به نقل از «ایکنا»

شاهنامه فردوسی؛ الگویی برای دفاع از وطن

تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۷۷۰۵۱۵

محمود براتی خوانساری در گفت‌و‌گو با ایکنا از اصفهان با بیان اینکه فردوسی شأن والایی در ادبیات فارسی دارد، اظهار کرد: فردوسی در کنار سعدی، مولانا و حافظ یکی از چهار ستون ادبیات فارسی است و به دلیل تقدم خود در ادب فارسی، اهمیت فراوانی در این زمینه دارد. علاوه بر این، بزرگترین شاعر حماسه‌سرای ایران است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی بیان کرد: فردوسی در زمانه‌ای می‌زیست که اوضاع ایران پریشان شده بود. در قرن چهارم، آل بویه که در سال 344 هجری قمری با هدایت معزالدوله بغداد را فتح کرده بودند، تضعیف شدند و در این زمان، فردوسی چهار یا پنج سال داشت. قلمرو آل‌بویه که ایرانی تبار و شیعه بودند، از کناره‌های مدیترانه تا دریای عمان امتداد داشت. در طرف دیگر، قلمرو سامانیان بود که از خراسان تا ماوراءالنهر را شامل می‌شد. در نیمه قرن چهارم، از قلمرو سامانیان کاسته شد و سبکتکین که حاکم و سپهسالار خراسان بود، علیه سامانیان قیام کرد و در 385 هجری قمری جای خود را به محمود غزنوی داد. محمود غزنوی پیوند محکمی با خلیفه بغداد داشت، بنابراین شرایط به لحاظ سیاسی برای کسانی مثل فردوسی سخت شد.
عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان ادامه داد: در این دوره، چهار رویکرد مبارزاتی علیه برتری‌جویی‌های نژادی اعراب که از اسلام ناب فاصله گرفته بودند، شکل گرفت. ایرانیان اسلام را پذیرفته بودند، ولی با جاهلیت اعراب موافق نبودند. رویکرد اول، مستقیم و مسلحانه بود، مثل سرخ جامگان و آل‌بویه که تلاش می‌کردند حاکمیت را به دست بگیرند. رویکرد دوم، مستقیم و غیر مسلحانه بود، مثل شعوبیه که ملاک برتری نزد خدا را تقوا دانسته و مبارزات فکری انجام می‌دادند. برخی معتقدند که فردوسی گرایش شعوبی داشت، ولی وی به صورت مستقیم مبارزه نمی‌کرد. رویکرد سوم، غیر مستقیم و مسلحانه بود که باطنیان اسماعیلی آن را در پیش گرفته و افراد مدنظر خود را ترور می‌کردند.

رویکرد فردوسی، مبارزه فرهنگی در شرایط سخت سیاسی بود
براتی با بیان اینکه رویکرد فردوسی، غیر مستقیم و غیر مسلحانه، یعنی نوعی مبارزه فرهنگی بود، افزود: با این رویکرد، فردوسی دست به کار بزرگی زد و در سال 370 یا 367 هجری قمری. سرایش شاهنامه را آغاز کرد که تا سال 400 هجری قمری به طول انجامید.
وی خاطرنشان کرد: شاهنامه از سه بخش تشکیل شده؛ بخش اسطوره که نوعی پیشینه‌سازی و عقبه‌سازی برای یک فرهنگ و تمدن بوده و در آن راجع به خلقت سخن گفته شده است. همه ملت‌ها معمولا پیشینه تاریخی خود را با اسطوره ساماندهی می‌کنند، مانند اینکه اولین کسی که پا به جهان گذاشته است، کیست و فردوسی در شاهنامه، کیومرث را به عنوان اولین فرد معرفی کرده و در ادامه، به معرفی پادشاهان پیشدادی می‌پردازد. بخش مهم شاهنامه که بیشتر مورد توجه قرار دارد، بخش پهلوانی است که قهرمانی‌ها و شاهکارهای ادبی در آن بیشتر به چشم می‌آید. در این بخش، شخصیت‌های برتر و کمال‌طلب مثل رستم که از فره پهلوانی برخوردارند، مطرح می‌شوند. رستم شخصیتی آرمانی است و در عین حال که شخصیتی انسانی محسوب می‌شود، به شدت دست نایافتنی است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه رویکرد پهلوانان، مبارزه علیه بیگانه و ظلم است، اضافه کرد: وقتی ایران در معرض تهدید قرار می‌گرفت، این پهلوانان مردمی به کمک آمده و سرزمین ایران را از وجود بیگانگان پاک می‌کردند. بخش سوم شاهنامه، بخش تاریخی است که تا زمان یزدگرد سوم را دربر می‌گیرد. فردوسی اندیشه‌های خود را بیشتر در بخش پهلوانی بیان کرده، مثل شخصیت پاک و پیراسته‌ای نظیر سیاوش که تقریبا او را مانند شخصیت حضرت یوسف(ع) به تصویر می‌کشد که بی‌گناه است و برای اثبات بی‌گناهی‌اش می‌کوشد، در عین حال حسودانی دارد که او را از مرکز حکومت دور می‌کنند و اشتباهی مرتکب می‌شود و آن، پناه بردن به بیگانگان است. از دیدگاه فردوسی، یک انسان هر چقدر هم خوب باشد، پیوستنش به بیگانگان کاری ناشایست محسوب می‌شود. سیاوش عاقبت کشته می‌شود، علی‌رغم اینکه داماد افراسیاب و پیران ویسه است، ولی حسودان اجازه نمی‌دهند او در آنجا دوام بیاورد و ناجوانمردانه او را می‌کشند. هر چند سیاوش شخصیت مطلوبی دارد، ولی چون به بیگانگان رو آورد، مورد نقد قرار می‌گیرد، با این حال فردوسی همواره خاطرنشان می‌سازد که سیاوش دست پرورده رستم است.

شاهنامه؛ الگوی مناسب دفاع از وطن
وی تصریح کرد: شخصیت‌های پهلوانی در شاهنامه اغلب از جوانان هستند که مدافعان وطن محسوب می‌شوند، به همین دلیل شاهنامه در دوره‌ها و اعصار مختلف مورد توجه حاکمان بوده است، چون الگوی مناسبی برای دفاع از وطن به حساب می‌آمد و از این جهت، جنبه‌های حماسی بسیار قوی به لحاظ هنری، عواطف و احساسات و خردمندی دارد.
براتی اظهار کرد: نکته دیگری که در چارچوب فکری فردوسی می‌گنجد، خردگرایی، دانش‌گرایی و دین‌گرایی او است. در شاهنامه بخشی به نام ستایش خرد وجود دارد که در آن فردوسی می‌گوید: (خرد رهنمای و خرد دلگشای/ خرد دست گیرد به هر دو سرای. ...... خرد چشم جانست چون بنگری/ تو بی‌چشم شادان جهان نسپری). فردوسی حکیمی خردگرا است. قرن چهارم اوج تمدن اسلامی و عصر ظهور خردگرایان بود که در اهل سنت، معتزلیان را شامل می‌شد و خردگرایان شیعه نیز مورد حمایت آل بویه بودند. بعد از فردوسی، ابن سینا و ابوریحان بیرونی ظهور کردند. فردوسی را به این دلیل حکیم می‌نامند که به خرد توجه داشت، ضمن اینکه دانش و دین نیز مورد توجه او بود، چنانکه می‌گوید: (ترا دانش و دین رهاند درست/ در رستگاری ببایدت جست).
وی با بیان اینکه مذهب فردوسی با مذهب حاکمان زمانه تفاوت داشت، افزود: محمود غزنوی برای مشروعیت بخشیدن به جنگ‌ها و غارت‌هایش، خود را به خلیفه عباسی می‌چسباند و سعی می‌کرد از او تأیید بگیرد. بخشی از عمر فردوسی در دوره محمود غزنوی گذشت و گرایش او در مذهب به سوی اهل‌بیت(ع) بود، به همین دلیل مورد غضب سلطان محمود واقع شده و شاهنامه مورد بی‌توجهی قرار گرفت. کمتر شاعری مانند فردوسی در آن زمان وجود داشت که شیعه باشد و به صراحت مذهبش را در اشعار خود اعلام کند.

اشعار فردوسی الهام‌بخش شاعران بزرگ بوده است
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: این‌طور نبود که فردوسی به خلفای چهارگانه بی‌حرمتی کند، از آنها در حد یک بیت نام برده است، ولی وقتی به حضرت علی(ع) می‌رسد، می‌گوید: (چهارم علی بود جفت بتول/ که او را به خوبی ستاید رسول/ که من شهر علمم علیم در ست/ درست این سخن قول پیغمبرست/ گواهی دهم کاین سخن‌ها ز اوست/ تو گویی دو گوشم پرآواز اوست/ علی را چنین گفت و دیگر همین/ کزیشان قوی شد به هر گونه دین/ نبی آفتاب و صحابان چو ماه/ به هم بسته یکدگر راست راه/ منم بنده اهل‌بیت نبی/ ستاینده خاک و پای وصی/ حکیم این جهان را چو دریا نهاد/ برانگیخته موج ازو تندباد/ چو هفتاد کشتی برو ساخته/ همه بادبان‌ها برافراخته/ یکی پهن کشتی بسان عروس/ بیاراسته همچو چشم خروس/ محمد بدو اندرون با علی/ همان اهل‌بیت نبی و ولی/ خردمند کز دور دریا بدید/ کرانه نه پیدا و بن ناپدید/ بدانست کو موج خواهد زدن/ کس از غرق بیرون نخواهد شدن/ به دل گفت اگر با نبی و وصی/ شوم غرقه دارم دو یار وفی/ همانا که باشد مرا دستگیر/ خداوند تاج و لوا و سریر/ خداوند جوی می و انگبین/ همان چشمه شیر و ماء معین/ اگر چشم داری به دیگر سرای/ به نزد نبی و علی گیر جای/ گرت زین بد آید گناه منست/ چنین است و این دین و راه منست/ برین زادم و هم برین بگذرم/ چنان دان که خاک پی حیدرم/ دلت گر به راه خطا مایلست/ ترا دشمن اندر جهان خود دلست/ نباشد جز از بی‌پدر دشمنش/ که یزدان به آتش بسوزد تنش/ هر آنکس که در جانش بغض علیست/ ازو زارتر در جهان زار کیست/ نگر تا نداری به بازی جهان/ نه برگردی از نیک پی همرهان/ همه نیکی‌ات باید آغاز کرد/ چو با نیکنامان بوی همنورد/ از این در سخن چند رانم همی/ همانا کرانش ندانم همی). این‌ها در واقع خط‌مشی فکری و دینی فردوسی است.
وی تصریح کرد: از آنجا که شاهنامه پهلوان‌پرور است، پیوسته مورد توجه صاحب‌منصبان، شعرا، ادیبان و دانشمندان قرار گرفته، به اعتبار اینکه اشعار آن از قوت بالایی برخوردار است؛ علاوه بر این، فردوسی مقلدان فراوانی دارد که به پیروی از او شاهنامه سروده‌اند، ولی هرگز به پای او نرسیده‌اند. شاعرانی نظیر سعدی، مولانا، حافظ، عطار، سنایی و خاقانی به فردوسی ارادت ورزیده و اشعار او را مورد توجه و تأمل قرار داده و به دلیل ارزش و اعتبار شعری، از آن تأثیر پذیرفته‌اند.
انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری بین المللی قرآن ایکنا اصفهان فردوسی شاهنامه خردگرایی دانش گرایی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۷۷۰۵۱۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ببینید | چرا اردن از اسرائیل دفاع کرد؟

تعداد بازدید : 0 کد ویدیو دانلود فیلم اصلی