به نقل از «خرداد»

بیضاء اردبیلی؛ نامی آشنا و جاودان در ادبیات آئینی

تاریخ انتشار: ۳ شهریور ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۸۸۴۶۹۷

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل- مریم رضائی: به‌زودی با همکاری حوزه هنری استان اردبیل و بنیاد دایره‌المعارف، از مجموعه‌ اشعار به دست آمده از «میرزا صادق بَیضای اردبیلی» شاعر نامدار عاشورایی، با نام «ید بیضاء» رونمایی خواهد شد. این اثر حاصل اهتمام عبدالله بحرالعلومی در گردآوری، تصحیح، شرح و توضیح اشعار و شامل تقریظ آیت‌الله سیدحسن عاملی نماینده ولی فقیه در استان است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بحرالعلومی، تدوینگر این اثر، علاوه بر اینکه دستی در ادبیات دارد، دارای تحصیلات عالیه در رشته‌ ریاضیات و آمار بوده و در رشته‌ روابط بین‌الملل نیز تا مقطع دکترا پیش رفته است. به بهانه نشر و رونمایی از این کتاب به سراغ وی رفتیم تا درباره بیضاء، آثار وی و به‌ویژه مجموعه حاضر با او گفت‌وگو کنیم که ماحصل آن از نظر مخاطبان می‌گذرد.
بیضای اردبیلی که بود و در چه دوره‌ای می‌زیست؟
«بیضاء» برای اهالی دارالارشاد و علاقه‌مندان ادبیات آئینی، با وجود این‌که سال‌های سال اثری از او منتشر نشده، نامی آشنا است؛ چرا که بارقه‌هایی از انوار طبع خورشیدی‌ وی در ابیات پراکنده‌ای از وی در محافل نقل شده و اذهان شنوندگان را با خوانشی متهورانه از واقعه‌ عاشورا که مضامین عمیقی را به همراه داشته، روبه‌رو می‌سازد. سحر کلام این شاعر چنان است که هر جان شیفته‌ای با شنیدن نمونه‌هایی از اشعارش مشتاق او می‌شود. چنان اشتیاقی که سبب می‌شود نام بیضاء - با وجود ستارگان پرشمار در خاستگاه بلامنازع ادبیات آئینی - از عنایت خاصی برخوردار ‌شود.
بیضاء در حدود سال 1268ه.ق/ 1226ه.ش در محله‌ اسماعیل‌بیگ اردبیل چشم به جهان گشود اما متأسفانه اطلاعات کافی از زندگی وی در دست نیست. دانشمند فقید مرحوم حجه‌الاسلام و المسلمین عادل مولائی با تأسی به فیلسوف و فقیه جلیل‌القدر حضرت آیت‌الله مفتی‌الشیعه تأکید داشت که حوادث دوره‌ حیات این شاعر و سالک نامدار و روند فاجعه‌بار تاریخی آن دوره، ضیاء چهره‌ بسیاری از ستارگان اردبیل، از جمله خود او را در‌هاله‌ا‌ی از ابهام فروبرده، با این وجود از آثار به جای مانده از وی چنین برمی‌آید که از علوم دینی عصر خویش از جمله تفسیر، حدیث، فقه و عرفان اطلاعات خوبی داشته است. بر اساس قرائن و شواهد، بیضاء -که خود را شاگرد «شمس عطار اردبیلی» می‌داند - در سال 1343ه.ق مصادف با 1303ه.ش آسمانی شده است.
چرا نام «ید بیضاء» را برای کتاب برگزیدید؟
در خصوص وجه تسمیه‌ کتاب در دیباچه‌ توضیح کافی ارائه شده است. خود مرحوم بیضاء در جای جای اشعارش از آثار خود تحت همین عنوان نام برده است. مثلا در جایی می‌فرماید:بیر کله‌دوزم کشاکشده وارام دنیا ایلهقطره‌یم لیکن رقابت ائیلرم دریا ایلهرند و درویشم؟ نه، بیضایم «ید بیضا» ایلهاولموشام دنیا و عقبی‌ده عریفان یولداشی
یا در جای دیگری می‌سراید:ای پایه‌ی ارشادی اولان عالمه افشامرشدلیگیوی پیر مغان ائیله‌دی امضاطبعین ائله‌ییر شعرده بیضا! «ید بیضا»اشعار سلیسین گؤروب عطار پوزولدو
اما بی‌گمان صریح‌ترین اظهارش در این خصوص در این بیت آمده که می‌فرماید:هر نویسنده‌نی مشهور ائله‌یر انشاسیائتدی بیضانی ده مشهور «ید بیضا»سی
این کتاب چه تفاوت‌هایی دارد با آثاری که پیش از این با نام این شاعر چاپ شده است؟
این کتاب شامل همه‌ آثار به دست آمده و منسوب به میرزا صادق مرحوم است، که علاوه بر اشعار فارسی و  چاپ نشده، ابیات و بندهای مغفول و فراموش‌شده در اشعار چاپ شده پیشین و نیز اشعار ناقص و ابیات و بندهای پراکنده را نیز در بر می‌گیرد.


دوم اینکه این اثر شامل ملحقاتی از قبیل لغت‌نامه و اعلام است که به خواننده عام در کشف بسیاری از اشارات و تفهیم بسیاری از معانی و پی بردن به مفاهیم دشوار کمک شایانی می‌کند. علاوه بر آن برای برخی از اشعار که به مضامین پیچیده‌ فلسفی و عرفانی و در عین حال معانی قرآنی مزین است، شرح و توضیحاتی در حد وسع ارائه شده که در نوع خود نه فقط در استان اردبیل و در چارچوب ادبیات آئینی، که در تاریخ ادبیات کشورمان رویدادی کم‌نظیر است.
با تفاصیلی که عرض شد، به دور از هیچ ادعایی، در گردآوری و تدوین کتاب، در حد توان تلاش شده از شیوه‌های علمی استفاده شود تا اثری که ارائه می‌شود نه تنها به  نیازهای مخاطب عام پاسخی در خور بدهد، بلکه اثری قابل ارائه به مجامع علمی و مراکز دانشگاهی نیز باشد. خود این موضوع نیز در ادبیات مرثیه اتفاق بسیار نادری است و به نظر بنده نقطه عطفی در این حوزه خواهد بود.
گفتید که اردبیل خاستگاه ادبیات آئینی و مرثیه است. در این باره نیز توضیح دهید و از وجوه تمایز بیضاء با شعرای دیگر بگوئید.
در اینکه انعکاس واقعه‌ عاشورا از همان سده‌های نزدیک به سال 61 ه.ق در اقصی نقاط سرزمین‌های اسلامی مرسوم بوده، جای تردیدی نیست؛ اما براساس شواهد تاریخی، نخستین دیوان متشکل در حوزه‌ ادبیات آئینی متعلق به شاعر هم‌دروه‌ شاه طهماسب صفوی به نام «نشاط اردبیلی» است. علاوه بر نقش این شاعر باید توجه داشت که با روی کار آمدن سلسله‌ صفویه، انقلاب گسترده‌ای در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در ایران پدید می‌آید. یکی از تأثیرات و نتایج این انقلاب، به وجود آمدن هنر و ادبیات مبتنی بر اعتقادات مذهبی بوده که بنیانگذار سلسله‌ صفویه یعنی شخص شاه اسماعیل صفوی -متخلص به ختایی- از پیشگامان آن و بنیانگذار ادبیات مرثیه است. بنابراین خاستگاه این نوع شعری که به زعم بنده فاخرترین ژانر ادبی جهان به شمار می‌رورد، اردبیل است.
پس از ختایی و نشاط، این شکل از ادبیات زمینه‌ساز ظهور ستارگان پرشماری می‌شود که هرکدام به فراخور جغرافیای تولد و سکونت خود سبک‌های مشخصی را دنبال می‌کنند؛ اما به جرأت می‌توان گفت که به تعداد ستارگان پرفروغ اردبیلی، شاهد شیوه، متد و سبک ادبی خاصی در این عرصه‌ایم. می‌خواهم عرض کنم تنها بیضا نیست که از شعرای متقدم و متأخر خود متمایز است، در مکتب اردبیل شعرای صاحب‌سبک و متمایز کم‌تعداد نیستند، کما اینکه حتی در بین شعرای هم‌دوره‌ اردبیلی سبک‌های متفاونی را می‌بینیم و شاهد این مدعا آثار فاخر بزرگانی چون تاج‌الشعرای یحیوی، منزوی، انور، منعم و دیگران است. ببینید آثار کدام یک از اینها با دیگری مشابهت دارد؟ منظور این است که هر یک از آنها وجه تمایزی با دیگری داشته است.
در خصوص بیضاء نیز وجوه تمایزی را می‌توان برشمرد که در دیباچه‌ کتاب «ید بیضاء» به مواردی از آن اشاره شده است اما بی‌گمان مهم‌ترین وجه تمایز این عارف شورآفرین همان موردی است که حضرت آیت‌الله سید حسن عاملی در تقریظ مبارک خود بر کتاب به آن اشاره فرموده‌اند. دکتر عاملی با اشاره به استناد بر بیش از 118 آیه از 55 سوره‌ کلام وحی در آثار به دست آمده‌ و ثبت‌شده  در کتاب «ید بیضاء»، اشعار این شاعر متعهد و ولایی را نمونه‌ نادر و بارزی از صیانت و پاسداری از حریم «کلام‌الله» و «عترت» می‌دانند و به زیبایی هر چه تمام‌تر می‌فرمایند که اشعار بیضاء نورانیتی را به خواننده ارائه می‌کند که از دو منبع لایزال الهی یعنی «کلام‌الله» و «عترت» منشأ می‌گیرند. بیضا‌ء مرثیه‌ حضرت سیدالشهداء(ع) و مصائب عترت طه(ص) را با توسل به کلام ‌الله و آیات نورانی وحی بیان می‌کند و این چیزی نیست جز عمل به وصیت حضرت رسول(ص) در حدیث مبارکه‌یثقلین.
ادبیات آئینی چرا اهمیت دارد و مسئولیت ما در قبال آن چیست؟
مرثیه و ادبیات فاخری که تحت همین عنوان شناخته می‌شود، ادبیاتی بسیار دینامیک و پویاست و آسمان این هنر ستارگان پرشماری دارد. می‌خواهم تأکید کنم اکنون هم روز به روز بر تعداد این ستارگان به شکلی تصاعدی افزوده می‌شود. این ویژگی که در نوع خودش منحصر، نادر و در عین حال بسیار مغتنم است، می‌تواند تبدیل به آفت نیز بشود. به این صورت که با ظهور شعرای جدید و رغبت مداحان و نوحه‌خوانان به اشعار و نغمه‌های نو، آثار شعرای سلف کم کم از دور خارج و با خطر فراموشی مواجه می‌شوند. چه پر تعداد شعرایی که در گذر زمان فراموش شده‌اند و هیچ نام و نشانی از ایشان بر جا نمانده است. ما مسئول حفظ این آثار و ارائه آن به نسل‌های آینده‌ هستیم و تنها راه حفظ و صیانت از این میراث گرانبها، گردآوری و تدوین کلیات شعرا با شیوه‌های علمی و رمینه‌سازی ارائه‌ اینگونه آثار به مجامع علمی و دانشگاهی است.
به نظرم برای پیشبرد و نیل به این هدف، ضرورت دارد بنیادی با نام مرثیه تأسیس شود و تدابیر و فعالیت‌های این عرصه را برنامه‌ریزی و هدایت کند. هم‌چنین برای شناساندن و حفظ پویایی این ژانر فاخر شایسته است در دانشگاه‌های استان کرسی‌های مرثیه‌شناسی ایجاد و اقدام به پذیرش دانشجو در مقاطع مختلف شود، که کتاب «ید بیضاء» طلایه‌دار این تفکر است و بنده امیدوارم با همت دانشمندان و علمای دارالارشاد، شاهد اقدامات جدی در این مسیر باشیم. برچسب ها: اردبیل ، ادبیات ، آئینی

منبع: خرداد

کلیدواژه: اردبیل ادبیات آئینی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khordad.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خرداد» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۸۸۴۶۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

رسالت کانون تقویت ادبیات داستانی است

رییس کانون زبان ایران گفت: جای خالی بعضی از مضامین که نزدیک به فرهنگ ما باشند و برخاسته از ادبیات داستانی ما باشند، همچنان در حوزه نشر احساس می‌شود و این وظیفه و رسالت مجموعه‌های فرهنگی همچون کانون پرورش فکری است که آن را تقویت کند.

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، مهدی ذوالفقاری در آستانه برگزاری سی‌و‌پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران درباره میزان تولید کتاب‌های کانون زبان در سال گذشته بیان کرد: مجموعه کتاب‌های آموزشی در کانون زبان ایران متناسب با سطح‌بندی‌های آموزشی در این مرکز انجام می‌شود، که به صورت ترمی در حال تدریس است. بعضی از سطوح دارای دو یا سه کتاب است که در اختیار زبان‌آموزان قرار می‌گیرد و متناسب با حجم تقاضا منتشر می‌شود. بنابراین انتشار کتاب‌های کانون زبان، تابعی از حجم پذیرش زبان‌آموزان است که گاهی به صورت ترمی هر جلد کتاب بین 20هزار تا 50هزار جلد منتشر می‌شود، چرا که ما در طول سال پذیرای یک میلیون و 200 زبان‌‌آموز در مراکز آموزشی خود هستیم.

او ادامه داد: با این حجم از متقاضی، حجم انتشارات کانون زبان نیز می‌تواند به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند. آمار نشر متناسب با پذیرش زبان‌آموزان متغییر است. به‌طور کلی ما در کانون زبان 225 جلد کتاب منتشر شده ازسوی انتشارات کانون را داریم. کانون زبان ایران در حوزه زبان‌های انگلیسی، عربی، آلمانی، فرانسوی، اسپانیایی، ایتالیایی، روسی فعالیت دارد و اخیرا زبان فارسی را نیز پس از مدت‌ها وقفه بار دیگر به این زبان‌ها افزوده است. این کتاب‌ها هر کدام در قالب سطوح و مقاطعی که زبان‌آموزان در آن تحصیل می‌کنند متفاوت و متغیر، هم در تعداد، حجم، میزان مطالعه و بودجه‌بندی در هر ترم است.

رییس کانون زبان ایران همچنین اظهار کرد: ما در زبان انگلیسی در 45 سطح آموزش می‌دهیم که بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است و بعد از آن زبان عربی و فرانسه به ترتیب با 21 و 26 سطح قرار دارد. با توجه به این تعداد ما در کانون 123 سطح را به صورت پی‌درپی آموزش می‌دهیم، بنابراین نوع نگاه ما به مقوله کتاب و آموزش زبان در تمامی مراکز آموزشی کانون زبان به شکل توسعه‌ای روبه جلو قرار دارد و در سال 1403 نیز فضاهای جدیدی ایجاد کردیم تا کتاب‌های کمک آموزشی ما در زبان‌های مختلف منتشر شود. در کنار آن کتاب‌های آموزشی و داستانی دو زبانه یا چند زبانه نیز به زودی در اختیار زبان آموزان قرار خواهد گرفت.

ذوالفقاری در ادامه درباره تاثیر این تولیدات و حضور در بازارهای خارجی نیز گفت: همه این کتاب‌ها از تولیدات خود کانون هستند. کتاب‌های داستانی ما متناسب با برداشت‌های ما از داستان‌های اصیل ایرانی است که حتی در بازارهای خارجی ایران نیز می‌توانند مشتریان خود را داشته باشند. در داخل نیز در سطوح کودک، نوجوان و بزرگسال کسانی که علاقه‌مند هستند می‌توانند از این محصولات استفاده کنند. بخشی از این کتاب‌ها زیر چاپ است، بخشی دیگر نیز مراحل تولید خود را پشت سر می‌گذارند تا به‌زودی منتشر و روانه بازار نشر شوند.

او در پاسخ به این سوال که کتاب‌های صوتی و الکترونیکی تا چه اندازه می‌توانند در این حوزه اثرگذار باشند، توضیح داد: در محتوای کمک آموزشی، ابتکاری که داشتیم این بود که تمامی محتواها را به صورت پادکست نیز ارائه و عرضه می‌کنیم. بنابراین بخشی از سلیقه مخاطبان علاقه‌مند به فضای دیجیتال را از این طریق تامین کردیم. به نحوی که علاقه‌مندان می‌توانند از طریق بسترهای سایت کانون، نرم‌افزارها و کانال‌های ارتباطی ما از این امکان استفاده کنند و یا در کنار خرید محصولات فیزیکی از این بسته‌ها نیز تهیه کرده و از مزایای آن بهره بگیرند. همچنین جدای از این محتواها ما به شکل روزانه نیز محتواهایی تولید و بارگذاری می‌کنیم که حجم قابل توجهی از زبان‌آموزان از این محتواها هم در کلاس‌ها وهم در سکوهای اینترنتی یاد‌شده استفاده می‌کنند.

ذوالفقاری در پایان نیز درباره وضعیت تولید و نشر کتاب‌های کودک و نوجوان بیان کرد: حال و هوای کتاب کودک در کشور ما در سال‌های اخیر خوشبختانه روبه رشد بوده است و حجم تولیدات به میزان قابل توجهی بالاست و انتشارات متنوعی فعال شده‌اند. کتاب‌های نفیسی که می‌بینیم و برای فرزندان‌مان خریداری می‌کنیم خبر از رونق ادبیات کودک در کشور دارد، اما جای خالی بعضی از مضامین که نزدیک به فرهنگ ما باشند و برخاسته از ادبیات داستانی ما باشند، همچنان احساس می‌شود و باید تقویت شوند. این آثار برای دیده‌شدن نیازمند کار بیشتری است. مجموعه‌های فرهنگی مانند کانون زبان و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، رسالت تولید محتواهای چند زبانه را برعهده دارند که می‌تواند اثربخش باشد. همان‌طور که گفتم این جزو یکی از وظایف و تکالیف ماست که مشغول کار بر روی آن هستیم.

سی‌و‌پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران 19 تا 29 اردیبهشت 1403 در مصلی امام خمینی(ره) برگزار می‌شود و کانون زبان ایران نیز همه ساله کتاب‌های خود را در این رویداد فرهنگی عرضه می‌کند.