سایۀ سنگین میراث خسروانی بر شانه‌های عابد الجابری
تاریخ انتشار: ۳۰ تیر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۴۷۹۹۲۵
اندیشمندان اغلب به دنبال پاسخ به پرسش‌هایی هستند که در دورانشان وجود دارد. جابری ملی‌گرای عربی است که قصد حاکم کردن جمهوری سکولار وحدت‌گرا بر کل کشورهای عربی را در سر میپروراند. او تداوم سنت طه حسین در اندیشه و جمال عبدالناصر در کنش سیاسی است. جابری مشکل جهان عرب را تفرقه، تجزیه، استعمار و هجوم غرب و قدرت‌گیری ایران میدانست.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
جابری دشمنی قابل احترام
جابری به‌عنوان روشنفکری که کلیشه‌های اشتباه فراوانی نسبت به اندیشه و فرهنگ ایران دارد، نمی‌تواند مورد تأیید و ستایش من به‌عنوان پژوهشگر علوم سیاسی باشد. جابری همان اشتباهی را انجام داد که اغلب روشنفکران همه‌چیزدان و قیاس‌اندیش معاصر تکرار کرده‌اند. کتاب تازه‌ای از جابری به قلم آل‌مهدی با عنوان «عقلانیت اخلاقی عربی و تأثیر سنت خسروانی» به فارسی ترجمه شده است. در این کتاب نیز همانند سایر آثار جابری سه‌گانه‌های عربی، ایرانی و یونانی وجود دارد و به‌طور مشخص سنت خسروانی و تأثیر آن بر اخلاق عربی-اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. جابری منابع سنتی را خوانده است، صاحب اندیشه است، سنت را میشناسد و به خصوص برای من دشمنی قابل احترام است؛ چراکه اندیشۀ ایرانی را مورد نقد قرار می‌دهد. در این کتاب، جابری با تمایز قرار دادن بین اخلاق و ادب سعی می‌کند پنج ادب عربی، اسلامی، صوفی، پارسی و یونانی را مورد واکاوی قرار دهد؛ البته نیمی از کتاب سنت ایرانی خسروانی است و به نظر جابری این سنت باعث گسترش گفتمان اطاعت در اخلاق عربی شده است.
جابری اعتقاد دارد ایرانیان در نظامیگری و جنگ از اعراب شکست خوردند اما به‌تدریج اندیشه، فرهنگ، نمادها، آیین و اخلاق خسروانی خویش را در همۀ زمینه‌ها بر مسلمانان تحمیل کردند؛ یعنی پیروز نهایی جهان اسلام و تمدن عربی ایرانیان هستند که انتقام خویش را از عرب‌ها گرفتند. در ذهن دشمن‌انگار و توطئه‌گرای جابری، ایرانیان دشمنانی‌اند که با فکر در حال انتقام از میراث عربی بوده و هستند. در اندیشۀ جابری ادب برآمده از سنت خسروانی است که ریشۀ ایران باستانی به خصوص ساسانی دارد. این ادب در همۀ وجوه زندگی دخالت می‌کند و دارای سه شاخص است: ابتدا اینکه سلطنتی و شاهنشاهی است، دوم اینکه طبقاتی و جایگاهی است (بین عوام و خواص و بین طبقات مختلف تفاوت قائل است) و سوم اینکه دینی و مذهبی است (بین دین و سیاست ارتباط برقرار می‌کند). به نظر جابری اخلاق عربی به‌تدریج در همۀ زمینه‌ها تحت تأثیر سنت خسروانی قرار می‌گیرد.
ادب خسروانی در اندیشۀ جابری
در سنت خسروانی گفتمان اطاعت محض و استبداد حاکم است. سلطان در رأس قرار دارد و همۀ جامعه با او سنجیده می‌شود و هرگونه اعتراض و انتقاد به او مساوی با شورش علیه خداست. در این ادب، حکمرانی نظام کیهانی وجود دارد که کاملاً طبقاتی است؛ عدل به معنای هرکس در طبقۀ خود معنی دارد: ابتدا سلطان، بعد دربار و کارگزاران، دین‌داران، جنگاوران و در نهایت مردم عادی و زنان در رده‌های بعدی قرار دارند. جابری می‌گوید این همان سنت طبقاتی ساسانیان و اخلاقِ جایگاهی است که در مملکت‌داری ایران وجود داشته است. پارسیان عدل را به معنای حفظ اخلاق طبقاتی میدانستند و هرکس مغایر آن قصد اعتراض و برهم‌زدن این نظام را داشته است به بدترین شکل ممکن مجازات میگردید. ابن‌مقفع و ابن‌قتیبه دینوری اندیشمندانی هستند که ادب و اخلاق عربی و اسلامی را استحاله کردند؛ یعنی این دو با آثار خویش سعی کردند زیرکانه سنت خسروانی را که با عقل و اخلاق عربی-اسلامی سازگاری نداشت به‌گونه‌ای شرعی‌سازی کنند که گفتمان رایج گردد. به نظر جابری، ابن‌مقفع با ادب مملکت‌داری و کتب ترجمه‌ای که از ایران باستان و زبان پهلوی به اخلاق عربی منتقل کرد، گفتمان رایج گردید و همۀ جریان‌های عربی، اسلامی و حتی یونانی و صوفیان را تحت تأثیر خود قرار داد؛ بنابراین از نظر جابری، ایران و ادب پارسی عامل اصلی زوال و انحطاط عقل عربی، نابودی حقوق بشر، از بین رفتن جایگاه زنان و غلبۀ گفتمان اطلاعات در برابر لیبرالیسم است.
بنیادگرایی میراث اوست
جابری منابع را خوب شناخت، اهمیت ایران را به نیکی درک کرد، به‌خوبی میان ادب و اخلاق تمایز قائل شد، جایگاه ابن‌مقفع و آثار او را خوب تحلیل می‌کند و بر نفوذ و اثرگذاری فرهنگ ایرانی و ادب خسروانی به‌درستی تأکید دارد؛ اما اشتباهات او فراوان است، اشتباهات او خوانش میراث با عقل معاصر است و حتی در این زمینه نیز گزینشی برخورد می‌کند؛ یعنی افتخار، سرآمدی و همۀ شکوه تمدن عربی-اسلامی که به ایران و ایرانیان ربط دارد، وارونه جلوه می‌دهد. درحالی‌که سنت خسروانی را اطاعت‌محور و تکلیف‌محور، ضد دموکراسی و حقوق زنان تحلیل می‌کند، میراث یا عقل عربی را که هیچ ندارد در حاشیۀ امن قرار داده است. اصلاً معلوم نیست چگونه قبیله، غنیمت و عقیدۀ دینی میتواند عقل باشد درحالی‌که هر سه گرانیگاه شکل‌گیری تعصب، بنیادگرایی و تفکرات تروریستی است که در گذشته و معاصر، جهان اسلام را به آشوب کشانده است. هرچه رویکرد تند و خشن و ضدیت با هنر و موسیقی و ادب و علم بوده است به تفکرات قبیله‌ای رانتی‌ای برمیگردد که در گذشته با رانت هجوم و غنیمت و اکنون با نفت و وابستگی به غرب، اندیشه و کنش سیاسی مستقل را نابود کرده‌اند.
جابری میداند استبداد، وابستگی، تحقیر، ضدیت با علم و لیبرالیسم مشکل جهان عرب است اما آسیب را در جایی قرار می‌دهد که دقیقاً آنجا نقطۀ رهایی است. عقل ایرانی، اندرزنامه‌های پارسی، حکمت خسروانی راهکارهایی از وضع به‌هم‌ریختۀ فعلی است. حافظ، سعدی، مولوی از ریاکاری و تفکرات دگم و بنیادگرا به تنگ آمده بودند و قصد داشتند اندیشه‌ای آزاد و روادار ترسیم کنند. فارابی، ابن‌سینا، زکریای رازی و سهروردی بودند که سنت عقلانی را در برابر تفسیرهای اشعری قرار دادند و سعی کردند از تقلب قبیله‌ای فرار کنند. اندرزنامه‌نویسان ایرانی همچون ابن‌مقفع و خواجه‌نظام‌الملک بودند که ادب مملکت‌داری را به قبایل متجاوز آموختند تا رعیت کمی در آرامش و کشور به سمت آبادانی رود. همۀ این میراث باشکوه در دیدگاه جابری به‌عنوان گفتمان استبداد، زن‌ستیز، اطاعت‌محور مورد نقد قرار می‌گیرد.
جابری روشنفکر است و همانند همۀ روشنفکران در زمینه‌هایی قلم می‌زند که بدیهیات آن را نمی‌داند. او هیچ از سیاست و اندیشۀ سیاسی ایران نمی‌داند و حرف‌هایی در زمینۀ آسیب‌شناسی می‌زند و راهکار می‌دهد که نتیجه‌ای جز به عرصه درآوردن جریان‌های بنیادگرا ندارد. اگر عقل ایرانی نباشد و ادب پارسی را از میراث عربی حذف کنیم، جز تروریسم و خشونت نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد.
مشخصات کتاب:
عقلانیت اخلاقیِ عربی و تأثیر سنت خسروانی
محمدعابد جابری
مترجم: سید محمد آل‌مهدی
ناشر: اختران
تعداد صفحه: ۴۰۰ صفحه
قیمت: ۳۲ هزار تومان
این مطلب نخستین بار در پایگاه فرهنگ امروز منتشر شده است.
منبع: تابناک
کلیدواژه: جابری عقلانیت اخلاقی عرفان روشنفکری ایران باستان حمید بقایی تنگه هرمز اسماعیل هنیه جان بولتون نفتکش سازمان بنادر و دریانوردی آیت الله جنتی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tabnak.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تابناک» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۴۷۹۹۲۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ماجرای جنجالی که «نماوا» به پا کرد
طی ساعات اخیر ویدئویی از محمدحسن شانه‌ساززاده مؤسس شاتل و نایب‌رئیس هیئت‌مدیره پلتفرم نمایش خانگی نماوا منتشر شده است که در آن حرفهای عجیب و غریبی می‌زند و همه بازیگران و تهیه‌کننده‌های سینمای ایران را به بی‌اخلاقی متهم می‌کند.
به گزارش برترين‌ها؛ شانه‌ساززاده در این ویدئو می‌گوید: «بازیگران این سریال‌ها خیلی بی اخلاق‌اند. بازیگران و تهیه‌کننده‌ها همه بی‌اخلاقی‌های خاص خودشان را دارند و به قرارداد و حرف‌شان متعهد نیستند. من در چند صنعت مختلف بودم از لوازم خانگی تا مصالح ساختمانی، کاشی سرامیک، خودرو و ... بودم من به بی‌اخلاقی این‌ها هیچ جا ندیدم. اسم‌شان این است که هنرمندند و مثلا فرهیخته و فرهنگی‌اند، اما بسیار بی اخلاق اند [..]اول و آخرشان پول هست. شما پول بده هر کاری می‌کنند.»
کد ویدیو دانلود فیلم اصلیاین ویدئو واکنش‌های زیادی به دنبال داشت و نهال موسوی، روزنامه‌نگار نیز طی یادداشتی در این باره نوشت: شنیدن این حرف‌ها از شخصی که سال‌ها مدیر یکی از بزرگترین پلتفرم‌های نمایش خانگی بوده و با این جمع بستن همه هنرمندان به صفاتی که گفته است بسیار تاسف آور است. واقعا این سخنان چنان شرم آور است که حتی نباید به آن اصلا پرداخت، ولی باید به آقای شانه‌ساز (به این اسم معروف است) چند نکته را به اختصار یادآوری کرد. تمام مشکل از همین نگرش است که فکر می‌کنید اول و آخرش پول است و اگر پول بدهی هر کاری را می‌کنند.
این نگاه شما طبیعتا همین توقع را هم ایجاد کرده است و اگر که پول بدهید مطالبه هر کاری را هم دارید! و بالطبع هنرمندی یا هر شخصی مخالفت کند و حاضر به انجام آن نشود از نظر شما احتمالا عهد شکسته است و بی اخلاقی کرده است.
به گفته خودشان، ایشان در چند صنعت مختلف بوده و اتفاقا مشکل بعدی همینجاست شما که در لوازم خانگی یا مصالح ساختمانی و خودرو فعال بوده‌اید به سینما و سریال سازی چه ارتباطی دارید؟ احتمالا فکر می‌کنید، چون پول دارید و پول می‌دهید می‌توانید هر کاری بکنید!
پس دانش، تجربه، تخصص و ... در زمینه هنر صنعت پیچیده‌ای، چون سینما چه می‌شود؟ آیا صرف همین داشتن پول کافی است که شما وارد این حوزه شوید و عاقبت هم به این نتیجه گیری برسید؟ فیلمسازی بسیار پیچیده‌تر و سخت‌تر از این است که یک پولدار فقط به دلیل پول دار بودن وارد آن شد، در همین کشور افرادی بسیار پولدارتر از شما وجود دارد که حاضر به انجام چنین کاری نشده‌اند، چون آنها این درک را دارند که اگر من در فلان صنعت موفق بوده‌ام دلیل نمی‌شود که در سینما هم بتوانم همین موفقیت را داشته باشم.
آقای شانه ساز، حرف شما شاید در مورد برخی از هنرمندان و سینماگران درست باشد هیچ صنف و رشته‌ای در این جهان پاک و منزه نیست و در هر حیطه کاری افراد خوب و بد وجود دارد، ولی این که شما اینچنین نشسته و بدون ذره‌ای استثنا و یا کم و زیاد چنین حکم‌های را صادر می‌کنید به نظر خود شما اخلاقی است؟ به نظرم بسیار مهم است که از شما پرسید شما با چه کسانی کار کرده‌اید و ارتباط داشته‌اید که به این نگرش رادیکال رسیده‌اید؟ حال که شما موضع خود را در ارتباط با افرادی که با آنها همکاری داشته‌اید به این صراحت گفتید، باید نظر طرف‌های مقابل همان محدوده مشخصی که با شما کار کرده‌اند در مورد شما را هم پرسید و بدانیم آنها درباره شما چه می‌گویند که شما آنها را چنین بی اخلاق می‌دانید؟
در پایان باید گفت که چقدر تاسف آور است که یک شخصی با این ادبیات و نگرش نسبت به هنرمندان همچنان در این حیطه فعالیت کند. وزارت ارشاد، سازمان سینمایی، خانه سینما، ساترا و ... در ارتباط با این بی احترامی نسبت به هنرمندان کشور هیچ نظری ندارند؟ روزگار غریبیست نازنین ...
همایون اسعدیان کارگردان سینما و تلویزیون نیز در واکنش به این اظهارات گفت: آقای شانه‌ساززاده یکی از مدیران ارشد نماوا با حرف‌هایی که بیشتر زیبنده خودشان است بازیگران و تهیه‌کنندگان سینمای ایران را مورد نوازش قرار دادند! من در چهل‌سال گذشته شاهد این میزان از وقاحت در اظهارنظر کسی در مورد هنرمندان نبودم و این صحبت‌ها بی‌سابقه است. به‌خصوص وقتی سوال‌کننده از آقای شانه‌ساززاده می‌پرسد نگران عدم همکاری بازیگران و تهیه‌کنندگان پس از این حرف‌ها نیستید؟ می‌گوید پول که بدهید می‌آیند!
قیاس به نفس می‌فرمایید جناب شانه‌ساز! حداقل برای منی که در دو پروژه با شما کار کردم و چیز‌های بسیاری از شما دیدم این حرف‌ها باعث تاسف است. جناب شانه‌ساز برای حفظ حرمت سینمای ایران، من، همایون اسعدیان عضو کوچک این سینما تا زمانیکه شما در نماوا حضور داشته باشید در هیچ سمتی با این مجموعه همکاری نخواهم کرد.
مازیار میری هم در این مورد گفت: آقای شانه‌ساز فرمایشاتی داشتند که واقعا باعث تاسفه. البته از نظر من تاسف بزرگ‌تر جایی است که مدیران فرهنگی کشور شرایطی به وجود می‌آورند که افراد کاسب کاری همچون ایشان عهده‌دار و تصمیم‌گیر امور فرهنگی می‌شوند و از آنجا که بر خلاف تصورشان معتقدم اخلاق و شرافت بیش از هر حرفهای نزد اهالی سینماست تا زمانی که ایشان رسما از اهالی سینما عذرخواهی نکند از تمام پروژه‌هایی که قرار به همکاری با این پلتفرم داشتم انصراف میدهم.
رضا کیانیان عضو انجمن صنفی بازیگران سینمای ایران نیز در واکنش به این ماجرا نوشت: من هم سخنان نایب‌رئیس پلتفرم نماوا که به بازیگران و تهیه‌کنندگان توهین کرده بود را شنیدم. اتفاقا به همین علت واکنش انتقادی آقایان همایون اسعدیان و مازیار میری را در صفحه خودم استوری کردم و بازنشر دادم. اصلا دوست ندارم راجع به آن فرد و ادبیات زشت او حرفی بزنم و او را مخاطب قرار دهم، ولی این را بگویم که قرار است انجمن بازیگران سینمای ایران یک شکایت قضایی از نایب‌رئیس نماوا تنظیم کند. باید منتظر باشیم و ببینیم قوه قضائیه چه تصمیمی درباره سخنان توهین‌آمیز این فرد می‌گیرد.
اسماعیل عفیفه تهیه‌کننده سریال جنگل آسفالت که از طریق نماوا پخش می‌شود در جواب به حرفهای مدیر ارشد این پلتفرم درباره بازیگران و تهیه‌کنندگان نوشت: ما به اندازه جناب شانه‌ساززاده درگیر پول نیستیم که به‌خاطرش هرکاری بکنیم. ما مانند ایشان ابوالمشاغل نیستیم و شغل و میزان درآمد و سابقه و سطح زندگی ما چیز پنهانی ندارد. من در زمان مسئولیت آقای شانه‌ساززاده قراردادی با نماوا نداشتم و قرارداد جنگل آسفالت با تیم مدیریتی جدید بسته شد و علیرغم بالا و پایینی که هر پروژه دارد صمیمانه و همراه با اعتماد متقابل مشغول کاریم. تهمت‌های ایشان قابل پیگرد قانونی است، اما در حال حاضر تیم ما و مجموعه نماوا فصل مشترکی به نام «جنگل آسفالت» دارد، پس ما مانند ایشان مصداق این بیت سعدی نمی‌شویم که یکی بر سرِشاخ بُن می‌برید..»
محسن کیایی و پرویز پرستویی نیز به این ویدئو واکنش نشان دادند:
در انتها، اما روابط عمومی پلتفرم نماوا در واکنش به صحبت‌های جنجالی شانه ساز از هنرمندان پوزش خواست و نوشت: غیر از هنر که تاج سر آفرینش است / دوران هیچ منزلتی جاودانه نیست
مجموعه نماوا به عنوان یکی از قدیمی‌ترین سکو‌های نمایش خانگی مفتخر است که سال‌ها خود را به منزله خانه سینماگران و هنرمندان ایران تلقی کرده و رابطه احترام‌آمیز و مبتنی بر اصول حرفهای با ایشان را همواره راهنمای عمل خود داشته است.
نماوا در بحرانهای اقتصادی سال‌های اخیر سینمای ایران، در کنار سایر سکو‌های نمایش، کوشیده فضا و فرصتی فراهم کند تا آسیب‌های کمتری متوجه نیروهای خلاق سینما شود. هرچند که در جریان ساخت و نمایش برخی مجموعه‌های نمایشی مشکلاتی با برخی از همکاران پدید آمده باشد و مجموعه‌ای علیرغم صرف هزینه‌های گزاف، با بدعهدی به پخش نرسیده باشد، اما بدیهی است که چنین مشکلاتی عمومیت ندارند و مصاحبه اخیر نایب رئیس هیات مدیره نماوا را می‌باید صرفا واکنشی به موردی مشخص تلقی کرد.
مجموعه نماوا ضمن پوزش از هنرمندان شریف و نجیب و جامعه اصناف سینمای ایران تاکید دارد که تداوم رابطه مودت‌آمیز و محترمانه با سرمایه‌های گران‌سنگ سینمای ایران همچنان مهم‌ترین سرمایه او خواهد بود.
همسر شهید آیت الله سیدمصطفی خمینی دار فانی را وداع گفت