به نقل از «ایکنا»

عقل؛ حجت خداوند بر خلق/ چگونگی سنجش عقل در قرآن

تاریخ انتشار: ۲۹ مهر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۵۳۰۵۶۹

به گزارش ایکنا؛ آیین اختتامیه دومین جشنواره رساله‌ها و مقالات برتر قرآنی با محوریت کاربرد‌ی‌سازی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم به همراه معرفی برگزیدگان این دوره امروز دوشنبه ۲۹ مهرماه، با حضور عبدالهادی فقهی‌زاده، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در آغاز این مراسم حجت‌الاسلام محمدعلی خسروی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، آموزش و توسعه مشارکت‌های معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد طی سخنانی بیان کرد: فهم قرآن و بررسی آیات آن، یک موضوع و کاربردی کردن آن، موضوع دیگری است که البته نیاز به رویکرد میان رشته‌ای دارد؛ آن هم برای کسانی که می‌خواهند به صورت عینی و عملی به پژوهش در این حوزه بپردازند.

وی با بیان اینکه قرآن کتاب پژوهشی و تاریخی نیست، ادامه داد: قرآن کتاب زندگی است و باید آیه به آیه آن برای تعالی زندگی و ر‌فع گرفتاری‌های جامعه مفید واقع شود. مادامی که با این نگاه به قرآن توجه نداشته باشیم، به غیر از اینکه کتابی مقدس را ترویج کرده‌ایم، تأثیری در زندگی ما نخواهد گذاشت.

حجت‌الاسلام خسروی افزود: تعبیر حضرت امام(ره) که قرآن‌پژوه حاذقی در عصر حاضر بودند، این است که قرآن کتاب تربیت است و از هر آیه قرآن باید انتظار داشت که برداشت تربیتی حاصل شود. با توجه به این تعبیر که قرآن کتاب تربیت و زندگی است، امروز باید برای پیشرفت روش‌ها و علوم به رویکرد میان رشته‌ای به قرآن توجه ویژه داشته باشیم تا بتوانیم مفاهیم مجرد قرآنی را ملموس‌تر و عینی‌تر در جامعه پیاده کنیم.   عقل چگونه قابل سنجش است؟
وی با اشاره به موضوع عقل و مفهوم آن در قرآن گفت: عقل مفهومی قابل سنجش و قابل رؤیت نیست. عقل در قرآن در مواردی به کار رفته و برداشت‌هایی از آن شده که برای زندگی انسان مفید است. برای نمونه یک تعبیر از عقل نیرویی است که انسان با کمک آن بتواند صلاح و فسادش را تشخیص دهد. تعریف دیگر از عقل، نیرویی است که بتواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد. اما این مفاهیم چگونه قابل سنجش است؟ آیه چهار سوره حجرات می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَآءِ الْحُجُرَاتِ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ‏»؛ عده‌ای از بیرون حجره پیامبر(ص)، ایشان را به اسم و به روشی سبک صدا می‌زدند و این کاری بی‌ادبانه بود. طبق این آیه یکی از نشانه‌های کم‌عقلی، بی‌ادبی است. آیه ۱۴ سوره حشر هم می‌فرماید: «تَحْسَبُهُمْ جَمِیعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّىٰ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا یَعْقِلُونَ»؛ کسانی هستند که ظاهرا با هم‌اند، اما در دل نسبت به هم کینه دارند و انسان‌های بدگمان، بددل و متفرقی هستند. به تعبیر قرآن این افراد از تعقل بی‌بهره‌اند. بر این اساس، می‌توان عقل را به سنجش درآورد. رویکرد میان رشته‌ای به مطالعات قرآنی هم توجه به این سنجش است و اینکه جامعه را محک بزند. جامعه‌ای که درد دارد، اما درک ندارد یعنی از عقل استفاده نمی‌کند و نمی‌تواند گره از مشکلات بگشاید.

فضیلت عقل از منظر امام رضا(ع) خسروی در ادامه با اشاره به روایتی از امام رضا(ع)، بیان کرد: ابن‌سکیت از حضرت رضا(ع) سؤال می‌کند که «مَا اَلْحُجَّةُ عَلَى اَلْخَلْقِ اَلْیَوْمَ؛ امروز حجّت خداوند بر خلق چیست؟»، حضرت می‌فرمایند: «اَلْعَقْلُ یَعْرِفُ بِهِ اَلصَّادِقَ عَلَى اَللَّهِ فَیُصَدِّقُهُ وَ اَلْکَاذِبَ عَلَى اَللَّهِ فَیُکَذِّبُه؛ همان عقل است که به‌وسیله آن شناخته مى‌شود آنکه راستگو است از طرف خدا و از او باور می‌کند و آنکه دروغگو است و او را دروغ می‌شمارد».

وی افزود: رشد عقل در اثر تجرید و تعمیم است و نوعا از ۱۰ سالگی آغاز می‌شود. از این سن به بعد قوانین عامه برای فرد قابل فهم است. از طرفی گفته می‌شود تجربه، فوق علم است و این تجربه است که می‌تواند عقل را رشد دهد. قرآن هم می‌فرماید: «أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا ...». فلذا اگر امروز علم می‌گوید تجربه علم را رشد می‌دهد، قرآن هم همین نظر را دارد.

در ادامه این مراسم، احمد بادکوبه، معاون پژوهشی دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز در سخنانی بیان کرد: در دنیای امروز بحث میان رشته‌ای و مطالعات چند رشته‌ای مدت‌هاست به طور جدی پیگیری می‌شود. گسترش مطالعات میان رشته‌ای جزء اهداف وزارت علوم  است، اما این گسترش لوازمات خاص خود را می‌طلبد تا به ثمر بنشیند. در برخی رشته‌ها به بن بست‌هایی رسیده بودیم که مطالعات میان رشته‌ای این توانایی را دارد که کاستی‌ها را رفع کند.

وی با بیان اینکه برگزاری این جشنواره با رویکرد کاربردی سازی، جای تقدیر دارد، افزود: این جشنواره که به همت معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد برگزار می‌شود، بستری برای تبلیغ و تشویق است، اما کار علمی پیرامون این موضوع باید در دانشگاه‌ها و گروه‌های علمی دنبال شود. در رشته‌های علوم قرآنی این باب باز شده و مطالعات میان رشته‌ای در این حوزه ضرورت بیشتری هم دارد، تا اینکه از دام تکرار مباحث گذشته که پاسخگوی دانشجوی امروز نیست، برهیم.

بادکوبه با بیان اینکه مطالعات میان رشته‌ای باید در سه بخش نظام آموزشی و برنامه‌های درسی، استادان و دانشجویان جای خود را پیدا کند، گفت: برای این منظور، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های دانشگاه، تغییراتی داشته‌اند که می‌توان به حمایت جدی از مطالعات میان رشته‌ای تا سه برابر حمایت از سایر مطالعات قرآنی اشاره کرد. اخیراً هم دانشگاه تهران به رشته‌های دو وجهی توجه خوبی کرده است تا دانشجوی دوره لیسانس بتواند ۲۰ ‌واحد از دروس خود را در سایر رشته‌ها و دانشکده‌ها بگذراند و به او گواهی هم داده می‌شود. از این طریق، ارتباط بین گروه‌ها، دانشکده‌ها، اساتید و دانشجویان بیشتر شده و گسترش مطالعات میان رشته‌ای ماحصل این اقدام است.

در پایان این مراسم که با حضور معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد، از برگزیدگان دومین جشنواره رساله‌ها و مقاله‌های برتر قرآنی با اهدای لوح یادبود و جوایز نقدی تقدیر شد.   اسامی نفرات برگزیده و عنوان اثر پژوهشی آنها به شرح زیر است.
رتبه نخست: سیدروح‌الله شفیعی، از دانشگاه قم، با عنوان رساله «بررسی و نقد انگاره قرائت نبوی از جهان و پیامد‌های آن».
رتبه دوم: فاطمه حبیبی، از دانشگاه الزهرا(س)، با عنوان رساله «بررسی استعاره‌های مفهومی زبان در قرآن کریم با رویکرد شناختی».
رتبه سوم: علیرضا افضلی، از دانشگاه امام صادق(ع)، با عنوان رساله «دلالت‌پژوهی سنت‌های الهی بر آینده‌پژوهی».
عنوان رساله شایسته تقدیر هم به صدیقه معین‌مهر، از دانشگاه هنر اصفهان، با عنوان رساله «تبیین اصول معنایی حیات پایدار» رسید.
همچنین از کیوان احسانی و سیدابراهیم مرتضوی، از دانشگاه اراک، با دارا بودن مقاله «نقد نظریه نسخ عقلی از دیدگاه عقل، قرآن و حدیث» در بخش مقاله‌های برتر قرآنی تقدیر شد. انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: ایکنا دانشگاه وزارت ارشاد معاونت قرآن و عترت جشنواره رساله های برتر قرآنی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۵۳۰۵۶۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

انسان به ذکر، یادآوری و توجه نیازمند است

محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز، ۴ اردیبهشت ماه، با موضوع «ذکر» برگزار شد، اظهار کرد: خداوند در آیه ۴۰ سوره مبارکه «بقره» می‌فرماید: «یا بَنی‏ إِسْرائیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتی‏ أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ إِیَّایَ فَارْهَبُونِ؛ ای فرزندان اسرائیل، نعمت‌هایم را که بر شما ارزانی داشتم، به‌یاد آرید و به پیمانم وفا کنید تا به پیمانتان وفا کنم و تنها از من بترسید.» واژه «ذکر» در لغت به‌ معنای «اِسْتِحْضارُ الْمَعْنیَْ فِی اللَّفْظِ أَوِ النَّفْسِ» است؛ یعنی حضور معنا در زبان یا در جان است. 

وی ادامه داد: باتوجه به این امر ذکر بر دو قسم تقسم می‌شود، نخستین مورد ذکر لسانی یا لفظی و دومین مورد ذکر قلبی یا نفسی است. گاهی انسان معنایی را طلب کرده و آن‌را بر زبان نیز جاری می‌کند که به آن ذکر لفظی می‌گویند، اما گاه معنا فقط در نفس و جان حاضر می‌شود که «ذکر نفسی و قلبی» است.

انصاری بیان کرد: در قرآن کریم فراوان دیده می‌شود که خداوند سبحان انسان‌ها را به ذکر و تذکر دعوت می‌کند. حال سؤال این است که آیا اساساً ذکر، مطلوبیت ذاتی دارد یا خیر؟ به‌ بیانی‌ دیگر، ذکر «طریقیت» دارد یا «موضوعیت»؟ برای روشن‌ شدن این دو اصطلاح مثالی بیان می‌کنیم که این امر را تبیین می‌سازد. به عنوان مثال گاه، شخصی لیوان آبی طلب می‌کند و هدف او استفاده از آب درون لیوان است و نوع لیوان برای او مهم نیست. درواقع، لیوان طریقی است برای رسیدن به آب که موضوع و مقصود اوست؛ اما گاه خود لیوان مهم است و موضوعیت دارد و هدف، رسیدن به خودِ این ظرف است. بنابراین باید گفت که ذکر طریقیت دارد و مطلوبیت ذاتی ندارد، یعنی ذکر مقدمه و طریقی برای رسیدن به ذی‌المقدمه است. بنابراین ذکر در حقیقت، راهی برای زدایش غفلت‌ها است. 

صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: خداوند در آیه ۱۴ سوره «طه» فرموده است: «إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی؛ همانا! من خدایم که جز من معبودی نیست، پس مرا بپرست و نماز را برای یاد من برپا دار.» این امر در این آیه به صراحت بیان شده است چون نماز عامل اصلی زدودن غفلت است. همچنین وحی الهی و حتی شخص پیامبران نیز ذکر نامیده می‌شوند، چون مسیر زدایش غفلت از شاهراه مبارک وحی و نبوت می‌گذرد. از کارکردهای عمده ذکر این است که طریقی برای رسیدن به حقیقت شکر است و شکر از مسائلی است که مطلوبیت ذاتی دارد. پس ذکر زمانی حلاوت داشته و ارزشمند است که به شکر ختم شود و البته شکر واقعی نیز فقط با ذکر محض حاصل نمی‌شود. بنابراین اگر خداوند بندگانش را به ذکر دعوت می‌کند، مراد او ذکری است که همراه با آثار و برکات آن است.

وی گفت: غفلت پدیده‌ای بسیار تأثربرانگیز و مهلک است که متأسفانه انسان‌ها به‌شدت گرفتار آن هستند و با آن پله‌های سقوط را به‌تدریج طی کرده و از بسیاری فرصت‌ها و داشته‌های خویش به‌آسانی می‌گذرند. غفلت آن است که انسان چیزی را می‌بیند، اما گویا نمی‌بیند، چیزی را لمس می‌کند، اما به آن توجه ندارد و یا در مسیر راه از کنار منظره‌ای می‌گذرد، اما به آن بی‌توجه است. ما انسان‌ها از بسیاری حقایق پیرامون خود و حتی حقایق برتر وجود غفلت داریم.

انصاری افزود: بر این‌ اساس باید گفت که در مقابل مفهوم ذکر و تذکر، مفهوم غفلت قرار دارد. غفلت عاملی است که انسان را از حق و حقیقت دور می‌کند. راه برون‌رفت از غفلت و نجات از این مهلکه، تمسک به نقطه مقابل آن یعنی ذکر و تذکر است. البته مقصود، ذکر سجاده‌ای و زبانی نیست، بلکه باید ذکری باشد که جان را بپروراند و ذهن و اندیشه انسان را تسخیر کند. این‌گونه ذکر، مقدمه‌ای برای گام بعدی یعنی فکر است که در واقع همان ذکر مدام است. 

این مفسر قرآن در پایان اظهار کرد: همان‌گونه‌ که سلول‌های جسم انسان دائماً نیاز به اکسیژن و آب و غذا دارند، روح انسان نیز همیشه به ذکر، یادآوری و توجه نیازمند است. درواقع هنگامی‌که ذکر در وجود آدمی لحظه‌به‌لحظه بیاید، به فکر تبدیل می‌شود که نیاز جان انسان است. اما، غفلت انسان را از این نیاز اساسی محروم می‌کند و با شدت آن، حجاب‌ها روزبه‌روز ضعیف‌تر شده تا جایی که قلب او می‌میرد و حیات انسانی را از دست می‌دهد. همچنین یکی از عوامل و ریشه‌های اصلی غفلت، بحث ظاهرگرایی است که موجب محرومیت انسان از دیدن حقایق می‌شود، بنابراین انسان، محتاج تعمق و ژرف‌نگری است و این مقام و مرحله‌ای است که انسان پس از ذکر و فکر در آن گام می‌نهد.

منبع: ایکنا (خبرگزاری بین‌المللی قرآن)