کتاب «کرونا و علوم عقلی» منتشر خواهد شد
تاریخ انتشار: ۲۵ تیر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۸۶۴۰۴۷۵
حسین شیخ‌رضایی متولد ۱۳۵۵ خورشیدی است. او در رشته فلسفه از دانشگاه دورهام انگلیس فارغ‌التحصیل شد که عمده تلاش‌های علمی او در سال‌های اخیر به حوزه مطالعات علم از جمله تاریخ علم و فلسفه علم معطوف بوده و هم‌اکنون عضو گروه مطالعات علم موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است. از شیخ‌رضایی در سال‌های اخیر کتابهای ترجمه و تالیف متعددی به ویژه در حوزه مطالعات علم منتشر شده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید؛
ایرنا: در آغاز سخن لطفا از مدارج تحصیلی و سیر علمی و پژوهشی خود برای خوانندگان بفرمایید.
من لیسانس مهندسی برق و پس از آن فوق لیسانس فلسفه علم از دانشگاه صنعتی شریف گرفتم و سپس در آزمون اعزام به خارج برای مقطع دکتری به همراه چند نفر دیگر از دوستان پذیرفته شدم. من و آقایان کرباسی‌زاده و نصرالله موسویان از جمله افرادی بودیم که در موسسه حکمت و فلسفه جایابی شدیم. آن زمان رسم بود که قبل از اعزام، افراد در موسسات جایابی می‌شدند. دکتری فلسفه‌ام را در دپارتمان فلسفه دانشگاه دورهام انگلیس با محوریت فلسفه علم گذراندم و بعد از بازگشت از سال ۱۳۸۶ تا به امروز که حدود ۱۳ سال می‌شود، عضو هیات علمی موسسه حکمت و فلسفه هستم. البته در این میان به مدت سه سال بین سال‌های ۹۵ تا ۹۸ در موسسه نبودم.
درباره گروه مطالعات علم
ایرنا: لطفاً به عنوان یکی از اعضای گروه، شرحی از فعالیت‌ها و برنامه‌های گروه مطالعات علم موسسه حکمت و فلسفه ارائه فرمایید؟
این گروه از اول تاسیس از تلفیق دو حوزه فلسفه علم و تاریخ علم شکل گرفت. البته نام گروه مطالعات علم است، با این حال ما به صورت تخصصی کار مطالعات علم انجام نمی‌دهیم؛ چرا که مطالعات علم به معنای مطالعات اجتماعی علم و بررسی رابطه بین علم و اجتماع است و ما تقریباً به این عنوان شخصی را در گروه برای انجام این پژوهش‌ها نداریم. فعالیت‌های گروه ما در دو حوزه اصلی فلسفه علم و تاریخ علم تعریف می‌شوند. معصومی همدانی متخصص تاریخ علم مخصوصا در دوره اسلامی هستند و بقیه همکاران هم پژوهشگر و متخصص حوزه فلسفه علم‌اند. ما از سال ۱۳۸۷ برای اولین بار دانشجوی دکتری تاریخ و فلسفه علم جذب کردیم. در آن زمان گروه ما گروه بزرگی بود. اساتیدی نظیر آقایان دکتر اعتماد، کرباسی‌زاده، نسرین، معصومی همدانی، میانداری و خانم قدک‌پور از اعضای گروه بودند. چهار تا پنج سال طول کشید تا اولین پذیرفته‌شدگان گروه فارغ التحصیل شوند. همۀ این افراد هم اکنون خود جذب هیات علمی مراکزی نظیر پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و جاهایی دیگر هستند. در سال ۹۲ هم دوره دوم پذیرش دانشجویان دکتری گروه انجام پذیرفت که فارغ‌التحصیلان دوره دوم هم اکنون بعضی در خود موسسه و بعضی در مراکز دیگر جذب شده‌اند یا در حال طی کردن مراحل جذب هستند. دوره سوم دانشجویان دکتری ما هم الان یک سال است که تحصیلشان را شروع کرده‌اند و در حال گذراندن واحدهای درسی هستند.
ایرنا: به برخی از مهم‌ترین برنامه‌ها و طرح‌های آینده گروه مطالعات علم موسسه حکمت و فلسفه هم اشاره کنید.
گروه مطالعات علم نسبت به گذشته با کاهش اعضای هیات علمی روبروست و ما به همین دلیل در حال جذب هیات علمی و پژوهشگر هستیم. نقطه ضعف گروه ما این است که بسیاری از اعضای هیات علمی خود را از دست داده است. الان دکتر اعتماد در آستانه بازنشستگی هستند و دو عضو باقیمانده من و آقای دکتر میانداری هستیم. اولین کار برای تقویت گروه، تلاش برای جذب هیات علمی است و در حال حاضر چهار نفر برای این امر انتخاب شده‌اند که در حال طی کردن مراحل مختلف اداری هستند. پس از جذب این افراد، هسته اولیه برای تشکیل گروه تازه ایجاد می‌شود. بعد از شکل‌گیری و احیای گروه برنامه‌هایی را که از قبل داشته‌ایم می‌توانیم ادامه دهیم. برخی از این برنامه‌ها نسبتا عمومی است، نظیر برگزاری سخنرانی‌های هفتگی، برگزاری مدرسه‌های تابستانی - ما در گذشته در دو موضوع تکامل و نسبی‌انگاری دو مدرسه تابستانی برگزار کرده‌ایم. در آینده این برنامه‌ها ادامه پیدا خواهد کرد، مثلاً احتمالاً مدرسه‌ای تابستانی خواهیم داشت با موضوع طبیعی‌گرایی. برخی از برنامه‌های قبلی ما هم تخصصی‌تر بوده است، مانند انجام طرح‌های پژوهشی، نگارش مقالات علمی، دعوت از اساتید خارجی، ترجمه برخی کتابهای کلاسیک در حوزه مطالعات علم، انعقاد قراردادهای پژوهشی با محققان بیرون از موسسه در دو حوزه تاریخ ون فلسفه علم و مانند اینها. امیدواریم این برنامه‌های تخصصی‌تر هم در سال‌های آینده مجددا رونق بگیرند. البته کارهایی هم آغاز شده بود که به دلیل شرایط فعلی امکان پیگیری آنها نیست، به عنوان مثال قرار بود در اسفند ماه سال گذشته ما مهمانی از آمریکا داشته باشیم که دوره‌ای فشرده برای دانشجویان دکتری بگذارد که متاسفانه به علت ماجرای کرونا منتفی شد. امیدواریم بتوانیم ارتباطات بین‌المللی گروه را تقویت کنیم و در حکم رابطی برای پیوند زدن جامعه علمی حوزه مطالعات علم در ایران و جامعه بین‌المللی باشیم.
کتابهای تالیفی، تدوینی و ترجمه
ایرنا: برای خوانندگان از آثاری که به صورت مستقیم و غیرمستقیم عرضه کرده‌اید بگویید. خصوصاً کتابهایی که به فعالیت‌های موسسه و انتشارات آن مربوط می‌شود.
در زمینه کتاب‌ها و پروژه‌هایی که به نوعی به کار گروه مرتبط است، چند مورد را می‌توانم نام ببرم. اول مورد، ترجمه کتاب نظام منطق اثر جان استوارت میل فیلسوف تجربه‌گراست. نظام منطق کتابی کلاسیک در حوزه منطق است و یکی از دانشجویان دکتری پیشین ما به اسم محمدرضا اسمخانی آن را ترجمه کرده است. کتاب قرار است توسط انتشارات موسسه حکمت و فلسفه چاپ شود و من کار مقابله و ویرایش علمی آن را انجام می‌دهم. این کتاب در صورت انتشار اثری برجسته در انتشارات موسسه خواهد بود.
مورد دوم کتابی است حاوی مجموعه مقالات کلاسیک فلسفه علم با موضوع پیشرفت علمی. من در درس فلسفه علم با دوره دوم دانشجویانمان درسی داشتم با موضوع پیشرفت علم که در آن به سوالاتی از این قبیل پرداخته شد که آیا در علم پیشرفت داریم یا خیر، پیشرفت علمی اصولا یعنی چه و چه فرقی بین پیشرفت علمی و پیشرفت در سایر حوزه‌های فکری و تکنیکی وجود دارد. حال دانشجویان آن دوره مجموعه‌ای از مقالات کلاسیک را با این موضوع جمع‌آوری و ترجمه کرده‌اند. کتاب با توجه به ترجمه مقالات کلاسیک این حوزه مناسب برای دانشجویان فلسفه علم خواهد بود. من هم در این کتاب فصلی دارم و کار ویرایش و دبیری آن را انجام می‌دهم.
کتاب سوم گردآوری مجموعه مقالاتی است با عنوان کرونا و علوم عقلی. این فراخوان که از سوی موسسه حکمت و فلسفه انجام گرفته است و همچنان نیز ادامه دارد به پرسش‌هایی نظیر تاثیرات وضعیت فعلی جهان در مواجهه با بیماری کرونا بر فلسفه، کلام، الاهیات، فلسفه دین، فلسفه هنر و ... خواهد پرداخت. در واقع، سوال این است که آیا وضعیت جدید تاثیری در پرسش ها و مفاهیم و چارچوب‌های نظری ما خواهد گذاشت یا خیر. دبیری این مجموعه نیز با من است که امیدوارم با مشارکت پژوهشگران مجموعه خوبی از کار درآید.
کتاب دیگری هم هست حاوی متون پیاده‌شده درس‌هایی که در مدرسه تابستانی نسبی‌انگاری در تابستان گذشته ارائه شد. این درس‌گفتار در قالب مجموعه‌مقالاتی پیاده شده و پس از آماده‌سازی از سوی انتشارات موسسه چاپ خواهد شد که من هم به عنوان دبیر علمی مدرسه تابستانی در آن نقش دارم.
علاوه بر این موارد که به گروه مطالعات علم و موسسه ما مربوط هستند، مجموعه‌ها و کتابهایی هم هست که شخصا در آنها نقشی دارم. در نشر کرگدن من دبیر مجموعه‌ای به نام مطالعات علم و فناوری هستم که تا حالا سه عنوان کتاب در آن منتشر شده است، یکی درباره مواجهه با داروین در جهان اسلام (ترجمه دکتر گمینی)، دیگری درباره انقلاب علمی و سومی درباره تاریخ اجتماعی معرفت (هردو ترجمه آقای خوشنویس). دبیری این مجموعه هم در راستای علائق شخصی و مطالعاتی من است.
ایرنا: علاوه بر کتاب های پیشین که بیشتر مسوولیت دبیری آنها را بر عهده داشته‌اید، برای خوانندگان این گفت‌وگو از آثار تالیفی و ترجمه‌ای مستقیم خود بفرمایید.
در حوزه ترجمه آخرین ترجمه من کتاب مقدمه‌ای فلسفی بر علوم شناختی نوشته رُم هَره است که به وسیله انتشارات نشر نو منتشر شده است و من و آقای داوودی، از دانشجویان دوره اول گروه، کار آن را انجام داده ایم. این اثر کتابی درسی در حوزه علوم شناختی با رویکرد فلسفی به حساب می آید. دیگری ترجمه کتاب فلسفه ذهن یک راهنمای مقدماتی است که انتشارات صراط منتشر کرده است. این کتاب نوشته اِیان ریونز کرافت است. کتاب دیگر علم جامعه و اخلاق است که شامل مجموعه مقالاتی است که به وسیله من و آقای کرباسی‌زاده و به کمک جمعی از دوستان گردآوری، ترجمه و دبیری شده و انتشارات مینوی خرد منتشر کرده است. کتاب دیگر رُشد شناختی تالیف لیزا اوکلی است. این اثر از سری کتاب هایی است که در انتشارات دانش‌پرور در حوزه‌های تکامل و روان‌شناسی منتشر شده و من دبیرش بوده ام.
در حوزه تالیف هم می توانم به دو کتاب آشنایی با فلسفه ذهن و آشنایی با فلسفه علم به اشاره کنم که هر دو را انتشارات هرمس منتشر کرده است. این دو اثر کاری مشترک با کرباسی‌زاده هستند. تالیف دیگر کتاب علم‌ورزی در حلقه کندوکاو است که توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است. این کتاب به آموزش علم مربوط است و در آن درباره این موضوع بحث شده است که نظریه‌های فلسفۀ علم و تاریخ علم چه کارکردی در حوزه تعلیم و تربیت و آموزش علوم دارند.
انتشاراتی خصوصی در حوزه علوم انسانی
ایرنا: کسانی که با حضرتعالی آشنایی دارند می‌دانند که شما در سال‌های اخیر اقدام به تاسیس انتشاراتی خصوصی و از قضا موفق کرده‌اید. با توجه به اینکه شما در فضای آکادمیک و موسسه‌ای دانشگاهی مثل موسسه حکمت و فلسفه فعالیت دارید اساساً چه نیاز و ضرورتی حس کردید که در بیرون از این موسسۀ دولتی انتشاراتی همچون انتشارات کرگدن را پایه‌گذاری کنید؟ آیا دلیل این کار به عنوان مثال وجود برخی محدودیت ها و ضوابط دست‌وپاگیر در فضای انتشاراتی و پژوهشیِ یک موسسه دولتی بوده است؟ به گونه‌ای که مثلاً موسسه به دنبال انتشار کتابهای عمومی، ترویجی و غیرتخصصی‌تر در حوزه فلسفه، علم و معرفت شناسی نمی‌رفته است و شما با این کار به دنبال تحقق بخشیدن آن هدف بوده‌اید؟ دلیل تاسیس انتشاراتی خصوصی از سوی شما از جملۀ این موارد بوده است یا دلایل دیگری دارد؟
من خودم تا به حال در انتشارات خودمان کتابی منتشر نکردم، پس دلیل تاسیس این نشر آن نیست که انتشاراتی برای نشر کتابهای خودم تاسیس کرده باشم.
ایرنا: نه نه منظور من کتاب های اختصاصی خود شما نیست. بلکه به طور کلی به کتابهایی اشاره می‌کنم که پُرفروش‌تر، با زبانی غیر فنی‌تر و عمومی تری هستند و به طور کلی غیرکلاسیک محسوب می‌شوند.
بله متوجه‌ام. راستش دلیل تاسیس انتشاراتی بیرون از موسسه به عنوان کاری بیرون از ساختارهای سازمانی و اداری محدودیت‌های اینجا نبوده است. دلیلش ساده‌تر از این حرف‌ها است. سال‌های گذشته در اثر اتفاقاتی که در کشور افتاد، من هم مثل بسیاری از اعضای هیات علمی احساس کردم به لحاظ شغلی و کاری چقدر موقعیت شکننده ای دارم و روزی اگر دولت به ما بگوید که بر سر کار نیایید، هیچ هنر دیگری نداریم. خصوصاً در حوزه علوم انسانی بیشتر متخصصان وابسته به دولت‌اند و از همین رو معمولا نمی‌توانند صدای رسایی هم داشته باشند. در واقع مسئله این بود. ما خواستیم بدانیم که آیا بلدیم در حوزه درسی که خوانده‌ایم کار و باری خصوصی داشته باشیم؟ بقیه دوستان مشارکت کننده در انتشارات ما هم وضعیتشان مثل من است که یا عضو مؤسسات پژوهشی و دانشگاهی هستند یا بازنشسته این موسسات محسوب شوند. کار مشارکتی ما هم مربوط به همان سالهایی است که ترس از دست دادن کار وجود داشت. البته من شخصا به کار در حوزه نشر و کتاب علاقه دارم و پیش از نشر کرگدن با نشرهای زیادی همکاری کرده بودم.
ولی درباره موسسه حکمت و فلسفه که یک موسسه پژوهشی و دولتی است هم نکته‌ای را بگویم. اینکه موسسه کتاب هایی چاپ کند که ناشران خصوصی نمی‌توانند آنها را چاپ کنند، پُرفروش نیستند و برگشت سرمایه دیری دارند این نقطه ضعف محسوب نمی شود. همۀ ناشران نباید کتابهای پرفروش چاپ کنند، بلکه موسساتی باید باشند که در حوزه تصحیح و انتشار کتابهای کلاسیک کار کنند. در همه جای دنیا چنین موسساتی وجود دارند. نهادهایی که کتابهای کلاسیک چاپ می کنند که شاید ده سال زمان ببَرد تا چاپ اولشان تمام شود و گاهی هم فقط برای کتابخانه‌ها منتشر می شود. این اصلاً رویه غلطی نیست و چه بسا لازم است.
درباره فلسفه علم
ایرنا: به عنوان یک کارشناس حوزه فلسفه علم می‌خواهم نظر شما را درباره وضعیت این رشته در بخش آکادمیک ایران بدانم. کسی اگر دورادور به وضعیت رشته فلسفۀ علم نگاه کند حس می‌کند که ابتدای شکل شکل‌گیری این رشته در ایران وضعیت فلسفه علم و سطح فضای دانشگاهیش شکوفاتر از اکنون بود و هرچه جلوتر آمدیم از سطح کیفی موردنظر کاسته شد. شما با این حس و تحلیل موافق هستید؟
رشته فلسفۀ علم در فضای دانشگاهی در ایران سه بار شروع شده است و هر سه بار با انگیزه های بیرونی و ایدئولوژیک سر گرفته است. اولین بار آقای دکتر نصر در دانشگاه شریف فعلی و آریامهر سابق درس‌های این رشته را تأسیس کردند. ایشان با توجه به علاقه به علم دینی و قدسی و نظایر آن با این جهت گیری این رشته را تاسیس کردند که برای دانشجویان فنی درس‌هایی طراحی کند که با علوم مدنظر ایشان و اصولا با تمدن اسلامی آشناتر شود. البته کارهای خوبی هم در آن زمان در این زمینه انجام گرفت. بعد از انقلاب هم دکتر عبدالکریم سروش بود که تلاش کرد با تاسیس رشته فلسفه علم در دانشگاه‌ها دروسی را وارد برنامه درسی کند. هنوز هم رشته های فیزیک و ریاضی یک یا دو درس فلسفه علم و تاریخ علم به صورت اختیاری و اجباری دارند. بخشی از اشتغال دکتر سروش به فلسفه علم هم به دعواها و جدل‌های بیرون از فضای دانشگاه معطوف بود. در آن سال‌ها شناخته‌شدگی ایشان هم بیشتر به خاطر امور بیرون از این رشته و نه به خاطر فعالیت‌های تخصصی در رشته فلسفه علم بود. نوبت سوم هم تلاش آقای دکتر گلشنی در راه‌اندازی رشتۀ فلسفه علم در دانشگاه صنعتی شریف بود که باز از بعضی جهات بیشتر با ابراز و مقاصد بیرونی ایشان از قبیل مخالفت با پوزیتیویسم همراه بود. به خاطر همین، وضعیت دانشگاهی رشته فلسفه علم بیشتر به نوعی تابع شرایط روشنفکری عمومی زمانه بوده است.
اما در فضاهای دانشگاهی به طور کلی وقتی رشته‌ای تاسیس می‌شود، این داوطلبانِ اولیه هستند که علاقه‌مندانه وارد این رشته می‌شوند. کسانی که دغدغه‌ها و مسائلی دارند و با این دغدغه‌ها و مسائل وارد دانشگاه و کلاس‌ها می‌شوند و سعی می‌کنند برای سوال‌هایشان جواب پیدا کنند. ولی وقتی بعد از گذشت زمان رشته وارد کنکور می‌شود و برخی می‌بینند که چنین رشته‌ای هم هست که از سایر رشته‌ها بدون پیش‌شرط دانشجو می پذیرد، بعضاً به صورت اتفاقی وارد این رشته می‌شوند. به شخصه با چنین دانشجویانی در رشته فلسفه علم برخورد کرده‌ام که توجیه و دلیل چندانی برای ورود به رشته نداشته‌اند. به طور کلی، در رشته های آموزش عالی وقتی ما به تولید انبوه و صنعتی می‌رسیم، کیفیت پایین می‌آید. البته این به معنای آن نیست که هر که امروزه در این رشته‌ها درس می‌خواند کارش کیفیت پایینی دارد، بلکه منظور کم شدن علاقه‌مندان به نسبت کل جمعیت افرادی است که وارد این رشته ها می‌شوند. دوره‌های اول معمولاً چگالی علاقه‌مندان و دغدغه‌مندان بیشتر است. الان این رشته‌ها بیشتر وجه کنکوری و کسب مدرک پیدا کرده است. خیلی از رشته‌های دیگر هم همین است و دوره‌های اولشان بهتر بوده است.
با این حال با این قسمت از حرف های شما که کیفیت کاهش پیدا کرده است موافق نیستم و قبول ندارم که کیفیت کلی کم شده است. بله تعداد علاقمندان نسبت به کل کمتر شده است، ولی بعضی از کارهایی که الان می‌شود از نظر کیفی بهتر است. درس‌ها و کتابهای اولیه فلسفه علم در ابتدای شکل‌گیری بسیار محدود و فقیر بود. آن زمان کتاب آنچنانی‌ای نبود و ما برای دانشجوی ارشد به اندازه دانشجوی لیسانس هم اطلاعات ارائه نمی‌دادیم. الان کتابهای در دسترس برای کسانی که به واقع علاقه‌مند باشند بسیار بیشتر است. سطح زبان دانشجویان هم پیشرفت کرده است، ولی به طور کل مثل بقیه حوزه‌های آموزش عالی ابعادی از این رشته هم شامل بسازبفروش شده است. با وجود این هنوز هم علاقه‌مندانِ خوب و دانشجویان مستعد کم نیستند.
ایرنا: به عنوان یک پژوهشگر فلسفۀ علم به نظرتان در موضوع فلسفۀ علم، کتابهای عمومی و ترویجیِ خوب و کافی به زبان فارسی ترجمه و تالیف شده است؟
در حوزه فلسفۀ علم ما نه تنها کتاب عمومی کم نداریم بلکه زیاد هم داریم! به همین دلیل افرادی به غلط فکر می‌کنند که فلسفه علم همین است. الان ما چیزی در حدود ۲۰ جلد کتاب شناخته‌شده در حوزه فلسفه علم داریم که بیشتر به مباحث مقدماتی می پردازند. می‌شود گفت که این تعداد کتاب با این سطح از محتوا برای دانشجویان لیسانس مفید و کافیست. در حوزه تاریخ علم البته وضعیت بدتر است و کتاب های عمومی در این حوزه کم هستند و بیشتر کتابهای موجود برای متخصصان است. ولی به هر حال در فلسفۀ علم کتابهایی که برای دسترسی عموم منتشر شده‌اند از سطوح مقدماتی در روش‌شناسی جلوتر نرفته‌اند و کتاب های نسبتاً فنی یا کاملاً فنی وجود ندارند. این در حالی است که در فلسفۀ علم جدید مباحث تخصصی و جزئی درباره علوم خاص و نظریه‌های خاص بسیار گفته شده است، اما کمتر کتابی از این سنخ چاپ شده است. مثلاً در حوزه فلسفۀ زیست شناسی یا درباره نظریه تکامل کتابی نسبتاً قابل‌قبول که از سطوح مقدماتی پیشتر برود کمتر وجود دارد. پس پاسخ من به سوال شما این است که در حوزه فلسفه علم کتاب عمومی و ترویجی نسبتا زیاد است و بیشتر کتاب هایی که ترجمه شده‌اند از سنخ کتابهای مقدماتی و معرفی هستند.
ایرنا: ما می‌دانیم که در دهه‌های گذشته و در نگاه‌های پُست مدرن بحث‌های نظری و فلسفی در رابطه با علم انتقادی و شکاکانه‌تر شده‌اند و آن اعتماد و واقع‌پنداری حداکثری در علم که در قرون هفده و هجده حاکم بود، تعدیل یافته است. به نظرتان بعد از پایه‌گذاری رشته فلسفۀ علم و تاریخ علم و ... در کشور ما چقدر این قبیل نگاه‌های تعدیل یافته و انتقادی به علم در حوزه عمومی نشر و توسعه یافته است؟ در حوزه عمومی و در قیل‌وقال‌هایی نظیر منازعات علم و دین - البته تابع خاستگاه‌هایی غیرعلمی و بیشتر اجتماعی سیاسی است - به نظر می‌آید که بخشی از فضای عمومیِ ما همچنان در همان هوای شیفتگی و اعتماد حداکثری به علم به سر می‌برد، تا حدی که می‌توانیم گاهی از آن با عنوان علم‌زدگی یا علم‌پرستی یاد کنیم. به نظرتان تأسیس رشتۀ فلسفه علم و نظایر آن، به ما کمک کرده است که این نگاه‌ها تعدیل یابد؟
من اگر بخواهم نظر خودم را بگویم، باید عرض کنم خیر. به شکل کلی و عمومی به نظر من رشتۀ فلسفه علم موفق نبوده است گفتمان نقادانه و متعادلی نسبت به علم تسری دهد. دلیلش هم روشن است. یک گروه کوچک آکادمیک که صدای متشکلی ندارد قادر به انجام این کار نیست. پس به شکل کلی، با شما موافقم. به این معنا که تغییری در گفتمان عمومی نسبت به علم ایجاد نشده است که نتیجه تاسیس دپارتمان فلسفه علم باشد. ولی خوب این دپارتمان‌ها بی‌تاثیر هم نبوده‌اند و به واسطه آثاری که فارغ التحصیلان این رشته‌ها خلق کرده‌اند، آن جاهایی که به حوزه علم مربوط می‌شود رگه‌هایی از نگاه انتقادی رواج پیدا کرده است، ولی خوب تاثیرش کم بوده است. یکی دیگر از علت‌های این امر آن است که در این موضوع در ایران از اول تاکید بر فلسفه علم شده است. این در حالی است که آنچه مد نظر شماست بیشتر مرتبط با حوزه مطالعات علم است. رشته‌ای که به علم به عنوان یک نهاد اجتماعی در ارتباط با سایر نهادها توجه می‌کند. نهادی که که از سایر حوزه‌ها نظیر اخلاق، سیاست و ارگان‌های نظامی تاثیر می‌پذیرد و بر آنها تاثیر می‌گذارد. در همه جای دنیا به این موضوع در رشته مطالعات علم و فناوری پرداخته می‌شود. اما در ایران ما چون رشته‌ای به این نام بیشتر از یک دوره محدود در دوره فوق لیسانس نداریم، چنین اثرگذاری‌ای کمتر شکل گرفته است.
دلیل دیگری که می‌توانم ذکر کنم این است که در دپارتمان‌های فلسفه علم (مثلا در دانشگاهی چون شریف) بسیاری از رساله‌ها و اساتید جهت‌گیری‌هایی غیر از فلسفه علم یا حتی مطالعات علم دارند. از نظر من این نکتۀ مثبتی نیست که مشاهده کنیم رساله‌ها در این دپارتمان‌ها به سمت‌وسویی غیر از آنچه هدف از تاسیس این دپارتمان‌ها بوده است بروند، مثلا به سمت حوزه‌هایی که راحت‌تر بشود در آنها مقاله چاپ کرد یا حوزه‌هایی که ترجیحات شخصی اساتید و روسا است بدون اینکه در چارچوب اهداف ترسیم‌شده برای دپارتمان قرار گیرد. من گاهی به عناوین رساله‌ها یا درس‌های این گروه‌ها که نگاه می‌کنم حس این را دارم که گویی این دپارتمان‌ها تنها جایی هستند که آدم هایی با علائق شخصی مختلف و گاه غیرمربوط در آنها حاضر می‌شوند و این دپارتمان‌ها هم آنها را جهت نمی‌دهند. دانشجویان هم می‌توانند از رساله‌هایی در موضوعاتی متنوع و نامربوط به فلسفه علم دفاع کنند. به همین دلیل بسیاری از رساله‌هایی که در رشته فلسفه علم ارائه و دفاع می‌شوند مربوط به فلسفه علم و حتی اصولا مربوط به علم نیستند و ممکن است به حوزه‌هایی نظیر جامعه‌شناسی، رسانه، دین، جریان‌های اجتماعی یا علوم دینی مربوط باشند. من با اینکه شخصی در این حوزه‌ها تز بنویسد مشکلی ندارم، سخن من این است که دانشجویی که با لیسانسی غیرفلسفه وارد دانشگاه می‌شود و در مدت دو سال درس‌هایی کمابیش مربوط به فلسفه علم می‌خواند، با چه پس‌زمینه و با هدایت کدام استاد می‌تواند رساله‌ای مثلا درباره فلسفه اخلاق بنویسد.
برچسب‌ها کرونا ویروس کرونا کتابخانه ایرنا دانشگاه تهران کتاب علم و فناوری حوزه علوم شناختیمنبع: ایرنا
کلیدواژه: کرونا ویروس کرونا کتابخانه ایرنا دانشگاه تهران کتاب علم و فناوری حوزه علوم شناختی کرونا ویروس کرونا کتابخانه ایرنا دانشگاه تهران کتاب علم و فناوری حوزه علوم شناختی موسسه حکمت و فلسفه گروه مطالعات علم حوزه مطالعات علم دانشجویان دکتری دپارتمان ها برای دانشجویان علم و تاریخ علم حوزه فلسفه علم رشته فلسفه علم مجموعه مقالات منتشر شده فلسفه علم فلسفه علم علاقه مندان رشته ها عنوان یک فلسفه علم پیشرفت علم طور کلی فعالیت ها هیات علمی فلسفۀ علم برنامه ها حوزه علوم کتاب هایی من و آقای رساله ها حوزه ها رشته ای شده اند آن زمان درس ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۸۶۴۰۴۷۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
کارت ورود به جلسه نوبت اول کنکور ۱۴۰۳ از سوم اردیبهشت منتشر می‌شود
رئیس سازمان سنجش آموزش کشور از انتشار کارت ورود به جلسه نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۳ از روز دوشنبه سوم اردیبهشت خبر داد.
به گزارش خبرگزاری ایمنا و به نقل از سازمان سنجش آموزش کشور، عبدالرسول پورعباس اظهار کرد: کارت شرکت در آزمون داوطلبان نوبت اول آزمون سراسری به همراه راهنمای شرکت در آزمون از روز دوشنبه سوم اردیبهشت تا روز چهارشنبه پنجم اردیبهشت در سامانه جامع آزمون سراسری در درگاه اطلاع رسانی سازمان سنجش آموزش کشور برای مشاهده و پرینت فعال خواهد شد.
وی افزود: داوطلبان باید با ورود به کارپوشه خود از طریق درج کدملی / شناسه یکتا و رمز عبور یک نسخه پرینت از راهنما و کارت شرکت در آزمون تهیه کنند؛ داوطلبانی که در ۲ گروه آزمایشی شامل یک گروه آزمایشی اصلی (علوم ریاضی، علوم انسانی و علوم تجربی) به همراه یکی از گروه‌های آزمایشی هنر یا زبان‌های خارجی متقاضی شده‌اند دارای ۲ کارت هستند.
رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در مورد آزمون پذیرش دانشجو - معلم سال ۱۴۰۳ گفت: برای داوطلبانی که برای پذیرش در آزمون پذیرش دانشجو - معلم اعلام علاقه‌مندی کرده‌اند نیز در گروه آزمایشی مربوطه منحصراً یک کارت ورود به جلسه منتشر شده است؛ این دسته از داوطلبان باید علاوه بر پاسخگویی به دفترچه‌های سوالات آزمون اختصاصی مربوط به گروه آزمایشی انتخابی، به دفترچه سوالات اختصاصی آزمون پذیرش دانشجو- معلم نیز پاسخ دهند.
وی با بیان اینکه داوطلبان باید طبق تاریخ و آدرس تعیین شده روی کارت شرکت در آزمون، به حوزه امتحانی مربوط مراجعه کنند، افزود: برای شرکت در جلسه آزمون همراه داشتن پرینت کارت شرکت در آزمون و همچنین اصل کارت ملی و یا اصل شناسنامه عکس‌دار و ارائه آن الزامی است.
پورعباس تاکید کرد: فرآیند برگزاری آزمون صبح‌ها رأس ساعت ۸ و بعدازظهر ساعت ۱۴:۳۰ آغاز می‌شود و دربِ حوزه‌های امتحانی به ترتیب رأس ساعت ۷:۳۰ صبح و ۱۴ بسته خواهد شد.
معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به جزئیات برگزاری نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۳ گفت: در این آزمون در مجموع یک میلیون و ۱۵۲ هزار و ۵۱۸ داوطلب ثبت نام کرده‌اند که ۶۳ درصد آنها زن و ۳۷ درصد مرد هستند؛ در آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو- معلم نیز ۶۶۰ هزار و ۳۹۳ نفر ثبت نام کرده‌اند که از این تعداد ۶۶ درصد زن و ۳۴ درصد مرد هستند.
پورعباس خاطرنشان کرد: گروه علوم تجربی با بیش از ۵۰۱۰۰۰ داوطلب و گروه علوم ریاضی با بیش از ۱۲۸۰۰۰ داوطلب بیشترین و کمترین تعداد داوطلبین در میان گروه‌های آزمایشی اصلی را به خود اختصاص داده‌اند.
معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اعلام کرد: آزمون گروه‌های آزمایشی علوم ریاضی و فنی و علوم انسانی صبح روز پنجشنبه ۶ اردیبهشت ماه، هنر و زبان‌های خارجی عصر همان روز و گروه آزمایشی علوم تجربی صبح روز جمعه ۷ اردیبهشت ماه در ۴۱۲ شهر، ۶۲۴ حوزه اصلی و ۱۹۹۳ حوزه فرعی برگزار خواهد شد.
پورعباس در پایان به داوطلبان توصیه کرد به منظور کسب اطلاعات بیشتر اطلاعیه اعلام زمان برگزاری، نحوه دریافت کارت و محل رفع‌نقص کارت شرکت در آزمون سراسری سال ۱۴۰۳ (نوبت اول) که در درگاه اطلاع رسانی سازمان سنجش آموزش کشور منتشر شده را به دقت مطالعه کنند.
نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۳ روزهای پنجشنبه و جمعه ۶ و ۷ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ و نوبت دوم آزمون سراسری سال ۱۴۰۳ روزهای ۷ و ۸ تیر برگزار می‌شود.
نکاتی در مورد دریافت کارت آزمونالف) نحوه و زمان پرینت (چاپ) برگ راهنما و کارت شرکت در آزمون
کارت‌های شرکت در آزمون همه داوطلبان به‌همراه راهنمای شرکت در آزمون از روز دوشنبه به‌تاریخ ۰۳/۰۲/۱۴۰۳ لغایت روز چهارشنبه به تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ در سامانه جامع آزمون سراسری (مندرج در درگاه اطلاع رسانی سازمان سنجش آموزش کشور) برای مشاهده و پرینت فعال خواهد شد. داوطلبان باید با ورود به کارپوشه خود از طریق درج کدملی / شناسه یکتا و رمز عبور یک نسخه پرینت از راهنما و کارت شرکت در آزمون تهیه نمایند. داوطلبانی که در ۲ گروه آزمایشی متقاضی شده‌اند (یک گروه آزمایشی اصلی «علوم ریاضی، علوم انسانی و علوم تجربی» به همراه یکی از گروه‌های آزمایشی هنر یا زبان‌های خارجی) دارای ۲ کارت هستند.
داوطلبان باید طبق تاریخ و آدرس تعیین شده بر روی کارت شرکت در آزمون، به حوزه امتحانی مربوط مراجعه نمایند.
برای شرکت در جلسه آزمون همراه داشتن پرینت کارت شرکت در آزمون و همچنین اصل کارت ملی و یا اصل شناسنامه عکس‌دار و ارائه آن الزامی است. درصورت مشاهده نقص احتمالی در کارت شرکت در آزمون، باید مطابق بند «پ» این اطلاعیه به واحدهای رفع‌نقص کارت اعلام شده در جدول شماره ۲ (ذیل همین اطلاعیه) مراجعه نمائید.
با توجه به اینکه روش ورود به سامانه جامع آزمون سراسری و کارپوشه داوطلبان از طریق وارد کردن کدملی / شناسه یکتا و رمز عبور و سپس دریافت کد تأیید ارسالی توسط سامانه به شماره تلفن همراه اعلام شده در زمان ثبتنام است، ضرورت دارد در زمان ورود به سامانه جامع، شماره تلفن همراه اعلام شده زمان ایجاد حساب کاربری در دسترس باشد.
ب) محل رفع‌نقص کارت شرکت در آزمون
محل رفع‌نقص کارت شرکت در آزمون داوطلبان گروه‌های آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم انسانی، علوم تجربی، هنر و زبان‌های خارجی بر مبنای شهرستان انتخابی آنان که در تقاضانامه ثبت نام، مشخص‌کرده‌اند به شرح جدول شماره ۱ و آدرس محل رفع‌نقص به شرح جدول شماره ۲ (مندرج در ذیل این اطلاعیه) است.
در این آزمون تغییر گروه آزمایشی، ثبت نام جدید و تغییر حوزه امتحانی به هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست. لذا از مراجعه به واحدهای رفع‌نقص کارت، برای این موارد جداً خودداری شود.
پ) درصورت مشاهده مغایرت در مندرجات کارت شرکت در آزمون، داوطلبان لازم است به شرح زیر اقدام نمایند:
۱. با توجه به دریافت اطلاعات شناسنامه‌ای داوطلبان از سامانه ثبت احوال، امکان ویرایش اطلاعات شناسنامه‌ای وجود ندارد. لذا چنانچه مغایرتی در اطلاعات مندرج در بندهای ۱، ۲، ۳، ۴، ۱۲ و ۱۳ (اطلاعات شناسنامه‌ای) کارت شرکت در آزمون شما وجود دارد ضروری است موارد مغایرت را از اداره ثبت احوال شهر یا منطقه محل سکونت خود پیگیری نمایید.
۲. با توجه به اینکه تمام داوطلبان مشمول اعمال سوابق تحصیلی هستند چنانچه نسبت به مندرجات کارت شرکت در آزمون در بندهای ۶، ۱۵، ۱۶، ۲۲، ۲۳ و ۲۴ شامل سال اخذ و نوع دیپلم، کد دانش‌آموزی و منطقه اخذ دیپلم، عنوان مدرک پیش‌دانشگاهی، منطقه یا ناحیه اخذ پیش‌دانشگاهی و کد دانش‌آموزی مقطع پیش‌دانشگاهی مغایرتی مشاهده شد لازم است برای اصلاح مورد یا موارد مذکور حداکثر تا تاریخ ۲۰/۰۲/۱۴۰۳ به منطقه آموزش و پرورش محل اخذ مدرک تحصیلی خود مراجعه و از آن طریق نسبت به اصلاح موارد اقدام نمایید.
۳. چنانچه مغایرتی در اطلاعات مندرج در بندهای ۱۴، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱ و ۲۵ شامل محل تولد، معدل کتبی نهایی دیپلم، محل اخذ مدرک ماقبل دیپلم، محل اخذ مدرک دیپلم، محل اخذ مدرک پیش‌دانشگاهی، وضعیت تحصیلی و اشتغال مشاهده نمودید لازم است برای اصلاح مورد یا موارد مذکور حداکثر تا تاریخ ۰۵/۰۲/۱۴۰۳ منحصراً به درگاه اینترنتی سازمان سنجش آموزش کشور (قسمت ویرایش اطلاعات) مراجعه و با توجه به توضیحات مندرج در درگاه نسبت به اصلاح موارد اقدام نمایید.
۴. چنانچه نسبت به اطلاعات مندرج در بندهای ۱-۴، ۲-۴، ۳-۴ و ۴-۴ به شرح ذیل معترض هستید ضروری است برای بررسی موضوع در روز چهارشنبه به‌تاریخ ۰۵/۰۲/۱۴۰۳ (صبح از ساعت ۸:۳۰ الی ۱۲:۰۰ و بعدازظهر از ساعت ۱۴:۰۰ الی ۱۸:۰۰) به نماینده سازمان سنجش مستقر در واحد رفع‌نقص حوزه مربوطه براساس جدول شماره ۲ (ذیل همین اطلاعیه) مراجعه نمائید.
۱-۴. مغایرت در بندهای ۲ و ۸ (جنسیت و معلولیت)
۲-۴. چنانچه شماره داوطلبی شما چه به صورت عددی و یا به صورت حروف ناخوانا است.
۳-۴. چنانچه کارت شرکت در آزمون شما فاقد عکس بوده و یا عکس روی کارت دارای اشکالاتی از جمله اشتباه عکس، فاقد مهر، عدم وضوح و غیره است باید در روز اعلام شده شخصاً با همراه داشتن ۳ قطعه عکس ۴×۳ (در سال جاری تهیه شده باشد)، کارت ملی و یا شناسنامه عکس‌دار به نماینده سازمان سنجش مستقر در واحد رفع‌نقص حوزه مراجعه کنید. در غیر این صورت مطابق ضوابط با شما رفتار خواهد شد. در صورتی که در این خصوص کارت داوطلب دارای اشکال است و تا روز قبل از آزمون نسبت به رفع آن اقدام نکند، مطابق مقررات مربوط به تخلف و تقلب با وی رفتار خواهد شد.
۴-۴. برای آن دسته از داوطلبانی که یکی از بندهای مربوط به معلولیت را در تقاضانامه ثبتنام علامت‌گذاری نموده و پس از استعلام از سازمان بهزیستی معلولیت آنان مورد تأیید قرار گرفته، در مقابل عنوان معلولیت در کارت شرکت در آزمون، نوع معلولیت و شدت آن درج شده است. چنانچه داوطلبی یکی از بندهای مذکور را علامت‌گذاری نموده لیکن معلولیت ایشان مورد تأیید قرار نگرفته است و بند معلولیت وی حذف شده، لازم است در روز اعلام شده، با همراه داشتن گواهی معلولیت که از سازمان بهزیستی محل سکونت خود دریافت کرده، مراتب را به واحد رفع‌نقص اطلاع دهد تا قبل از برگزاری آزمون وضعیت وی مشخص شود.
۵. چنانچه سهمیه درخواستی داوطلب غیر از سهمیه مناطق بوده و در بند ۱۷ کارت شرکت در آزمون وی سهمیه مناطق درج شده، لازم است متقاضیان استفاده از سهمیه‌های بنیاد شهید و امور ایثارگران، رزمندگان ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت جهاد کشاورزی و رزمنده داوطلب بسیجی و همچنین همسر و فرزندان آنان، جهت اعلام مغایرت حداکثر تا تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ فقط به سامانه جامع آزمون سراسری در درگاه اطلاع‌رسانی این سازمان (قسمت ویرایش اطلاعات کارت) مراجعه و با توجه به توضیحات مندرج در سامانه مذکور نسبت به اصلاح موارد اقدام کنند تا در صورت تأیید سهمیه توسط نهاد مربوط، بعد از برگزاری آزمون سهمیه مورد نظر برای وی اعمال شود. داوطلبانی که در مرحله اول ثبتنام متقاضی استفاده از سهمیه بودند ولی سهمیه آنان به هر دلیل از طرف نهاد ذیربط تأیید نشده، لازم است برای بررسی و روشن شدن وضعیت سهمیه خود (بعد از اقدام به ویرایش) به نهادهای ذیربط نیز مراجعه کنند.
۷. داوطلبان هر یک از گروه‌های آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی در صورت علاقه‌مندی به رشته علوم ورزشی (ردیف ۱ جدول زیر) باید نسبت به انتخاب مورد مربوط و پرداخت هزینه آزمون عملی از از روز یکشنبه به‌تاریخ ۳ اردیبهشت تا روز جمعه به‌تاریخ ۸ اردیبهشت از طریق سامانه جامع آزمون سراسری اقدام کنند.
داوطلبانی مجاز به شرکت در آزمون عملی رشته علوم ورزشی خواهند بود که اولاً نسبت به پرداخت هزینه برگزاری آزمون عملی در بازۀ زمانی اعلام شده و اعلام علاقه‌مندی به این رشته اقدام کرده و ثانیاً در جلسه آزمون گروه‌های آزمایشی علوم‌ریاضی، علوم‌انسانی و علوم‌تجربی در یکی از آزمون‌های سراسری نوبت اول و یا دوم (و یا هر دو نوبت) سال ۱۴۰۳ حاضر باشند.
۸. داوطلبان گروه آزمایشی هنر در صورت علاقه‌مندی به رشته‌های پذیرش با آزمون مندرج در جدول زیر به منظور شرکت در آزمون عملی، باید نسبت به انتخاب حداکثر دو مجموعه از رشته‌های تحصیلی جدول زیر (موارد ۲ الی ۱۴) و پرداخت هزینه آزمون عملی از روز یکشنبه به‌تاریخ سوم تیر ۱۴۰۳ تا روز جمعه به‌تاریخ ۸ تیر ۱۴۰۳ از طریق سامانه جامع آزمون سراسری اقدام کنند.
داوطلبانی مجاز به شرکت در آزمون عملی خواهند بود که نسبت به پرداخت هزینه برگزاری آزمون عملی در بازه زمانی اعلام شده و اعلام علاقه‌مندی به یک رشته یا رشته‌های مد نظر ا اقدام کرده و در جلسه آزمون گروه آزمایشی هنر در یکی از آزمون‌های سراسری نوبت اول یا دوم (و یا هر دو نوبت) سال ۱۴۰۳ حاضر باشند.
کارت ورود به جلسه نوبت اول کنکور ۱۴۰۳ از فردا منتشر می‌شود
یادآوری۱. فرآیند برگزاری آزمون صبح‌ها رأس ساعت ۸:۰۰ (هشت) و بعدازظهر ساعت ۱۴:۳۰ (دو و نیم بعد از ظهر) آغاز می‌شود و در حوزه‌های امتحانی به ترتیب رأس ساعت ۷:۳۰ صبح و ۱۴:۰۰ (دو بعدازظهر) بسته خواهد شد و از ورود داوطلبان پس از بسته شدن در حوزه‌های امتحانی ممانعت می‌شود.
۲. هر داوطلب برای حضور در جلسه آزمون علاوه بر پرینت کارت شرکت در آزمون گروه آزمایشی مربوط، لازم است اصل کارت ملی یا اصل شناسنامه عکس‌دار، چند مداد سیاه نرم پررنگ، مداد تراش، مداد پاکن و یک سنجاق و یا سوزن همراه داشته باشد.
۳. داوطلبان باید از آوردن وسایل اضافی از جمله کیف دستی، ساک دستی، هرگونه دستگاه ارتباطی و الکترونیکی (از قبیل پیجر، تلفن همراه، تبلت، قلم نوری، ساعت هوشمند، دستبند هوشمند، انگشتر هوشمند، هندزفری و …)، کیف، جزوه، کتاب، ماشین حساب، هرگونه نُت و یادداشت و نظایر آن و همچنین وسایل شخصی به جلسه آزمون خودداری کنند. همراه داشتن هر کدام از وسایل مندرج در این بند دارای تبعات زیر خواهد بود:
۱-۳. به عنوان تقلب و تخلف تلقی و با داوطلبان ذیربط براساس قانون رسیدگی به تخلفات و جرایم در آزمون‌های سراسری که بخشی از آن در بند «ث» همین اطلاعیه درج شده، رفتار خواهد شد.
۲-۳. در صورت همراه داشتن وسایل ذکر شده و تحویل آنها به هنگام ورود به محل حوزه در صورت مفقود شدن وسایل، حوزه برگزاری مسئولیتی در قبال آن نخواهد داشت.
۳-۳. همراه داشتن تلفن همراه حتی به صورت خاموش در جلسه آزمون، موجب محرومیت از گزینش در آزمون خواهد شد.
داوطلبان برای اطلاع از تعداد سوالات و مدت پاسخگویی دفترچه‌های سوال هر گروه آزمایشی همچنین نکات مهم در خصوص پاسخنامه‌ها، «راهنمای شرکت در آزمون سراسری سال ۱۴۰۳ (نوبت اول)» را که همراه کارت شرکت در آزمون از طریق سامانه جامع آزمون سراسری قابل دریافت است، به دقت مطالعه کنند.
داوطلبان برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت سازمان سنجش مراجعه کنند.
کد خبر 746435
واکنش دادستان رفسنجان در مورد فوت یک دانشجو