به نقل از «قدس آنلاین»

قانونمندی آفرینش نشانه عدل الهی است

تاریخ انتشار: ۱۳ آذر ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۱۹۲۷۹۰

وجود کژی‌ها، کاستی‌ها و انواع شرور و آلام در کتاب تکوین الهی ذهن هر انسانی را درگیر کرده و شبهه ‏ها و اشکال‌هایی را متوجه صفت عدالت و حکمت الهی می‏کند.

برای برخی سؤال است چرا خداوندی که خیرخواه محض است سبب شده بیماری‌هایی فراگیر یا معلولیت‌هایی مادرزادی در عالم ماده رسوخ کند و آیا این کار با عدل الهی سازگار است؟

به مناسبت روز جهانی معلولین و در گفت‌وگو با دکتر سیدیحیی یثربی، استاد فلسفه و کلام اسلامی این موضوع را مورد واکاوی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

نگاه فلسفی و قرآنی جبرگرایانه نیست

دکتر یثربی با بیان اینکه تکلیف معلولیت، شر یا آفات و بیماری‌هایی مانند کرونا و... در نظام فکری ما روشن است؛ می‌گوید: در این موارد مدیریت علمی نشده و اطلاع‌رسانی دقیقی صورت نگرفته است. از دیرباز در جهان اسلام دو گرایش فکری داریم که یکی از آن‌ها گرایش جبرگرایانه است. یعنی اینکه تمام کارهای جهان مستقیماً در دست خداست. اگر بیمار یا سالم هستیم به فرمان اوست. حتی اگر ظرفی از دست کسی افتاد و شکست باز هم به اراده اوست. در این نگاه ما غرق هستیم. اما نگاه علمی، فلسفی و قرآنی این نیست. او اضافه می‌کند: این نگاه را به دلیل غفلت از تعالیم علمی و فلسفی برای عموم مردم پذیرفته‌ایم، زیرا هر چه داریم فقط در کتاب‌ها آمده است. ادبیات موجود هم سبب شده است که نگاه جبرگرایانه را بپذیریم. از قرن هفتم و هشتم و ادامه آن که تحت تأثیر مولوی، سعدی، حافظ، نظامی و... است، طبق مرامی که از آن پیروی می‌‎کردند همه جبرگرا بودند. البته مولوی و حافظ مذاق عرفانی مطرح می‌کردند اما عرفان هم در نهایت جبرگراست. عرفان قدری دارد که از جبر بالاتر است. به قول مولوی جبر نیست، بلکه جباری است. اگر فکر ما این باشد که همه چیز دست خداست دیگر در این مرام جای پرسش نیست و بشر نباید پرسش کند. در توضیح این نگرش هم به آیه ۲۳ سوره انبیا اشاره می‌کنند که بیان کرده است او بر هر چه می‌کند بازخواست نشود ولی خلق از کردارشان بازخواست می‌شوند.

این مفسر قرآن اظهار می‌کند: در دیدگاه جبرگرایانه هر کاری خداوند انجام می‌دهد صحیح است و چون ما فهم اندکی داریم نمی‌دانیم بهترین کار کدام است. با این دیدگاه نباید پرسش کنیم و باید رضا به قضا و تسلیم امر الهی بود.

بر جهان نظام علت و معلولی حاکم است

این استاد فلسفه و کلام اسلامی ادامه می‌دهد: در فلسفه و کلام عقلانی نظام علیت حاکم است. جهان تابع نظم فراگیر، سبب و مسبب یا علت و معلولی است که در این نظام این چارچوب تکلیف همه چیز را تعیین می‌کند. به طور نمونه اینکه فرزندی به طور مادرزادی معلول است زمینه طبیعی دارد. ممکن است پدر و مادر مشکلی داشته باشند، تغذیه نامناسب، مشکلات ژنتیکی، دوران جنینی بد، تزریق دارویی اشتباه و... دلیلی نیست که پدر و مادر شرمنده باشند شاید خطایی کرده‌اند که خداوند چنین فرزندی به آن‌ها داده است بلکه دلیل نظام علی و معلولی و قانون حاکم بر جهان است. این موارد را نباید گفت که خدا گفته بلکه خداوند آن را ایجاد کرده است.

استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در پاسخ به این پرسش که چرا خداوند فردی را دارای مشکل به طور مثال معلول ایجاد می‌کند نیز تصریح می‌کند: خیلی خوب بود که خداوند انسان را به گونه‌ای ایجاد می‌کرد که حتی اگر از ارتفاع بسیار بالای برجی هم می‌افتاد صدمه نمی‌دید اما این جهان مادی کشش این گونه آفرینش را ندارد. خداوند در فلسفه ما این گونه است. او موجوداتی می‌آفریند که خیر مطلق هستند و موجوداتی که شر مطلق هستند را خلق نمی‌کند. حتی موجوداتی که شرشان زیاد است هم ایجاد نمی‌شوند. اما موجوداتی هستند که خیر هستند اما گاهی شر هم در آن‌ها پیدا می‌شود. خداوند آن‌ها را ایجاد می‌کند زیرا برای ۹۹درصد خیر نمی‌شود از یک درصد شر هراسید. به طور نمونه در طول تاریخ، بشر از آتش بهره زیادی برده است. اما گاهی همین آتش سبب شده آتش‌سوزی‌های مهیبی ایجاد شود و دست افرادی را بسوزاند.

دکتر یثربی اضافه می‌کند: در بسیاری موارد خیر از شر بسیار بیشتر است و به خاطر شرهای کم نمی‌شود گفت خیر کثیر ایجاد نشود. در نظام عالم گاهی کودک با تأثیرهای پدر و مادر معلول می‌شود. نمی‌شود گفت چرا خدا این کار را کرده زیرا اقتضای جریان طبیعی است. دیگر اینکه آن مقدار شر هم قابل اجتناب است.

شر در عالم مادی اجتناب‌ناپذیر است

این پژوهشگر دینی بیان می‌کند: در طبیعت همه زایا نیستند. تمام بچه‌ها سالم به دنیا نمی‌آیند. همه از آبله، سیاه سرفه، سرخک و... جان سالم به در نمی‌برند. اما پرسش این است که آیا خدا این شر را خواسته است؟ وقتی خدا باران می‌فرستد می‌خواست در بخشی از کشور خانه‌ها به زیر آب فرو روند؟ باران خیر کامل است اما گاهی در آن آفت‌هایی هم هست. خدا خیر خواسته اما شر ناشی از آن نتیجه کاستی‌های طبیعت است. خدا نخواسته که ما منابع طبیعی را نابود کنیم. خداوند نخواسته انسان‌ها گرفتار آبله و بیماری‌های دیگر باشند. خداوند خیر همه را خواسته اما شر اجتناب‌ناپذیر است و بشر باید با شر مبارزه کند. چنان که اکنون با یک واکسن دیگر فرزندان ما از سرخک، سیاه سرفه یا آبله نمی‌میرند یا دیگر وبا و طاعون نداریم. همین کرونا نیز به زودی با دست بشر مهار می‌شود و در آینده آن را نخواهیم داشت. این موارد جریان طبیعی است و همین طبیعتی که برای ما بچه به دنیا می‌آورد، میوه تولید می‌کند و... گاهی ویروس و میکروب هم تولید می‌کند. خداوند به خاطر اینکه این طبیعت ویروس و میکروب هم تولید می‌کند مانع از آفرینش آن نمی‌شود.

او یادآور می‌شود: امت محمد(ص) باید امیدوار باشند زیرا دین خاتم، دینی ماندگار است و طبق روایت‌ها به بلای عمومی که از بین بروند گرفتار نمی‌شوند اما این امت باید پیشگام عقلانیت، فکر، فرهنگ، اطلاع‌رسانی و مبارزه با شر باشند.

دکتر یثربی در پایان می‌گوید: خداوند به خاطر عدلی که دارد این جهان را قانونمند و به دور از هرج و مرج ایجاد کرده است. به دنیا آمدن بچه‌ای با معلولیت مادرزادی با عدل الهی منافاتی ندارد. در این جهان بچه ناقص به دنیا می‌آید اما قابل مبارزه و پیشگیری است. اکنون در طول دوران جنینی بارها بررسی می‌کنند تا اگر سلامت او ایرادی دارد مطلع شوند یا به پدر و مادر پیش از ازدواج می‌گویند که اگر از نظر ژنتیکی مشکلی ندارند ازدواج کنند. برخی افراد مشکلات موجود را نادیده می‌گیرند و با این کار مشکلاتی برای فرزندان خود ایجاد می‌کنند. این مشکلات ناشی از خطای پدر و مادر است اما خطای طبیعی و خداوند به جرم بی‌نمازی یا گناه‌های دیگر این کار را نکرده است. وجود شر در جهان ماده و خاکی خواست خدا نبوده و اجتناب‌ناپذیر است. بشر باید با این شرها مبارزه کند. والدین وظیفه خود را از یاد نبرند که بچه معلول بیش از بچه سالم به محبت نیاز دارد. مواظبت و بارور کردن ذهن آن‌ها از مهم‌ترین وظایف است. البته مدیریت جامعه هم مسئول است و باید شرایطی ایجاد کند تا با اطلاع‌رسانی مناسب به حل مشکلات کمک کند.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: عالم هستی عدل الهی پدر و مادر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۱۹۲۷۹۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

خداوند در عذاب‌های جهنم چقدر تخفیف می‌دهد؟!

آیات قرآن آیاتی از امید و بیم است. خداوند همان طور که وعده بهشت و نعمت‌های آن را به بندگانش می‌دهد مجرمان و ظالمان و کسانی که به نحوی باعث ازار دیگران هستند و از دستوراتش سرپیچی می‌کنند، را از عذاب‌هایی که برای آن‌ها تعیین کرده بیم می‌دهد.

دین ما دین عدالت محوری است، قرار نیست در زندگی کوتاه دنیوی انسان‌ها ظلم کنند و و باعث مرگ و درد و رنج دیگران شوند و نهایتا بدون هیچ رنجی زندگی کنند. کسانی که از انسانیت دور می‌شوند باید آماده مواجه با آثار اعمال خود باشند. با این حال خداوند برای جهنمیان و انسان‌های گناهکار تخفیفاتی نیز در نظر گرفته است.

عذاب‌های جهنم

اگر مدیریت و قاطعیت در کنار مهربانى و ملاطفت نباشد، ناهنجارى پیش می‌آید و نشانه ضعف و بی عدالتى است. از این رو اعتقاد به وجود جهنم آثار تربیتى فراوانى براى جلوگیرى از زشتى و پلیدى دارد و اگر گفته شود، این گونه آثار براى مردم دنیا قابل قبول است، اما در آخرت که کار از کار گذشته و چه گناهکاران عذاب بشوند و چه عذاب نشوند براى خداوند فرقى نمی‌کند! پس خوب است که خداوند در آخرت در جهنم چشم پوشى کند؟!

پاسخ داده می‌شود که چنین روشى نشانه خلاف وعده خدا و خلاف عدالت خداست و خداوند از هر دو خلاف و تخلف، منزّه و پاک است.

متن آیه و ترجمه آن به شرح ذیل می‌باشد: «خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنظَرُونَ» (البقره، ۱۶۲)

ترجمه: جاودانه در آن (لعنت) باشند، نه عذابى از آنها کاسته گردد و نه مهلت داده شوند (تا پوزش طلبند).

مهلت خداوند به گناهکاران در این دنیا

کلیات:

الف – ابتدا دقت نماییم که هیچ یک از اسمای الهی با دیگری در تضاد یا حتی اختلاف نمی‌باشد، چرا که خداوند متعال مرکب از اجزا نیست که برخی از اجزایش با یکدیگر اختلاف یا تضاد داشته باشند. خداوند جلیل، واحد و احد است، و همه اسمای الهی که گاه به آنها صفات می‌گوییم، عین ذات هستند.

ب – سپس دقت نماییم که قرآن کریم، کلام الله است، لذا در آن نیز اعوجاج یا تضاد دیده نمی‌شود. پس اگر هنگام تلاوت قرآن کریم، با سوالی مواجه شدیم، نباید سریعاً علم خود را کامل و یقینی دانسته و در اسماء و صفات خدا یا آیات قرآن تردید کرده و سوال نماییم “آیا مغایرت ندارد”، بلکه باید در علم خود تردید کرده و بپرسیم: پاسخ این سوال چیست؟ .

ج – سپس دقت کنیم که وقتی یک گزاره [چه آیه قرآن کریم، چه حدیث و چه هر گزاره‌ی دیگری]را مطالعه می‌کنیم، اگر جمله مستقل است، مستقل مطالعه کنیم و اگر قبل و بعد دارد، حتماً بدان توجه کنیم. چرا که یا در تداوم و اکمال جمله قبل است و یا در جمله بعد کامل شده است و خلاصه یک موضوع را شرح می‌دهد.

۱- خداوند متعال، رحمان و رحیم است، اما دلیل نمی‌شود که علیم، حکیم، عادل و… (سایر اسماء و صفات کمالیه) نباشد. پس لعنت و غضب هم دارد. نظام خلقت را عالمانه، حکیمانه و عادلانه و در ظل رحمت خود خلق کرده است، لذا هر کس به نتیجه‌ کرده خویش می‌رسد.

مهلت خداوند به گناهکاران در این دنیا

۲- خداوند متعال در آیه‌ی قبل فرمود: کسانی که کافر زندگی کنند و کافر بمیرند مشمول این خلود در جهنم می‌شوند.

خب کسی که کافر زیسته و کافر مرده است، در تمام طول حیات دنیوی‌اش، به او فرصت داده شده و او خودش فرصت‌ها را سوزانده است. در حیات اخروی که پرده‌ها کنار رفته، همه ایمان به وجود حق تعالی می‌آورند، چه آن که در بهشت متنعم است و چه آن که در جهنم معذب است.

امکان بازگشت و جبران خطا‌های دنیا

وانگهی دیگر فرصتی برای بازگشت و جبران نیست. چون عالَم و دوران اختیار و عمل به پایان رسیده و برچیده شده است. حال او کجا می‌خواهد برگردد، ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد؟

رحمت و مهربانى خداوند، همراه با حکمت و عدالت است. از این رو اگر خطا به اندازه‏اى باشد که نیاز به تنبیه و یا اخراج داشته باشد، لازم است چنین کارى انجام بگیرد و اگر خطا بسیار سنگین باشد (مانند اعتیاد و یا قتل دیگر بى‏گناه)، حتى پدر و مادر نیز فرزند خود را به مراجع قضایى جهت مجازات معرفى مى‏ کنند.

۳-در آیه‌ی بعد نیز تأکید و تصریح می‌نماید که خداوند متعال رحمان و رحیم است. اما اگر کسی به کفر یا شرک روی آورد، خدا را در بُعد نظری و ایمان و نیز در بُعد عملی، إله واحد نبیند، خود را از ظل و شمول رحمت الهی خارج کرده است؛ لذا مشمول لعنت (دوری از رحمت) می‌شود.

حال سه آیه‌ مورد بحث را یک جا تلاوت می‌کنیم و در آن تدبر می‌نماییم:

«إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَمَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَهُ اللّهِ وَالْمَلآئِکَهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِینَ» (البقره، ۱۶۱) ترجمه: به یقین آنان که کافر شدند و کافر مُردند، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر آنهاست.

نکته:

این که می‌فرماید لعنتِ الله، ملائکه و جمیع انسان‌ها، معنایش این نیست که حتماً به لفظ آن کافر را لعنت می‌کنند، بلکه یعنی رحمت الهی به هیچ وسیله و هیچ واسطه‌ای، شامل آنها نمی‌گردد. نه خدا خودش به او نظر رحمت می‌اندازد، نه ملائکه و انسان‌ها (مثل روابط دنیا) واسطه رحمت الهی برای او می‌شوند.

«خَالِدِینَ فِیهَا لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنظَرُونَ» (البقره، ۱۶۲) ترجمه: جاودانه در آن (لعنت) باشند، نه عذابى از آنها کاسته گردد و نه مهلت داده شوند (تا پوزش طلبند).

نکته:

وقتی کافر زیست و کافر مُرد، کلّاً از شمول رحمت دور می‌شود، پس، چون همیشه مشمول لعنت است، همیشه معذب می‌ماند.

«وَإِلَـهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لاَّ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ» (البقره، ۲۶۳) ترجمه: و خداى شما خدایى یگانه است، جز او خدایى (مستحق پرستش) نیست که بخشنده و مهربان است.

امکان بازگشت و جبران خطا‌های دنیا

نکته:

خداوند متعال رحمان و رحیم است، اما کسی مشمول رحمت‌های دنیوی و اخروی او می‌گردد که اله، ربّ و معبودی جز او نگیرد و کفر و شرک نورزد.

جهنم، تنها براى کسانى است که همه راه‏هاى خوشبختى و ابواب سعادت، چون توبه، شفاعت و مغفرت واسعه الهى را به روى خود بسته‏اند و هیچ عاملى نمى‏ تواند، بین آنان و کردار بدشان فاصله بیندازد و کسى که به چنین مرحله‏اى رسیده، خود آتش خویش را برافروخته است؛ بلکه خود و به دست خویش، آتش وجود خویش گشته و فاصله بین او و آتش محال است و مانند این است که بین شخص و خودش جدایى افتد

راز جهنم دوزخ چیزى جز تجسّم عینى کردار انسان نیست.

کیفر اخروى مانند کیفرهاى دنیوى، امرى قراردادى و اعتبارى نیست؛ بلکه حقیقتى تکوینى و قهرى است که از ناحیه خود انسان دامنگیر او شده و او شعله‏هاى آن را برمى ‏افروزد.

کیفرهاى اعتبارى قابل وضع و رفع است، اما کیفر تکوینى باطن خود عمل است و عمل و کیفر دو روى یک سکه‏ اند. در چنین رابطه‏اى وجود عمل سوء، مساوى با وجود کیفر است و بین آن دو فاصله‏‌اى نیست. از این رو قرآن مى‏‌فرماید:

«وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَهِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» (نمل، آیه ۹۰)؛ «آنان که کردار بد همراه خویش بیاورند، به رو در آتش افکنده مى‏‌شوند. آیا پاداشى جز آنچه عمل مى‏‌کردید خواهید داشت؟»

قرآن به حقیقت و بدون ارتکاب مجاز و استعاره مى‌‏فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» (سوره نساء، آیه۱۰)؛ «در حقیقت کسانى که اموال یتیمان را از سر ظلم و ستم مى ‏خورند، جز این نیست که در شکم‏ هاى خود آتش مى‏‌خورند».

جهنم، تنها براى کسانى است که همه راه‏هاى خوشبختى و ابواب سعادت، چون توبه، شفاعت و مغفرت واسعه الهى را به روى خود بسته‏اند و هیچ عاملى نمى‏‌تواند بین آنان و کردار بدشان فاصله بیندازد و کسى که به چنین مرحله‌‏اى رسیده، خود آتش خویش را برافروخته است؛ بلکه خود و به دست خویش، آتش وجود خویش گشته و فاصله بین او و آتش محال است و مانند این است که بین شخص و خودش جدایى افتد.

منبع: تبیان

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی