به نقل از «مهر»

نظام عقلانیت سیاسی اسلام و جایگاه آن در شکل گیری تمدن نوین اسلامی

تاریخ انتشار: ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۹۵۵۲۷۳

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «نظام عقلانیت سیاسی اسلام و جایگاه آن در شکل گیری تمدن نوین اسلامی» تألیف حجت الاسلام رضا غلامی رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا به همت انتشارات آفتاب توسعه در ۳۹۹ صفحه در سال جاری منتشر شده است.

این کتاب از چهار فصل به شرح زیر تشکیل شده است:

فصل اول: معنا، مبنا و سیر تطور عقلانیت

فصل دوم: عقلانیت اسلامی

فصل سوم: عقلانیت سیاسی اسلام

فصل چهارم: تمدن نوین اسلامی و جایگاه و کارکرد نظام عقلانیت سیاسی اسلام در شکل گیری آن

بحث اصلی در این اثر حول این پرسش اساسی شکل گرفت که چگونه می‌توان با بسط و گسترش نظری و عملی عقلانیت اسلامی، به نیاز مبرم جامعه اسلامی به یک عقلانیت قوی و کارآمد پاسخ داد؟ در واقع، نقطه کانونی و دالّ مرکزی بحث بر سر این است که اولاً، می‌توان در بُعد نظری قائل به امکان شکل گیری «عقلانیت فرافلسفی» بود، عقلانیتی که نه فقط شامل همه علوم اسلامی یعنی فلسفه، کلام، فقه، اخلاق و حتی عرفان است، بلکه شامل علوم انسانیِ اسلامی که یکی از بال‌های آن دانش تجربی است، نیز می‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ثانیاً، در بُعد عملی، می‌توان قائل به شکل گیری عقلانیتی بود که فراتر از حکمت علمی است و می‌تواند در عینیت بخشی به اهداف اسلامی، وارد شبکه سازی، نظام سازی، تولید روش، تولید ابزار و تولید انواع فناوری‌های نرم شود.

حجت الاسلام غلامی در پیش گفتار این اثر نوشته است: از ابتدای شکل گیری این تحقیق، این نکته کلیدی در ذهن اینجانب وجود داشت که چه بسا یکی از مهم‌ترین دلایل عقب ماندگی تمدنی دنیای اسلام از غرب مدرن، بسط نیافتگی عقلانیت خصوصاً در بُعد عملی است. این مطلب در خلال بررسی سیر تطور عقلانیت مدرن در فصل دوم بیشتر خودنمایی کرد و شاید دلیل اصلی کمی توقف و بحث تفصیلی حول سیر تطور عقلانیت مدرن، همین نکته کلیدی بود.

روشن است که عقلانیت اسلامی از شعب و شاخه‌های متعددی برخوردار است که مهم‌ترین آنها، عقلانیت سیاسی است. واقعیت این است که اگر بتوان عقلانیت اسلامی را نوسازی کرد، به تبع آن، عقلانیت سیاسی اسلام نیز نوسازی شده است و امکان دست یابی به عقلانیت سیاسیِ به مراتب قوی‌تر و کارآمدتر وجود دارد.

با ورود به بحث عقلانیت سیاسی اسلام، جدای از بحث نسبت دین و دنیا و همچنین دین و سیاست که تعیین موضع درباره آن اجتناب ناپذیر است، دو دوکترین اصلی یعنی «دکترین امامت» و «دکترین خلافت» رخ نمایی می‌کنند. همین دو دکترین است که دو جهان سیاسی متمایز را در دنیای اسلام خلق کرده است، بنابراین مهم بود که یکی از نقاط تمرکز این تحقیق، تبیین دکترین امامت، تفاوت مبنایی آن با دکترین خلافت و نیز جایگاه امامت در عقلانیت سیاسی اسلام باشد اما کوشش شد بیش از یک بحث عادی، اولاً دکترین امامت از حدّ زعامت و سرپرستی جامعه اسلامی فراتر برود و میان مقام انسان کامل و مقام امام پیوند روشنی برقرار گردد و ثانیاً، نقش این امامتِ ذو اضلاع در عقلانیت سیاسی اسلام تبیین شود. به بیان دیگر، تحقیق به دنبال پاسخ به این مسأله بود که چه نسبتی میان عقلانیت سیاسی و به تبع آن، عقلانیت سیاسی اسلام و امامت وجود دارد که تلاش شد با معرفی امام به عنوان مظهر عقلانیت نظری و عملی به این مسأله پاسخ اجمالی داده شود.

یک زیرمسأله دیگر در این تحقیق، بحث نظام مندی عقلانیت سیاسی اسلام بود. در سال‌های گذشته از عنوان نظام سیاسی اسلام زیاد استفاده شده است اما این تحقیق در پی آن بود که در حد امکان این نظام مندی یا اندام وارگی، با استنادات مناسب اثبات شده و نحوه کارکرد آن روشن شود.

نمی‌توان از بیان این نکته ابا داشت که گرانیگاه این تحقیق بسط و گسترش عقلانیت اسلامی و به تبع آن، عقلانیت سیاسی اسلام است، بحثی که رد پای آن را می‌توان در آثار اندیشمندان بزرگی چون فارابی، ابن رشد و ملاصدرا جستجو کرد. البته ذکر این مطلب ضروری است که این تحقیق در زمینه بسط عقلانیت، بیش از همه از نظریه اعتباریات مرحوم علامه طباطبایی (ره) به عنوان یکی از پایه گذاران اصلی فلسفه نوصدرایی سود برده است. شاید اگر گفته شود که ایده اصلی این تحقیق از نظریه اعتباریات مرحوم علامه گرفته شده است سخن غیر دقیقی تلقی نشود. در حقیقت، این پیام که می‌توان در ذیل چتر جهان بینی الهی به علوم انسانی و اجتماعی ای رسید که فراتر از علوم اسلامیِ مصطلح باشد و بتواند از عقل ابزاری و دانش تجربی در مناطق مشخصی از علم اسلامی حداکثر استفاده را بکند، یکی از پیام‌هایی است که این تحقیق از بطن نظریه اعتباریات مرحوم علامه طباطبایی اخذ کرده هرچند همان طور که اشاره شد، اندیشه‌های فارابی علی الخصوص طبقه بندی علوم او و همچنین قرائت صحیح از نوع مواجهه ابن رشد با فلسفه اسلامی نیز در شکل گیری ایده این تحقیق مؤثر بود است.

همان طور که قبلاً بیان شد، جامعه سازی و حتی دولت سازی در عالم اسلامی که مقدمه شکل گیری تمدن اسلامی است، به شدت به نحوه مواجهه ما با عقلانیت به ویژه در ساحت عمل بستگی دارد. از همین جهت، پیوند بحث نظام عقلانیت سیاسی اسلام با تمدن نوین اسلامی، نه فقط می‌توانست بحث از عقلانیت را از شکل انتزاعی و تئوریک محض خارج کند، بلکه آثار تحول و نوسازی عقلانیت اسلامی به خصوص در عرصه عمل را تا حدی ملموس نماید. برای این منظور، از بدو ورود به بحث عقلانیت اسلامی رویکرد تمدنی وجود داشت. در واقع، اینگونه نیست که این تحقیق فقط در انتهای بحث خود از تمدن نوین اسلامی به دنبال بررسی جایگاه و کارکرد نظام عقلانیت سیاسی اسلام در تمدن نوین اسلامی باشد بلکه کوشش شد تا نگاه تمدنی از ابتدا تا انتهای مباحث به نحو غیر مستقیم به بسیاری از سوالات در این عرصه پاسخ دهد. با این حال، یکی از بخش‌های اصلی و نوآورانه این تحقیق تبیین نظریه تمدن نوین اسلامی است. به بیان دیگر، این تحقیق صرفاً از عنوان تمدن نوین اسلامی استفاده نکرد یا آن را مفروض نگرفت بلکه تلاش کرد تا به رغم قلت منابع و اتکاء به استنباطات تازه، این تمدن را از جهت ماهیت، اصول، مؤلفه‌ها، آثار و غیره مورد بررسی قرار دهد تا منظور از جایگاه و کارکرد نظام عقلانیت سیاسی اسلام در فرایند شکل گیری تمدن نوین اسلامی عمیقاً قابل درک شود.

از جهت روش، روشن است که این تحقیق به دلیل چند رشته‌ای بودن آن، از روش ترکیبی سود برده است؛ از طرف دیگر، با تلقی خاصی که تحقیق از دانش درجه اول و دانش درجه دوم داشته است، استفاده از روش اجتهادی به خصوص در مباحثی که هدف از آن مباحث، تبیین دیدگاه اسلام بوده، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است اما به جز روش اجتهادی، هر ساحت از تحقیق بر حسب رشته علمی ای که در آن بروز و ظهور بیشتر داشته است از روش خاص خود استفاده کرده است؛ برای مثال، در مباحث فلسفی، روش فلسفی، یا در مباحث تاریخی، روش تاریخی نقش آفرین بوده اند هرچند در مواردی به خصوص در فصل دوم، این تحقیق از تلقی اشتراوسی به روش گراندد تئوری نیز بهره برده است. یعنی صرف نظر از شبه فرضیه‌ای که این تحقیق مسامحتاً برای خود در نظر گرفته بود، ابتدا داده‌های مرتبط با تحقیق به صورت کتابخانه ای جمع آوری و نظام مند گردید و سپس با روش‌های متنوع تحلیل و تدریجاً نتایج و استنباطات جدیدی را بوجود آورد.

اگر سوال شود که نوآوری این تحقیق چیست یا این تحقیق چه خدمتی به دانش سیاسی کرده است، در پاسخ می‌توان گفت که این تحقیق از سه جهت نوآوری داشته است: یک. تصویر بهتر و کارآمدتر از عقلانیت اسلامی در دو بُعد نظری و عملی ارائه داده و مرزهایش را با عقلانیت مدرن پررنگ نموده است. دو. عقلانیت سیاسی اسلام را نه فقط با تصویر جدیدی که از عقلانیت اسلامی ارائه داده بلکه در قامت یک سیستم آن هم با محوریت دکترین امامت به نحو جامع‌تر و شفاف‌تری توضیح داده است و سه. تمدن نوین اسلامی را برای اولین بار تئوریزه نموده و ضمن برقراری پیوند میان نظام عقلانیت سیاسی اسلام و تمدن نوین اسلامی، جایگاه وکارکرد این نظام را در تمدن نوین اسلامی مشخص کرده است.

البته روشن است که این تحقیق نه کار ساده ای بود و نه پایان کار محسوب می‌شود و همانطور که در خاتمه این تحقیق بیان شد، انتظار می‌رود در آینده قطعات تکمیلی این تحقیق مانند یک پازل به تکامل دیدگاه‌های طرح شده در آن منجر گردد.

کد خبر 4856908

منبع: مهر

کلیدواژه: رضا غلامی تمدن نوین اسلامی اندیشه سیاسی گام دوم انقلاب قاسم سلیمانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انقلاب اسلامی ایران کنفرانس بین المللی تمدن نوین اسلامی نشست علمی معرفی کتاب تمدن اسلامی مجمع عالی حکمت اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سردار سلیمانی دهه فجر قرآن شکل گیری تمدن نوین اسلامی عقلانیت اسلامی عقلانیت مدرن علوم انسانی شکل گیری نظری و عملی تبع آن فصل دوم نه فقط

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۹۵۵۲۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

۲ راهبرد ایران برای افزایش اقتدار و حرکت به سوی قله

خضریان گفت: ایران برای افزایش اقتدار خود و حرکت به سوی قله و تثبیت جایگاه خود باید از دو راهبرد توأمان ایجاد موازنه درونی خصوصا استحکام و ثبات اقتصادی و توانایی و قوام فرهنگی در کنار موازنه بیرونی به معنای راهبری و حمایت از محور مقاومت به پیش رود. - اخبار سیاسی -

به گزارش گروه پارلمانی خبرگزاری تسنیم، علی خضریان نماینده مردم تهران در جلسه علنی امروز مجلس شورای اسلامی در نطق میان دستور خود گفت: انقلاب اسلامی ایران در طول 46 سال گذشته با هدایت امامین انقلاب اسلامی و بهره‌گیری از سرمایه اجتماعی خود توانسته از انواع تهدیدات پیچیده، متراکم، پرحجم و توطئه‌ها و بحران‌های امنیتی و دفاعی، به فضل الهی عبور کند و با تشکیل جبهه مقاومت، هیمنه پوشالی استکبار جهانی را شکسته و ضریب تأثیر آن‌ها را در همه مؤلفه‌های قدرت، کاهش داده و شعاع اثر خود را در منطقه و معادلات جهانی گسترش دهد.

وی ادامه داد: استمرار این حرکت متعالی، با هدایت مقام معظم رهبری و با طراحی و تدوین و صدور بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی به عنوان نسخه جهانی شدن انقلاب اسلامی، به سوی ایجاد تمدن نوین اسلامی و پایه‌گذاری حاکمیت اسلام بر جهان با امامت حضرت ولی‌عصر و با توکل الهی و حرکت عمومی مستضعفان و آزادی‌خواهان جهان پرشتاب ادامه خواهد داشت.

نماینده تهران بیان کرد: در این راستا، جمهوری اسلامی ایران برای افزایش اقتدار خود و حرکت به سوی قله و تثبیت جایگاه ایران مقتدر می‌بایست از دو راهبرد توأمان ایجاد موازنه درونی خصوصا استحکام و ثبات اقتصادی و توانایی و قوام فرهنگی در کنار موازنه بیرونی به معنای راهبری و حمایت از محور مقاومت به پیش رود.

خضریان یادآور شد: انقلاب اسلامی در طول این سالهای پر نشیب و فراز، با الگوی بومی، بارها تجربه پیمودن مسیر بین بایدها و واقعیت‌های انقلاب را در ابعاد مختلف داشته است. در شرایط کنونی نیز که وضعیت کشور همچون معادله‌ای چند مجهولی است، نیازمند هوشمندی و عقلانیت نیروهای وفادار به انقلاب برای فتح خرمشهرهای بعدی است.

* برای رفع تبعیض‌ها و شکاف طبقاتی اقدامی عاجل شود

سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس اظهار کرد: در طول یک دهه گذشته حتی آب خوردن مردم از سوی جریان غربگرا به مذاکره و توافق با کدخدا پیوند زده شده بود و با شرطی‌سازی اقتصاد و وابسته کردن تعاملات مالی به دلار و همچنین خام فروشی عملاً مانع پیشبرد اهداف راهبردی کشور در حوزه اقتصادی شد لذا امروز اقتصاد کشور با چالش‌های جدی‌ مواجه است و کیک اقتصاد ایران کفاف 90 میلیون ایرانی را نمی‌دهد. ضروری است در کنار تسریع در رفع کاستی‌ها و گسترش فرصت‌های اقتصادی برای مردم، با اصرار بر حکمرانی عادلانه برای رفع تبعیض‌ها و شکاف طبقاتی اقدامی عاجل شود.

خضریان در ادامه بیان کرد: فرهنگ اسلامی ایرانی به دلیل تجمیع بی کارکردی‌ها، کج کارکردی‌ها، کم کارکردی‌ها و مهمتر از همه بد کارکردی‌هایی که میراث چند دهه‌ای مسئولان دستگاه‌های مختلف فرهنگی است، در معرض محصولات فرهنگی متعارض و مهاجم قرار گرفته و در مواردی دچار واگرایی از ارزش‌های خودی و همگرایی با ارزش‌های رقیب شده است. متأسفانه باید گفت در چنین شرایطی جامعه ایران از سوی دشمنان، خائنان و نادانان با رانده‌های واگرایی سیاسی، قومیتی و فرهنگی، مدام به سوی «قطبی شدن» رانده می‌شود. در سیاست ایران نیز عموم جریان‌های سیاسی با چالش نمایندگی شهروندان مواجه هستند. موضوعی که تلاش جمعی نخبگان سیاسی در مسیر نفی سیاست‌ورزی رفاقتی و فامیلی و شفاف شدن مکانیزم گزینش و مرامنامه شایستگی براساس شاخص‌ها را جهت امکان حکمرانی عادلانه می‌طلبد.

*راه حل مسائل کشور «عقلانیت انقلابی» است

وی اضافه کرد: در سطح خارجی نیز ضمن اینکه ایران سال‌هاست تحریم اقتصادی غرب را برای کوتاه آمدن از مواضع اصولی خود تجربه می‌کند، طی یکسال اخیر به دلیل تنش آفرینی نظامی امنیتی ایجاد شده از سوی رژیم صهیونیستی و آمریکا در منطقه غرب آسیا مواجه شده است. راه حل مواجهه با این معادله و حل مسائل کشور «عقلانیت انقلابی» است. عقلانیت انقلابی به جای ایجاد دعوا بر سر موضوعات فرعی و دمیدن در دوگانه‌های جعلی برای کسب مناصب، عدالت در سیاست را جست‌وجو می‌کند و فرصت اعتماد مردم به نیروهای انقلاب را صرف کارهای بنیادین به جای دعواهای بی‌نتیجه خواهد کرد.

خضریان تاکید کرد: عقلانیت انقلابی به دنبال تهدیدزدایی است و تنش‌زدایی را ناکافی می‌داند و معتقد است شعارهایی نظیر تنش‌زدایی در سیاست‌خارجی و حجم گسترده‌ی ورود ادبیات علوم انسانی غربی در این سال‌ها، در راستای همین تلقی خاص از عقلانیت در جامعه است. عقلانیت انقلابی واقع‌گرا است اما آرمان‌خواه هم هست و این دو را متضاد هم نمی‌داند، همچنین حل مسائل اقتصادی و ناهنجاری‌های فرهنگی را در کنار هم مهم می‌داند با این تفاوت که مسائل اقتصادی را دارای فوریت و مسائل فرهنگی را دارای اولویت می‌بیند.

این نماینده مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: عقلانیت انقلابی راه حل مشکلات فرهنگی از جمله مسئله حجاب را فقط قضایی نمی‌بیند؛ بلکه به بازاندیشی در شیوه‌های تربیتی هم نظر دارد اما سیاست رهاسازی اجتماعی به بهانه انجام کارهای زیربنایی را نیز بر خلاف عقلانیت می‌پندارد. همچنین عقلانیت انقلابی عدالتخواه است. عدم تناسب افزایش دستمزد کارگران با مواردی از قبیل افزایش تعرفه پزشکی را نمی‌پذیرد و آن را دمیدن در شکاف‌های اجتماعی می‌پندارد و معتقد است به جای سوار شدن بر موج احساسات مستضعفین، باید برای رفع تبعیض‌ها چاره اندیشی کند.

خضریان با بیان اینکه عقلانیت انقلابی واداده نیست و با فساد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی همزیستی نمی‌کند، ادامه داد: عقلانیت انقلابی به وحدت و انسجام اجتماعی می‌اندیشد و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نیست و امیدوار است و ظرفیت‌های ایران و توانمندی‌های مردم را بزرگتر از مشکلات و مسائل می‌داند. عقلانیت انقلابی با کالایی شدن آموزش سر ستیز دارد و مهم‌ترین راه تحرک اجتماعی را عدالت آموزشی می‌داند.

وی افزود: عقلانیت انقلابی اهل دو قطبی‌های کاذب نیست بلکه جدال اسلام و کفر را مهم‌ترین جدال تاریخی می‌داند و در این مسیر ترس، انفعال و فرار از مقابل دشمن را در مقابل عقلانیت انقلابی تعریف می‌کند. در همین راستا عملیات «وعده صادق» را عینیت عقلانیت انقلابی در مواجهه‌ی با قلدرمآبی استکبار جهانی و صهیونیست‌ها می‌داند. عقلانیت انقلابی ساعی است تا آزادی‌های اجتماعی و سیاسی، در چهارچوب قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی محقق شود.

انتهای پیام/