به نقل از «ایسنا»

«ایاصوفیه»های ایران را دریابیم

تاریخ انتشار: ۲۴ تیر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۸۶۲۰۲۳۸

چهار روز از صدور فرمان رییس جمهوری ترکیه برای تغییر کاربری موزه «ایاصوفیه» به مسجد می‌گذرد؛ فرمانی که در این مدت کوتاه واکنش‌های متعددی را در پی داشته است؛ یونان و روسیه را آزرده و پاپ فرانسیس نیز اعلام کرده که از این تصمیم رجب طیب اردوغان به شدت رنجیده است. اما چرا این اتفاق مهم است و چرا عده‌ای از مسجدشدن ایاصوفیه ناراحتند؟

ایاصوفیه کجاست و چرا مهم است؟

ایاصوفیه یک بنای تاریخی متعلق به قرن ششم میلادی واقع در استانبول ترکیه است که در این سال‌ها به عنوان کلیسای جامع مسیحی ارتدوکس، کلیسای جامع کاتولیک رومی، مسجد عثمانی و یک موزه سکولار مورد استفاده‌های متعدد قرار گرفته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ایاصوفیه که از سوی سازمان یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده، توامان مورد احترام مسیحیان و مسلمانان است و از مهم‌ترین مکان‌های توریستی ترکیه محسوب می‌شود.

این بنا توسط امپراتوری روم شرقی بنا شد اما با فتح استانبول از سوی امپراتوری عثمانی در قرن پانزدهم میلادی، سلطان محمد فاتح دستور تغییر این کلیسا به مسجد را صادر کرد و این مکان برای بیش از چهار قرن یک مسجد بود.

پس از اعلام حکومت جمهوری در ترکیه و به قدرت رسیدن مصطفی کمال آتاترک، ایاصوفیه به موزه تبدیل شد و تا ۱۱ ژوئیه ۲۰۲۰ به همین شکل باقی ماند.

در واقع ایاصوفیه علاوه بر اهمیت تاریخی، اهمیت سیاسی نیز دارد و در همه این سال‌ها این مکان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگران در استانبول محسوب بوده است؛ تا جایی که سالانه بیش از چهار میلیون گردشگر خارجی با خرید بلیت از این مکان بازدید می‌کنند.

چرا اردوغان بر مسجدشدن ایاصوفیه تاکید دارد؟

حالا با تصمیم دولت اسلام‌گرای ترکیه، ایاصوفیه بار دیگر تبدیل به مسجد شده و قرار است نمازهای یومیه و نماز جمعه در آنجا برپا شود و اختیار اداره آن به «وزارت دیانت» واگذار شده است.

هشتگ «ایاصوفیه» یکی از ترندهای این روزهای فضای مجازی است. خیلی‌ها این اتفاق را مبارک تعبیر کرده‌اند و تبریک می‌گویند و خیلی‌های دیگر هم از اردوغان انتقاد می‌کنند. با این حال اردوغان یک‌تنه مقابل انتقادات ایستاده و اعلام کرده است که جمعه دو هفته دیگر اولین نماز جمعه را در ایاصوفیه اقامه خواهد کرد.

یک استاد تاریخ اسلام در دانشگاه «الازهر» معتقد است که هدف رئیس‌جمهوری ترکیه از تغییر کاربری ایاصوفیه از موزه به مسجد جلب اسلام‌گرایان به مکتب خودش است.

این اقدام چالش‌برانگیز اردوغان پراهمیت بودن ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مساجد در کشورهای مسلمان را می‌رساند و این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که مساجد چقدر خود را با دنیای مدرن امروز هماهنگ کرده‌اند و تا چه حد به رسالت‌های سیاسی و اجتماعی خود پایبندند؟

ایران چند مسجد دارد؟

بیش از ۸۰ هزار مسجد در کشور ما فعالیت می‌کنند و از این میان تعداد معدودی هستند که علاوه بر محلی برای عبادت، ویژگی‌های دیگری دارند که آنها را برجسته و متمایز می‌کند. مساجد ظرفیتی برای پیشبرد بسیاری از اهداف نیکوکاری، خیرخواهانه و کاهش آسیب‌های اجتماعی دارند. نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام نشان می‌دهد دین ما همین اهداف را برای مساجد در نظر داشته اما این در حالی است که امروز با وجود استقرار حکومت دینی در ایران، بسیاری از کارکردهای اجتماعی مسجد، هنوز به علت ضعف سیاستگذاری‌ها معلق مانده است.

طی سال‌های اخیر هیچ مسجدی با معماری منحصر به فرد در ایران ایجاد نشده است که بتواند علاوه بر میزبانی از نمازگزاران، جذب گردشگر کند و در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی و یا حتی فرهنگی جریان‌ساز باشد.

همه اینها در حالی است که اغلب مساجد ایران برای نماز صبح تعطیلند و در ساعات مشخص و کوتاهی برای نماز ظهر و نماز مغرب بازند و خارج از وقت، درِ آنها قفل است. اما آیا مساجد ایران در گذشته نیز تا این حد منفعل بوده‌اند؟

جواب این سوال منفی است. مسجد امام خمینی (ره) در قلب بازار تهران که قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد، مامنی برای سخنرانی‌های آتشین محمدتقی فلسفی در دوران پیش از انقلاب اسلامی بود. همچنین گفته می‌شود که این مسجد در جربان اعتراض به لوایح ایالتی و ولایتی و نیز قیام ۱۵ خرداد نقشی تاریخی ایفا کرده است.

در عین حال مساجد دیگری همچون مسجد قبا در خیابان شریعتی به عنوان پایگاه شهید مفتح، مسجد هدایت در قلب تهران به عنوان پایگاه آیت‌الله طالقانی و مسجدالجواد در میدان هفت تیر به عنوان مامنی برای انقلابیون در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی موثر بوده‌اند.

در کنار این مساجد باید به نام مسجد کرامت در مشهد هم اشاره کرد که محلی برای تدریس حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دوران مبارزات پیش از انقلاب اسلامی بوده است.

حتی اگر به عقب‌تر هم برگردیم باید از مسجد گوهرشاد یاد کنیم که نمادی از حضور زن در عرصه اجتماعی است. مسجد جامع گوهرشاد در جوار حرم مطهر امام رضا (ع) یکی از مساجدی است که از نظر اهمیت و همچنین معماری، بی‌همتاست. این بنا به دستور گوهرشاد همسر شاهرخ از پادشاهان تیموری ساخته شده است. گنبد و همچنین ایوان این مسجد اثری زیبا از معماری ایرانی و اسلامی است. معمار این اثر استاد قوام‌الدین شیرازی بوده است. مسجد گوهرشاد در تاریخ معاصر ایران هم موثر بوده است؛ همانجا که قیام مردم علیه حکومت رضاخانی با سرکوب نظامیان مواجه می‌شود.

البته باید از دو مسجد مهم دیگر هم یاد کرد که از نظر معماری و زیبایی‌شناختی در دو سوی یک میدان مهم در اصفهان قرار گرفته‌اند؛ مساجدی که در عین حال مدرسه هم بوده‌اند و نمادی از به‌هم‌پیوستگی چهار نهاد مهم اجتماعی یعنی مدرسه و مسجد و بازار و حکومت محسوب می‌شوند. مسجد «شیخ لطف‌الله» اصفهان از حیث قدمت به حدود ۴۰۰ سال پیش برمی‌گردد. بنای این مسجد در دوران صفوی به فرمان شاه عباس اول و به دست استاد محمدرضا اصفهانی ساخته شده است. گنبد و کاشی‌کاری این مسجد از حیث معماری زبانزد است. همچنین چرخش راهروی ورودی آن به شکلی که جهت قبله را برای نمازگزار آسان می‌کند از دیگر شاهکارهای معماری در این مسجد است.

همین چند نمونه نشان می‌دهد که مساجد در برهه‌های تاریخی مختلف از اهمیت ویژه‌ای نزد مردم و حاکمان برخوردار بوده‌اند و علاوه بر اینکه منجر به خلق آثار بی‌بدیل و باشکوهی شده‌اند، رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی را نیز در دل خود جای داده‌اند. اما مساجد امروز چه جایگاهی در جامعه ما دارد؟

میثم لطیفی، رئیس دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق (ع) سال گذشته در یک مصاحبه گفته است: «از مجموع ۸۰ هزار مسجدی که در کشور موجود است، فقط حدود ۲۵ هزار مسجد امام جماعت دارد. مسجد بدون امام جماعت مثل کشتی بدون ناخداست.»

او در بخش دیگری از این گفت‌وگو راجع به بسته‌بودن درِ مساجد در طول روز نیز گفته است: «بعضی مشکلات مساجد، مشکلات رفتاری است. مثلاً گاهی اوقات مساجد قومیتی می‌شوند و در تهران هم نمونه‌های آن وجود دارد. این موضوع باید مدیریت شود و از آن اجتناب کرد. یکی دیگر از مشکلات ما تزئینات بیش از حد بعضی مساجد است. ما در روایات هم داریم که مسجد باید آراسته باشد اما نه اینکه شبیه معابد هندو و کلیسا شود. وقتی مسجد ما پر زرق و برق شود، نگران سرقت محتویاتش می‌شویم و درِ آن را می‌بندیم! در حالی که مسجد باید در طول روز به روی مردم گشوده باشد. یکی دیگر از مشکلات این است که گاهی اجازه نمی‌دهیم که فعالان محله با سلایق مختلف در مسجد فعالیت کنند و فکر می‌کنیم مسجد فقط برای ماست.» (خبرگزاری ایکنا؛ ۱۰ خرداد ۹۸)

اما در میان این هیاهوی رسانه‌ای که درباره «ایاصوفیه» استانبول به راه افتاده و جهان درباره اهمیت مساجد صحبت می‌کند، به نظر می‌رسد وقت آن رسیده است که به احیای نقش مساجد در جامعه بیشتر توجه کنیم و به یاد داشته باشیم مسجد فقط گنبد و مناره نیست.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: مسجد مسجد ایاصوفیه استانبول مسجد گوهرشاد مسجد هدایت مسجد کرامت مسجد الجواد مسجد قبا بوده اند

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۶۲۰۲۳۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تمرین نخستین رفتارهای تشکیلاتی و سیاسی در مساجد/مسجد باید جامعه را تربیت کند

به گزارش قدس خراسان، مساجد از صدر اسلام نقش اساسی در پیشبرد اهداف فرهنگی، علمی و سیاسی اسلام داشتند و پایگاهی برای فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی بوده‌اند، این نقش مساجد در پیش از انقلاب نیز رونق خاصی در برخی مساجد شاخص شهر مشهد داشت که در نتیجه این فعالیت‌ها در مساجد انقلاب به بلوغ خود رسیده و در سال ۵۷ به پیروزی رسید.

مساجد پس از انقلاب نیز به روند رو به رشد ادامه دادند اما با افزایش جمعیت و تأسیس بیشتر مساجد در مشهد کم‌کم این فعالیت‌ها در برخی مساجد کمرنگ شده و کارکردهای سیاسی و اجتماعی مساجد به حاشیه رفته است، به‌ گونه‌ای که در برخی مساجد تنها نمازجماعت اقامه می‌شود و هیچ فعالیت دیگری صورت نمی‌گیرد.

برای بررسی علمی و دقیق این موضوع به سراغ هادی وکیلی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد رفتیم تا نظر او را در این باره جویا شویم.

وکیلی اظهار کرد: از زمان تأسیس مسجد در صدر اسلام و در زمان پیامبر اکرم(ص) مسجد یک کاربرد اساسی و بنیادی داشت که مبتنی بر آن تعریف کاربردهای متفاوتی از آن تحت نظارت شارع و رهبر دین به میدان می‌آمد و عمل می‌شد.

استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه کاربرد اصلی مسجد محل عبادت است و مشخصاً کلمه مسجد از سجده و سجود می‌آید به این معنا که مسجد محل نماز خواندن است، گفت: نماز و سجده عالی‌ترین مرتبه نماز است، اما با توجه به اینکه در دین اسلام نماز بسیار توصیه شده و عمود دین خوانده شده است، مسجد به عنوان عالی‌ترین مکان عبادت در نظر گرفته شده، اما قرآن و سیره پیامبر(ص) نمی‌گوید در مسجد فقط نماز بخوان چون عالی‌ترین سطح عبادت است؛ چرا که دیگر مناسک شرعی نیز عبادت است و در مساجد انجام می‌شده و عبادت به معنای اعم در مسجد به عنوان پایگاه اصلی انجام می‌شده است.

توجه به عبادت و مسجد به معنای اعم کلمه در صدر اسلام

وی افزود: برنامه‌های عبادی همچون اعتکاف و پرداخت صدقه و زکات نیز در مسجد انجام می‌شده، این موارد نشان‌دهنده این است که در مسجد عبادات خاص و مناسک شرعی نیز انجام می‌شده، به عنوان مثال در آیه ولایت، امیرالمؤمنین(ع) در حال رکوع نماز زکات داده‌اند، بنابراین مسجد را نباید به یک حکم فقهی و نماز محدود کرد.

وکیلی درباره معنای عبادت در اسلام نیز گفت: عبادت در اسلام یک معنای اعم دارد، همان طور که حضرت محمد(ص) فرموده‌اند: «یک ساعت تفکر از ۷۰سال عبادت بدون تفکر ارزشمندتر است»، امام رضا(ع) نیز در این باره می‌فرمایند: «عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست؛ عبادت واقعی، تفکر در کار خدای جلیل است». با این معنا بقیه عبادات مانند گفت‌وگوهای علمی نیز در مسجد انجام می‌شده است.

این استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مسجد در زمان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) محل تدریس و بحث و گفت‌وگوی علمی بوده و جایگاه فرهنگی و علمی داشته است، عنوان کرد: اکنون نیز برخی مسجد و مجتمع فرهنگی می‌سازند که در واقع همان گستره مفهوم مسجد است؛ چرا که باید در مسجد کار فرهنگی خوب انجام شود همان کارکردی که در صدر اسلام نیز از آن استفاده می‌شده است.

وی ادامه داد: در عرصه سیاسی نیز پیامبر(ص) بسیاری از مشاوره‌های سیاسی و نظامی را در مسجد انجام می‌دادند، همچنین بسیاری از خطبه‌ها درباره امور سیاسی و کشورداری را در مسجد ایراد می‌کردند، بنابراین مسجد محل انجام عبادات به معنای کامل است.

وکیلی با اشاره به سیره پیامبر اسلام(ص) بیان کرد: در سیره پیامبر(ص) به لحاظ گروه‌های اجتماعی انحصاری وجود نداشت و در مسجد مردان و زنان در همه رده‌های سنی، همچنین فقرا و اغنیا می‌توانستند حضور داشته باشند.

استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: اگر امروز بخواهیم الگوی درستی برای تمدن نوین اسلامی از مسجد داشته باشیم و عرضه و احیا کنیم، باید مسجد با تمامی کارکردهایش احیا شود، اگر مسجد را تنها به محلی برای خواندن نماز جماعت تبدیل کنیم، درِ مسجد نیم ساعت پیش از اذان باز شود و یک ساعت پس از اقامه نماز بسته شود و کارکرد دیگری برای این فضای معنوی و الهی تعریف نشود، این کار تناسبی با کارکردهایی که در صدر اسلام و در سیره معصومین(ع) در مسجد انجام می‌شده، ندارد.

وی درباره پیشینه فعالیت‌های مساجد در پیش از انقلاب گفت: در سال‌های ۲۰ تا ۵۷ و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مسجد محل توجه و بهره‌برداری از ابعاد چندگانه خودش شد، یعنی متدینان و عالمان دینی به این موضوع بیشتر اهمیت دادند که مسجد نباید تنها محل نماز باشد، بلکه باید محلی برای تربیت جامعه و نسل جوان باشد، به همین دلیل در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در مساجد مهمی در شهر مشهد فعالیت‌های دیگری گزارش و دیده شده، از جمله در مسجد کرامت، مسجد امام حسن مجتبی(ع)، مسجد بناها، مسجد حوض لقمان، مسجد فیل و مسجد صاحب الزمان(عج) کارکردهای چندگانه‌ای همچون کارکردهای اجتماعی، امور خیریه، تربیتی، آموزش قرآن و معارف و کلاس‌های معارف و احکام فقهی انجام می‌شده است.

تمرین نخستین رفتارهای تشکیلاتی و سیاسی در مساجد

وکیلی افزود: در این مساجد فعالیت‌ها و کنش‌های سیاسی نیز به صورت محسوس و نامحسوس در پیش از انقلاب انجام می‌شد، فعالان سیاسی در مساجد مشهد با یکدیگر آشنا می‌شدند و نخستین رفتارهای تشکیلاتی برای حرکت‌های سیاسی را تمرین می‌کردند. همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی، برگزاری کلاس‌های آموزشی و اردو و کوهنوردی از پایگاه‌های مساجد در پیش از انقلاب آغاز شد، به ویژه مساجد کرامت و امام حسن مجتبی(ع) که رهبر معظم انقلاب کلاس‌های آموزشی داشتند، نقش مهمی در آن زمان ایفا کردند و در پس از انقلاب نیز این برنامه‌ها اجرا می‌شد.

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: خوشبختانه پس از انقلاب نیز مساجد با همین کارکرد جلو آمدند اما متأسفانه در برخی از مساجد این کارکردها مورد توجه قرار نمی‌گیرد؛ چرا که اکنون فعالیت برخی مساجد مشهد به همان ساعات نماز جماعت محدود شده و این مکان بزرگ با سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی و هزینه‌هایی که برای ساخت آن‌ها صرف شده است، گاهی اوقات صبح تا ظهر یا بعد از ظهر و شب‌ها تنها به مجلس ترحیم اختصاص پیدا می‌کند، در حالی که برخی مساجد دیگر جلسات بصیرتی، دوره‌های تربیتی و کلاس‌های درسی برای همه گروه‌های سنی و جنسی برگزار می‌کنند.

وی با بیان اینکه باید کاری کنیم سه مکان مهم مسجد، مدرسه و خانه به هم پیوند بخورند و دارای کارکردهای مشترک باشند، گفت: بخشی از کارکردهای مدرسه را باید مسجد بر عهده بگیرد و برعکس برخی کارکردهای مسجد مانند اقامه نماز جماعت را مدرسه اجرا کند، خانواده نیز باید به ‌گونه‌ای با مسجد و مدرسه در ارتباط باشد تا این سه مکان مکمل یکدیگر باشند، اگر بتوانیم این‌ها را به درستی با یکدیگر مرتبط کنیم و خانواده‌ها کودکانشان را درون این مثلث تربیت کنند، نتایج خوب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حاصل می‌شود.

خبرنگار: فریده خسروی