به نقل از «ایکنا»

موضوع فیلم «قسم» در رویه قضایی عمومیت ندارد/ کاربردهای قسامه

تاریخ انتشار: ۱۷ شهریور ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۰۴۷۸۳۳

«قسم» دومین فیلم سینمایی محسن تنابنده در مقام کارگردان است. این اثر رویکردی چالشی درباره یک موضوع فقهی دارد که شاید بسیاری از مخاطبان در مورد آن آگاهی کافی نداشته باشند و پس از دیدن این فیلم سؤالات گوناگونی برای آن‌ها به وجود آید، که قسامه در چه شرایطی ایجاد می‌شود و آیا این روند در رویه قضایی ایران مرسوم است؟ به منظور تبیین این موضوع با بهروز جوانمرد، وکیل پایه یک دادگستری به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ایکنا ـ مفهوم قسامه چیست؟

 واژه قسامه 84 مرتبه در قانون مجازات اسلامی آمده است. بر پایه ماده 160 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ادله اثبات جرم عبارت است از : اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی . در ادامه ماده 313 همین قانون، قسامه را اینگونه تعریف کرده است. قسامه عبارت از سوگندهایی است که در صورت فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر و وجود لوث، شاکی برای اثبات جنایت عمدی یا غیرعمدی یا خصوصیات آن و متهم برای دفع اتهام از خود اقامه می‌کند. البته باید اشاره شود که این تعریف یک نقص دارد. نقص این تعریف اشاره نکردن به خویشاوندان مرد است؛ زیرا قسامه سوگندهایی است که از طرف شاکی یا متهم یا خویشاوندان ذکور آن‌ها (طبق ماده 336) ادا می‌شود و نباید تصور کرد که در قسامه فقط خود شاکی و متهم قسم می‌خورند.

ایکنا ــ از قسامه در چه مواردی استفاده می‌شود. 

از قسامه برای اثبات یا نفی قصاص و دیه در موارد لوث استفاده می‌شود. در فقه به ضرب و جرح، جنایات گفته می‌شود. در جنایاتی که متهم سوگند یاد می‌کند که کاری نکرده ولی شواهد علیه وی است اما دلیلی وجود ندارد از قسامه برای اثبات قصاص یا دیه یا نفی قصاص و دیه استفاده می‌شود. پس کاربرد قسامه فقط در جنایات است یعنی سایر جرایم با قسامه ثابت نمی‌شوند. در جنایات، هم می توان از قسامه برای اثبات گناهکاری و هم اثبات بی گناهی استفاده کرد و هم اثبات خصوصیات جنایت یعنی عمدی یا غیر عمدی بودن جنایت .

ایکنا ــ اگر ادله دیگر باشد آیا می توان به قسامه هم استناد کرد؟

از لحاظ اولویت بندی ادله اثبات جرم، قسامه در مرتبه آخر قرار می گیرد. کما اینکه ماده 213 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته « در تعارض سایر ادله با یکدیگر اقرار بر شهادت شرعی ، قسامه و سوگند مقدم است همچنین شهادت شرعی بر قسامه و سوگند تقدم دارد.» پس از لحاظ سلسله مراتب ادله، قسامه در درجه پایین تری نسبت به اقرار و شهادت شرعی قرار دارد و همانطور که ماده 313 تصریح می کند در صورت فقدان ادله دیگر توسل به قسامه جایز است.

ایکنا ـ چه زمانی لوث محقق می شود؟

همانگونه که گفته شد ماده 313 توسل به قسامه را در مورد فقدان دلایل دیگر و وجود لوث جایز می‌داند. ماده 314 در تعریف لوث مقرر می‌کند که لوث عبارت است از وجود قرائن و اماراتی  که موجب ظن قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب آن از جانب متهم می‌شود. ماده 316 نیز مقام قضایی را موظف کرده است که در صورت استناد به قسامه قرائن و امارات موجبات لوث را در حکم خود ذکر کند.

در مورد مصادیق لوث ماده 239 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 به مواردی مثل شهادت یک شاهد، شهادت طفل ممیز مورد اعتماد، یافت شدن مقتول در محل تردد یا سکونت اشخاص معین به عنوان مصادیق تمثیلی لوث اشاره کرده بود. ولی با توجه به ماده 314 قانون مجازات مصوب 1392 می‌توان گفت مصادیق لوث در حال حاضر حصری نیست و کلیه قرائن و اماراتی که برای قاضی ظن به ارتکاب جنایت از جانب متهم ایجاد کند از مصادیق لوث محسوب    می‌شود.

ایکنا ـ آیا استفاده از قسامه در رویه قضایی ایران عمومیت دارد؟

با توجه به تعریف و کاربرد قسامه و لوث پاسخ این سؤال منفی است و استفاده از قسامه در پرونده‌های خاص است مثلاً در سال 84 یک مورد قتل از نوع لوث اتفاق افتاده بود که هیئت قضات برای پرونده یك قاضی متهم به قتل همسر سومش رای به مراسم قسامه دادند. این قاضی كه احمد نام داشت متهم بود بعد از اینكه با دختر نوجوانی در شهرستان سلماس ازدواج كرد به دلیل اختلافاتی كه با او داشت با شلیك گلوله وی را به قتل رساند. پرونده اتهامی وی شهریورماه سال 84 و زمانی تشكیل شد كه احمد همسرش را به بیمارستان رساند و ادعا كرد این زن با اسلحه او خودكشی كرده است. زن نوجوان كه مریم نام داشت و در كما به سر می‌برد دقایقی بعد از اینكه به بیمارستان رسانده شد جان باخت و خانواده او، دامادشان را به عنوان قاتل فرزندشان معرفی كردند. در این پرونده همه قرائن به ضرر متهم بود. مثلاً همسران قبلی متهم علیه وی شهادت دادند که بسیار شکاک و خشن بوده است. کارشناسان اسلحه نظر داده بودند که گلوله از فاصله 30 تا 70 سانتی‌متری به مقتول شلیک شده است و مقتول نمی توانسته از این فاصله خودش را هدف گلوله قرار دهد. ضمن اینكه چون گلوله از صورت و نزدیك بینی به زن جوان شلیك شده او خودكشی نكرده و فردی دیگر وی را به قتل رسانده است.با اینکه متهم در خانه دوربین مداربسته كار گذاشته بود ولی صحنه مرگ زن جوان از حافظه دوربین مداربسته پاك شده بود. در نهایت دادگاه کیفری یک استان تهران رای به قصاص داد که محکوم علیه به حکم اعتراض می‌کند و دیوان عالی کشور رای را نقض می‌کند و پرونده به شعبه همعرض دادگاه کیفری یک می‌رود و مجدداً از کارشناسان اسلحه در مورد امکان خودکشی استعلام می‌شود که اینطور نظر می‌دهند «خودزنی متوفی به قصد خودكشی یا حتی به صورت سهوی منتفی است و در مجموع از نظر هیئت كارشناسان معاونت مبارزه با جرایم جنایی امكان خودكشی در این پرونده وجود ندارد.» بعد از پایان جلسه محاكمه هیئت قضات وارد شور شدند و اعلام كردند با توجه به اینكه مدارك كافی برای صدور حكم قصاص وجود ندارد و خانواده مقتول هم بر گناهكار بودن دامادشان اصرار دارند بنابراین برای روشن شدن موضوع باید مراسم قسامه برگزار شود به این ترتیب خانواده مقتول 50 نفر از اقوام مرد خود را به دادگاه معرفی کردند.که قسم یاد کنند مریم خودکشی نکرده بلکه توسط شوهرش به قتل رسیده است.

ایکنا  ـ آیا از زنان هم در قسامه می‌توانند سوگند یاد کنند؟

اگر زن در مقام شاکی یا متهم باشد بله ولی به عنوان خویشاوند پاسخ منفی است. ماده 336 قانون مجازات اسلامی مقرر داشته نصاب قسامه در اثبات قتل عمدی، سوگند پنجاه مرد از خویشاوندان و بستگان مدعی است. البته با تکرار سوگند قتل ثابت نمی‌شود. ولی سوگند شاکی، خواه مرد باشد خواه زن، جزء نصاب محسوب می‌شود.

 در صورتی‌که شاکی از متهم درخواست اقامه قسامه کند، متهم باید برای برائت خود، اقامه قسامه کند که در این صورت، باید حسب مورد به مقدار نصاب مقرر، اداءکننده سوگند داشته باشد. اگر تعداد آنان کمتر از نصاب باشد، سوگندها تا تحقق نصاب، توسط آنان یا خود او تکرار می‌شود و با نداشتن اداءکننده سوگند، خود متهم، خواه مرد باشد خواه زن، همه سوگندها را تکرار می‌کند و تبرئه می‌شود.

ایکنا ـ اگر حد نصاب افراد قسم خورنده به 50 نفر نرسد چند نفر می‌توانند دو بار سوگند یاد کنند.

 پاسخ این سؤال بستگی به این دارد که از قسامه برای اثبات یا نفی قتل استفاده می‌کنیم یا سایر جنایات. به طور کلی قسامه قتل با قسامه جنایات (جراحات) چند تفاوت دارند: 1-از لحاظ تعداد سوگند : در قتل عمدی نصاب قسامه 50 قسم (ماده 336) و در قتل‌های غیرعمدی یعنی شبه عمد و خطای محض 25 قسم است (ماده 455). در حالیکه در جنایات طبق ماده 456 میزان قسم با توجه به میزان دیه متفاوت است مثلاً جنایتی که موجب دیه کامل باشد با 6 قسم ثابت می‌شود.

2-از لحاظ تکرار سوگند توسط شاکی و متهم: در قسامه قتل شاکی یا متهم (خود) می‌توانند یکی از سوگندخوردگان باشند(ماده 337) گفته سوگند شاکی، خواه مرد باشد خواه زن، جزء نصاب محسوب می‌شود. ولی نمی‌تواند  قسم را تکرار کند. ماده 336 گفته با تکرار سوگند توسط شاکی یا خویشاوندان وی، قتل ثابت نمی‌شود. ولی متهم می‌تواند برای تبرئه خود از قتل سوگند را تکرار کند. طبق ماده 338  در صورتی‌که شاکی از متهم درخواست اقامه قسامه کند، متهم باید برای برائت خود، اقامه قسامه کند که در این صورت، باید حسب مورد به مقدار نصاب مقرر، اداءکننده سوگند داشته باشد. اگر تعداد آنان کمتر از نصاب باشد، سوگندها تا تحقق نصاب، توسط آنان یا خود او تکرار می‌شود و با نداشتن اداءکننده سوگند، خود متهم، خواه مرد باشد خواه زن، همه سوگندها را تکرار می‌نماید و تبرئه می‌شود پس برای تبرئه از اتهام قتل، متهم می تواند خود یا خویشاوندانی که برای سوگند آورده قسم را تکرار کنند تا به حد نصاب برسد.

( ماده 456) گفته در جنایت بر اعضاء و منافع اعم از عمدی و غیرعمدی درصورت لوث و فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر، مجنی علیه می‌تواند با اقامه قسامه به شرح زیر، جنایت مورد ادعاء را اثبات و دیه آن را مطالبه کند. درصورت نبودن نفرات لازم، مجنی علیه، خواه مرد باشد خواه زن، می‌تواند به همان اندازه قسم را تکرار کند. لکن حق قصاص با آن ثابت نمی‌شود. اگر مدعی به ترتیب فوق، اقامه قسامه نکند، می‌تواند از مدعی علیه، مطالبه قسامه کند و در این صورت مدعی علیه با قسامه تبرئه می‌شود. .پس در قتل شاکی نمی تواند تکرار قسم کند ولی در جراحات می تواند.تکرار کند و دیه بگیرد.

3- از حیث اثبات قصاص: در قسامه قتل در صورتی که سوگند با نصاب و شرایط آن کامل باشد قصاص ثابت می شود ولی در جراحات با قسامه فقط دیه ثابت می شود.ماده 456 تصریح می کند که مجنی علیه در جنایت بر اعضا می تواند با اقامه قسامه جنایت مورد ادعا را اثبات و دیه آن را مطالبه کند لیکن حق قصاص با آن ثابت نمی شود.

ایکناـ در صورت حصول لوث چه اقداماتی صورت می‌گیرد ؟

در صورت حصول لوث، نخست از متهم، مطالبه دلیل بر نفی اتهام می‌شود. اگر دلیلی ارائه شود، نوبت به قسامه شاکی نمیرسد و متهم تبرئه می‌گردد. در غیراین صورت با ثبوت لوث، شاکی می‌تواند اقامه قسامه کند یا از متهم درخواست قسامه نماید. اگر شاکی اقامه قسامه نکند و از مطالبه قسامه از متهم نیز خودداری ورزد، متهم در جنایات عمدی، با تأمین مناسب و در جنایات غیرعمدی، بدون تأمین آزاد می‌شود لکن حق اقامه قسامه یا مطالبه آن برای شاکی باقی می‌ماند.  در مواردی که تأمین گرفته می‌شود، حداکثر سه ماه به شاکی فرصت داده می‌شود تا اقامه قسامه نماید یا از متهم مطالبه قسامه کند و پس از پایان مهلت از تأمین أخذ شده رفع اثر می‌شود.اگر شاکی از متهم درخواست قسامه کند و وی حاضر به قسامه نشود به پرداخت دیه محکوم می‌شود و اگر اقامه قسامه کند، تبرئه می‌شود و شاکی حق ندارد برای بار دیگر، با قسامه یا بینه، دعوی را علیه او تجدید کند. در این مورد متهم نمی‌تواند قسامه را به شاکی رد کند.

گفت‌وگو از مینا حیدری

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: قسامه قسم جرم شناسی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۰۴۷۸۳۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بازداشت کارمند یکی از ادارات دولتی در قائم شهر

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای مازندران، رئیس کل دادگستری مازندران از بازداشت کارمند یکی از ادارات دولتی شهرستان قائمشهر به اتهام اعمال نفوذ برخلاف حق و مقررات قانونی با سوء استفاده از روابط خصوصی با مامورین دولتی، کلاهبرداری، تحصیل مال از طریق نامشروع، اخذ رشوه و تصرف غیرقانونی در اموال دولتی خبر داد.    عباس پوریانی افزود: متهم با ادعای نفوذ در دادسرا و اداره دامپزشکی شهرستان قائمشهر، وعده کارسازی و رفع پلمب یک واحد صنفی با سوء استفاده از جایگاه اداری، در یک پرونده مرتبط با جرائم بهداشتی را داده بود.   وی ادامه داد: متهم در مرحله اول، مبلغی رشوه از فرد مذکور اخذ نموده و در ادامه نیز تعدادی سکه تمام بهار آزادی مطالبه کرد که با رصد دقیق اطلاعاتی و صدور دستور قضایی، متهم درحین ارتکاب جرم و پس از اخذ سکه ها، توسط مامورین حفاظت و اطلاعات دادگستری مازندران دستگیر و سکه‌های مذکور از متهم کشف و ضبط شد.   رئیس کل دادگستری مازندران خاطرنشان کرد: در این راستا پس از تشکیل پرونده قضایی، متهم پس از تفهیم اتهام و اقرار به جرائم ارتکابی، با صدور قرار مناسب، روانه زندان شد.   پوریانی با بیان اینکه تحقیقات تکمیلی برای بررسی زوایای دیگر پرونده در حال انجام است، تصریح کرد: برخورد دستگاه قضایی استان با هرگونه فساد، سریع، قاطع و بازدارنده خواهد بود.