سه شرط لازم برای ماندگاری ترجمه قرآن/ مترجمان به منتقدان توجه کنند
تاریخ انتشار: ۹ آبان ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۶۳۴۰۶۷
نادعلی عاشوری، پژوهشگر ترجمه قرآن و دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد در گفت‌وگوی مفصل با خبرنگار ایکنا به مشکلات ترجمه‌های قرآن اشاره کرد که هفته گذشته بخش نخست این گفت‌وگو منتشر شد و اکنون بخش دیگری از آن از نظر مخاطبان می‌گذرد.
عاشوری بر آگاهی از مطالب و محتوای مقاله‌های نقد ترجمه قرآن تأکید کرد و گفت: آنچه امروزه برای مترجم قرآن مهم است و سهم اساسی در برگردان آیات دارد، به‌گونه‌ای که بدون اطلاع از آن هرگز و به هیچ وجه نباید به ترجمه قرآن اقدام کرد؛ آگاهی از مطالب و محتوای صد‌ها مقاله نقد ترجمه‌های قرآن است که بدون اطلاع از آنها، نه تنها هرگز نمی‌تواند ترجمه‌ای درست و دقیق عرضه کند، بلکه قطعاً در معرض همان لغزش‌هایی قرار می‌گیرد که دیگران سال‌هاست دچار آن شده‌اند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی افزود: استاد حسین استادولی که هم مترجم قرآن است و هم منتقد ترجمه‌های قرآن، یک مورد از لغزش‌های مترجمان قرآن را چندین بار در مقاله‌های نقد ترجمه خود، از ربع قرن پیش تاکنون پیوسته یادآوری کرده‌اند و آن را در زمره «لغزشگاه‌های ترجمه قرآن» برشمرده‌اند و از اینکه مترجمان قرآن دچار چنین لغزشی شوند، هشدار داده‌اند که آخرین مورد این هشدار‌ها در ضمن مقاله‌ای در نقد ترجمه آقای یثربی آمده است. این مقاله که جزء آخرین مقاله انتقادی استاد حسین استادولی است، در شماره پاییز و زمستان سال ۱۳۹۶ در مجله قرآنی «ترجمان وحی» منتشر شده است که عیناً از آن نقل می‌شود که در ضمن نقد و رد ترجمه عبارت (یا صاحبی السجن) در آیات ۳۹ و ۴۱ سوره یوسف چنین آورده است: «یوسف، ۳۹ و ۴۱: (یا صاحبی السجن). «ای دو یار زندانی‌ام»؛ یاء در صاحبی، یاء تثنیه است نه یاء متکلم، و در اصل صاحبین بوده و در اثر اضافه شدن به السجن نون آن افتاده است. ترجمه درست [آیه چنین است]: (ای دو زندانی)» (ترجمان وحی، ش ۴۲، ص ۱۵۳). این ترجمه که می‌توان آن را برگردان درست و دقیق آیه دانست که در ترجمه استاد کوشا و حجت‌الاسلام صفوی نیز آمده است.
مترجمان نقدها را بخوانند لغزش‌هایشان کمتر می‌شود
مترجم قرآن باید پس از آگاهی دقیق و اطلاع عمیق از مطالب و محتوای مقاله‌های نقد ترجمه و کسب مهارت‌های لازم در مباحث ترجمه‌پژوهی قرآنی، و پیش از آنکه ترجمه خود را آغاز کند، به بررسی ترجمه‌های ممتاز موجود نیز بپردازد و بر اساس همان آگاهی‌ها و اطلاعاتی که در زمینه مباحث ترجمه‌پژوهی قرآن به دست می‌آورد، به نقد و بررسی این ترجمه‌ها بپردازدعاشوری ادامه داد: در ترجمه استاد بهرامپور در برگردان آیه ۳۹/یوسف (ای دو رفیق زندانی‌ام) آمده است و ترجمه آیه ۴۱ (ای دو یار زندانی من) شده است. این مترجم همچنین در شرح واژه‌ها در صفحه ۲۴۰ در ذیل هر دو آیه این گونه نوشته‌اند: «یا صاحبی السجن: ای دو دوست زندانی من»؛ که تردیدی برای خواننده باقی نمی‌گذارد که بی‌توجه به جایگاه تثنیه‌ای این یاء، آن را یاء متکلم فرض کرده‌اند که علاوه بر متن، در شرح و توضیح واژه‌ها نیز همان مطلب را تکرار کرده‌اند. اگر گفته شود که ضمیر متکلم (من) به عنوان افزوده‌ای تفسیری در ادامه آیه آمده است، نیز نمی‌تواند مورد پذیرش باشد؛ زیرا شیوه مترجم این است که افزوده‌ها را درون قلاب یا پرانتز قرار می‌دهد و در اینجا چنین نکرده است. ضمن اینکه اگر در متن ترجمه بتوان آن را افزوده‌ای تفسیری دانست، دلیلی بر آوردن آن به عنوان افزوده‌ای تفسیری در شرح واژگان وجود ندارد و در هیچ مورد دیگری هم چنین نکرده است. از این نمونه‌ها می‌توان موارد متعددی را در همه ترجمه‌ها ارائه کرد.
وی تصریح کرد: اگر مترجم بداند و عادت کند که پیش از آغاز ترجمه به مقاله‌های نقد ترجمه مراجعه کند و آنها را به دقت بخواند و از جنبه‌های مثبت و درستی که در آن نقدها می‌بیند استفاده کرده و از نقاط ضعف و ایراد‌هایی که در آنها می‌یابد، پرهیز کند؛ قطعاً میزان لغزش‌هایش به حداقل رسیده یا به طور کلی برطرف می‌شود. البته در اینکه ایراد استاد حسین استادولی تا چه اندازه درست و دقیق است و ارائه ترجمه دیگری همانند آنچه که استاد بهرامپور آورده‌اند، آیا صد در صد اشتباه است و اگر نیست در چه صورت و با چه شرایطی می‌تواند مورد پذیرش باشد؛ بحث دیگری است که در مقدمه کتاب در دست تدوینم با عنوان «ترجمه‌کاوی قرآن» مورد بررسی قرار داده‌ام و احتمال‌های گوناگون برگردان عبارت یادشده را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده‌ام که ضرورتی به طرح آن در بحث کنونی نیست. ولی به اجمال یادآور می‌شود که بیش از نیمی از مترجمان معاصر که در بین آنها برخی بزرگان حوزه نیز قرار دارند، ترجمه آیه یادشده را همانند استاد بهرامپور آورده‌اند که مشخص می‌شود از موقعیت تثنیه‌ای یاء غفلت کرده‌اند و نیم دیگر همانند آنچه که از جناب استادولی، استاد کوشا و استاد صفوی نقل شد ترجمه کرده‌اند که دقیقتر به نظر می‌رسد.
این پژوهشگر ترجمه قرآن تأکید کرد: مترجم قرآن باید پس از آگاهی دقیق و اطلاع عمیق از مطالب و محتوای مقاله‌های نقد ترجمه و کسب مهارت‌های لازم در مباحث ترجمه‌پژوهی قرآنی، و پیش از آنکه ترجمه خود را آغاز کند، به بررسی ترجمه‌های ممتاز موجود نیز بپردازد و بر اساس همان آگاهی‌ها و اطلاعاتی که در زمینه مباحث ترجمه‌پژوهی قرآن به‌دست می‌آورد، به نقد و بررسی این ترجمه‌ها بپردازد و در حد امکان و توان در این زمینه گام بردارد و خود به نگارش مقاله‌های انتقادی در این زمینه اقدام کند تا مشخص شود علاوه بر اینکه از نظر ذهنی و تئوری، در مباحث ترجمه‌پژوهی قرآن تسلط پیدا کرده، از جنبه عملی و تجربی هم همه گونه توانمندی‌های لازم را در پیاده‌سازی آموخته‌های علمی و ذهنی خود به دست آورده است. رسیدن به چنین مرحله‌ای قطعاً سال‌ها به طول خواهد انجامید و کسی که درصدد ارائه ترجمه‌ای کم‌خطا از قرآن است، باید صبور باشد و با بردباری و شکیبایی زیاد مهارت‌ها، آگاهی‌ها و دانش‌های لازم برای انجام درست این کار را به دست آورد.
چطور می‌توان مترجم فرهیخته قرآن شد؟
عاشوری با تأکید بر اینکه مترجم باید علوم و دانش‌هایی را از لحاظ علمی و فکری دارا باشد و بایستگی‌های انجام چنین اقدام مهمی را که مقدمه رسیدن به هدف اصلی‌اش که ترجمه قرآن است به خوبی حائز شود، بیان کرد: از لحاظ روحی و روانی هم باید همه گونه شایستگی‌های رفتاری و صلاحیت‌های اخلاقی برای انجام چنین امر مهم و مقدسی را دارا باشد که بتواند در مقابل نقد و نظر‌های محققانه و منصفانه منتقدان و دیدگاه‌های مشفقانه و قرآن‌پژوهانه صاحب‌نظران برآشفته نشود و نه تنها بی‌جهت به مخالفت با اندیشه‌های ترجمه‌پژوهانه آنها نپردازد و در برابر دیدگاه ناقدانه و اصلاح‌گرانه آنها مقاومت نکند و موضع تند مخالف نگیرد، بلکه از دیدگاه‌های اصلاحی آنها استقبال کند و از اظهارنظرهایشان برای به‌سازی ترجمه خود سود برَد حتی اگر بر فرض محال، منتقدی حرمت ننهد و قدر نشناسد؛ و همه این‌ها برای امر مهم و مقدسی همچون ترجمه قرآن لازم و ضروری است و مترجم قرآن باید ضمن آراسته شدن به صفات حسنه‌ای همچون سرمایه معنوی علم و دانش، به زیور اخلاق نیکو و خصال پسندیده هم که از جنود رحمانی است، آراسته شود و «دانش» و سرمایه علمی خود را با زیور «ارزش» و اخلاق و «منش» و وقار بیاراید و شخصیت قرآنی خود را از پیرایه‌های خودیت و منیت پیراسته کند و از «خود شیفتگی»، «خود حق‌بینی»، «خود مطلق‌انگاری» و «خود حق‌پنداری» که از جنود شیطان است، پرهیز کند و از آن به دور باشد تا مشمول لطف و عنایت الهی شود و به توفیق خداوند سبحان بتواند به انجام و اتمام چنین کار ارزشمندی موفق شود و یاد و نام خویش را در زمره مترجمان قرآن ثبت و ضبط کند.
وی ادامه داد: تنها در این صورت است که می‌تواند «مترجم فاضل، فرزانه و فرهیخته قرآن» نام بگیرد که قطعاً با هیچ نام و عنوان دیگری قابل مقایسه نیست. البته نباید فراموش کرد که اگرچه لازمه ترجمه دقیق و درست همان است که اشاره شد؛ ولی برای ماندگاری و تأثیرگذاری در ترجمه‌های دیگر، و برانگیختن اقبال و استقبال عموم هم لازم است شرط دیگری را مراعات کرد؛ و آن شرط این است که علاوه بر دارا بودن دو صفت «دانشمند»ی و «روشمند»ی، باید از ویژگی مهم دیگر، یعنی «هوشمند»ی به معنای مخاطب‌شناسی هم برخوردار باشد تا با شناخت و آگاهی کافی از زبان مخاطبانی که قرار است قرآن برای آنها ترجمه شود بتواند «زبان ترجمه»اش را به‌گونه‌ای انتخاب کند که برای همه مخاطبان قابل فهم باشد. بهره‌مندی از یک چنین «هوشمند»ی است که به مترجم می‌فهماند که باید زبانی را برای برگردان کلام الهی برگزیند که خواننده به سرعت و سهولت به فهم آیه نائل شود. نه آنچنان کهن‌گرایانه و قدیمی که خوانندگان با آن ارتباط برقرار نکنند و نه آنچنان نازل و عامیانه که باعث تنزل شأن و جایگاه ترجمه قرآن شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: البته برخی مترجمان ترجیح می‌دهند که برای بعضی از این ترجمه‌ها، به جای استفاده از تعابیری همچون نازل، عامیانه، مردم‌پسند و ... که تا حدودی مؤدبانه‌تر بوده و شأن و جایگاه مترجم را هم که با زحمات بسیار زیادی به چنین اقدام بزرگی دست زده است، حفظ می‌کند؛ از تعبیر نه چندان زیبای «ترجمه‌های کوچه بازاری» بهره ببرند که به نظر می‌رسد نه زیبنده گویندگان این تعابیر است که این گونه الفاظ و عبارات را برای یک چنین کارهای بزرگی به‌کار ببرند و نه برازنده مترجمان پرتلاش و فاضل این ترجمه‌هاست که برای آسان‌سازی فهم قرآن رنج بسیاری کشیدند، اما بعضاً از الفاظ و عبارات نه چندان فخیم و فاخری در ترجمه خود استفاده کردند. مطمئناً حتی بزرگوارانی که این تعابیر را به‌کار می‌برند هم هرگز نمی‌توانند منکر این واقعیت شوند که به هیچ وجه حتی یک ترجمه را هم نمی‌توان شاهد آورد که سراسر ترجمه، مصداق بارز (کوچه بازاری) باشد. بلکه اگر بتوان این تعبیر را هم درباره ترجمه‌ای به کار برد، قطعاً درباره بخشی از الفاظ و عبارات آن ترجمه هست که تعداد آنها به چند مورد هم نمی‌رسد. به باور من، به کار بردن این گونه تعابیری که تندی، تلخی و شاید زننده و گزنده بودنش همانند وضوح و روشنی خورشید در میانه روز است، نه تنها کم‌لطفی و بی‌مهری به این چنین ترجمه‌ها و این قبیل مترجمان است، بلکه باعث دلسردی آنان در اصلاح ترجمه و موجب یأس و ناامیدی دیگران در آوردن ترجمه‌هایی دیگر است. ضمن اینکه قرار نیست «ترجمه خواندنی قرآن» به زبان‌های دیگر برگردان شود که باعث نگرانی برخی مترجمان پیشکسوت شده است بلکه بنا به مصاحبه حجت‌الاسلام علی ملکی، مترجم «ترجمه خواندنی قرآن» که حدوداً دو ماه پیش در همین خبرگزاری ایکنا انجام شده، چون وی به زبان انگلیسی مسلط است، تصمیم گرفتند با همکاری دوستانش ترجمه قرآنی به انگلیسی هم انجام دهند که ظاهراً بخشی از این کار را هم آماده انتشار کرده‌اند.
بازخوردهای مثبت ترجمه خواندنی قرآن با وجود انتقادها
مترجم فقط از نظر علمی می‌تواند تلاش کند که قرآن را برای عموم قابل فهم کند و بر سر زندگی مردم آوردن وظیفه نظام و سیاست‌های اتخاذ شده از جانب کارگزاران نظام است که در عمل قرآن را پیاده کنند. البته مترجم هم باید به اصول و فرامین قرآن پایبند باشد که حتماً هست، اما شعاع تأثیرگذاری اش تنها در زندگی فردی و خانوادگی اوست و تأثیر آنچنانی در سطح جامعه نداردوی یادآور شد: اگر از هیچ قشری توقع نباشد، قطعاً از مترجمان فرهیخته قرآن چنین انتظار می‌رود که هم مراقب ادبیات گفتاری خود و هم مواظب لحن و آهنگ کلام خود باشند و حداقل در مورد مترجمان قرآن با دقت بیشتری سخن بگویند. مطمئناً آن خواننده عزیزی که در ذیل قسمت دوم مصاحبه یادشده، نظری بدین عبارت مرقوم کرده است: «پر از مضامین مکرر است و حرف‌های کلیشه‌ای؛ و این ترجمه‌ها، قرآن کریم را بر سر زندگی مردم حاضر نکرده‌اند»، تنها به محتوا و مضامین مصاحبه توجه نداشته، بلکه به نوع نگاه و لحن بیان در پاره‌ای موارد نیز توجه داشته است والّا ادب و احترام ایشان نسبت به ساحت مقدس قرآن در همین عبارات کوتاه به خوبی پیداست؛ و همین که ایکنا و این مصاحبه‌ها را می‌خواند نشان می‌دهد که درد قرآن و درک قرآنی دارد. اما روشن است که درد اجتماعی‌ای که میان وی و مترجمان قرآن مشترک است ناخواسته وی را به سمتی سوق داده که گمان می‌برَد وظیفه مترجم این است که قرآن را بر سر زندگی مردم حاضر کند. در حالی که مترجم فقط از نظر علمی می‌تواند تلاش کند که قرآن را برای عموم قابل فهم کند و بر سر زندگی مردم آوردن وظیفه نظام و سیاست‌های اتخاذ شده از جانب کارگزاران نظام است که در عمل قرآن را پیاده کنند.
عاشوری ادامه داد: البته مترجم هم باید به اصول و فرامین قرآن پایبند باشد که حتماً هست، اما شعاع تأثیرگذاری‌اش تنها در زندگی فردی و خانوادگی اوست و تأثیر آنچنانی در سطح جامعه ندارد. اما آنها که در رأس امور قرار گرفته‌اند و تریبون در اختیار دارند باید عملاً قرآن را پیاده کنند که متأسفانه در پاره‌ای موارد چنین نمی‌کنند؛ و همین می‌شود که ما در بعد تعلیمی و آموزش‌های قرآنی بی‌اندازه پیشرفت کرده‌ایم، ولی متأسفانه در بعد تربیتی و عمل به قرآن کارنامه چندان درخشانی نداریم. امید است بتوانیم به توفیق الهی در عمل مدافع احکام و قوانین قرآن باشیم تا مبادا خدای ناکرده مشمول این عبارت علی(ع) شویم که پس از ضربت ابن ملجم و در بستر بیماری در سفارش به امام حسن و امام حسین(ع) چنین فرمود: «الله الله فی القرآن، لا یسبقکم فی العمل به غیرکم». (بخشی از نامه ۴۷ نهج البلاغه).
این پژوهشگر ترجمه قرآن در پایان تصریح کرد: چون در حال بررسی «ترجمه خواندنی قرآن» هستم، بی‌آنکه بخواهم مدافع کسی باشم، باید اذعان کنم که با وجود همه انتقاد‌های درست و نادرست و کم یا زیادی که به آن وارد است، اما بازخوردهایش در مجموع مثبت است و مورد اقبال جوانان و استقبال خانواده‌های آنها قرار گرفته است؛ و این گونه نیست که جایگاهش هم نازل باشد. شاید دلیل مطلب این باشد که ایشان اندکی از ریزبینی‌های تخصصی فاصله گرفته و در عوض تلاش کرده در جهت مفهوم‌سازی هر چه بیشتر ترجمه حرکت کند؛ و از جمله اقدام‌های مثبت وی در این زمینه این بوده که پیش از انتشار ترجمه، در چند مقاله در مجله «ترجمان وحی» به معرفی آن و نظرخواهی از دیگران اقدام کرد و از دیدگاه‌های آنها در ترجمه بهره برده است. اگر کسانی هستند که به بهانه مفهوم‌سازیِ ترجمه از بسیاری از قواعد دستور زبان دور می‌شوند، یا دقت نظر‌های زیادی را اعمال نمی‌کنند، آنها خود مسئولند و باید پاسخگو باشند. اما چرا آنها که توانایی این گونه کاری را دارند مجاز نباشند که چنین کنند؟
انتهای پیاممنبع: ایکنا
کلیدواژه: مترجم ترجمه قرآن قرآن
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۶۳۴۰۶۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
عکس/ کاربر صهیونیست: جنگ با ایران اسرائیل را در آتش خواهد سوزاند
پس از شکست رژیم صهیونیستی در عملیات وعده صادق، منتقدان نتانیاهو با شدت بیشتری به نتانیاهو و دولت وی حمله می کنند.
سرویس جهان مشرق - پس از عملیات وعده صادق، منتقدان و مخالفان نتانیاهو که او را مقصر اصلی همه مشکلات امروز اسرائیل (رژیم صهیونیستی) میدانند، با شدت بیشتری به نتانیاهو حمله کرده و اورا نابود کننده اسرائیل خطاب می کنند. در همین رابطه یک کاربر صهیونیست در صفحه توییتر خود نوشت:
«نتانیاهو مسئول بزرگترین شکست تاریخ اسرائیل است و ما را به سمت جنگ با ایران می برد، جنگی که تمام کشورمان را در آتش خواهد سوزاند»
فوری/ انفجار در مناطق مرکزی ایران / اسرائیل به ایران، عراق و سوریه حمله کرد