پژوهشی، مسأله ازدواج در ایران، ناشی از عدم تعادل در تعداد زنان و مردان نیست و این فرضیه که تعدادی از زنان به دلیل کمبود مردان همسن و سال خود، در آینده فرصت ازدواج را از دست خواهند داد، کاملا بیاعتبار است.
بررسی علل و پیامدهای تأخیر ازدواج دختران نشان میدهد که دختران مجرد در سن بالا افرادی هستند که از تحصیلات بالاتری برخوردارند یا دانشجو هستند، انتظارات بیشتری از ازدواج از نظر میزان درآمد و شغل فرد مورد نظر دارند، تعداد دختران مجرد در خانواده آنها کمتر است و در انتخاب همسر احساس محدودیت بیشتری میکنند.
عامل اقتصادی، هم از نظر وضعیت درآمدی پسران و هم از نظر انتظارات اقتصادی دختران برای ورود به زندگی میتواند از مهمترین عوامل موثر بر ازدواج جوانان باشد.
همچنین نرخ ثبت طلاق در 40 سال گذشته همواره با نوساناتی رشد داشته اما از سال 1380 تاکنون رشد بیشتری را نشان میدهد. نسبت ازدواج به طلاق در مناطق شهری و روستایی که در سالهای گذشته از یکدیگر فاصله قابلتوجه و معناداری داشت، در سالهای اخیر به هم نزدیک شده است.
در سال 1390 بیش از 5.8 درصد از خانوارهای یک نفره، شامل یک زن هرگز ازدواج نکرده بوده که به تنهایی مسئولیت تأمین هزینههای خود را بر عهده داشته و خانوار مستقلی تشکیل داده است.
** تغییر ارزشها
پروانه دانش، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور واحد تهران غرب و پوران امیدوار، دانشجوی دکتری پیام نور تحصیلات تکمیلی، در پژوهشی به بررسی عوامل موثر بر گرایش به زندگی مشترک قبل از ازدواج در بین جوانان شهر تهران پرداخته و نتایج آن را منتشر کردهاند.
تحقیقات آنها حاکی از تغییر نگرشها و ارزشهای ایرانیان به خصوص جوانان است و نشان میدهد ارزشها و نگرشهای ایرانیان در حال بازتولید هستند. در این میان یکی از حوزههایی که به شدت تحتتاثیر تغییرات نگرشی و ارزشی قرار گرفته، ارزشهای پیرامون نهاد خانواده و ازدواج است.
دگرگونی در میزان تحصیلات و اشتغال زنان و به دنبال آن بالا رفتن سن ازدواج همراه با دگرگونیهای ساختی و اجتماعی چون شهرنشینی، صنعتی شدن، حضور دختران و زنان در عرصههای اجتماعی، گسترش همحضوری زنان و مردان، گسترش کمی و کیفی وسایل ارتباط جمعی و آشنایی جوانان با ارزشهای غربی، به تغییرات دیگری منجر شده و زمینه را برای شکلگیری و گسترش روابطی از قبیل هم خانگی در بین نسل جوان فراهم کرده است.
تغییرات ارزشی در جامعه با شکاف بین نسلها و پشت کردن نسلهای جوانتر به ارزش های سنتی در جامعه شروع میشود و به تغییرات اجتماعی گستردهتر میانجامد. در کنار تحولات نظام ارزشی در سالهای اخیر، جامعه ایران با تغییرات ساختاری- اجتماعی دیگری دست به گریبان بوده که یکی از آنها تغییر ساختار اقتصادی کشور و تبعات اجتماعی متعدد آن بر رفتارهای جوانان است.
اکنون در ایران فاصله بین بلوغ جنسی و بلوغ اقتصادی به بیش از 10 سال رسیده و تنها راه مشروع ارضای نیازهای جنسی ازدواج است که درحال حاضر با موانع زیادی روبهروست. افزایش سن ازدواج، فشارهای زیادی به جوامع با ساختار سنتی وارد میکند. در حال حاضر در ایران بیش از 12 میلیون جوان در سن ازدواج هستند که ازدواج نکردهاند. همچنین بسیاری از جوانهایی که درس و مطالعه و دانشگاه را رمز خوشبختی خود میشمردند، دریافتهاند آبی که از دور میدیدند سرابی بیش نبوده است. مشکلاتی که جوانان با آنها روبهرو هستند باعث شد که فقدان هنجار (آنومی) در آنها افزایش یابد و این موضوع منجر به شکل گیری ارزش های جدید در میان بخشی از جوانان شده است.
** زندگی مشترک
با توجه به اینکه در جامعه ما ازدواج و تشکیل خانواده به شکل سنتی و در چارچوب مذهبی آن پذیرفته شده و در بین مردم رواج یافته است و بنا به دستور شرع مقدس، پاسخگویی به نیازهای عاطفی و غریزی و تمایل به جنس مخالف، تنها و تنها باید با ازدواج تامین شود و بدون عقد قرارداد ازدواج، هرگونه ارتباط و معاشرت، نادرست و گناه تلقی میشود، این سوال به ذهن میآید که زندگی مشترک بدون ازدواج در بین جوانان به چه علتهایی است و با توجه به متفاوت بودن ساختار جامعه ما با جوامع غربی چه مسائلی باعث شکلگیری و رواج این نوع زندگی در بین جوانان میشود؟
علی گلمحمدی در ترجمه مقالهای با عنوان «تأثیر زندگی مشترک پیش از ازدواج بر فروپاشی ازدواج» به این نکته اشاره کرده است که برخلاف این تصور که زندگی مشترک پیش از ازدواج، فرصتهای خوبی برای درک بهتر زوجها در اختیار آنها قرار میدهد، اظهارات بسیاری از افراد شرکتکننده در این تحقیق نشان میدهد که خطر بروز طلاق در میان آن دسته از زوجهایی که پیش از ازدواجشان زندگی مشترک را تجربه کردهاند، به مراتب بیش از کسانی است که فاقد چنین پیشینهای بودهاند.
محققان معیارهایی چون مذهب، قانون، فرهنگ و اخلاق را از جمله معیارهای تشخیص مساله اجتماعی میدانند؛ معیارهایی که مشخص میکنند چه اعمالی در جامعه قابل قبول و هنجار است و کدام عمل غیرقابل پذیرش، نابهنجار و یک مسأله اجتماعی. تعاریف متعددی از مساله اجتماعی به عمل آمده است ولی آنچه مورد توافق اکثریت بوده آن است که مساله اجتماعی به نوعی رفتار یا وضعیت در جامعه اطلاق میشود که در تقابل با نظام هنجاری و ارزشی جامعه باشد و بخش عمدهای از جمعیت، آن را غلط و مشکل زا بدانند و بر این عقیده باشند که باید در جهت تغییر یا اصلاح آن اقدام کرد.
ازآنجا که ارتباط نامشروع و همخانگی بین دختر و پسر قبل از ازدواج در تناقض با ارزشها و هنجارهای فرهنگی و دینی اکثریت جامعه ایرانی است و دین اسلام -دین اکثریت افراد جامعه- چنین معاشرتهایی را تنها در شرایط خاص و با تشریفات شرعی (ازدواج موقت) صحیح میداند، میتوان این پدیده را به عنوان یک مساله اجتماعی قلمداد کرد. شاید نگرانیهایی که در میان سطوح مختلف جامعه از جمله والدین و خانوادهها، علما و جامعه دینی و مسئولان و برنامهریزان فرهنگی در قبال این مساله وجود دارد گواهی بر اثبات این ادعا باشد.
** مشکلات اقتصادی
رواج زندگی مشترک قبل از ازدواج تاثیرات ساختی و فرهنگی بسیاری بر نهادهای اجتماع میگذارد و باعث افزایش تعداد مجردها، کاهش نرخ ازدواج و افزایش طلاق خواهد شد و به مرور نهاد خانواده و ازدواج را به عنوان بنیادیترین نهاد اجتماعی به چالش میکشد.
ورود امکاناتی چون اینترنت و ماهواره به خانهها سبک متفاوتی از زندگی را از جوامع و فرهنگهای متفاوت، پیش روی مخاطبان ایرانی خود قرار داده است و به گونهای غیرمستقیم و پنهان، ارزشهای پیشین آنها را به چالش کشیده و در عین حال برای زندگی گزینههای جدیدی مقابل آنها میگذارد. با بالا رفتن تحصیلات، سن ازدواج در بین جوانان افزایش پیدا میکند و بعد از اتمام درس به دلیل پیدا نشدن شغل مناسب که لازمه تشکیل زندگی و ازدواج است باز هم ازدواج جوانان به تاخیر میافتد.
در این مقطع به دلیل آشنایی جوانان با سبکها و شیوههای مختلف زندگی مثلا در سریالهای ماهوارهای، انواع دیگری از زندگی به شکل عادی در میآید و از سوی جوانانی که شرایطی برای ازدواج ندارند مورد استقبال قرار میگیرد و آنها کمکم این نوع زندگی را به دوستان خود که با آنها در ارتباط هستند معرفی میکنند و سبک تازه گسترش مییابد. یعنی ارزشهای جوانان به دلیل شرایط جامعه به ناچار تغییر میکند.
با مشکل شدن ازدواج و بسته شدن راههای مشروع برقراری رابطه جنسی، الگوهای رفتاری غیرمشروع و آنومیک در جامعه گسترش پیدا میکند. امروزه جوانان ایرانی از محدودیتهای فضای عمومی پرهیز میکنند و فنآوری در این میان نقش مهمی ایفا کرده است. تلفن همراه و شبکههای اجتماعی، ارتباط اجتماعی را در همهجا امکانپذیر میکند. این آغاز شکلگیری ارتباطهایی است که در بسیاری از موارد به شکل تمایلات جنسی تغییر سطح داده است.
** رقیب جدی
روابط همخانگی رقیب جدی ازدواج است؛ الگویی از رابطه که بسیاری از تعهدات و شرایط ازدواج را دارد اما از قوانین، سنتها و محدودیتهای آن گریزان است. این نوع زندگی در ایران به گونهای است که دو شریک زندگی، افرادی تحصیلکرده و با تفکراتی روشنفکرانه هستند و معمولا بدون اطلاع خانواده به زندگی مشترک با یکدیگر روی آوردهاند. احساس استقلال و رهایی از بند سنتهای جامعه از مهمترین علل شکلگیری این روابط از سوی آنها عنوان میشود. اما این نوع از زندگی مشکلات خاص خود را دارد، مثلا جامعه این سبک را نپذیرفته و به نوعی غیرقانونی است. همچنین احتمال برچسب خوردنهای اجتماعی و شناخته شدن در بین مردم نوعی ناامنی برای آنها به همراه دارد. با توجه به نداشتن مسئولیت، هر یک از طرفین هر زمان احساس نارضایتی کنند بدون هیچ مسئولیتی این زندگی را رها میکنند.
صبا، 25 ساله، این سبک از زندگی را انتخاب کرده است و در توجیه آن میگوید: شاید این نوع زندگی برای آشنایی مناسبتر باشد اما من اگر شرایط ازدواج برایم فراهم بود این نوع زندگی را که مورد پذیرش اکثریت نیست انتخاب نمیکردم. رابطهها با انتخاب این زندگی محدود میشود (کم شدن تعامل اجتماعی). من هم دوست دارم تشکیل خانواده بدهم ولی چطور؟ با کدام شرایط؟ چه کسی باید جواب بدهد؟ وقتی هیچکس به فکر ما نیست خودمان راهش را یاد میگیریم؛ اگرچه دیگران بگویند اشتباه است. وقتی راهی برای درست رفتن نیست، پس همه اشتباه میرویم (احساس سرخوردگی).
با این حقوقی که من میگیرم، باید شهریه دانشگاهم را بدهم، هزینههای زندگی هم هست. بالاخره زندگی خرج دارد (مشکلات اقتصادی). وقتی در این شرایط باشی و کسی به تو پیشنهاد بدهد که با او همخانه شوی، فعلا با این شرایط زندگی میکنم، شاید هم تا همیشه. معلوم نیست چه پیش بیاید. جامعه این نوع زندگی را نمیپذیرد ولی بعضیها میپسندند و دارند زندگی میکنند (تغییر ارزشها). اگر نسلهای قبل از ما هم این همه مشکلات مثل بیکاری و نداشتن شرایط ازدواج داشتند، آنها هم این راه را انتخاب میکردند؟ چه میدانم؟ حالا بهتر است ما را سرزنش نکنند. این شرایطی است که جامعه فراهم کرده، پس فقط ما مقصر نیستیم. ما دوست داریم با ازدواج تشکیل خانواده بدهیم.
منبع: روزنامه اطلاعات؛ 1398،01،28
گروه اطلاع رسانی**9117**9131
منبع: ایرنا
کلیدواژه: اجتماعی روزنامه اطلاعات روز جوان دغدغه جوانان
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۴۶۰۷۳۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تاثیر فرهنگ فرهنگ بر سلامت خانواده
ایسنا/خوزستان معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با اشاره به تاثیر پیشرفتها در زمینه بهداشت و اصول پیشگیری از بیماریها در افزایش امید به زندگی، گفت: فرهنگ و پذیرش جوامع، زمینه اجتماعی را برای اصلاح شرایط زندگی و تغییر رفتارهای بهداشتی در خانوادهها فراهم میکند.
پژمان بختیارینیا در گفتوگو با ایسنا، با اشاره به برگزاری هفته سلامت و نامگذاری پنجمین روز این هفته با عنوان سلامت خانواده و فرهنگ سلامت اظهار کرد: در چند دهه اخیر، به دلیل تغییر و تحولات اساسی و فراگیر در عرصههای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی- امنیتی، اقتصادی و فناوری در مقیاس منطقهای و جهانی، نقش ممتاز و تعیینکننده فرهنگ به ویژه فرهنگهای ملی و منطقهای در عرصههای ملی، بینالمللی و جهانی نمایانتر شده است.
وی افزود: انقلاب اسلامی ایران، به عنوان نقطه عطف تحولات معنوی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قرن بیستم از ظرفیتها و تواناییهای بالفعل و بالقوه عظیمی در این حوزه برخوردار است و پیشرفت و تعالی همهجانبه کشور، مستلزم بهرهگیری مؤثر و هوشمندانه از آن در سطح ملی و مناسبات و تعاملات منطقهای و جهانی است. در حقیقت، فرهنگ به معنای اخص آن، از مختصات ذاتی، مزیتهای راهبردی، انحصاری و سرنوشتساز کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران است که همواره مورد تأکید معمار کبیر انقلاب اسلامی امام (ره) و مقام معظم رهبری بوده است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: فرهنگ، نظامواره و کلیتی واحد و شامل «عقاید و باورهای اساسی، ارزشها، آداب، الگوهای رفتاری ریشهدار و دیرپا، نمادها و مصنوعات» در سطح محلی، ملی، عمومی و حرفهای است. فرهنگ به مثابه «روح جامعه» به زندگی فردی و اجتماعی انسان معنا و هویت میبخشد و شکلدهنده و اثرگذار بر ذهنیت و گرایشهای افراد و جامعه و تعیینکننده رفتار عمومی است.
وی افزود: فرهنگ، جهتبخش جامعه و نظامهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است و نقش و تأثیر قابل توجهی در ارتقای سلامت افراد در سه سطح سیاستگذاری و ارائهدهندگان خدمات سلامت و مردم به عنوان گیرندگان خدمات سلامت ایفا میکند.
بختیارینیا عنوان کرد: فرهنگ، مجموعهای از رهنمودها یا فرمولها برای زندگی در جهان را به ما ارائه میدهد و فرهنگهای اجتماعی افراد را با اعتقادات، ارزشها و عادتهای خاصی پرورش میدهند. فرهنگ، واسطهای است که مردم به عنوان تسهیلگر روابط اجتماعی برای برقراری ارتباط از آن استفاده میکنند.
وی افزود: تأثیر متقابل فرهنگ و سلامتی بسیار پیچیده است و مستلزم در نظر گرفتن مجموعهای از دلایل، تجربهها، تجلیات و روشهای پیشگیری و درمان برای انبوهی از مشکلات انسانی است با این حال اگرچه تنوع فرهنگی به ویژه در رابطه با سلامتی در ظاهر جذاب و فریبنده است، به همان اندازه میتواند تفاوتهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بین مردم را نیز پنهان کند.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: ارتقای فرهنگ سلامت در مردم با هدف آگاهسازی مردم از حقوق و مسئولیتهای اجتماعی خود و استفاده از ظرفیت محیطهای ارائه مراقبتهای سلامت برای رشد معنویت و اخلاق اسلامی در جامعه، تحقق رویکرد سلامت همهجانبه و انسان سالم در همه قوانین، سیاستهای اجرایی و مقررات با رعایت اولویت پیشگیری بر درمان و...، افزایش آگاهی، مسئولیتپذیری، توانمندی و مشارکت ساختارمند و فعالانه فرد، خانواده و جامعه در تأمین، حفظ و ارتقای سلامت با استفاده از ظرفیت نهادها و سازمانهای فرهنگی، آموزشی و رسانههای کشور و...، تربیت انسانهای سالم، باانگیزه، شاداب، متدین، وطندوست، جمعگرا، نظمپذیر و قانونگرا انجام میشود.
وی افزود: همچنین ارتقای فرهنگ سلامت مردم برای ارتقای امید به زندگی، تامین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و...، افزایش آگاهی و میزان سواد سلامت جامعه در راستای افزایش پیشگیری، خودمراقبتی فعال و اصلاح سبک زندگی و ارتقای عادلانه سلامت در کشور با استفاده بهینه از مشارکت آگاهانه و مسئولیت مردم و توسعه همکاریهای بین بخشی انجام میشود.
رئیس مرکز بهداشت خوزستان گفت: در طول قرن گذشته علل اصلی مرگ در بسیاری از کشورها به طرز چشمگیری از بیماریهای عفونی به بیماریهای مزمن تغییر کرده است. اگرچه نوآوریهای بیوتکنولوژیک نقش مؤثری در درمان بیماریها داشتهاند اما پیشرفتها در زمینه بهداشت و اصول پیشگیری از بیماریها نیز نقش انکارناپذیری در افزایش امید به زندگی داشته و منجر به طولانیتر شدن متوسط امید به زندگی شده است.
بختیارینیا عنوان کرد: عوامل مختلف شامل بهبود شرایط زندگی، کاهش سوء تغذیه، بهبود وضعیت بهداشتی غذا و آب، اصلاح سیستمهای دفع فاضلاب و ... با سهم نسبی خود میتوانند به عنوان مؤلفههای بیولوژیک در کنار نوآوریهای بیوتکنولوژیک بر طول عمر تأثیرگذار باشند. مداخلات پیشگیرانه غالبا در شرایط زندگی و رفتار افراد تأثیرگذار است. در نتیجه فرهنگ و پذیرش جوامع، زمینه اجتماعی را برای اصلاح شرایط زندگی و تغییر رفتارهای بهداشتی در خانوادهها فراهم میکند.
انتهای پیام