به نقل از «ایکنا»

نجات از گمراهی، رهین دوستی اهل‌بیت(ع) است/ ناصبی؛ دورترین شخص از رحمت الهی

تاریخ انتشار: ۳۱ فروردین ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۴۹۰۵۷۹

اهل بیت(ع) پیشوایان راستین دین خدا و واسطه فیض و رحمت خداوند متعال بوده و هستند، در شأن و منزلت والای ایشان در کتب روایی شیعه و اهل‌سنت روایات زیادی از رسول خدا(ص) رسیده است که مهم‌ترین آنها که به حد تواتر رسیده و در صحت آن شکی نیست، حدیث ثقلین است، که پیامبر خدا(ص) اهل بیت خویش را هم‌سنگ قرآن در مسیر هدایت و عبودیت بر می‌شمارند اما افسوس که مسلمان‌نماهایی پیدا شدند و با دین خدا و وصیت رسولش بدترین کارها را کردند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اینان برای رسیدن به دو روزی ریاست و سروری، سنگ بنای اختلاف و تفرقه در بین مسلمانان را گذاشتند و هنوز پیامبر اکرم(ص) به خاک سپرده نشده بنای کج رفتن مسلمانان و به انحطاط کشیدن آنان را گذاشتند، همان‌ها که بر صورت دختر نبی خدا سیلی زدند و وصی و جانشین رسول خدا(ص) را در بند کرده و شکنجه دادند، که لعنت خدا تا ابد بر آن‌ها و خلف ناصالح و گمراهشان باد. آنچه که در این نوشتار مطرح می‌گردد بحث‌هایی است پیرامون دشمنی با اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) به ویژه نواصب که از سرسخت‌ترین دشمنان خاندان رسول‌الله(ص) محسوب می‌شوند.

نواصب، جمع ناصب و ریشه آن نصب است، نصب در لغت به معنای برپاداشتن و برپا کردن جنگ[1]، دشمنی، سوء‌قصد نسبت به دیگری[2] و نزاع و رفتار کینه توزانه[3] و آشکار ساختن دشمنی و غیر آن است.[4]

ناصبی کیست؟
نصب در اصطلاح به معنای دشمنی با علی(ع) و کینه‌توزی نسبت به ایشان است[5] و ناصبی کسی است که با مذمت کردن و نکوهش امام علی(ع) ایشان را در مورد جسارت قرار دهد.[6] برخی تظاهر و اعلان دشمنی را در تعریف نصب در ناصبی بودن مطرح ساخته‌اند.[7] کسی که نسبت به فرزندان علی(ع) یعنی امام حسن و دیگر امامان شیعه دشمنی بورزد، اهل نصب و ناصبی است.[8] دشمنی با پیامبر اعظم(ص) نیز، نصب است[9] مصادیق نصب عبارتند از: انکار فضایل اهل‌بیت(ع)، هتک حرمت اهل‌بیت(ع)،  اعتقاد به امامت و خلافت دشمنان اهل‌بیت(ع) ، سبّ و دشنام ائمه(ع) ، پیکار با اهل‌بیت(ع) و دشمنی با شیعیان.[10] شگفت اینکه ابن‌حجر‌عسقلانی یکی از علمای بزرگ اهل سنت تعریفی از ناصبی و نصب ارائه می‌کند که جای بسی شگفتی دارد که اگر خودِ او به تعریفش معتقد باشد خودش از نواصب به شمار می‌آید و آن تعریف این است: نصب یعنی ترجیح و مقدم کردن دیگران بر امام علی(ع)[11]

در واقع ناصبی‌ها هم‌زمان با روی کار‌آمدن پیامبر(ص) و دعوت مردم به اسلام، به وجود آمدند و کم‌کم ریشه دواندند؛ آنها به طور گسترده در زمان خلافت ظاهری امام علی بن ابی‌طالب(ع) مطرح شدند. (البته نه به صورت یک حزب با تشکیلات و ضوابطی ویژه) جنگ نهروان، خاستگاه اصلی و اولیه یکی از مهم‌ترین گروه نواصب بود؛ یعنی خوارج. این گروه، فرقه‌ای تندرو و از بدترین ناصبی‌ها در عصر ائمه هدی(ع) شناخته و معرفی شدند.[12] رشد نواصب در زمان امویان بویژه معاویه زیاد شد؛ مثلا معاویه به کارگزاران خود طی نامه‌ای اعلام کرد: من هرگونه حمایت خود را از کسانی که حتی اندکی از فضیلت ابوتراب و اهل‌بیتش را روایت کنند، برمی‌دارم.

نجات و پیراستگی از گمراهی؛ رهین دوستی اهل‌بیت(ع)
خطبای دربار در پی بخش‌نامه معاویه در هر ناحیه و بر فراز هر منبر، به لعنت علی و بیزاری جستن از او پرداخته، ایشان و اهل‌بیتش را مورد سب و ناسزا قرار دادند. بر اثر سیاست اهریمنی معاویه و هوادران او، دشنام به اهل‌بیت(ع) به طور آشکار و جعل حدیث علیه آنان تا سال‌های متمادی ادامه پیدا کرد.[13] اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) یکی از دو رکن اساسی دین اسلام هستند و جایگاه معینی در تبیین و تشریح احکام و معارف، تفسیر قرآن، سیر و سلوک معنوی، تکامل و سعادت انسان در دنیا و آخرت دارند. روایت‌های سفینه «ان مثل اهل بیتی فی امتی مثل کسفینه نوح من رکبها نجا...»[14] و ثقلین «انی تارک فیکم الثقلین؛ کتاب الله و عترتی...»[15] و... نجات و پیراستگی از گمراهی را رهین دوستی اهل‌بیت(ع) و پیروی از فرامین آنان می‌دانند و این با رویکرد نواصب که به دشمنی با خاندان وحی پرداخته و مسبب ایجاد نفرت در مردم نسبت به آنان شدند به هیچ‌وجه سازگاری ندارد. به همین جهت در روایات شیعه به شدت با ناصبی‌ها و پدیده نصب برخورد شده و احکام ویژه‌ای برای آنها عنوان گشته است: بی‌نصیب بودن از اسلام، کفر، مهدور‌الدم‌بودن ناصبیِ دشنام‌دهنده به ائمه(ع)، بدتر بودن از حرام‌زادگی، بی‌بهره‌گی از شفاعت، بی‌فایده بودن اعمال ناصبی در نجات او از جهنم، عدم جواز ازدواج با ناصبی (چه زن و چه مرد)، نجس‌تر بودن ناصبی از سگ، کمک و ترحم نکردن به ناصبی و عدم رقت قلب نسبت به او از جمله آنهاست.[16] [17] [18] [19] [20]

لازم است در این قسمت به بیان روایاتی از طرق عامه درباره اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) بپردازیم.

دسته‌ی اول روایات درباره محبت به اهل‌بیت(ع):

زمخشری از پیامبر(ص) نقل می‌کند که فرمود: «الا و من مات علی حب آل محمد مات شهیداً...»[21] بیدار باشید هر کس بر محبت آل محمد(ع) بمیرد شهید از دنیا رفته... بخشیده شده، توبه کننده و مؤمن از دنیا رفته، و ملک‌الموت بشارت بهشت می‌دهد، و همچون عروسان وارد بهشت می‌شود و در قبر دو در برای او به سمت بهشت باز می‌شود و قبرش مزار ملائکه رحمت می‌شود.[22] پیامبر(ص) فرمود: «معرفة آل محمد برائة من النار، و حب آل محمد جواز علی الصراط و الولایة لآل محمد امانٌ عن العذاب»[23] شناخت آل محمد(ع) رهایی از آتش جهنم، دوستی آنها گذرنامه رد شدن از پل صراط، و ولایت آل محمد(ع) امان‌نامه‌ای است از عذاب.

دسته‌ی دوم روایات درباره بغض و دشمنی اهل‌بیت(ع):

پیامبر(ص) فرمود: «الا و من مات علی بغض آل محمد مات کافراً... » هر کسی بر بغض آل محمد(ع) بمیرد کافر از دنیا رفته است، و بوی بهشت به مشامش نمی‌رسد.[24] پیامبر(ص) فرمود: «علی خیر البشر من ابی فقد کفر» علی بهترین بشر است هر کس ابا نماید و قبول نکند کافر است.[25]

و اما روایاتی از اهل‌بیت(ع) درباره نواصب:

ابی‌بصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند که حضرت فرمود: «مُدمِنُ الخمر کعابد و تن، و الناصب لآل محمد شرٌّ منه» شراب‌خوار مانند بت‌پرست است و دشمنی با آل محمد(ع) بدتر از شراب‌خوار است.[26] از امام باقر(ع) سؤال شد که آیا زن مؤمنه شیعه می‌تواند با ناصبی ازدواج کند فرمود: «لا لانّ الناصب کافرٌ» فرمود: نه، چون ناصبی کافر است.[27] در روایت دیگر می‌خوانیم «ان الله تعالی لم یخلق خلقاً انجس من الکلب و ان الناصب اهل‌البیت لانجس منه»[28] براستی که خداوند نجس‌تر از سگ نیافرید ولی دشمن اهل‌بیت از سگ بدتر است. از این سه روایت به خوبی استفاده می‌شود که مراد از ناصبی دشمن اهل‌بیت(ع) است، ضمناً استفاده می‌شود که آنها نجس‌اند و کافر، و زن مسلمان نمی‌تواند با آنها ازدواج کند.

هدف ما در این قسمت این است که اثبات نمائیم که دشمنی با خاندان رسالت یکی از موانع مهم شفاعت محسوب می‌گردد که استنادمان به روایات ذیل می‌باشد:

عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي الْمَغْرَاءِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ عَلِيٍّ الصَّائِغِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ إِنَ‏ الْمُؤْمِنَ‏ لَيَشْفَعُ‏ لِحَمِيمِهِ‏ إِلَّا أَنْ يَكُونَ نَاصِباً وَ لَوْ أَنَّ نَاصِباً شَفَعَ لَهُ كُلُّ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ وَ مَلَكٍ مُقَرَّبٍ مَا شُفِّعُوا.[29] مومن برای دوست خویش شفاعت می‌کند، مگر آنکه دوست او دشمن اهل‌بیت باشد واگر ناصبی باشد و تمام پیامبران مرسل و فرشتگان مقرّب برای او شفاعت کند، شفاعت آنان پذیرفته نمی‌شود. وَ قَدْ رُوِيَ بِأَسَانِيدَ كَثِيرَةٍ عَنْهُمْ ع‏ لَوْ أَنَّ كُلَّ مَلَكٍ خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كُلَّ نَبِيٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ وَ كُلَّ صِدِّيقٍ وَ كُلَّ  شَهِيدٍ شَفَعُوا فِي‏ نَاصِبٍ‏ لَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ أَنْ يُخْرِجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ النَّارِ مَا أَخْرَجَهُ اللَّهُ أَبَداً وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فِي كِتَابِهِ‏ ماكِثِينَ فِيهِ أَبَداً.[30] اگر همه ملائکه‌ای که خداوند خلق نموده و همه‌ی انبیائی که به نبوت مبعوث شده‌اند و همه صدیقان و شهدا برای ناصبی شفاعت کنند که خداوند متعال از آتش جهنم خارجش کند، هرگز خداوند او را خارج نخواهد کرد چرا‌که خدای متعال در کتابش می‌فرماید برای همیشه در آن بسر می‌برند.(روایات فراوانی با همین مضمون در کتب روایی موجود است که از ذکر آنان خودداری می‌نماییم) لو ان الملائکه المقربین و الانبیاء المرسلین شفعوا فی ناصب ما شفّعوا[31] اگر همه فرشتگان مقرب الهی و تمام پیامبران مرسل برای ناصبی شفاعت کنند، شفاعتشان پذیرفته نمی‌شود. حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ جَبَلَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مِهْزَمٍ الْأَسَدِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ إِنَّ أَهْلَ بَيْتِي الْهُدَاةُ بَعْدِي أَعْطَاهُمُ اللَّهُ فَهْمِي وَ عِلْمِي وَ خُلِقُوا مِنْ طِينَتِي فَوَيْلٌ لِلْمُنْكِرِينَ حَقَّهُمْ مِنْ بَعْدِي الْقَاطِعِينَ فِيهِمْ صِلَتِي لَا أَنَالَهُمُ اللَّهُ شَفَاعَتِي‏.[32] عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ، قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَحْيَا حَيَاةً تُشْبِهُ حَيَاةَ الْأَنْبِيَاءِ، وَ يَمُوتَ مِيتَةً تُشْبِهُ مِيتَةَ  الشُّهَدَاءِ، وَ يَسْكُنَ الْجِنَانَ الَّتِي غَرَسَهَا الرَّحْمنُ‏ ، فَلْيَتَوَلَ‏  عَلِيّاً، وَ لْيُوَالِ‏  وَلِيَّهُ‏ ، وَ لْيَقْتَدِ بِالْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ؛ فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِي، خُلِقُوا مِنْ طِينَتِي‏ ؛ اللَّهُمَّ ارْزُقْهُمْ فَهْمِي‏ وَ عِلْمِي، وَ وَيْلٌ لِلْمُخَالِفِينَ لَهُمْ مِنْ‏أُمَّتِي؛ اللَّهُمَّ لَاتُنِلْهُمْ شَفَاعَتِي‏.[33] عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبَّاسِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَنْ أَبْغَضَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَيْسَ عَلَى وَجْهِهِ لَحْمٌ وَ لَمْ تَنَلْهُ شَفَاعَتِي‏.[34]

با توجه به این روایات شریف، نواصب و دشمنان اهل‌بیت(ع) از جمله محرومان از شفاعت در روز قیامت خواهند بود.

ادامه دارد...

«احمد گلستانی عراقی»

پی‌نوشت‌ها:

[1] . جوهری، اسماعیل بن حماد، صحاح اللغه، ج۱، ص۲۲۴ -۲۲۵.

[2] . ابن منظور، جمال الدین محمدبن مکرم، لسان‌العرب، ج۱، ص۷۵۸ – ۷۵۹.

[3] . بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره، تحقیق محمدتقی ایروانی، قم، مؤسسه‌النشر الاسلامی ، ج۱۲، ص۳۲۳.

[4] . طریحی‌، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۴، ص۳۱۶ -۳۱۷.

[5] . حقی بروسوی‌، اسماعیل، تفسیر روح‌البیان، ج۱۰، ص۴۶۴.

[6] . ذهبی، شمس الدین، سیراعلام النبلاء، تحقیق علی ابوزید و دیگران‌، بیروت‌، موسسة الرساله، ۱۴۱۳ه، چاپ نهم ، ج۷، ص۳۷۰.

[7] . خویی‌، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریر غروی، ج۳، ص۶۹.

[8] . حلی، یوسف‌بن‌مطهر، نهایة الاحکام، تحقیق مهدی رجایی‌، ج۱، ص۲۷۴.

[9] . سقاف، حسن بن علی، صحیح شرح العقیدة الطحاویه‌، اردن، دارالنووی‌، ص۶۵۳.

[10] .طریحی‌، فخر‌الدین بن محمد‌، مجمع‌البحرین، ج۲، ۱۷۳.

[11] .العسقلانی‌، احمد بن علی بن محمد‌، فتح الباری شرح صحیح البخاری‌، مکتبة العصریة‌، مقدمه ص  646. والنصب، بغض علی وتقدیم غیره علیه.

[12] . نراقی، احمد، مستند الشیعه، تحقیق و نشر مؤسسه آل‌البیت، ج۱، ص۲۰۴.

[13] . ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، داراحیاء الکتب العربیه، ج۴، ص۵۶.

[14] . طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، ج۱، ص۲۲۹.

[15] . شیخ مفید، محمد، الارشاد،  تحقیق مؤسسة آل‌البیت، دارالمفید، ج۱، ص۲۳۳.

[16] . شیخ حر عاملی، محمد بن حسن‌، وسائل الشیعه، موسسه آل البیت علیهم السلام، ج۱، ص۱۵۹.

[17] . همان‌، ج۱۴، ص۴۲۶- ۴۳۱.

[18] . همان‌، ج۱۸، ص۴۶۴- ۴۶۱.

[19] . شیخ طوسی، الاستبصار، تحقیق موسوی خرسان، ج۳، ص۱۸۳ – ۱۸۴.

[20] . شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۲۱۰ – ۲۱۱.

[21] . زمخشری‌، محمد بن عمر‌، الکشاف، ج 4، ص 220.

[22] . همان‌، دنبال حدیث، نقل به صورت تلخیص.

[23] . حافظ سلیمانی قندوزی، ینابیع المودة‌، مکتبة بصیرتی قم، ص 22.

[24] . زمخشری‌، محمد بن عمر‌، کشاف، ج 4، ص 221.

[25] . الهندی، علاء الدین علی المتقی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 11، ص 610.

[26] . شیخ حر عاملی ، محمد بن الحسن‌، وسائل الشیعه‌، ج 18، ص 559، ح 12

[27] . همان، باب 10، من ابواب ما یحرم من النکاح، حدیث 15.

[28] . همان، ج 1، ص 159، ح 5.

[29] . برقی‌، احمد بن محمد بن خالد‌، المحاسن، ج‏1؛ ص186.

[30] . مجلسی‌، محمد باقر‌، بحار الأنوار، ج‏8 ،  باب 27 آخر في ذكر من يخلد في النار و من يخرج منها ..... ص 351.

[31] . برقی‌، احمد بن محمد بن خالد‌، المحاسن‌، ج‏1، ص184.

[32] .الصفار‌، محمد بن حسن بن فروخ‌، بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم‌، ج‏1؛ ص49.

[33] . کلینی‌‌، محمد بن یعقوب‌، الکافی‌، ج‏1، ص516.

[34] . ابن قولویه‌، جعفر بن محمد‌، كامل الزيارات‌، ص 51‌، الباب الرابع عشر حب رسول الله ص الحسن و الحسين ع و الأمر بحبهما و ثواب حبهما.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری قرآن خبرگزاری بین المللی قرآن خبرگزاری ایکنا ایکنا ایکنا مرکزی ایکنا استان مرکزی ایکنای مرکزی ایکنا اراک شفاعت دشمنی با اهل بیت ناصبی نجات از جهنم استان مرکزی اراک

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۴۹۰۵۷۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حس وطن دوستی با شنیدن مستندهایی درباره شهدا

به گزارش قدس آنلاین به نقل از ستاد خبری سومین جشنواره رادیویی پژواک، دکتر مهدی قدیری، مدیرکل نظارت و ارزیابی برنامه‌های صدا و داور جشنواره بخش آثار مستمربا اعلام این خبر گفت: آثار رسیده به بخش مستمر در جشنواره امسال، از انسجام خوبی دربخش های داستان، روایت، انتخاب سوژه و ...  برخوردار بودند. آثار مستمر، آثاری هستند که از آنتن رادیو پخش می‌شوند و به یک زبان می‌توان گفت مهمترین هدف برگزاری جشنواره، تقویت این بخش و ایجاد فضایی متفاوت برای لذت شنیداری مخاطبان است. به یک معنا می‌توان گفت که آثار رسیده به این بخش، عصاره و محصول تمامی زحمات و فعالیت‌های مسئولان برگزاری جشنواره در دوره‌های گذشته است.

وی ادامه داد:بر مبنای آثار رسیده، می‌توان گفت که اهتمام خوبی نسبت به اهداف جشنواره وجود داشته و مدیران و برنامه‌سازان رادیو توانسته‌اند متناسب با انتظاراتی که از شبکه‌های صدا وجود دارد، گام‌های موفقی را در این زمینه بردارند.
این داور تاکید کرد: از مهمترین نقاط قوت مستندهای ارائه شده در این بخش می‌توان به همخوانی آثار با مأموریت‌های شبکه‌های رادیویی اشاره کرد. این موضوع به ویزه در شبکه‌های تخصصی و موضوعی اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال مستندهایی چون «آسیا در جام» در رادیو ورزش و «کلاه سایبری» در شبکه اقتصاد، متناسب با مأموریت شبکه تهیه شده بودند و واقعاً خوش ساخت بودند.

قدیری عنوان کرد: در بخش دفاع مقدس، مستندهایی با بار احساسی قوی و پیوند عمیق با موضوع شهدا و دفاع مقدس تهیه شده بود که می‌تواند احساسات مخاطبان را برانگیزد و درگیری عاطفی خوبی با مخاطب ایجاد کند. ایجاد احساس تعلق به میهن و وطن اسلامی، آمادگی فداکاری برای کشور و همچنین ارج نهادن به ایثار و از خودگذشتگی شهدای دفاع مقدس، شهدای امنیت و شهدای حرم از تأثیراتی است که مخاطبان با شنیدن این مستندها، دریافت خواهند کرد.

وی بیان کرد: از دیگر بخش‌های موفق این جشنواره می‌توان به مستندهای خوب تهیه شده در حوزه «محیط زیست» اشاره کرد. مستند «آوای زمین» از نمونه‌های خوش ساخت در این زمینه بود که می‌تواند توجه مخاطبان را بیش از پیش به حفظ محیط زیست، حفظ گونه‌های جانوری و تالاب‌ها جلب کند. همچنین با وجود نقاط قوت آثار ارسالی، پیشنهادهایی برای بهبود این مستندها وجود دارد که مهمترین آنها، دقت در انتخاب سوژه اصلی و همچنین توجه بیشتر به ابعاد احساسی، عاطفی و نگرشی در مستندهای تولیدی است. در برخی مستندها بیش از حد بر ابعاد شناختی تمرکز شده بود و اطلاعات فراوانی در زمان کوتاه به مخاطبان منتقل می‌شود و روایت اصلی مستند تحت تأثیر ابعاد شناختی و اطلاعات قرار می‌گیرد. در برخی از مستندها به ابعاد احساسی و عاطفی و همچنین روایت‌گری کمتر توجه شده بود.

این داور در پایان گفت: اگر مخاطبان در دقایق اولیه جذب مستند نشوند، انتظار تداوم شنیدن برنامه از سوی مخاطبان بیهوده خواهد بود. این موارد می‌تواند در دوره‌های آتی جشنواره مورد توجه بیشتری قرار گیرد تا تجربه‌ای جامع‌تر و تأثیرگذارتر برای مخاطبان فراهم آورد.