به نقل از «ایسنا»

ترکمانچای پایان سیطره ایران بر قفقاز

تاریخ انتشار: ۱ اسفند ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۶۹۷۲۲۴۴

۱۹۲ سال پیش در چنین روزی عهدنامه ترکمنچای میان ایران و روسیه بسته شد.

به گزارش ایسنا، روزنامه شهروند نوشت: «الحمدلله الوافی والکافی. بعد از انعقاد عهدنامه مبارکه گلستان و مبادلات و معاملات دوستانه دولتین علیتین و ظهور آداب کمال مهربانی و یک‌جهتی حضرتین بهیتین، به مقتضای حرکات آسمانی، برخی تجاوزات ناگهانی از جانب سرحدداران طرفین به ظهور رسیده که موجب سنوح غوایل عظیمه شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

از آ‌نجا که مرآت ضمایر پادشاهانه جانبین از غبار این گونه مخاطرات پاک بود، اولیای دولتین علیتین تجدید عهد مسالمت را اهتمامات صادقانه و کوشش‌های منصفانه در دفع و رفع غایله اتفاقیه به ظهور رسانیده، عهدنامه مبارکه جدید به مبانی و اصولی که در طی فصول مرقومه مذکور است مرقوم و مختوم آمد به مهر وکلای دولتین علیتین و در ماه شوال‌ سال ١٢٤٩ هجری به امضای همایون شرف استقرار و استحکام پذیرفت. بر اولیای دولتین لازم است که از این پس در تحصیل موجبات مزید دوستی و موافقت اهتمامات صادقانه مبذول دارند و اسباب استحکام و استقرار معاهده مبارکه را به مراودات دوستانه متزاید خواهند [...].» اباطیلی که از پیش چشم‌تان گذشت مقدمه متن «عهدنامه ترکمانچای» منعقده به تاریخ یکم اسفند ١٢٠٦ خورشیدی (١٩٢‌سال پیش در چنین روزی)

ما بین دولت‌ شاهنشاهی ایران و روسیه تزاری است که به موجب آن ایروان، نخجوان و بخش‌های دیگری از تالش به میمنت و مبارکی -‌ آن گونه در دیباچه و مقدمه متن عهدنامه به آن اشاره رفته‌ - ضمیمه خاک امپراتوری روسیه شد تا باقی مانده قفقاز نیز بدین سان از مام میهن جدا شود. هر چند روس‌ها این‌ بار فقط به غصب خاک و اخذ غرامت بسنده نکرده و با اجبار دولت ایران به موافقت با اجرای قانون کاپیتولاسیون برای اتباع روس، تحقیر و استخفاف دربار بی‌کفایت قاجار را به سر حد امکان رساندند.

درس آغامحمدخان به جدایی‌طلبان

دو عهدنامه گلستان و ترکمانچای که اینک از هر دوی آنها با صفت «ننگین» استقبال می‌شود، مولود وقایع خونباری بود که در تاریخ معاصر از آنها با عنوان «جنگ‌های ایران و روس» یاد شده است. جنگ‌هایی که با لشکرکشی آغامحمدخان بنیان‌گذار سلسله قاجاریه در ‌سال ١١٧٤ خورشیدی به گرجستان کلید خورد و به مدت سه دهه تمام مرزهای شمالی ایران را دستخوش آشوب کرد. این که تصمیم آغامحمدخان برای به حرکت درآوردن سپاه ایران با هدف تأدیب حاکم یاغی گرجستان تصمیم درستی بود یا خیر، با وجود سابقه تاریخی سیطره ایران بر این منطقه چندان غیر منطقی و تجاوزکارانه جلوه نمی‌کند. اما خشونت بیش از حدی که شاه قاجار در نبرد گرجستان خصوصا تفلیس به خرج داد عاملی شد تا خوانین محلی گرجی برای رفتن زیر بیرق روس‌ها مصمم‌تر شوند. تا وقتی آغامحمدخان نفس می‌کشید، با توجه به خاطره دهشتناکی که از خود در تفلیس به یادگار گذاشته بود حتی فکر خیانت و یاغی‌گیری در مخیله‌ حاکمان محلی گرجستان راه نداشت اما قتل شاه قاجار در بهار ١١٧٦ خورشیدی طی محاصره شهر شوشی که به بر تخت نشستن فتحعلی‌خان - برادرزاده نه‌‌چندان با کفایت شاه مقتول - انجامید، دل و جرأت آنها را تا حد زیادی افزایش داد.

جنگ و صلح گران به قیمت قفقاز

چهار سال بعد از مرگ آغامحمدخان، با اعلام گئورگی خان، حاکم گرجستان، مبنی بر خروج از اطاعت دربار ایران و پذیرش تحت‌الحمایگی روسیه، بار دیگر طبل جنگ در قفقاز نواخته شد. در ١١٨٠ خورشیدی سپاهیان ایران به فرماندهی عباس میرزا - فرزند فتحعلی شاه‌ - تبریز را به مقصد ایروان ترک کردند و چند روز بعد در منطقه اچمیادزین با ارتش روسیه روبه‌رو شدند. این نخستین برخورد از سلسله برخوردهایی بود که به مدت ١٠‌سال بین ارتش‌های ایران و روسیه اتفاق افتاد و نام «دوره نخست جنگ‌های ایران و روس» را به خود گرفت. دوره‌ای که پایان آن با انعقاد عهدنامه گلستان و جداشدن ارمنستان، گرجستان، آبخاز، سامگرلو، گوریا و ایمرتی، چچن، اینگوش یا به عبارت بهتر بخش اعظم منطقه قفقاز از ایران همراه بود. ١٢‌ سال بعد از انعقاد عهدنامه گلستان، سپاهیان ایران بار دیگر در شهر گنجه رو در روی ارتش روسیه تزاری قرار گرفتند و با وجود رشادت‌های بسیار، عباس میرزا مجبور شد پس از تحمل شکستی سنگین با ارایه پیشنهاد ترک مخاصمه به روس‌ها، پای میز صلح بنشیند. صلحی که در روستای ترکمانچای به ثمر نشست اما همچون نوبت قبل گران تمام شد و تتمه قفقاز را نیز از نقشه سیاسی ایران زدود.

منبع: «بازخوانی معاهده ترکمانچای» مرکز اسناد انقلاب اسلامی

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: ترکمانچای ایران و روس

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۶۹۷۲۲۴۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

پایان ماجراجویی آمریکا در آفریقا

رسانه آمریکایی گزارش داد خروج آمریکا از چاد و نیجر می‌تواند نشانه‌ای مبنی بر پایان عصر حضور نظامی آمریکا در آفریقا و منطقه ساحل باشد؛ امری که چالش‌های متعددی را متوجه سیاست خارجه دولت آمریکا خواهد کرد.

به گزارش ایسنا، روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داد آمریکا با یک عقب‌نشینی استراتژیک در آفریقا مواجه است و شواهد حکایت از آن دارد که واشنگتن باید قید نفوذ خود در این منطقه را بزند. آمریکا اخیراً به درخواست نیجر برای خارج‌کردن نیرو‌های آمریکایی از این کشور آفریقایی پاسخ مثبت داد. درعین‌حال، چاد هم به‌عنوان یک کشور آفریقایی مهم دیگر، خواستار توقف عملیات‌های آمریکا در پایگاهی مشترک با فرانسه شده است.

به گزارش این روزنامه، خروج احتمالی آمریکا از چاد می‌تواند نمایانگر چالشی گسترده‌تر باشد که ارتش‌های غربی در منطقه ساحل با آن مواجه هستند، منطقه‌ای که لبریز از بی‌ثباتی‌های سیاسی است و تحولات عمده‌ای را به خود دیده است. چاد در آستانه انتخابات است و واشنگتن‌پست مدعی است درخواست از نظامیان آمریکا برای خروج از این کشور ممکن است راهکار دولت موقت چاد برای تحکیم حق حاکمیت باشد.

وضعیت آمریکا در نیجر هم قابل‌توجه است. پس از کودتای این کشور، حاکمان جدید نیجر به‌سرعت گام‌هایی برای قطع روابط نظامی با کشور‌های غربی، به‌ویژه فرانسه برداشته و به کشور‌هایی مانند چین و روسیه نزدیک‌تر شدند. هنگامی که شورای نظامی حاکم بر نیجر حضور آمریکا را «غیرقانونی» اعلام کرد و عملیات‌های پنتاگون در این کشور را مورد انتقاد قرار داد، پیدا بود که فصل حضور نظامی آمریکا در نیجر به پایان رسیده است. کمی بعد، نیرو‌های نظامی روسیه وارد نیجر شده و وظیفه آموزش نیرو‌های این کشور را بر عهده گرفتند.

به گزارش واشنگتن‌پست، این تحولات زنگ خطر‌ها را در کشور‌های غربی به صدا درآورده و منافع آن‌ها را تهدید کرده است. سرمایه‌گذاری‌های گسترده ایالات متحده در آفریقا با خطر مواجه شده است، از جمله پایگاه هوایی ۱۱۰ میلیون‌دلاری که آمریکا در نیجر تاسیس کرده و حالا وضعیت بلاتکلیفی دارد.

«اولف لسینگ» مدیر یک اندیشکده آلمانی با بیان اینکه این تحولات ضربه بزرگی به برنامه‌های غرب در منطقه ساحل و لیبی وارد می‌کند، گفت: «ممکن است با خارج‌شدن آمریکا، در‌ها به روی گسترش نفوذ کشور‌هایی مانند روسیه و ایران در ساحل باز شود.»

به گزارش واشنگتن‌پست، عامل دیگری که به پیچیدگی ماجرا می‌افزاید این است که چین هم گام‌های استراتژیکی در نیجر برداشته است، از جمله قرارداد مالی بزرگ یک شرکت نفتی دولتی چین با نیجر. این قرارداد نه‌تن‌ها بودجه گزافی را برای دولت نیجر فراهم می‌کند، بلکه جایگاه چین را نیز در این منطقه تقویت می‌کند.

علاوه بر این، روزنامه آمریکایی اذعان کرد که افکار عمومی در نیجر هم با روسیه و چین همراه‌تر است تا آمریکا. شهروندان نیجر حمایت روسیه و چین را به ادامه دخالت فرانسه و آمریکا ترجیح دهند.

علاوه بر این، نظرسنجی اخیر موسسه گالوپ حاکی از آن است که محبوبیت روسیه و چین در منطقه ساحل افزایش یافته و حمایت از نفوذ آمریکا کمتر شده است. به گزارش واشنگتن‌پست، این منطقه در گذشته به ایالات متحده به‌عنوان یک شریک کلیدی نگاه می‌کرد که مقاصد استعماری دولت‌های اروپایی را در سر ندارد؛ اما واشنگتن با دیپلماسی ناکارآمد و نگاه از بالابه‌پایین خود، این تصویر را مخدوش کرد.

به گزارش این رسانه آمریکایی، آفریقا به میدان نبرد ژئوپلیتیک قدرت‌های جهانی بدل شده و کشور‌های غربی که در تشخیص کاهش تدریجی نفوذ خود در منطقه ساحل ناکام بودند، حالا شاهد ازدست‌دادن موقعیت خود هستند. واشنگتن‌پست همچنین به گزارش‌های مشابه رسانه‌های غربی مانند «لوموند» و «وال‌استریت ژورنال» اشاره کرد که آن‌ها نیز از اقدامات اشتباه آمریکا و اروپا در ساحل پرداخته‌اند.

تحولات اخیر در نیجر و چاد نشان از این دارد که دوره آمریکا در آفریقا به سر آمده است. این عقب‌نشینی نه‌تن‌ها به معنای کاهش حضور نظامی، بلکه نشانه یک تغییر قابل‌توجه در مناسبات ژئوپلیتیک است. روسیه و چین عزم خود را جزم کرده‌اند تا با بهره‌گیری از خلأ قدرتی که با خروج آمریکا از این منطقه ایجاد می‌شود، حضور خود را در آنجا پررنگ کنند؛ امری که چالش‌های بزرگی را متوجه سیاست خارجه آمریکا خواهد کرد.