به نقل از «فارس»

از جلفای آذربایجان تا جلفای نصف‌جهان/ چگونه بابانوئل‌هایی بخشی از تاریخ اصفهان شدند؟

تاریخ انتشار: ۸ دی ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۲۸۷۰۳۵

یکی از وقایع مهم دوران صفویه انتقال ارامنه از آذربایجان و اسکان آنها در اصفهان است

به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان‌، ارمنیان ایران یکی از اقلیت‌های هستند که در سال ۱۰۱۳ (قمری) برابر با ۱۶۰۴ (میلادی) از سرزمین همسایه ارمنستان به ایران کوچانده شدند. ارمنیان ایران در بسیاری از وجوه اجتماعی و فرهنگی زندگی ایرانیان تأثیرگذار بوده‌اند، نام ارمنیان در ایران با عناوینی چون صنعتگرانی ماهر که سرشار از قابلیت و اعتماد هستند یا بهترین نجاران، باسلیقه‌ترین مبل‌سازان، پاکیزه‌ترین تهیه‌کنندگان مواد غذایی، قابل‌اعتمادترین مکانیک‌ها، خیاط‌ها، کفاش‌ها، شیرینی پزها گره‌خورده است ارمنیان تأثیر قابل‌توجهی در فرهنگ و هنر ایرانی نیز داشته‌اند آن‌ها در معماری، موسیقی، سینما، عکاسی، نقاشی و تئاتر معاصر ایران و همچنین در صنعت چاپ و صنایع غذایی در ایران از پیشروان محسوب می‌شوند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

تاریخچه حضور ارامنه در اصفهان

ارامنه، ساکنان روزگاران کهن جلفای ایران، به‌ منظور جلوگیری از غارت و تاخت‌ و تاز عثمانی به ابتکار شاه‌عباس صفوی به اصفهان، پایتخت نوپای این سلسله منتقل شدند. جلفا که روزگاری از مراکز مهم تجاری راه ابریشم بود، رو به ویرانی نهاد، اما زندگی و حیات ارامنه در جلفای نو اصفهان حکایتی تازه آغاز کرد.

 

یکی از وقایع مهم دوران صفویه انتقال ارامنه از آذربایجان و اسکان آن‌ها در اصفهان است. پس از اعلام پایتختی اصفهان و انجام مقدمات امر، شاه‌عباس اول جمعی از ارامنه را از جلفای ارمنستان واقع در کنار رود ارس به اصفهان کوچ و موقتاً در یکی از محلات شهر سکونت داد.

انگیزه دولت صفوی در آن روزگار علاوه بر نجات ارامنه از آزار و اذیتی که عثمانی نسبت به آنان روا می‌داشتند، استفاده از مهارت این طبقه در تجارت مخصوصاً در داد و ستد ابریشم بود. برخی از مورخین نیز این نقل‌ و انتقال را به‌ این‌ علت می‌دانند که شاه‌عباس می‌خواست عثمانیان یعنی دشمن دیرین خود را از یک مستعمره ارمنی‌نشین محروم کند و به فرنگیان ثابت کند که «مسلمان ایرانی با سایر ملل و مذاهب دنیا هیچ‌گونه دشمنی و عداوت ندارد».

امتیازات شاه‌عباس به ارامنه

امتیازاتی که در دوره شاه‌عباس اول به ارامنه داده شد در زمان شاه صفی نهادینه شد و طی فرمانی که در سال ۱۰۴۲ هجری صادر شد به ارامنه این حق داده شد که در هر نقطه که مایل باشند می‌توانند کلیسا بسازند و آن‌ها را تزیین کرده و بر بالای ساختمان صلیب و ناقوس بگذارند. مستوفیان و ممیزانی هم که برای دریافت وجوه دیوانی به کشیشان مراجعه می‌کنند مادام که آن‌ها در حال عبادت هستند حق مزاحمت برای آن‌ها را ندارند.

این فرمان و فرامین دیگر به ارامنه اجازه داد همچون ایرانیان زندگی کنند و حتی برای خود حاکم و قاضی و کلانتر انتخاب کرده و در انجام مراسم و تشریفات مذهبی خود آزادی کامل داشته باشند که پس از مرگ شاه‌عباس اول سیاست حمایت از ارامنه ادامه یافت و جلفا بزرگ‌تر و آبادتر شد.

 

کلیساهای موجود در اصفهان

بنا بر اطلاعات موجود، تا قبل از پایان قرن هفدهم میلادی در خود شهر اصفهان شش کلیسا و در منطقه جلفای نو ۲۴ کلیسا وجود داشت که در حال حاضر از کل این تعداد تنها ۱۳ کلیسا در منطقه جلفا باقی‌مانده است.

دو کلیسای وانک و یاکوب مقدس از بناهای مذهبی هستند که دارای تزیینات و نقاشی‌هایی به سبک نقاشان ارامنه در موقع ساخت کلیساها، در ۴۰۰ سال پیش است.

قدیمی‌ترین کلیسا در جلفا کلیسای یعقوب مقدّس (هاکوپ) است که در گوشه شمال غربی صحن فعلی کلیسای مریم ساخته‌ شده، تاریخ ساختمان آن را سال ۱۰۵۶ ارمنی مشخص کرده‌اند. بعد از کلیسای «هاکوپ» قدیمی‌ترین کلیسای جلفا کلیسای «گیورک» است که در خیابان حکیم نظامی قرار دارد، داخل این کلیسا بسیار ساده است و فقط یک تابلو نقاشی نفیس در قسمت محراب آن نصب‌شده است. اهمیت این کلیسا از آن‌ جهت است که ۱۵ قطعه از سنگ‌های کلیسای قدیمی «اجمیازین» ارمنستان را ارمنیان با خود حمل کرده و بعضی از آن‌ها را در این کلیسا نصب‌کرده‌اند، این کلیسا یکی از اماکن مقدسه ارامنه به شمار می‌رود.

 

شاه‌عباس برای آنکه ساخت کلیساهای متعدد باعث دردسرهایی برای او و تحریک احساست مذهبی اهالی اصفهان و درنتیجه درگیری‌های مذهبی نشود، بنای کلیساها را مشروط به آن ساخت که معماری آن‌ها با کلیساهای ارمنستان متفاوت باشد. به‌ این‌ ترتیب، معماران ارمنی چاره را در آن دیدند که کلیساها را به شیوه معماری ایرانی و گاه با ظاهری همچون مساجد بسازند. البته شرایط دیگری همچون آب‌ و هوا و نوع مصالح که شامل آجر و خشت می‌شد نیز در طراحی ساختمان کلیساهای اصفهان بی‌تأثیر نبوده است.

از خصوصیات کلیساهای جلفای اصفهان وجود نقاشی‌های بسیار زیبا روی دیوارهای داخلی است. این شیوه از تزیین دیوارهای داخلی کلیسا تأثیری عمیق بر معماری کلیساهای ارمنی پس از قرن هفدهم میلادی گذاشت. تا آن زمان در هیچ‌یک از کلیساهای ارمنی دیوارها به این وسعت نقاشی نمی‌شدند و کلاً سنت کلیساسازی ارمنیان چنان بود که دیوارهای خارجی را با حجاری تزیین می‌کردند و تا جایی که امکان داشت دیوارهای داخلی را ساده و بدون هرگونه تزیینی باقی می‌گذاشتند.

از زمان تأسیس سازمان‌های دولتی و حفظ و نگهداری آثار باستانی ایران، کلیه کلیساهای جلفای اصفهان نیز در زمره میراث ملی کشور به‌ حساب آمدند و در حال حاضر، همگی آن‌ها تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار دارند.

 

میدان جلفا اصفهان

نام جلفا را نخستین بار مؤسس خورِناتسی، مورخ ارمنی سده پنجم میلادی، در تاریخ ارمنستان ذکر کرده است. لِئو، مورخ ارمنی معاصر، دربارهٔ تاریخ جلفا می‌نویسد: «پیشینه آن را در اعماق تاریخ نمی‌شناسیم، لیکن از سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی موطن بازرگان ارمنی در آسمان ارمن شروع به درخشیدن کرد...».

موقعیت تجاری جلفا

موقعیت تجاری جلفا به‌گونه‌ای بود که «این شهر مرکز تجاری [خودمختار] و کوچک و بی‌همتا زیر نظر و اداره خواجه‌ها گشت». اما تنها این امکانات ارتباطی نبود که جلفا را به یک مرکز عمده تجاری تبدیل می‌کرد. اهالی جلفا دارای شمّ اقتصادی و تجاری عجیبی بودند و این ویژگی پدیده‌های شگفت‌آور و استثنایی در جامعه ارمنی محسوب می‌شد، که باعث خلق لقب «جلفایی» شده بود.

 

از اقلام مهم دادوستد تجار جلفا، ابریشم بود که آن را از مناطق ابریشم خیز چون گیلان و گرجستان تهیه و به کشورهای اروپایی صادر می‌کردند. به دلیل اهمیت تجاری و استراتژیک جلفا، ترکمانان آق­قویونلو و قراقویونلو این شهر و تعدادی دیگر از نواحی ارمنی‌نشین را جزو املاک خاصه قرار دادند و آن‌ها را مستقیماً تحت نظارت خود درآوردند و با صدور فرمان‌های متعدد درصدد حمایت‌های مالی از آن‌ها برآمدند.

زندگی مسالمت‌آمیز ارامنه مسیحی در کنار هم‌وطنان مسلمان خود در این استان نمود واقعی همدلی، هم‌زبانی و انسجام ملی ایرانیان است. نقش و مشارکت ارامنه در پیشرفت علمی کشور به حضور برخی از ارامنه به‌ عنوان استاد در دانشگاه‌های کشور دکتر گاسپارین نمونه‌ای از این دانشمندان ارامنه است که به‌عنوان استاد ژنتیک دانشگاه علوم پزشکی اصفهان منشأ خدمات بزرگی برای تربیت دانشجویان این رشته بود که همواره از وی به نیکی یاد می‌شود.

موزه مردم‌شناسی ارامنه، فرهنگ و آداب‌ورسوم، لباس و وسایل زندگی همچنین تجارت ساکنان محله ارمنی‌نشین جلفای اصفهان به نمایش گذاشته‌شده است.

وقتی در اصفهان یا در هرکجای ایران، کاری به تراشکار، باتری‌ساز، مکانیک یا طلاکار ارمنی محول می‌شود، یعنی سپردن کار به کاردان اما برند ارمنی تنها در «مهارت»، «مسؤولیت‌پذیری» و «صداقت» خلاصه نمی‌شود. ایرانیان ارمنی نسل‌اندرنسل، شایستگی خود را نشان داده‌اند و همین امر باعث شده نقش بسیار مثبتی از ارمنیان در حافظه جمعی ایرانیان شکل گیرد. تاریخ ایران در دوره صفویه، قاجار، پهلوی و دوره معاصر گواه ثبات شایستگی و قابلیت والای ایرانیان ارمنی است. ایرانیان ارمنی در تمام زمینه‌ها و عرصه‌ها پیشگام ترقی و نوآوری شده‌اند؛ در سیاست، هنر، دانش، موسیقی، سینما، نقاشی، تئاتر، عکاسی، چاپ و نشر، صنعت، معماری و در هر زمینه‌ای که بتوان فکرش را کرد در صف پیشگامان جای دارند.

جشن کریسمس

این مراسم که بانام عید کلیسا همه‌ساله در ششم ژانویه برگزارمی شد، شامل متبرک نمودن آب با روغن و فروبردن صلیب نقره‌ای شکل در آب بود. در این جشن باوجود سرمای شدید و گاهی یخ بستن آب کناره‌های زاینده‌رود، ارمنیان یخ‌ها را شکسته و ساعتی را در آن آب سرد، به سر می‌بردند و سپس آب‌پاشی را شروع می‌کردند و پس از ساعتی جشن به پایان می‌رسید.

در گذشته شاه‌عباس نه‌ تنها در جشن خاچ شویان شرکت می‌کرد، بلکه چنان علاقه‌مندی‌ای نسبت به این مراسم نشان می‌داد که به‌ منزله میزبان و بانی جشن رفتار می‌کرد.

 

جشن کریسمس در اصفهان

در آخرین روزهای ماه دسامبر، ارامنه ایران مانند مسیحیان سراسر جهان برای رسیدن سال ۲۰۲۰ میلادی آماده می‌شوند. این روزها منطقه ارمنی‌نشین جلفای اصفهان، با مغازه‌های رنگارنگ و چراغ‌های روشن و تزئینات ویژه، شب‌هایی رنگی و پرجنب‌وجوش و جوشی دارند. همچنین مردم شهر برای گرفتن عکس یادگاری با بابانوئل و درخت کریسمس به کلیسای تاریخی وانک اصفهان مراجعه می‌کنند.

کریسمَس یا نوئل جشنی است در آیین مسیحیت که به‌منظور گرامیداشت زادروز حضرت مسیح (ع) برگزار می‌شود. بسیاری از اعضای کلیسای کاتولیک روم و پیروان آیین پروتستان، کریسمس را در روز ۲۵ دسامبر جشن گرفته و بسیاری آن را در شامگاه ۲۴ دسامبر نیز برگزار می‌کنند. اعضای بیشتر کلیساهای ارتودوکس در سراسر دنیا نیز روز بیست و پنجم دسامبر را به‌عنوان میلاد مسیح جشن می‌گیرند.

هرچند مهم‌ترین عید مذهبی در گاه‌شمار مسیحی، روز عید پاک (به‌ عنوان روز مصلوب شدن و رستاخیز عیسی) است، بسیاری به‌ خصوص در کشورهای ایالات‌متحده و کانادا، کریسمس را مهم‌ترین رویداد سالانه مسیحی محسوب می‌دارند.

با وجودی که این روز، یک عید مذهبی شناخته می‌شود، از اوایل سده بیستم میلادی به بعد به‌طور گسترده به‌ عنوان یک جشن غیرمذهبی برگزارشده و برای بیشتر مردم، این ایام فرصتی است برای دورهم جمع شدن اقوام و دوستان و هدیه دادن به هم. کریسمس با آیین‌های ویژه‌ای به‌ طور مثال آراستن یک درخت کاج، برگزار شده و شخصیتی خیالی به نام بابانوئل در آن نقشی مهم دارد.

بابانوئل

شخصیتی که امروزه به شکل پیرمردی مهربان و چاق است و بالباس سرخ‌رنگ و ریشی سفید و بلند، هنگام کریسمس در میان برگزارکنندگان این جشن ظاهر می‌گردد به چندین اسم شناخته می‌شود که بابانوئل (Papa noel)، سانتا کلوز (Santa claus) و سنت نیکولا (Saint Nicola) از معروف‌ترین این اسم‌اند.

درخت کریسمس

از زمان‌های بسیار کهن، درخت و گیاه مورد پرستش مردمان بوده‌اند. کلیسای ارمنی نیز پس از پذیرش مسیحیت نه‌تنها عیدی را برای تقدس گیاه به‌عنوان جزئی از طبیعت در تقویم کلیسائی قرارداد، بلکه به تقدیس آن پرداخت. بدین ترتیب هیچ عید و جشنی نمی‌توانست بدون تبرک گیاه انجام نشود. به گزارش فارس‌، حدود هفت هزار نفر از ارامنه کشور در استان اصفهان سکونت دارند.

انتهای پیام/۶۳۱۱۱/ص۲۰/

منبع: فارس

کلیدواژه: جشن کریسمس اصفهان محله جلفا شاه عباس صفوی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۲۸۷۰۳۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بقیع گوشه ای از تاریخ اسلام است/ ضرورت شناساندن آن به جهان

به گزارش خبرنگار مهر، آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری ظهر پنجشنبه در همایش بین المللی بقیع مدفن امامان و اصحاب گفت: نباید به بقیع تنها به عنوان یک قبرستان نگریست، بلکه بقیع شریف گوشه‌ای از تاریخ اسلام است.

آیت الله حسینی بوشهری با بیان اینکه بقیع از مهم‌ترین اماکن تاریخی و هویتی اسلام است افزود: این مکان شریف محل رفت و آمد پیامبر اسلام و همچنین ائمه معصومین علیهم السلام بوده که باید جایگاه آن به جهانیان شناسانده شود.

وی ابراز کرد: در کنار قبور ائمه مظلوم بقیع شماری از اصحاب و یاران پیامبر اسلام که از شخصیت‌های برجسته تاریخ اسلام بوده‌اند نیز مدفون است که این امر بر اهمیت این قبرستان می افزاید.

آیت الله حسینی بوشهری بیان کرد: قبرستان بقیع از آن جهت نیز دارای اهمیت است که گفته شده احتمالاً مزار حضرت زهرا سلام الله علیها در آن باشد و به همین دلیل انسان می تواند به نیت زیارت به این مکان شریف قدم گذارد.

امام جمعه قم افزود: در سیره پیامبر اسلام و همچنین امامان معصوم بوده است که آنان شب‌های جمعه به منظور طلب استغفار مومنان و مناجات با خداوند به قبرستان بقیع مشرف می‌شدند.

آیت الله حسینی بوشهری با بیان اینکه قبرستان بقیع علاوه بر ظرفیت معنوی بخش اعظمی از تاریخ اسلام است افزود: پیامبر اسلام فرموده‌اند که در روز قیامت ۷۰ هزار نفر از بقیع مبعوث خواهند شد که بدون حساب وارد بهشت می‌شوند.

کد خبر 6081900