چشمه‌علی؛ همسایه نامدار دژ رشکان
تاریخ انتشار: ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۱۹۵۷۲۳۸
همشهری آنلاین_الهه کفایتی: این چشمه آنقدر صاف و خوشگوار بود که مردم کوچ‌نشین را بر فراز تپه‌های اطراف آن، یکجانشین کرد و نخستین سنگ بنای شهر باستانی ری گذاشته شد. حالا هشت هزار سال است که این چشمه رازآلود همچنان می‌جوشد وگرچه پیش از اسلام به نام «چشمه سورن» شناخته می‌شد، اما پس از ورود اسلام نامش را گذاشتند «چشمه‌علی».
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
چشمه‌علی بر اساس آنچه در کتب قدیمی آمده، به‌عنوان نهر سورن نامیده می‌شده است. «زیبا چزغه» کارشناس تاریخ و راهنمای گردشگری، در خصوص این نامگذاری می‌گوید: «در دوره ساسانی هفت خاندان وجود داشته که هرکدام از آنها یک سمت و منصبی را برعهده داشتند. یکی از این خاندان‌ها که رسیدگی به همه آب‌های ری زیر نظر آنها انجام می‌شده، خاندان سورن بودند و به همین دلیل نام این چشمه به سورن معروف شد.
پس از اسلام، بر اساس روایت‌هایی که صحت تاریخی ندارد و بیشتر قصه و افسانه است، می‌گویند وقتی حضرت علی(ع) به خلافت رسید، به سرزمین‌های تحت خلافتش سرکشی می‌کرد و یکی از این مکان‌ها، شهرری بوده است و هنگام عبور از این چشمه، سم اسب حضرت داخل آب چشمه‌علی می‌رود و از آن زمان این مکان به چشمه‌علی شناخته می‌شود.»
روایت دیگری هم درخصوص چشمه‌علی هست: قدیمی‌ترهای ری، آب این چشمه را مکروه می‌دانند و معتقدند موقعی که یحیی، یکی از منتقمان و خونخواهان امام حسین(ع) کشته می‌شود، شمشیری را که به خون او آغشته بوده در این آب شست‌وشو می‌دهند و بر اساس این روایت، از آن به بعد به آب این چشمه دست نمی‌زنند.
چزغه در ادامه می‌گوید: «داستان‌های زیادی در مورد چشمه‌علی هست، اما آنچه مسلم است این است که چشمه بسیار پرآب بوده و همه باغ‌های شهرری از طریق آن آبیاری می‌شده است و سطح آب آنقدر بالا بوده که حتی تا چند سال پیش قالیشویی‌ها و اهالی محل، به‌خصوص در ایام منتهی به نوروز، قالیها را در این چشمه می‌شستند و برای خشک کردن در تپه‌های بالای چشمه پهن می‌کردند و معتقد بودن کیفیت آب چشمه به گونه‌ای است که به فرش جلا و درخشش خاصی می‌دهد. در بازدیدی که گروه کارشناسان فرانسوی از چشمه‌علی داشتند از این تپه به نام کارپت (فرش) یاد کرده بودند و مقامات ایرانی در یک نامه توضیحاتی در خصوص رسوم نوروز و خانه‌تکانی و قالیشویی به کارشناسان ارائه دادند.»
تمدن چشمهعلیچشمهعلی در جنوب تهران و شمال شهرری واقع شده است. آب این چشمه از جاجرود و قیطریه تأمین می‌شود و پس از گذر از راه‌های زیرزمینی به چشمه می‌رسد. بالای چشمه، دیواری از دوره باستان ساخته شده و دور تا دور ری به وسیله این بارو حصارکشی شده بوده است. به گفته چزغه، این حصار در زمان حمله اعراب تخریب می‌شود، ولی در دوره خلافت عباسی، با توجه به کاربردی که دیوار در حفاظت شهر در برابر هجوم دشمنان داشته، دستور می‌دهند که دوباره حصار ساخته شود. امروزه قسمت‌های کمی از دیوار باقی مانده است و دیواره‌ای که موجود است توسط میراث فرهنگی بازسازی شده است و می‌توان گفت یک ماکت از دیواره قبلی است و اگرچه با همان سبک باروی کهن بازسازی شده، اما قطر و ارتفاع دیوار اصلی بسیار بیشتر بوده است.
«احمد خامه‌یار» دکترای تاریخ و تمدن اسلامی، چشمه‌علی و تپه تاریخی آن را دارای بقایایی از ماقبل تاریخ می‌داند و می‌گوید: «این محل به‌عنوان مهد تمدن و شهر باستانی ری بوده است و از آن جهت که نخستین سکونتگاه انسانی در محدوده تهران امروز به حساب می‌آید، اهمیت ویژه‌ای دارد.» خامه‌یار در ادامه می‌گوید: «چشمه‌علی دقیقاً در پایین و گوشه تپه سنگی قرار گرفته است و وجود این تپه در شمال دشت ری موجب شده در آنجا تجمع یکجانشینی شکل بگیرد. آثاری که از این تمدن قدیمی باقی مانده به تمدن یا فرهنگ چشمه‌علی معروف است.»
او چشمه‌علی را هسته اولیه ری باستان می‌داند و می‌افزاید: «باروی ری که دقیقاً روی تپه سنگی کنار چشمه قرار دارد از مهم‌ترین بقایای به جامانده این تمدن است.»
طی کاوش‌های انجام‌شده در تپه بالای چشمه‌علی که در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ توسط «اریک اشمیت» انجام شد، آثار بسیاری از محوطه اطراف تپه کشف شد که نشانه‌هایی از دوران قبل از اسلام و اشکانیان در آن دیده می‌شود. اریک اشمیت بیشتر از ششصدمترمربع از محوطه چشمه‌علی را طی سه فصل متوالی کاوید و به گفته خامه‌یار، نتیجه حاصل از آن یافتن آثاری مربوط به سه دوره اسلامی، اشکانی و ماقبل تاریخ بوده است.
گرچه تحقیقات اشمیت پس ازحادثه سقوط هواپیما و مرگ او، ناقص ماند، اما اشیا و آثار بسیاری که این کاوشگر در چشمه‌علی یافته بود به خارج از کشور منتقل شد و امروزه در موزه‌های باستان‌شناسی و دانشگاه‌های آمریکا نگهداری می‌شود. از جمله این آثار یافت‌شده می‌توان به نشانه‌هایی ازدوره پارتها، آغاز مسیحیت، ساسانیان تا آغاز اسلام اشاره کرد. یکی از نخستین شاخص‌های تمدن در چشمه‌علی مربوط به تولید سفالینه‌های سرخ رنگ است با نقش‌های سیاه یا قهوهای سیر و تصاویری که بر آن نقش شده. خامه‌یار، دکترای تاریخ، بر اساس این شواهد قدمت چشمه‌علی را حدود ۸ هزار سال تخمین می‌زند.
کتیبه (سنگ نگاره)نقش‌برجسته چشمه‌علی واقع در چشمه‌علی شهری ری، یکی از کتیبه‌های فتحعلی شاه قاجار است که به دستور او احداث شده است. این کتیبه بر روی دیوار چشمه‌علی و زیر باروی ری قرار دارد. روایت است که پس از پایان جنگ‌های ایران و روس، شاه ایران که جانشین بنیانگذار حکومت قاجارها بود، برای نشان دادن قدرت و اقتدار خود، تصمیم گرفت روش ایرانیان باستان یعنی حکاکی نقش‌برجسته بر کوه را در پیش بگیرد. او که نقش برجسته‌هایی نظیر تخت‌جمشید و نقش رستم را دیده بود، محل چشمه‌علی را که منطقه‌ای مهم و تاریخی بود، انتخاب کرد و به سه نفر به نامهای حجارباشی، نقاش‌باشی و معمارباشی دستور داد وظیفه صاف کردن کوه و ایجاد نقش‌برجسته را به عهده بگیرند.
احمد خامه‌یار یکی از موارد حائز اهمیت چشمه‌علی را وجود سنگ‌نگاره فتحعلی شاه قاجار می‌داند و می‌گوید: «در ایران هشت سنگ‌نگاره یا نقش‌برجسته از دوره قاجار باقی مانده که یکی از آنها در چشمه‌علی است. این سنگ‌نگاره که تابلوی خانوادگی شاه قاجار و فرزندانش است، یک قاب بزرگ مستطیل دارد که در حاشیه اطراف آن اشعاری عرفانی حجاری شده است. تصاویر هم با دو ستون سنگی، به سه قسمت تقسیم شده‌اند.
در قسمت وسط تصویر فتحعلی شاه قاجار نشسته بر تختی مرمرین است و در هر طرفش تصویر حجاری شده از پنج شاهزاده قاجاری قابل مشاهده است. در حاشیه سمت چپ سنگ نگاره نیز تصویر چهار شاهزاده دیگر قاجار را می‌بینیم و همچنین تصویر دو خانم در ابعاد کوچک‌تر. اسامی هرکدام از این افراد روی قابها نوشته شده است. در طرف دیگر قاب، شاه با نشان فرمانروایی، یعنی یک سایه‌بان و یک باز شکاری نقش شده است. کنار این قاب در انتهای سمت راست، یک کرسی داخل کوه حجاری شده که احتمال می‌رود فتحعلی شاه قاجار وقتی به آن محل سرکشی می‌کرده، روی آن کرسی نشسته و استراحت می‌کرده است.»
فتحعلی شاه با این نقش‌برجسته در واقع یکپارچگی طایفه قاجار و شمار زیاد حامیانش را نشان می‌دهد و ضمن اشاره به اهمیت و موقعیت خانوادگی، با تصویر کردن شاهزادگان که هریک والی ولایتی در ایران هستند، برحفظ تمامیت ارضی کشور تأکید می‌کند. این نقش‌برجسته قاجاری، در ۹ فروردین ۱۳۷۸ ثبت ملی شده است و در سال ۱۳۸۸ به همت شهرداری منطقه ۲۰، پروژکتورهای رنگی در محوطه اطراف آن نصب شد تا جلوه زیباتری به این اثر ببخشد.
چشمه‌علی علاوه بر اینکه یک محل تاریخی و باستانی است، از مراکز مهم گردشگری منطقه ری نیز محسوب می‌شود. مساحت پارک و فضای سبز اطراف مجموعه و همچنین حوضچه چشمه‌علی که در فصل گرما محل شنای کودکان است، این مکان را به یک مجموعه تفریحی تبدیل کرده است. بسیاری از اهالی ری در حوالی این چشمه در هر گوشه و کناری زیراندازی پهن می‌کنند و اوقات خوشی را به همراه خانواده می‌گذرانند. همسایگی چشمه‌علی با برج طغرل و دژ رشکان و ابن‌بابویه نیز بر جذابیت گردشگری آن می‌افزاید. از دیگر جذابیت‌های این مجموعه می‌توان به کوچه‌های پلکانی پشت کوه‌سنگی اشاره کرد.
منبع: همشهری آنلاین
کلیدواژه: منابع طبیعی سفر گردشگری همشهری محله کوه آب فتحعلی شاه قاجار دکترای تاریخ چشمه علی چشمه علی نقش برجسته سنگ نگاره بر اساس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۱۹۵۷۲۳۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
سپاه خود را وقف مردم کرده است
به گزارش حوزه استان های خبرگزاری تقریب، حجت‌الاسلام والمسلمین نادر حقیقی با تبریک دوم اردیبهشت ماه سالروز تشکیل نهاد مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به همه پاسداران جان برکف، اظهار داشت: سپاهیان که در این روزها نامشان بر سر زبان ها است، با ایثار و از خود گذشتگی نام ایران که زنده بود را در عرصه گیتی زنده تر کردند.
وی افزود: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با این ضربه محکم که به همه جنایتکاران و عالم در صدر آمریکای جنایتکار و رژیم صهیونیسم غاصب و همه حامی آنها از کشورهای حاشیه خلیج فارس، کشورهای اروپایی در صدر انگلیس، فرانسه و آلمان وارد کردن که با مساعدت های و همکاری سپاه و ارتش قهرمان انجام شد.
مدیر حوزه علمیه هرمزگان، گفت: لازم است کار بسیار بزرگ عملیات« وعده صادق» که در عرصه منطقه ای و جهانی باعث افتخار ایران اسلامی شده را خدمت مجموعه نیروهای نظامی بویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تبریک عرض کنم.
حجت‌الاسلام والمسلمین حقیقی گفت: اگر بخواهیم سپاه را در یک جمله تعریف کنیم، سپاه نهادی است که تکلیف محوری و نتیجه گرایی را به منصه ظهور می رساند، و براساس تکالیفی که مقام معظم رهبری برای سپاه معین کرده، حرکت و امور را قطعا منتج نتیجه خواهد کرد.
وی با بیان اینکه سپاه یکی از اضلاع تشکیل دهنده تمدن نوین اسلامی خواهد شد، افزود: یکی از شعارهای محوری و کلیدی مقام معظم رهبری در طول سالیان اخیر که باید جامعه اسلامی به مرحله شکل گیری تمدن نوین اسلامی برسد.
مدیر حوزه علمیه هرمزگان ادامه داد: سپاه نهادی است که با مردم و برای مردم بوده است و همیشه در بین مردم در سیل و زلزله گرفته تا مباحث اقتصادی و تربیتی و اجتماعی و فرهنگی که هر جا نگاه کنیم.خدمات سپاه برای نظام و مردم و چه در سطح بین الملل ملاحظه می شود.
انتهای پیام/
واکنش دادستان رفسنجان در مورد فوت یک دانشجو