Web Analytics Made Easy - Statcounter
به نقل از «ایرنا»
2024-03-28@23:34:34 GMT

بررسی نقش احزاب در 4دوره قانون اساسی ایران

تاریخ انتشار: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۸۳۷۳۸۵

بررسی نقش احزاب در 4دوره قانون اساسی ایران

تهران- ایرنا- دوران مشروطه با خود قانون اساسی ‌ای آورد که نقش احزاب را در تشکیل مجلسی از نمایندگان مردم، وارد فرهنگ سیاسی ایران آن زمان کرد. شاید اولین نشانه‌ های مربوط به شکل ‌گیری تشکل ‌هایی از جنس احزاب در ایران، به اواسط دوره حـکومت نـاصرالدین‌شاه قاجار بازگردد.

اما فعالیت شناخته ‌شدن احزاب از اواسط دوره مظفرالدین ‌شاه و هم ‌زمان با مشروطه شکل گرفت تا فعالیت این احزاب، نقشی در شکل‌گیری اولین مجلس ملی ایران داشته باشد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

هرچند دوره کوتاه اولین مجلس شورای ملی رنگ‌و‌بوی فعالیت حزبی به خود نگرفت، عمر مجلس اول کمتر از دو سال بود و لیاخوف در تابستان سال 1287 مجلس را به توپ بست و استبداد صغیر بر ایران مسلط شد، با‌این‌حال دستور کار و مصوبات این مجلس، گویای اشتیاق نمایندگانی ساده‌ دل برای تبدیل مملکتی عقب ‌مانده از دنیای درحال‌توسعه به کشوری پیشرفته بود که محقق نشد. در نهایت، استبداد صغیر نیز بیش از یک سال دوام نیاورد و با ورود مشروطه‌ خواهان به تهران، فرار پادشاه مستبد و مجازات بعضی از رهبران استبداد، مجلس دوم تشکیل شد. در این میان، بخش مهمی از آرمان‌های اولیه انقلاب مشروطه از میان رفت.

از اوایل مجلس دوم، دو حزب «دموکرات عامیون» و «اجتماعیون اعتدالیون» به وجود آمدند. البته احزاب دیگری نـیز مـثل اتـفاق و ترقی در آن زمان فعال بودند؛ اما نقش مؤثری مانند دو حزب اصلی نداشتند. در مـجلس دوم، بسیاری راه‌حل سیاسی کشور را تشکیل احزابی می‌دانستند که مواضع خود را صریح بیان و از آن دفاع کنند. بااین‌حال در این دوره نیز ساختارهای حزبی برآمده از فراکسیون‌ های مجلس شکل نگرفت.

روند معیوب به‌ نتیجه ‌نرسیدن فعالیت احزاب تا دوران پهلوی اول که طومار همه احزاب را با کودتای خود برچید، ادامه داشت. در دوران محمدرضا‌شاه نیز جز در دوران کوتاهی، همچنان فعالیت حزبی و نقش احزاب در تشکیل پارلمان به شکلی فرمایشی پیش رفت و شاهد رفتارهای سیاسی تأثیرگذار در این زمینه نبودیم. بعد از انقلاب اسلامی و تدوین قانون اساسی و تأکید بر نقش احزاب و به رسمیت شناخته‌شدن فعالیت آزاد آنها، روند تشکیل مجلس شورای اسلامی با رأی مردم و فعالیت احزاب رقم خورد؛ روندی که بعد از 40 سال همچنان با چالش رو به‌ رو است و اگر قانون انتخابات تغییر نکند، نقش احزاب در انتخابات مجلس شکل کلیشه ‌ای خود را حفظ خواهد کرد.

نعمت احمدی، استاد تاریخ و حقوق، در گفت ‌وگو با «شرق» با بیان اینکه «تاریخ ایران از زمان مشروطه تا امروز چهار قانون اساسی به خود دیده است»، توضیح داد: در هر چهار قانون اساسی، دل به احزاب بسته‌ایم و احزاب فراگیر هم شکل گرفته‌اند؛ اما مشکل در حزب ‌ستیزی در بخش ‌هایی از جامعه ماست».

او ادامه داد: با مشروطه احزاب قدرتمندی شکل گرفتند و اهداف مشروطه‌‌ خواهان مهار قدرت و ادامه حیات مشروطه بود تا به ‌اصطلاح با استعمار و حضور غرب و قدرت‌های بین‌ المللی مقابله و آنها را محدود کنند. از این طریق، مجلس را تشکیل دادند تا قوانین بگذارند و کارها و تصمیم‌گیری‌ها را با انجمن ‌های ایالتی و ولایتی تقسیم کنند و به تمرکز قدرت در مرکز کاهش دهند. این جریان ادامه داشت تا اینکه محمدعلی‌شاه مجلس را به توپ بست و شرایط دگرگون شد.

این استاد تاریخ سیاسی ایران به مرور روند شکل‌گیری احزاب در ایران پرداخت و گفت: بعد از استبداد صغیر و مشروطه دوم، در نهایت بر اثر رخدادهای مختلف سیاسی از سال 1285 تا سوم اسفند 1299، هرج‌ومرج در جامعه ایران حاکم شد و تا زمان رضاشاه ناامنی ادامه داشت. رضاشاه نیز به بهانه بازگرداندن امنیت، نمادهای مشروطه را تک‌تک از بین برد. او احزاب، روزنامه‌ ها، متجددان و روشنفکران را قلع ‌و ‌قمع کرد. او که در ابتدا اطرافش عبدالحسین تیمورتاش، مشیرالدوله پیرنیا و فروغی قرار داشتند، با حذف این افراد، به سمت استبداد بزرگ ‌تری حرکت کرد.

احمدی ادامه داد: در شهریور 1320 و با اشغال ایران، یک جریان باز سیاسی مانند سیلی خروشان وارد کشور می‌شود و احزاب جان می‌گیرند و جریان ضداستعماری از سوی روشنفکران مجدد قوت می‌گیرد تا مرداد 1332 که چنان ناامنی‌ای حاکم می‌شود که مردم امنیت اقتصادی، اجتماعی و قضائی خود را ازدست‌رفته می‌بینند. مرحوم مصدق بسیار تلاش می‌کند دخل ‌و‌ خرج را به شکلی متعادل در بودجه قرار دهد؛ اما برای اولین‌بار ما تحریم نفتی می‌شویم و فقط یک کشتی ژاپنی از ما نفت می‌خرید که حرکت این کشتی میان ایران و ژاپن در تاریخ ماندگار شده است.

این حقوق ‌دان با بیان این جمله که «تا پایان جنگ دوم جهانی این فضای ناامنی همچنان ادامه دارد» ادامه داد: پس از اتمام جنگ، ارتش بریتانیا و آمریکا طبق توافق با دولت ایران کشور را ترک کردند ولی نیروهای نظامی ارتش سرخ شوروی، همچنان در ایران باقی ‌ماندند و اگر نقش ‌آفرینی قوام ‌السلطنه با تکیه بر حزب قدرتمند دموکرات خود در مجلس نبود همچنان به اشغال خود ادامه می‌دادند.

قدرت فعالیت حزبی نمایندگان مجلس را در این دوره خاص به خوبی می‌توان دید. قوام با بازی سیاسی با شوروی با تکیه بر قدرت خود در مجلس که اکثریت آن را حزب خودش تشکیل داده بودند، موجبات تخلیه آذربایجان از نیروهای شوروی را فراهم می‌کند و لایحه نفت شمال با استعفای دسته‌ جمعی اعضای حزب قوام ملغی می‌شود و سهم‌خواهی شوروی بی‌تأثیر می‌ماند. با این توضیحات می‌خواهم تأکید کنم که احزاب از دوران مشروطه هر زمان توان داشتند با همه قوا در حفظ تمامیت ارضی و افزایش قدرت ایران در منطقه تلاش کرده‌اند اما مشکل حزب‌گریزبودن نهادهای قدرت مانع فعالیت آزاد احزاب بوده است.

وی در ادامه بررسی روند نقش ‌آفرینی احزاب طبق قانون اساسی کشور در طول تاریخ معاصر به دوران محمدرضا شاه پهلوی اشاره کرد و گفت: محمدرضا شاه در دهه 50 با ایجاد حزب رستاخیز عملا فعالیت احزاب مختلف را برنتابید و با تک‌حزبی و فرمایشی‌کردن فعالیت احزاب حتی روزنامه‌ها را هم تعطیل کرد و فردوسی و امید ایران و سپید و سیاه و ترقی همه تعطیل شدند و فقط اطلاعات و کیهان منتشر می‌شدند.

احمدی با ورود به دوران بعد از انقلاب اسلامی ایران و تشریح نقش احزاب طبق قانون اساسی ایران ادامه داد: با آغاز به کار جمهوری اسلامی ایران قانون اساسی‌ای که آزادی فعالیت احزاب را به رسمیت شناخت، تدوین و تصویب شد و با تکیه بر قانون اساسی حزب جمهوری اسلامی با حضور مقام معظم رهبری و مرحوم بهشتی و میرحسین موسوی و... نقش مهمی در جامعه داشت و در حادثه ترور هفت تیر هم دفتر مرکزی این حزب مورد حمله تروریستی قرار گرفت که نشان از اهمیت فعالیت این حزب داشت. اما با گذشت زمان کم‌کم نقش احزاب نیز در ایران بعد از انقلاب رنگ باخت. برای مثال قانون اساسی فعلی آزادی فعالیت احزاب و آزادی راهپیمایی را پذیرفته است اما در عمل با یک قانون عادی همه دستاورد از مشروطه تا امروز برای فعالیت احزاب محدود شده است. ماده 10 قانون فعالیت احزاب هرچه قانون‌گذار اساسی رشته بود را پنبه کرده است. بنابراین با قانون عادی قانون اساسی را تخصیص زده‌ایم و یکی از نقاط مهم در قانون اساسی همین پذیرش آزادی اجتماعات، آزادی فعالیت روزنامه‌ها و مواردی از این دست است که قوانین عادی آن را محدود کرده‌اند.

توسعه سیاسی که از زمان مشروطه مدنظر بوده با چهار قانون اساسی تدوین‌شده همچنان مغفول است و دلیل این امر را هم باید در حزب‌گریزی در ایران دید که شاید بخشی به فعالیت محدود و بی‌اثر خود احزاب به‌خصوص در دوران حاضر بازگردد و بخشی به رفتار حاکمان پیش از انقلاب اسلامی ایران. اگر روند فعالیت نه چندان مطلوب احزاب همچنان ادامه داشته باشد، نمی‌توان امید داشت احزاب بتوانند در انتخابات پیش‌رو نقشی ایفا کنند زیرا بیش از آنکه حزب داشته باشیم شاهد فعالیت کلوب‌های خانوادگی در عرصه سیاست امروز ایران هستیم.

منبع: روزنامه شرق؛ 1398،02،31
گروه اطلاع رسانی**9117**9131

منبع: ایرنا

کلیدواژه: سياسي روزنامه شرق نقش احزاب در توسعه قانون اساسي ايران

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۸۳۷۳۸۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

طرح اصلاح قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی در نوبت بررسی در مجلس است

ایسنا/زنجان رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی بر ضرورت اصلاح قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تاکید کرد و گفت: این طرح در نوبت بررسی در صحن علنی مجلس است.

به گزارش ایسنا و به نقل از روابط عمومی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان زنجان، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی آقاتهرانی در بازدید از کتابخانه عمومی علامه شیخ عبدالکریم زنجانی، اظهار کرد: اصلاح قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور ضرورت دارد.

وی افزود: در کمیسیون فرهنگی مجلس به مقوله کتابخانه‌های عمومی کشور و وضعیت معیشتی کتابداران توجه داشتیم و در همین راستا یک کمیته فرهنگی تشکیل شد تا اصلاح و رفع نواقص قانون تاسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور را پیگیری کند.

رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: پیرو پیگیری‌های مستمر دبیرکل کتابخانه‌های عمومی کشور، این طرح توسط کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی تصویب شده و در نوبت بررسی در صحن علنی مجلس است.

این مسئول ضمن اشاره به سهم نیم درصدی کتابخانه‌های عمومی از درآمد شهرداری‌ها، تصریح کرد: در برنامه هفتم مجدانه تلاش کردیم این مقوله از حالت جواز خارج شده و به قانون تبدیل شود که شهرداری‌ها را  ملزم به پرداخت سهم نیم درصدی کتابخانه‌های عمومی از محل درآمدشان می‌کند.

آقاتهرانی در رابطه با بودجه فرهنگی سال ۱۴۰۳ علی‌الخصوص بودجه کتابخانه‌های عمومی کشور، عنوان کرد: اصلاح فرهنگ ضروری است و برای تحقق این مهم بایستی هزینه کرد. سرانه فرهنگ در کشور ما بسیار پایین است و کمیسیون فرهنگی مجلس برای دستیابی به اهداف فرهنگی تلاش می‌کند.

وی تصریح کرد: از کتابخانه تازه تاسیس علامه شیخ عبدالکریم زنجانی بازدید کردم و افتتاح چنین کتابخانه‌ای در یکی از مناطق محروم زنجان بسیار قابل تقدیر و مایه مباهات است و در بلندمدت شاهد آثار مثبت آن خواهیم بود.

آقاتهرانی گفت: متاسفانه در فضای سبز اطراف این کتابخانه شاهد حضور برخی معتادان هستیم و باید در نظر داشت یکی از دلایل دچار شدن این افراد به دام اعتیاد آن است که به چنین کتابخانه و مکان فرهنگی‌ دسترسی نداشته‌اند.

انتهای پیام

دیگر خبرها

  • اصل ۴۴ قانون اساسی دقیق اجرا شود/استفاده از بخش تعاونی برای جهش تولید ضروری است
  • احزاب در ایران وارداتی هستند/ اسناد سیاسی و فرهنگی را باید در کشورمان بومی کنیم
  • یک نماینده: FATF و برجام بر اساس فرهنگ غربی‌هاست
  • احزاب در ایران وارداتی هستند و بومی نیستند
  • طرح نماینده مجلس برای FATF، برجام و سند ۲۰۳۰: آنها را بومی کنیم!
  • نماینده مجلس: باید FATF، برجام و سند ۲۰۳۰ را در کشور بومی کنیم!
  • فرهنگ تحزب‌گرایی در کشور شکل نگرفته است
  • بررسی فعالیت‌های شورای نگهبان در سال ۱۴۰۲
  • طرح اصلاح قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی در نوبت بررسی در مجلس است
  • چکش‌کاری قوانین انتخاباتی/ اصلاح قانون انتخابات شوراها چه شد؟