به نقل از «تسنیم»

یادداشت|ادامه اختلافات اوجالان با قندیل

تاریخ انتشار: ۳ خرداد ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۸۷۳۸۵۲

مخالفت سران پ.ک.ک مستقر در قندیل با پیام‌های دیدار اوجالان با وکلای خود و همچنین بیانیه تیم وکلای اوجالان، بن بست رهبری و هدایت پ.ک.ک را نشان می‌دهد و عملاً ثابت می‌کند اختلاف قندیل و آپو، بسیار جدی است. ۰۳ خرداد ۱۳۹۸ - ۱۳:۰۸ بین الملل ترکیه و اوراسیا نظرات - اخبار بین الملل -

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، بعد از مدتی طولانی از عدم ملاقات میان عبدالله اوجالان سرکرده گروه پ.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ک.ک و وکلای او و البته توقف پروسه آتش‌بس و مذاکرات صلح میان دولت ترکیه و سران گروه پ.ک.ک مستقر در کوهستان قندیل، که منجر به جنگ‌های خونین شهری و کوهستانی و حتی فرامرزی میان پ.ک.ک و ارتش ترکیه (در مناطق کردنشین سوریه و میان عناصر وابسته به پ.ک.ک و نیروهای دولت ترکیه) شد؛ سرانجام دولت ترکیه اجازه ملاقات اوجالان با دو وکیل خود را صادر کرد.

علاوه بر خود دیدار میان وکلا و موکل، پیام اوجالان حامل نکات مهمی است که بار دیگر گمانه‌زنی‌ها در مورد چرایی این اقدام دولت ترکیه و احتمال وجود اختلافات جدی میان اوجالان و سایر اعضای شورای راهبری پ.ک.ک را سبب شد.

پس از دیدار فوق، بیانیه‌ای از سوی تیم وکلای اوجالان منتشر شد. همچنین بعد از انتشار بیانیه وکلای اوجالان، ریاست مشترک KCK (شورای رهبری پ.ک.ک در غیاب اوجالان و مستقر در کوه‌های قندیل) با صدور اعلامیه‌ای که واجد برخی مغایرت‌ها با بیانیه وکلای اوجالان بود، باعث تقویت گمانه‌زنی‌ها در مورد اختلاف با اوجالان شد.

اما مهمترین نکات بیانیه وکلای اوجالان که در واقع نظرات وی هستند و دلیل اختلافات احتمالی و البته جدی میان سران پ.ک.ک و اوجالان چیست؟

تحولات گذشته

دولت ترکیه چه هدفی را از صدور اجازه ملاقات برای اوجالان دنبال می‌کند؟

برای درک هرچه بهتر تحولات و پاسخ به سوالات مذکور، باید به چند نکته توجه کرد:

اول؛ در طول مدت زندانی شدن اوجالان و عدم ملاقات وی با هواداران، خبرنگاران و وکلا، مساله «حصر» وی از سوی تیم رسانه‌ای پ.ک.ک با شدت هرچه بیشتر، بازتاب رسانه‌ای داشت. در پی این اقدام، برخی هواداران اوجالان و پ.ک.ک با هدف انتقاد از دولت ترکیه و تحت فشار گذاشتن اردوغان و حزب عدالت و توسعه، اقدام به اعتصاب غذا کردند. این واکنش آنها با ضریب رسانه‌ای تیم رسانه‌ای پ.ک.ک، مخالفان دولت ترکیه در داخل و خارج و برخی دولت‌های اروپایی همراه شد و فشار فراوانی علیه دولت ترکیه فراهم آورد.

دوم؛ صلاح‌الدین دمیرتاش رئیس سابق و زندانی حزب دموکراتیک خلق‌ها (شاخه سیاسی پ.ک.ک در ترکیه) که اکنون به دلیل حمایت از اقدامات ستیزه‌جویانه و خشن پ.ک.ک در بازداشت دولت ترکیه است، چندی پیش ضمن مخالفت جدی با اعتصاب غذای هواداران پ.ک.ک، به شدت از این اقدام که مورد حمایت سران پ.ک.ک است، انتقاد کرده بود.

سوم؛ دولت ترکیه در فقره انتخابات شهرداری‌ها، علاوه بر رویکردهای سنتی رقبا، با مساله جدیدی نیز مواجه شده بود که البته تا حدودی مسبوق به سابقه نیز بود.

این رویکرد، درخواست سران حزب دموکراتیک خلق‌ها از هواداران خود به ویژه کردها برای رای به نامزد رقیب حزب عدالت و توسعه به ریاست اردوغان بود. به عبارت دیگر، حزب حزب دموکراتیک خلق‌ها در برخی شهرهای مهم از معرفی نامزد اجتناب کرده و هواداران خود را بسیج کرد تا صرفاً به رقبای اردوغان رای دهند و به این ترتیب باعث شد آکپارتی در استانبول متحمل شکست شود (هرچند این انتخابات با اعتراض اردوغان باطل شد).

تیم وکلای اوجالان در حال قرائت بیانیه

پیام‌های یک دیدار ویژه

با توجه به سه نکته مهم فوق به نظر می‌رسد دیدار اوجالان با وکیل خود صرفاً یک دیدار عادی و دوره‌ای نبوده (زیرا این دیدار، پس از مدتی طولانی و در شرایط و زمان کاملاً خاص انجام شده) و واجد پیام‌های مهم سیاسی نیز است.

درست در روزی که رسانه‌ها منتظر اعلام خبر و نظر قطعی شورای عالی انتخابات ترکیه در مورد انتخابات شهرداری‌ استانبول بودند، خبر مهم دیگری نیز مخابره شد: «دیدار اوجالان با وکلای خود».

مسلماً هدف از این دیدار و قصد دولت ترکیه از صدور اجازه این ملاقات، تاثیرگذاری بر روند تحولات داخلی و منطقه‌ای است که پ.ک.ک به عنوان گروهی مسلح نقش مهم یا حداقل قابل تاملی در آن ایفا می‌کند.

شاید به راحتی نتوان این ملاقات را صرفاً چراغ سبز دولت ترکیه برای آغاز مذاکرات صلح توصیف کرد، اما برداشت افکار عمومی، احتمالاً آغاز مذاکرات محرمانه و یا احتمال صدور پیام‌های اوجالان به نفع دولت ترکیه و اردوغان است. هر چند که دولت ترکیه اعطای وقت ملاقات به وکلای اوجالان و بیانیه آنها را شروعی برای مذاکرات ندانسته و آن را رد کرده­ باشد.

اما این دیدار در یک زمان خاص در سپهر سیاسی ترکیه حامل چه پیام‌هایی است؟

اول؛ می‌توان اینگونه تفسیر کرد که دولت از اوجالان انتظار دارد کردها و هواداران پ.ک.ک را از بازی انتخابات شهرداری استانبول خارج کند.

شاید عده‌ای تحلیل کنند که تعداد هواداران پ.ک.ک در استانبول قابل توجه نیست و رویکرد خشن این گروه، کردها را آزار داده است. اما همان تعداد اندک نیز، می‌توانند سرنوشت انتخابات را تغییر دهند.

دولت ترکیه و اردوغان و دستگاه امنیتی احتمالاً این انتظار را دارند که اوجالان باید به هواداران خود و همچنین حزب حزب دموکراتیک خلق‌ها این دستور ساده را مخابره کند: «از نامزدهای مخالف اردوغان و حزب او، حمایت نکنید» و یا «حزب دموکراتیک خلق‌ها باید به طور جداگانه نامزد مشخصی را برای انتخابات شهرداری‌ استانبول، معرفی کند».

همین دستور، می‌تواند شکاف جدی در جبهه مخالفان اردوغان و آرای آنها ایجاد کند و وی و حزب متبوعش مجدداً سکان هدایت استانبول را در اختیار بگیرند.

دوم؛ گفته شد که «نمایش» اعتصاب غذا، هزینه‌های سیاسی و رسانه‌ای و حیثیتی برای دولت ترکیه به بار آورده است. پیام اوجالان در این مورد از طریق وکلا کاملاً شفاف و روشن است: «پرهیز از هرگونه اعتصاب غذای مخاطره آمیز».

به این ترتیب، اگر هواداران اوجالان واقعاً برای نجات وی از آنچه «حصر» می‌نامند، صادق باشند باید به نمایش خاتمه و جان خود را نجات دهند. در این صورت دولت ترکیه از فشار رسانه‌ای و سیاسی خارج شده و امتیاز مهم دیگری از اوجالان گرفته است. اما اگر، اعتصاب غذا پایان نیابد، این امر نشان دهنده اختلاف جدی میان اوجالان و سایر سران پ.ک.ک خواهد بود.

احتمال دوم، در روزهای اخیر تقویت شده است. زیرا از سویی اعتصابیون به این بیانیه وکلای آپو (لقب اوجالان) پاسخی مثبت نداده‌اند، و از سوی دیگر بیانیه سران پ.ک.ک نشان از عدم تمایل آنها به پایان اعتصاب غذا دارد.

بدین ترتیب این فرضیه که پ.ک.ک دچار اختلافات جدی و علنی درونی است، بیش از پیش قوت می‌گیرد.

رصد جدی و عمیق و تحلیل محتوای رسانه‌های پ.ک.ک نشان می‌دهد که برخی از اعتصاب کنندگان ضمن رد تلویحی پیام اوجالان، وارد فاز جدیدی به نام «روزه مرگ» شده‌اند که نشان از عدم تمکین از دستورات اوجالان دارد.

به عبارت دیگر، دستور صریح اوجالان توسط کادرهای رده‌پایین نیز مورد اطاعت قرار نمی‌گیرد و آنها احتمالاً از قندیل خط می‌گیرند نه از آپو. این مدل از خودکشی، در پ.ک.ک و گروه‌های مشابه، «عملیات فدایی» نام دارد که در این گروهک به یک روال عادی تبدیل شده است.

به عبارت دیگر، ظاهراً اعضا به نام و برای اوجالان می‌میرند و عده‌ای دیگر در قندیل و اروپا، سود آن را دریافت می‌کنند. حتی کار به جایی رسیده است که دانشجویان آکادمی علوم اجتماعی عبدالله اوجالان (که مشخص نیست دقیقاً چه وظیفه‌ای بر عهده دارد و چه چیزی را تدریس می‌کند) در نامه‌ای از ادامه اعتصاب غذا حمایت کرده‌اند.

سوم؛ اوجالان به وکلای خود گفته است که حساسیت‌های ترکیه (مشخصاً دولت این کشور) باید در بحران سوریه و مخاصامات مسلحانه داخل ترکیه، مورد توجه قرار بگیرد.

این پیام، یک عقب نشینی آشکار برای پ.ک.ک و سران آن در قندیل است. حساسیت‌های ترکیه در مناطق کردنشین این کشور، خروج پ.ک.ک و نیروهای آن از این کشور و عدم انجام عملیات تروریستی و مسلحانه است.

نگرانی ترکیه در سوریه نیز قدرت گرفتن‌‎ کردهای نزدیک به پ.ک.ک در مناطق کردنشین سوریه می‌باشد. فراموش نکنیم ترکیه به بهانه حضور پ.ک.ک، بارها مناطق کردنشین سوریه و عراق را بمباران و حتی شهر کردنشین عفرین در سوریه را اشغال کرده است.

آنکارا به طور جدی تهدید کرده که به شرق فرات و سایر مناطق کردنشین سوریه حمله خواهد کرد و اصولاً به همین دلیل وارد تنش جدی با آمریکا شد؛ تا بدان حد که ترامپ تهدید کرد اگر ترکیه به سوریه حمله کند، اقتصاد ترکیه نابود خواهد شد. لذا مساله نیروهای وابسته به پ.ک.ک در سوریه و مرزهای ترکیه، یک موضوع مهم و مرتبط با امنیت ملی ترکیه است که آنکارا حاضر است برای آن هزینه‌های گزافی بپردازد.

حال اگر قرار باشد عناصر پ.ک.ک به حساسیت‌های ترکیه احترام بگذارند، در واقع بازی را باخته‌اند و باید مناطق کردنشین سوریه را ترک کنند.

تشدید تناقض و اختلاف در پ.ک.ک

با عنایت به سه نکته فوق، بدیهی است که دیدار اوجالان و بیانیه وکلای وی در مجموع باعث عقب‌نشینی و اختلاف بیشتر در ساختار رهبری پ.ک.ک شده و دولت ترکیه نیز این موضوع را درک کرده است. به همین خاطر، باید دولت ترکیه را پیروز نهایی رخدادهای هفته اخیر، ارزیابی کرد.

تاکید اوجالان بر قطعنامه نوروز سال 2013 خود و اینکه «سلاح باید زمین گذاشته شود و مبنای امور، راه حل سیاسی باشد و نیروهای پ.ک.ک باید از خاک ترکیه خارج شوند»؛ نشان از پیام روشن و چراغ سبز آشکار اوجالان به دولت ترکیه می‌باشد که منجر به مخالفت قندیل و تشدید اختلافات داخلی پ.ک.ک شده است.

بدیهی است پ.ک.ک و شاخه‌های اقماری آن به راحتی و با مذاکره و پیام اوجالان، حساسیت ترکیه در سوریه را مد نظر قرار نخواهند داد و دست از جنگ داخلی و ترور بر نخواهند داشت. ادامه حمله به سربازان ارتش ترکیه و همچنین تقویت مواضع در مناطق کردنشین سوریه، ادامه خواهد داشت و همین امر نشانه اختلاف و شکست سلسله مراتب در ساختار پ.ک.ک است.

«تاکید بر گفت و گوی دموکراتیک، دوری از مخاصمه و جنگ، توسل به عقل و سیاست و فرهنگ به جای انتحار، خودسوزی و تفنگ و تاکید بر حل همزمان مسائل کردهای سوریه و حساسیت‌‎های ترکیه»، اهم موارد مطرح در بیانیه اوجالان است.

این در حالی است که 40 سال از تاسیس پ.ک.ک می‌گذرد، این گروه برای جدایی از ترکیه و تشکیل کشور بزرگ کردستان، 40 هزار نفر که اکثر آنها غیرنظامیان کُرد بودند را به کشتن داده است. همه موارد مطرح شده در پیام اوجالان، یک عقب‌نشینی آشکار از تمام شعارهای پیشین است که طبیعتاً به راحتی مورد پذیرش اعضای پ.ک.ک و سران آن قرار نخواهد گرفت. زیرا نمی‌توان دولت قانونی ترکیه را فاشیستی توصیف کرد و از سوی دیگر بر رعایت حساسیت‌های ترکیه تاکید داشت.

نیروهای وابسته به پ.ک.ک در سوریه، در برخی مناطق کردنشین قدرت را در اختیار دارند، از حمایت آمریکا و غرب برای شکست داعش بهره برده‌اند و عملاً به نیروی زمینی ائتلاف آمریکا تبدیل شده‌اند؛ رسانه‌های غربی نقض گسترده حقوق بشر و استفاده از کودکان به عنوان سرباز توسط یگان‌های مدافع خلق (شاخه نظامی پ.ک.ک در سوریه) را عملاً پوشش نمی‌دهند.

حال چگونه باید اعضا، بدنه هوادار و نیروی انسانی پ.ک.ک را توجیه کرد که باید با دولت ترکیه سازش کرد، عملاً سوریه را ترک کَرد (زیرا آنکارا فقط به ترک سوریه توسط پ.ک.ک رضایت خواهد داد)، به نمایش اعتصاب غذا پایان داد و سلاح را زمین گذاشت؟ بدیهی است که دستورات اوجالان چه در صورت اجرا و چه در صورت تمرد، موجب بروز اختلافات گسترده در پ.ک.ک خواهد شد و حتی شده است.

همچنین بازی پ.ک.ک و کُردها به نفع دولت ترکیه و نامزد مورد نظر اردوغان در انتخابات شهرداری استانبول، یکی از پیامدهای احتمالی دیدار اوجالان با وکلا و یکی از درخواست‌های احتمالی وی می‌تواند باشد؛ از قضا این امر نیز با مخالفت پ.ک.ک مواجه شده است.

به عبارت دیگر، در گروه پ.ک.ک و سران مستقر در قندیل، سخن احتمالی رئیس محبوس در ایمرالی (جزیره محل حبس اوجالان) را به هیچ انگاشته‌‌اند. زیرا چندی پیش، سزایی تمللی رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها اعلام کرد که این حزب در انتخابات پیشِ رو نیز مانند انتخابات قبلی اقدام خواهد کرد.

در همین حال دو تن از اعضای شورای رهبری پ.ک.ک از هواداران خود خواستند در انتخابات پیش رو به اکرم امام اوغلو (که نامزد حزب دموکرتیک خلق‌ها نیست) رای دهند.

بسه هوزات عضو شورای رهبری پ.ک.ک اعلام کرد: ائتلاف حزب عدالت و توسعه، در واقع ائتلاف فاشیسم است و کردها باید به نامزد جبهه دموکراسی یعنی اکرم امام اوغلو رای دهند. دوران کالکان از دیگر اعضای شورای رهبری پ.ک.ک نیز در این خصوص گفت: امام اوغلو نباید رای دهندگانش را فراموش کند.

این مواضع نشان می‌دهد پ.ک.ک و حزب دموکراتیک خلق‌ها بلافاصله پس از دیدار اوجالان با وکلا، یکی از پیام‌های احتمالی وی را درک کرده‌اند و سریعاً علیه آن موضع گرفته‌اند. این موضوع، بیش از پیش نشان‌دهنده اختلاف در شورای رهبری پ.ک.ک است.

گزارش تسنیم|پیام اوجالان، درگیری در مرز سوریه و احتمال مذاکرهعدم تبعیت زندانیان از اوجالان و تداوم اعتصاب غذاسه پیام اوجالان در مورد سوریه، مذاکره و اعتصاب غذا

بُن بست در ساختار پ.ک.ک

مخالفت سران پ.ک.ک مستقر در قندیل با پیام‌های دیدار اوجالان با وکلای خود و همچنین بیانیه تیم وکلای اوجالان، بن بست رهبری و هدایت پ.ک.ک را نشان می‌دهد و عملاً ثابت می‌کند اختلاف قندیل و آپو، بسیار جدی است.

حال اگر قرار باشد حساسیت‌های ترکیه در مورد مناطق کردنشین سوریه مورد توجه قرار بگیرد، بدیهی است دولت ترکیه در حداقل انتظار خود جابه‌جایی نیروهای پ.ک.ک و خلع قدرت آنها را خواستار است.

این امر، پس از آن صورت می‌گیرد که پ.ک.ک در مقطع مبارزه با داعش، عملاً نیروی زمینی آمریکا در سوریه بود و اکنون باید تمام دستاوردها و تلاش خود را تقدیم ترکیه کند.

این بن‌بست در تفکرات اوجالان، پ.ک.ک و سایر سران و اعضای این گروه تروریستی، عملاً باعث شده است نوعی سردرگمی و بی عملی بر این گروه و ایدئولوژی آن حاکم شود. رسانه‌های پ.ک.ک دولت ترکیه را فاشیستی توصیف می‌کنند، اما در برابر ملاقات رئیس خود با دستگاه اطلاعاتی دولت ترکیه و خواسته اوجالان برای به رسمیت شناخته شدن حساسیت‌های ترکیه، سکوت پیشه کرده‌اند.

گروهی که روزی کردستان بزرگ و تجزیه 4 کشور ایران، ترکیه، سوریه و عراق را هدف خود قرار داده بود و برای این 4 کشور شاخه اقماری تاسیس کرده بود (پژاک در ایران و حزب اتحاد دموکراتیک در سوریه)؛ اکنون به آزادی دموکراتیک در ترکیه برای کردها بسنده کرده است.

روزی عملیات مسلحانه علیه نیروهای رسمی این 4 کشور استراتژی پ.ک.ک و شاخه‌های آن بود، در حالی که امروز به چارچوب‌های ترکیه و سوریه اعلام پایبندی می‌کنند و پاسخی برای تناقض و رفتار آونگی خود ندارند.

همین شعارهای پ.ک.ک باعث مرگ 40 هزار نفر شده است و مردم مناطق کُردنشین ترکیه، اصلی‌ترین قربانی سیاست‌های غلط اوجالان و پ.ک.ک هستند. اکنون نیز روزی نیست که خبری از حملات چریکی به ارتش ترکیه در عفرین و سایر مناطق منتشر نشود، مشخص نیست چگونه این گروه می‌خواهد به حساسیت‌های دولت ترکیه احترام بگذارد.

البته تغییرات ناگهانی اوجالان، امری غیرعادی نیست. وی اصولاً مرد معامله با دولت ترکیه به بهای نابودی اعضا و تفکرات آنهاست.

روزی کمالیسم تُرکی را فاشیستی توصیف می‌کرد، اما پس از دستگیری از آن حمایت کرد. ادعای حمایت از فرهنگ و زبان کردی داشت، اما کتب، روزنامه رسمی و زبان رسمی پ.ک.ک، تُرکی است! این تضادها را تنها با نظریه «فرقه بودن پ.ک.ک» می‌توان توصیف کرد.

در فرقه، رئیس، آنچنان مقدس است که مخالفت با وی گناهی نابشخودنی است و همه باید برای وی از جان خود نیز بگذرند. به محض بروز اولین نشانه عدم اطاعت، ساختار روانی و ذهنی شکسته شده و اعضا قدرت اخذ تصمیم مستقل و توجیه آن را ندارند. بدین ترتیب عده‌ای همچنان به فرقه و رئیس آن وفادار می‌مانند و عده‌ای نیز در پی مخالفت با آن خواهند بود. وضعیت امروز پ.ک.ک نیز به همین شکل است.

نکته مهم دیگر که در تحلیل‌ها نباید فراموش شود، همکاری اوجالان با سازمان اطلاعات ترکیه (میت) است. تمام اقدامات و تناقض‌های اخیر اوجالان، به نفع دولت ترکیه تمام و همین امر موجب تقویت ظن همکاری جدی وی با دولت ترکیه شده است.

بهنام خسروی- کارشناس ارشد دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی

انتهای پیام/

R1396/P/S8,1414/CT4 واژه های کاربردی مرتبط اخبار "ترکیه"

منبع: تسنیم

کلیدواژه: اخبار ترکیه اخبار ترکیه

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۸۷۳۸۵۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

احتمال احیای داعش در منطقه تا چه حد جدی است؟

رسول سلیمی: در ۲۳ مارس ۲۰۱۹، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، با کمک ائتلاف جهانی به رهبری امریکا، کنترل روستای البغوز، اخرین پایگاه دولت اسلامی (داعش) در سوریه را به دست گرفتند. سقوط البغوز به دنبال شکست‌هایی بود که کنترل سرزمین‌های باقی مانده این گروه در سوریه و عراق را از بین برد، جایی که آنها در ژوئن ۲۰۱۴ خلافت خود را اعلام کرده بودند. نگاهی گذرا به مسیرهای تشکیل دولت اسلامی از وجود یک سازمان بروکراتیک بسیار پیچیده، منسجم و انعطاف‌پذیر با ظرفیت زیادی برای تکامل و سازگاری با محیط حکایت دارد. اما انتقال رهبری داعش به نسل های جدیدتر به یک جنبه از توسعه در این گروه اشاره دارد:

زمانی که زرقاوی (احمد فاضل الخلیله) در ۶ ژوئن ۲۰۰۶کشته شد، او جانشینی خود را به یک سازمان منسجم، قوی و بانفوذ واگذار کرد و ابو عمر البغدادی (حمید داوود الزاوی)، افسر سابق ارتش منحل شده عراق، تأسیس دولت اسلامی عراق را به عهده گرفت. در اکتبر ۲۰۰۶، در زمان سلطنت او، این سازمان به یک سازمان بوروکراتیک متمرکزتر تبدیل شد و هنگامی که اعلام شد ابو عمر البغدادی در ۱۹ آوریل ۲۰۱۰ به همراه ابوحمزه المهاجر در ۱۶ مه ۲۰۱۰ کشته شده است، دولت اسلامی عراق با ابوبکر البغدادی (ابراهیم عواد البدری سامرای) بیعت کرد.

پس از کشتن ابوبکر البغدادی در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۹، این سازمان به سرعت ابو ابراهیم الهاشمی القریشی (امیر محمد سعید عبدالرحمان مولا) را منصوب کرد و پس از مرگ او در فوریه ۲۰۲۲، این سازمان در ۱۰ مارس ۲۰۲۲، ابو حسن الهاشمی القریشی و پس از قتل الهاشمی در اواسط اکتبر ۲۰۲۲، ابو حسین الحسینی القریشی رهبری داعش را در نوامبر ۲۰۲۲ به عهده گرفت اما در سوم اوت سال۲۰۲۳ اعلام شد که ابو الحسین القریشی نیز کشته شده است و خلیفه فعلی ابو حفص الهاشمی القریشی منصوب شده است.

ویژگی محوری رهبری در داعش

ازاین‌رو روشن است که دو رهبر اخیر از نسل جدید داعش هستند که میل زیادی به توسعه و بازسازی حکومت اسلامی برای از سرگیری حملات به دشمنان خود را دارند. به همین منظور با اشاره به انسجام و وحدت رهبری پس ازدست‌دادن هر خلیفه، دولت اسلامی تصاویر تبلیغاتی را پخش می‌کند تا نشان دهد صدها جنگجوی داعش - از سوریه تا افغانستان، از مصر تا موزامبیک - با خلیفه دوم بیعت می‌کنند و نکته مهمتر آنکه می خواهد نشان دهد داعش با تمرکز بر رهبر، خلافت را شخصی نکرده است. این در حالی است که تا پایان سال ۲۰۲۲، هیچ نشانه قابل توجهی از مخالفت یا نارضایتی در شبکه جهانی داعش وجود نداشت و از زمان فروپاشی در سوریه، به مثابه شاخه‌هایی که توسط یک سیستم تصمیم مرکزی اداره می‌شود، عمل کرده است. سلول‌های سازمان که بر زمین جنگ تسلط ندارند، انعطاف پذیری خود را در بازسازی سازمانی خود در سطح نظامی، امنیتی، اداری و رسانه ای نشان می‌دهند.

امروزه "دولت اسلامی" بدون اعمال کنترل بر یک مکان خاص، در صحرای سوریه و در حومه شهرهای سوریه فعال است و حتی حمله به داخل شهرها با سلول‌هایی که در بیشتر جغرافیای سوریه گسترش‌یافته‌اند انجام می‌شود. در همین راستا یک گزارش پنتاگون نشان می‌دهد که داعش صفوف خود را برای ظهور مجدد در سوریه تغییر داده و این گزارش تأکید می‌کند که این سازمان توانایی‌های مسلحانه خود را در عراق تقویت کرده است.از این رو به نظر می‌رسد داعش بیش از هر زمانی برای بازسازی خود و استخدام جنگجویان بیشتر آماده می‌کند و از ظرفیت لازم برای تهدیدات بالفعل برخوردار شده است.

داعش همچنان در عضوگیری فعال است

در همین زمینه کارشناسان سازمان ملل متحد در گزارشی که در ۱۵ اوت ۲۰۲۳ منتشر شد، گفتند: «دولت اسلامی (داعش) هنوز بین ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ عضو در پایگاه سابق خود در سوریه و عراق دارد. کارشناسان ناظر بر تحریم‌ها علیه این گروه خاطرنشان کردند که در نیمه اول سال ۲۰۲۳، تهدید داعش "عمدتاً در مناطق درگیر" باقی مانده است. این کمیته در گزارش خود به شورای امنیت گفته بود: "وضعیت کلی همچنان فعال است" و با وجود تلفات سنگین این گروه و کاهش فعالیت در سوریه و عراق، خطر تجدید حیات آن همچنان وجود دارد. در این بیانیه آمده است: "این گروه استراتژی خود را تطبیق با شرایط فعلی قرار داده و با مردم محلی عراق و سوریه ادغام شده است و در انتخاب نبردهایی که انتظار می‌رود منجر به تلفات شود، محتاط است" از این رو "شبه نظامیان بیشتری را از اردوگاه‌های شمال شرقی سوریه و جوامع اسیب پذیر از جمله در کشورهای همسایه، دوباره جمع آوری و استخدام کرده است."

ظرفیت نیروی انسانی زندانی در سوریه

اگرچه این گروه عمداً عملیات های خود را برای تسهیل استخدام و سازماندهی مجدد کاهش داده، اما این کمیته خاطرنشان کرد که نزدیک به ۱۱ هزار شبه‌نظامی مظنون داعش در شمال شرقی سوریه در تأسیسات متعلق به نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کردها نگهداری می‌شوند که نقش‌برجسته‌ای در جریان حملات داعش ایفا کردند. شمال شرقی سوریه شامل دو اردوگاه است که کارشناسان می‌گویند حدود ۵۵ هزار نفر را با ادعای ارتباط یا ارتباط خانوادگی با داعش در خود جا داده و در شرایط "سخت" زندگی می‌کنند. هیئت کارشناسان گزارش دادند که داعش همچنان به استخدام کودکان در اردوگاه‌های پرجمعیت ادامه می‌دهد.

اگرچه در حال حاضر مهار داعش در سوریه و افغانستان دشوار است؛ اما با وجود کاهش کلی تهدیدات نسبت به روزهای اوج خون ریزی داعش، این گروه به حملات متعدد در عراق، سوریه ادامه می‌دهد و وابستگان به داعش در افریقا و بخش‌هایی از آسیا به طور فزاینده‌ای فعالیت خود را استمرار داده‌اند. ازاین‌رو در سال‌های اخیر، داعش فعالیت‌های خود را در جنوب صحرای افریقا، از جمله نیجریه در غرب افریقا، جمهوری دموکراتیک کنگو در افریقای مرکزی و موزامبیک در افریقای جنوبی انجام داده است. همچنین داعش از یک مزیت جغرافیایی در افغانستان در امتداد مرز پاکستان با نام استان خراسان یا داعش خراسان برخوردار است که نزدیک‌ترین مرز به ایران به شمار می‌رود.

نابودی داعش امکان‌پذیر است؟

به طور خلاصه، تشدید حملات داعش در سوریه نشان می‌دهد که شکست نهایی این گروه به‌عنوان بخشی از تغییر فاز از خلافت به یک سازمان بوروکراتیک غیرمتمرکز و متکی به تاکتیک‌های جنگی سنتی قبلی به‌وسیله حملات فرسایشی و جنگ چریکی، امکان‌پذیر نیست. با وجود تضعیف سازمان در عراق، سوریه، داعش به حملات مرگبار ادامه می‌دهد و توانایی اثبات شده‌ای برای انجام عملیات های پیچیده دارد که به‌وضوح در افریقا و جنوب آسیا درحال‌رشد است. ناظران سیاسی معتقدند یکی از دلایل چنین رشد فزاینده‌ ای به تغییر در اولویت‌های استراتژیک ایالات متحده به سمت مسائل دیگر مانند رقابت با چین و روسیه باز می‌گردد.

عوامل ناتوانی داعش در آینده

چهار سال پس از شکست، داعش تلاش کرده است تا به حمله علیه دشمنان خود در سوریه و عراق ادامه دهد. آنها در این تلاش با چندین شانس بزرگ از جمله پاندمی Covid-۱۹، عملیات نظامی ترکیه در شمال غربی سوریه و اختلافات فرقه‌ای در سوریه و عراق همراه بودند که به تقویت این گروه منجر شد. بااین‌حال، این گروه نتوانسته است از این فرصت‌ها استفاده کند. از جمله فرصت های دیگر داعش برای تهدید افزایی علیه ایران، جنگ غزه و مسائل اقتصادی و اجتماعی درون جامعه ایرانی است که توجه سیاستگذار امنیتی را از موضوعات ذاتا امنیتی به موضوعات فرهنگی جلب کرده است.

از سوی دیگر شرایط در سوریه و عراق علیه بازگشت داعش است. هنگامی که داعش در سال ۲۰۱۴ خلافت خود را اعلام کرد، هر دو کشور از عواقب بی ثباتی طولانی مدت ناشی از فرقه گرایی مذهبی و منازعات پس از بهار عربی ۲۰۱۱ رنج می‌بردند. اکنون حکومت سوریه کنترل بسیاری از مناطق در مناطق مرکزی و شرقی کشور را که پس از سال ۲۰۱۱ از دست داده بودند، به دست آورده اند و ارتش و سرویس‌های امنیتی عراق در حال توسعه ظرفیت‌های نظامی خود هستند.

عامل دوم، آن است که محبوبیت گروه‌های سلفی افراطی مانند داعش و جبهه النصره به‌شدت کاهش‌یافته است، به‌ویژه در جوامعی که این گروه‌ها در آن رشد کرده بودند و روزانه شاهد اعدام هزاران نفر به‌عنوان "کافران" و "خائنان" بودند. اما این جوامع غالباً به حکومت مدنی سکولار متعهد شدند.

سومین عامل جلوگیری از بازگشت داعش، ماهیت جمعیت در مناطقی است که این گروه در حال حاضر حضور دارد. هنگامی که نیروهای دموکراتیک سوریه و نیروهای ائتلاف قلمرو عراق و سوریه را از داعش باز پس گرفتند، پیروان محلی آن یعنی کسانی که به طور مستقیم برای این سازمان کار می‌کردند یا دیگرانی که دکترین‌های آن را طرح‌ریزی کرده بودند - مجبور به فرار به کشورهای همسایه یا مناطق تحت کنترل قدرت‌های دیگر مانند شمال سوریه شدند. با این مهاجرت، داعش از پایگاه مردمی خود جدا شده و در معرض عقب‌نشینی‌های بیشتر قرار گرفت.

عامل چهارم ناتوانی داعش در جذب نیروهای جدید برای تکمیل صفوف خود است. بازگرداندن خلافت داعش به نیروی انسانی قابل‌توجهی نیاز دارد و فقدان سربازان جدید باعث می‌شود این سازمان تلاش کند هزاران جنگجوی بازداشت شده خود را در زندان‌های SDF آزاد کند. در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، گروه‌های وابسته به داعش به زندان السینا در الحسکه، شهری در شمال شرقی سوریه حمله کردند. با این حال، این حمله شکست خورد زیرا نیروهای ائتلاف به کمک SDF آمدند و داعش در نهایت ده‌ها جنگجوی خود را که در داخل زندان بازداشت شده بودند از دست داد.

پنجمین و آخرین عاملی که احیای داعش را به‌عنوان یک پروژه سیاسی خنثی کرده است، کاهش گسترش سلاح و ازدست‌دادن منابع مالی است. ظهور داعش به مقادیر زیادی سلاح متکی بود، مانند آنهایی که پس از تصرف موصل به دستاورد و حضور خود را تا زمان سقوط در البغوز حفظ کرد. کمبود تسلیحات فعلی بسیاری از توانایی‌های نظامی سازمان را از بین می‌برد و مجبور خواهد شد به تاکتیک‌های چریکی و جنگ فرسایشی متوسل شود - استراتژی که سازمان را زنده نگه می‌دارد.

در یک جمع بندی، از بین رفتن هر یک موانع گفته شده در بالا به طور مستقیم یا غیرمستقیم به تقویت داعش در مرزهای ایران منجر خواهد شد. همچنین این احتمال وجود دارد که موانع گفته شده با هدف ایجاد دشمنی مشترک، از سوی یکی از کشورهای متخاصم با ایران تضعیف شده و در نتیجه بازسازی داعش را تسریع کند.

۳۱۱۲۱۳

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1893331