مهمترین چالش‌های طراحی فضاهای عمومی در ایران
تاریخ انتشار: ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۹۴۸۲۱۱
فضاهای عمومی شهری بستر مناسبی برای مشارکت شهروندان در امور شهری و شناخت نسبت به محیط شهر است و در نظر داشتن ویژگی‌های کالبدی مشخص می‌تواند به کارکرد مطلوب این فضاها کمک کند.
به گزارش خبرنگار ایمنا، فضاهای عمومی شهر بستری مناسب است تا شهروندان در آن به تبادل نظر در ارتباط با مسائل شهری بپردازند و شناخت بهتری نسبت به محیط شهر خود پیدا کنند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
اهمیت فضاهای عمومی شهر چیست؟
فضاهای عمومی همانطور که از نامش پیداست یکی از مهمترین اجزا و عناصر شهرها است، ما انواع الگوهای فضاهای عمومی و فضاهای شهری را داریم که شامل خیابان‌ها، میدان‌ها، پارک‌ها، بازارها و سایر فضاهای شهری است. همه فضاهایی که در گذشته در معماری و شهرسازی ایران داشته‌ایم، به شکلی فضای عمومی بوده است. به طور مثال مسجد در گذشته تنها مکان و فضایی برای عبادت نبود، بلکه دقیقاً یک فضای عمومی محسوب می‌شد، فضایی بود که علاوه بر طرح مباحث در مورد خیر و شر، مکانی نیز برای حضور مردم و انجام تعاملات اجتماعی باز می‌کرد در حالی که امروزه مسجد تنها یک یا دو کارکرد دارد. عادی‌ترین فضایی که می‌توانم مثال بزنیم همان فضای قدیمی ما است که هزاران سال به دلیل داشتن پتانسیل‌ها و ویژگی‌هایی که از یک فضای عمومی انتظار داریم، کاربرد داشته است. چنانچه به بازارهای قدیمی توجه کنیم متوجه می‌شویم که یک فضای عمومی مطلوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد.
فضاهای عمومی شهر چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
یکی از ویژگی‌های فضای عمومی داشتن تنوع کارکردی و عملکردی است به عبارت بهتر فضایی مطلوب است که همه مردم بتوانند از آن فضا استفاده کنند به معنای دیگر فضاهای عمومی شهر باید برای کودکان، سالمندان، مردان، جوانان و ناتوانان جسمی و حرکتی متناسب باشد، اما متأسفانه امروز می‌بینید فضاهایی که در شهرهایمان داریم تنها یک قابلیت دارد و برخی اقشار جامعه شهری از جمله سالمندان و بانوان نمی‌توانند از آن استفاده کنند. نیاز است جامع گرایی و جامع‌نگری که در فضاهای شهری گذشته وجود داشته است، در فضاهای شهری امروزی نیز باشد. فضای عمومی که تنها یک نوع خدمت را ارائه می‌دهد، منجر به ایجاد یک فضای مطلوب نمی‌شود. وجود تنوع در فعالیت‌ها برای همه گروه‌های سنی قابل ملاحظه و بسیار مهم است. امکان تعامل و انعطاف پذیری در ارتباط با سیر متنوعی از فعالیت‌ها باید در فضای عمومی اتفاق بیفتد تا این فضا به عنوان یک فضای مطلوب شناخته شود. به علاوه نیاز است در نزدیکی فضاهای عمومی شهر، فضاهای تجاری، فرهنگی و زیستی نیز وجود داشته باشد تا خانواده‌ها بتوانند دور هم جمع شوند.
نکته بعدی در ارتباط با کیفیت فضاهای عمومی، مباحث زیباشناسی فضا و انعطاف پذیری آن است. گاهی فضایی ساخته می‌شود که تنها برای یک عملکرد مناسب است. یعنی اگر ماهیتش عوض شود، کارکرد دیگری نخواهد داشت. به عبارت دیگر فضا باید رویداد پذیر باشد، یعنی بتوان برای هر مراسمی از آن استفاده کرد، مثل حیاط خانه‌های قدیمی که گاهی حتی در آنها مراسم عروسی و ختم نیز برگزار می‌شد. در حیاط این خانه‌ها سفره می‌انداختند و جشن برپا می‌کردند.
واقعیت این است که فضاهای عمومی باید به اندازه‌ای انعطاف پذیر باشد که مثل فضاهای گذشته امکان برگزاری همه آئین‌ها، رویدادها و حوادث در آن وجود داشته و در کنار انعطاف پذیری، خوانایی نیز داشته باشد؛ به عبارتی فضا باید دارای هویت بوده و مخصوص یک شهر باشد. بار هویتی که مردم به آن احساس تعلق می‌کنند یکی از مشخصه‌های فضای عمومی مطلوب است؛ فضاهای عمومی شهر نه تنها امنیت جانی و فیزیکی بلکه باید امنیت روانی و مهم‌تر از آن امنیت اجتماعی داشته باشد.
مهمترین چالش طراحی فضاهای عمومی شهر چیست؟
مهمترین چالش طراحی فضاهای عمومی، بحث مکان یابی و چشم انداز فضاهای عمومی است که در طراحی فضاهای شهری در نظر گرفته نمی‌شود. است. هر فضای عمومی باید دارای یک چشم انداز بوده، یک هدف داشته باشد و یک راهبرد را دنبال کند. نکته دیگر توزیع نامناسب فضاهای عمومی است که منجر به ناعدالتی اجتماعی و زیست محیطی می‌شود. عمده فضاهای عمومی یا فضاهای باز شهری در نقاط خاصی از شهر متمرکز هستند و بسیاری از نقاط شهر از وجود چنین فضاهایی بی بهره است و به عبارتی عدالت فضایی در توزیع فضاهای عمومی دیده نشده است. فضاهای عمومی شهرهای ما انعطاف پذیر نیست، حیات شبانه نمی‌تواند در چنین فضاهایی اتفاق بیفتد و تأمین امنیت در آنها با چالش روبرو است. مدیریت فضاهای عمومی با مشکل مواجه است، هویت فضاها دچار چالش است و مسائل زیست محیطی دیده نمی‌شود.
طراحی نامطلوب فضاهای شهری چه مشکلاتی را در پی دارد؟
همه این چالش‌ها ممکن است یک فضای عمومی را به یک فضای منزوی تبدیل کند. به طور مثال در شهرها میدان‌های بسیاری داریم اما بعضی‌ها تنها فلکه و مکانی برای حضور ماشین هستند در حالی که هرچقدر حضور انسانی در فضایی بیشتر باشد، مسلماً آن فضا کارکرد مطلوب‌تری خواهد داشت. فضاهای عمومی شهری در ایران معمولاً ارتباط متعامل و مؤثری با فضاهای عمومی اطراف بافت برقرار نمی‌کند که این امر موجب می‌شود فضا کارکرد مطلوبی نداشته باشد در حالی که فضاهای عمومی موجب ارتقا سلامت روان، سلامت جسم، رواج و اجتماع می‌شود.
کد خبر 494434منبع: ایمنا
کلیدواژه: شهرهاي ايران فضاهای شهری اهمیت فضاهای شهری طراحی شهری هویت شهر هویت امنیت فضاهای عمومی شهری فضاهای عمومی در شهر فرهنگ شهروندی برنامه ریزی شهری شهر شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق فضاهای عمومی شهر یک فضای عمومی طراحی فضاهای فضاهای شهری
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۹۴۸۲۱۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شهرهایی که درختان را اولویت قرار دادند
بسیاری از شهرهای جهان که محیط آزاد کمی برای افزایش فضای جنگلی و سبزسازی خود دارند از تکنیک باغ‌های مینیاتوری یا «پارکلت» استفاده می‌کنند و این در حالی است که بعضی دیگر، اقدامات را به سطح جدیدی نظیر ساخت شهر جنگلی یا طرح‌های حمایتی از درختکاری سوق داده‌اند که نمونه بارز آن لیوژو در چین است.
به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، شهرها مسئول حدود ۷۰ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان هستند و بیشترین آسیب ناشی از این آلودگی نیز متوجه شهرها می‌شود. در چند سال گذشته بسیاری از مناطق شهری با بلایای ناشی از تغییرات آب‌وهوایی مانند سیل، طوفان، آتش‌سوزی‌ها و گرمای شدید درگیر بوده‌اند که نه‌تنها میلیاردها دلار خسارت بر جا گذاشته است بلکه انسان‌های زیادی در جریان این بلایا و مقابله با آنها جان خود را از دست داده‌اند. روند روبه‌رشد تغییرات آب‌وهوایی در شهرها، جایی که بیشترین جمعیت در آن زندگی می‌کنند و بیشترین منافع مالی در آنجا وجود دارد، آثار غیرقابل‌جبرانی در آینده بر جای خواهد گذاشت و برای مقابله و پیشگیری از این وقایع باید شهرها به‌ویژه در عرصه ساختاری قدرتمندتر شوند. درختکاری و افزودن بیشترین میزان فضای سبز در شهرها یکی از راهکارهایی است که همواره در حل مشکلات شهری مطرح می‌شود و نتایج پژوهش‌های مختلف نیز گواهی بر سودمندی این رویکرد است.
در نظر گرفتن یک شهر به عنوان اکوسیستم به معنای گنجاندن طبیعت بیشتر در قالب کاشت درختان و فضای سبز است. در واقع هر ویژگی طبیعی سبزی که جنبه زیست‌محیطی شهرها و در نهایت کیفیت زندگی شهروندان را بهبود می‌بخشد، به عنوان یک اکوسیستم طبیعی موفق قلمداد می‌شود. وجود فضای سبز در شهرها می‌تواند دمای شهر را تا هشت درجه سانتیگراد کاهش و متعاقباً نیاز به تهویه مطبوع را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. درختان همچنین با جذب آب و آزاد کردن آن از طریق تبخیر و تعرق هوا را خنک می‌کنند و با اثر جزیره گرمایی ناشی از سیمان و آسفالتی که بیشتر مناطق شهری را پوشانده‌اند، مقابله می‌کنند. همین ویژگی‌های بسیار ساده در شاخص‌های زیست‌پذیری شهرها، نقش‌های ویژه‌ای را ایفا می‌کنند و مؤلفه‌های اصلی پایداری شهر تلقی می‌شوند. فضاهای انبوه شهری موسوم به جنگل‌های شهری نیز تنوع زیستی را بهبود می‌بخشند و زیستگاهی را برای پرندگان و حیوانات گوناگون فراهم می‌کنند.
بسیاری از شهرهای جهان که فضای آزاد کمی دارند، برای افزایش فضای جنگلی خود از تکنیک باغ‌های مینیاتوری یا «پارکلت» برای سبزسازی شهرها استفاده می‌کنند و این در حالی است که بعضی دیگر، اقدامات را به سطح جدیدی نظیر ساخت شهر جنگلی سوق داده‌اند که نمونه بارز آن لیوژو در چین است.
لیوژولیوژو، اولین شهر جنگلی جهان محسوب می‌شود که حدود ۱۷۵ هکتار در امتداد رودخانه لیوجیانگ را پوشش می‌دهد. این پروژه، نتایج رویکرد موفقیت‌آمیزی را که برای اولین بار در میلان با نمونه اولیه «جنگل عمودی Bosco Verticale» انجام شد، گسترش داده است و یک مدل معماری و زیستگاهی طبیعی را در مقیاس شهری نشان می‌دهد که قادر به بازتعریف رابطه بین انسان و دیگران است. در کل، شهر جنگلی لیوژو تقریباً ۴۰ هزار درخت و یک میلیون گیاه را در خود جای خواهد داد که شامل بیش از ۱۰۰ گونه مختلف است.
این ارگانیسم شهری مانند یک ماشین پایدار بزرگ عمل می‌کند که می‌تواند سالانه حدود ۱۰ هزار تن CO2 و ۵۷ تن ذرات ریز را جذب کند و در عین حال حدود ۹۰۰ تن اکسیژن را به طور مؤثر تولید کند و به این ترتیب مبارزه جدی را با مشکل عمده آلودگی هوا به لطف تکثیر سطوح گیاهی به سرانجام می‌رساند.
گسترش گیاهان نه‌تنها در امتداد خیابان‌ها، پارک‌ها و باغ‌ها، بلکه در نمای ساختمان‌ها این امکان را می‌دهد تا از نظر انرژی خودکفا باشد و در نهایت در بهبود کیفیت هوا، کاهش اثرات جزایر گرمایی و کاهش میانگین دمای هوا نقش بسزایی را ایفا کنند.
لیوژو یک شهر سبز کاملاً یکپارچه است که تمام مناطق آن از طریق زیرساخت راه‌آهن سریع و بسیار کارآمد و شبکه جاده‌ای که منحصراً برای اتومبیل‌های برقی در نظر گرفته شده است، به یکدیگر متصل است. از نقطه‌نظر مصرف انرژی نیز این شهر جنگلی کاملاً خودکفا است و تنها به انرژی‌های تجدیدپذیر مانند زمین‌گرمایی و پنل‌های خورشیدی متکی است.
در سائوخوزه‌دوس‌کامپوس، شهری با ۷۰۰ هزار نفر جمعیت در ایالت سائوپائولو در جنوب شرقی برزیل، روی تنه درختان یک پلاک حاوی یک کد QR نصب شده است که با اسکن این کد اطلاعات مربوط به هر درخت در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد، بالای این کد یک متن نوشته شده است که پیامی را برای ساکنان ارسال می‌کند: «من درخت شما هستم، به خوبی از من مراقبت کنید» این پلاک‌ها تنها یکی از اقدامات سیاست عمومی است که شهرداری این شهر برای بهبود محیط شهری انجام داده است. در سال‌های اخیر، حملونقل عمومی برقی در این شهر گسترش یافته است و سیستم نظارت ماهواره‌ای برای جلوگیری از تغییر کاربری غیرقانونی زمین راه‌اندازی شده است. استاندارهای ساختمانی در این شهر بازنویسی شدند تا توسعه‌دهندگان را مجبور به دریافت گواهی سبز، کاشت درختان در فضاهای عمومی مجاور و کمک به جامعه محلی کند. دبیر شهرداری شهرسازی و پایداری این شهر ساکنان سائوخوزه را نیروی محرکه اصلی این پیشرفت‌ها می‌داند زیرا آنها بسیار درگیر نگرانی‌های زیست‌محیطی هستند و همواره اجرای برنامه‌های محافظت و مراقبت از محیط زیست را از مسئولان شهری درخواست می‌کنند.
سائوخوزه که توسط سازمان فائو به‌عنوان یکی از ۱۷۰ شهر درختی جهان شناخته می‌شود، یک هدف بلندپروازانه جنگل‌داری شهری را در سال ۲۰۱۸ تعیین کرد و بر اساس آن قرار شد ۵۶ هزار درخت جدید تا سال ۲۰۲۹ به ۸۰ هزار درخت موجود در این شهر اضافه شود و حدود ۱۰ درصد از این درختان در محلی کاشته می‌شود که ساکنان در یک مرکز داده عمومی در نظر گرفته‌اند. همچنین به درخواست شهروندان در مجاورت کوهی که نه‌تنها آب سائوخوزه‌دوس‌کامپوس بلکه چندین شهر دیگر از جمله سائوپائولو را تأمین می‌کند، اقدامات حفاظتی بیشتری انجام شده است.
نگرانی اصلی در شهر سالامانکای اسپانیا، تغییرات آب‌وهوایی است، اما گردشگری نیز برای آنها یک صنعت بزرگ به‌شمار می‌آید و همین امر تمایل به داشتن شهری سرسبز را افزایش می‌دهد که برای گردشگران خنک‌تر و لذت‌بخش‌تر باشد. جنگل‌داری شهری سالامانکا شیوه‌ای تکامل‌یافته از کاشت و حفظ پوشش درختی در جنگل‌داری سنتی است. این شهر که دارای رودخانه و تعداد زیادی کانال است اکوسیستم‌های تالاب شناور را، چه در امتداد خاک‌ریزها و چه به صورت جزایر، ایجاد کرده است. این تالاب‌ها نه‌تنها می‌توانند کیفیت زندگی شهری را با زیباسازی محیط و پناه دادن به حیات وحش بهبود بخشند، بلکه ریشه‌های درختان نیز آلاینده‌هایی مانند نیترات‌ها و فسفات‌ها را از آب فیلتر می‌کند و این فرایند تصفیه طبیعی می‌تواند هزینه‌های تصفیه شیمیایی را کاهش دهد.
شهر بارانکیلا در کلمبیا، شاهد ایجاد نزدیک به ۱.۵ میلیون مترمربع فضای سبز از طریق طرح «همه به سوی پارک» به رهبری شهردار شهر بوده است و به‌لطف اجرای این طرح ۹۳ درصد از ساکنان شهر در فاصله هشت دقیقه پیاده‌روی از فضای سبز شهری زندگی می‌کنند. این طرح مبتکرانه نرخ جرم‌وجنایت در شهر را کاهش، اقتصاد محلی را تقویت و به ایجاد بازارهای مواد غذایی در فضای باز با بیش از ۳۹ هزار شرکت‌کننده کمک کرده است.
فری‌تاون پایتخت سیرالئون که پرباران‌ترین پایتخت جهان شناخته شده است، نمونه دیگری از ایده‌های نوآورانه احیای جنگل‌های شهری را ارائه می‌دهد. پس از رانش ویرانگر که در سال ۲۰۱۷ جان یک هزار و ۱۴۱ نفر را گرفت، شهردار فری‌تاون کمپینی را برای کاشت یک میلیون درخت با تمرکز بر مناطق ساحلی، پرخطر و کم‌درآمد شهر آغاز کرد. اکنون بیش از ۵۰۰ هزار درخت در این شهر کاشته شده است و کلید موفقیت این کمپین مکانیزم تأمین مالی پیشگام آن است. جوامع محلی با استفاده از یک برنامه برای ردیابی بقای درختان از نهال‌ها مراقبت می‌کنند و کمک‌های نقدی مشاغل و سازمان‌های غیردولتی را از طریق درگاه‌های اینترنتی شناخته‌شده دریافت می‌کنند، به این ترتیب ۸۰ درصد از کل منابع پروژه به جوامع محلی تزریق می‌شود.
به‌لطف کنفرانس‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مانند دومین مجمع جهانی جنگل‌های شهری سال ۲۰۲۳، مسئولان و تصمیم‌گیرندگان شهری این فرصت را دارند که به‌طور منظم درباره شیوه‌های مؤثر جنگل‌داری شهری تبادل نظر کنند و در مورد بهترین شیوه‌ها نکات ارزنده‌ای را از یکدیگر بیاموزند. هرچند برنامه شهرهای درختی جهان به‌ویژه برای شهرهای کوچک و متوسط مفید واقع شده است اما آنها راه‌های زیادی برای افزایش دیده‌شدن اقداماتشان ندارند. شهرهای درختی سه برابر میانگین جهانی درخت کاشته‌اند و می‌توانند نکات مهمی برای تحقیق و الهام‌بخشیدن به سایر شهرهای سراسر جهان ارائه دهند، ایجاد شبکه شهرهای سبز راه را برای انتقال این داده‌ها هموار می‌کند چرا که انتقال دانش یکی از مهمترین مواردی است که در سطح جهانی موردنیاز است تا شهرهای دیگر بتوانند آنچه را که دیگران قبل از آنها با موفقیت انجام داده‌اند تکرار کنند.
همسر شهید آیت الله سیدمصطفی خمینی دار فانی را وداع گفت