رفتارهای توسعه‌ساز؛ مقایسه تطبیقی در تمدن شرق و غرب
تاریخ انتشار: ۲۴ خرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۲۳۱۱۸۹
به گزارش اتاق خبر به نقل از اتاق ایران،ادبیات مسلط نهادگرایی در ایران، بر روی امکان توسعه از بالا به پایین و بر اساس تصمیم یا راهبرد فرادستان حاکم، تأکید دارد. این رویکرد بیشتر به‌واسطه پدیده نورث‌شیفتگی و غلبه ادبیات داگلاس نورث در میان آنها، رواج یافته است. اما خود نورث فقید در جدیدترین آثارش، گشایش دسترسی به حقوق مالکیت از جانب فرادستان را تصادف دانست تا قاعده‌ای تاریخی.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
درواقع، نظم اجتماعی خودجوش، یعنی رویکردی که در نزد فردریش فون هایک و اندیشمندان نزدیک به ایشان، مورد تأکید قرار می‌گیرد، احتمال استقرار نهادهای حامی حقوق مالکیت، بیشتر است و خوداجرایی بالاتری نیز دارند. به دیگر سخن، در بستر نظم‌های اجتماعی مبتنی بر کنشگری (بازیگری) گروه‌های اجتماعی است که کنترل زور و رفع تبعیض، به‌گونه‌ای کارآمدتر و کارگرتر ممکن می‌شود و می‌تواند بر قدرت سرکش فرادستان حاکم، مهار بزند.
اصناف در غرب، یکی از این گروه‌های کنشگر بوده‌اند که توانسته‌اند دسترسی به حقوق مالکیت را برای خود به شکلی کارآمد تضمین بکنند و ائتلاف تجار مغربی، یکی از این گروه‌های صنفی است که بر اساس مکانیسم غیررسمی آبروداری، بر معضل کارگزار-کارفرما غلبه کرده‌اند. درواقع، گیلدهای غربی به‌خصوص تجار مغربی دوران میانی، در تضمین حقوق مالکیت اعضا، مکانیسم‌های غیررسمی کارایی را ایجاد کرده‌اند، آیا در تمدن شرقی، در اینجا ایران، نیز چنین مکانیسم‌هایی تعریف یا ابداع شده است؟
صنف یا گلید، سازمان صنفی شهرنشینانی است که در یک حرفه، اشتغال دارند. از حق انحصاری آن حرفه، برخوردارند بودند؛ برای انتخاب اعضا، قوانینی داشتند؛ آموزش حرفه را در صنف انجام می‌دادند؛ مطالبات سیاسی خود را در قالب صنف، مطرح می‌کردند و روابط آنها با حاکمان توسط صنف، تنظیم می‌شد. گیلد تجار مغربی، شبکه تجاری گسترده‌ای از تاجران یهودی ساکن در بغداد بود که در قرن دهم میلادی از بغداد به مصر و مراکش امروزین، مهاجرت کردند. آنها برای اداره تجارت گسترده خود از قسطنطنیه یا سیلیل، نیاز به کارگزارانی داشتند که امور بارگذاری و بارگیری کالا از کشتی، پرداخت عوارض گمرکی، پرداخت صورت‌حساب حمل، ذخیره کالا، انتقال کالا به بازار و تصمیم درباره فروش را به عهده بگیرند. هر تاجر می‌توانست چندین کارگزار داشته باشد. چون کالای تجار مستقر در مصر یا مراکش باید به کشورهای دیگر ارسال می‌شد و تاجر یا باید خودش همراه کالا سفر می‌کرد یا یک کارگزار استخدام می‌کرد. بنابراین معضل تعهد (کژمنشی یا کژگزینی) در روابط تاجر- کارگزار، امکان بروز داشت. به دیگر سخن، فرصت‌طلبی کارگزار در شکل خیانت‌درامانت تاجر، بروز پیدا می‌کرد و چون روابط کارگزاری، قاعده حاکم در میان تجاری مغربی بود، برای غلبه بر آن، یک ائتلاف تشکیل دادند که نهاد اقتصادی مبتنی بر مکانیسم آبروداری، پشتیبان انتظارات کارفرمایان و روابط قراردادی میان کارگزار و تاجر یا کارفرمایش بود.
اونر گریف شرح می‌دهد که در فوستات (قاهره قدیم)، بیش از 1000 قرارداد، نامه تجار و حساب یافت شده است (جنزیا= مکان امانت‌سپاری و سپرده‌گذاری به زبان عبری). تعداد بسیاری از روابط کارگزاری در جنزیا، مبتنی بر قرارداد حقوقی رسمی نبوده است چون عدم تقارن اطلاعات به خاطر فاصله دور و پیچیدگی تجارت، بالا بود و خود تاجر یا دادگاه مستقیم نمی‌توانست چیزی را مشاهده و تأیید کند. چون اسناد و نامه‌ها نیز با فاصله چندماهه به دست تاجران می‌رسید. این مکانیسم، امکان غلبه تاجران بر معضل کارگزار-کارفرما را فراهم می‌کرد:
1) مکانیسم آبروداری حاکم بود و استخدام دوباره کارگزار به رفتار گذشته او مشروط می‌شد. مجازات کارگزار خطاکار به‌صورت دسته‌جمعی اعمال می‌شود و کارگزار مظنون تا زمان جبران زیان، طرد می‌شد.
2) کارگزاران در قبال حفظ موقعیت خود در میان تاجران، از عواید جاری و کوتاه‌مدت، چشم‌پوشی می‌کردند.
در سال 1055، در فوستات معلوم شد که ابون ابن زداکا، کارگزاری که در اورشلیم ساکن بود، پول یکی از تاجران مغربی را دزدید. واکنش تاجران مغربی، توقف روابط تجاری با او بود. او حتی تا سیسیل طرد شد و تنها پس از توافق با تاجر متضرر و جبران خسارت، دوباره استخدام شد.
3) احتمال تبانی کارگزار تاجر الف با تاجر ب یا کارگزار تاجر ب، اندک بود چون تاجر پ نیز می‌توانست تبانی آنها را مشاهده و گزارش کند. ضمن اینکه ارزش انتظاری برای تاجر ب بسیار اندک بود چون مال‌التجاره بسیار کلانی داشت.
در شرق و به‌خصوص در ایران، سابقه اصناف به دوره ساسانی می‌رسد که اموری مانند اوزان و مقیاس، تعیین میزان مالیات و ازاین‌دست در آنها، تنظیم می‌شد. هرچند که مطالعات تاریخی، مدارکی دال بر عضویت اتحادیه‌های صنفی در سازمان‌های فتوت یا مشابه آن و همکاری متقابل بین اتحادیه‌های صنفی را نشان نمی‌دهد اما اصناف از نفوذ سیاسی اندک خود برای اعمال قدرت سیاسی در جنبش‌های اجتماعی، استفاده می‌کردند. افزون بر این، مرام‌نامه‌های صنفی نیز نوعی میثاق بین اعضای صنف در رعایت حقوق مشتریان بوده است. گذشته از این، اصناف در دوران حکومت‌های غارتی، یک جامعه سایه تشکیل داده بودند که نظم اجتماعی را برقرار می‌ساخت.
در هر دو تمدن، استادی در صنف، سرمایه نمادین بوده است و در هر دو تمدن، اصناف به توسعه سرمایه مادی، انسانی و نمادین، کمک کرده‌اند. بااین‌وجود، ارتباطات اندک در جامعه موزاییکی سنتی (به تعبیر آبراهامیان)، امکان تشکیل شبکه‌های قدرتمندی مانند تجار مغربی را سلب می‌کرده است. ضمن اینکه، تجار بزرگ و فرادست با ائتلاف اختصاصی با سران حکومت یا حاکمان محلی، دسترسی به حقوق و امنیت را به‌صورت انحصاری و اختصاصی برای خود می‌خریده‌اند و نوعی دودوزگی به‌جای ائتلاف، نقطه‌ضعف اصناف در تثبیت حقوق مالکیت اعضا بوده است که در تاریخ امروزین نیز رگه‌هایی از آن به چشم می‌خورد.
منبع: اتاق خبر
کلیدواژه: توسعه پایدار برنامه توسعه دسترسی به حقوق حقوق مالکیت
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.otaghnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «اتاق خبر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۲۳۱۱۸۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تمرین نخستین رفتارهای تشکیلاتی و سیاسی در مساجد/مسجد باید جامعه را تربیت کند
به گزارش قدس خراسان، مساجد از صدر اسلام نقش اساسی در پیشبرد اهداف فرهنگی، علمی و سیاسی اسلام داشتند و پایگاهی برای فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی بوده‌اند، این نقش مساجد در پیش از انقلاب نیز رونق خاصی در برخی مساجد شاخص شهر مشهد داشت که در نتیجه این فعالیت‌ها در مساجد انقلاب به بلوغ خود رسیده و در سال ۵۷ به پیروزی رسید.
مساجد پس از انقلاب نیز به روند رو به رشد ادامه دادند اما با افزایش جمعیت و تأسیس بیشتر مساجد در مشهد کم‌کم این فعالیت‌ها در برخی مساجد کمرنگ شده و کارکردهای سیاسی و اجتماعی مساجد به حاشیه رفته است، به گونه‌ای که در برخی مساجد تنها نمازجماعت اقامه می‌شود و هیچ فعالیت دیگری صورت نمی‌گیرد.
برای بررسی علمی و دقیق این موضوع به سراغ هادی وکیلی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد رفتیم تا نظر او را در این باره جویا شویم.
وکیلی اظهار کرد: از زمان تأسیس مسجد در صدر اسلام و در زمان پیامبر اکرم(ص) مسجد یک کاربرد اساسی و بنیادی داشت که مبتنی بر آن تعریف کاربردهای متفاوتی از آن تحت نظارت شارع و رهبر دین به میدان می‌آمد و عمل می‌شد.
استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه کاربرد اصلی مسجد محل عبادت است و مشخصاً کلمه مسجد از سجده و سجود می‌آید به این معنا که مسجد محل نماز خواندن است، گفت: نماز و سجده عالی‌ترین مرتبه نماز است، اما با توجه به اینکه در دین اسلام نماز بسیار توصیه شده و عمود دین خوانده شده است، مسجد به عنوان عالی‌ترین مکان عبادت در نظر گرفته شده، اما قرآن و سیره پیامبر(ص) نمی‌گوید در مسجد فقط نماز بخوان چون عالی‌ترین سطح عبادت است؛ چرا که دیگر مناسک شرعی نیز عبادت است و در مساجد انجام می‌شده و عبادت به معنای اعم در مسجد به عنوان پایگاه اصلی انجام می‌شده است.
توجه به عبادت و مسجد به معنای اعم کلمه در صدر اسلام
وی افزود: برنامه‌های عبادی همچون اعتکاف و پرداخت صدقه و زکات نیز در مسجد انجام می‌شده، این موارد نشان‌دهنده این است که در مسجد عبادات خاص و مناسک شرعی نیز انجام می‌شده، به عنوان مثال در آیه ولایت، امیرالمؤمنین(ع) در حال رکوع نماز زکات داده‌اند، بنابراین مسجد را نباید به یک حکم فقهی و نماز محدود کرد.
وکیلی درباره معنای عبادت در اسلام نیز گفت: عبادت در اسلام یک معنای اعم دارد، همان طور که حضرت محمد(ص) فرموده‌اند: «یک ساعت تفکر از ۷۰سال عبادت بدون تفکر ارزشمندتر است»، امام رضا(ع) نیز در این باره می‌فرمایند: «عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست؛ عبادت واقعی، تفکر در کار خدای جلیل است». با این معنا بقیه عبادات مانند گفت‌وگوهای علمی نیز در مسجد انجام می‌شده است.
این استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مسجد در زمان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) محل تدریس و بحث و گفت‌وگوی علمی بوده و جایگاه فرهنگی و علمی داشته است، عنوان کرد: اکنون نیز برخی مسجد و مجتمع فرهنگی می‌سازند که در واقع همان گستره مفهوم مسجد است؛ چرا که باید در مسجد کار فرهنگی خوب انجام شود همان کارکردی که در صدر اسلام نیز از آن استفاده می‌شده است.
وی ادامه داد: در عرصه سیاسی نیز پیامبر(ص) بسیاری از مشاوره‌های سیاسی و نظامی را در مسجد انجام می‌دادند، همچنین بسیاری از خطبه‌ها درباره امور سیاسی و کشورداری را در مسجد ایراد می‌کردند، بنابراین مسجد محل انجام عبادات به معنای کامل است.
وکیلی با اشاره به سیره پیامبر اسلام(ص) بیان کرد: در سیره پیامبر(ص) به لحاظ گروه‌های اجتماعی انحصاری وجود نداشت و در مسجد مردان و زنان در همه رده‌های سنی، همچنین فقرا و اغنیا می‌توانستند حضور داشته باشند.
استاد تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: اگر امروز بخواهیم الگوی درستی برای تمدن نوین اسلامی از مسجد داشته باشیم و عرضه و احیا کنیم، باید مسجد با تمامی کارکردهایش احیا شود، اگر مسجد را تنها به محلی برای خواندن نماز جماعت تبدیل کنیم، درِ مسجد نیم ساعت پیش از اذان باز شود و یک ساعت پس از اقامه نماز بسته شود و کارکرد دیگری برای این فضای معنوی و الهی تعریف نشود، این کار تناسبی با کارکردهایی که در صدر اسلام و در سیره معصومین(ع) در مسجد انجام می‌شده، ندارد.
وی درباره پیشینه فعالیت‌های مساجد در پیش از انقلاب گفت: در سال‌های ۲۰ تا ۵۷ و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی مسجد محل توجه و بهره‌برداری از ابعاد چندگانه خودش شد، یعنی متدینان و عالمان دینی به این موضوع بیشتر اهمیت دادند که مسجد نباید تنها محل نماز باشد، بلکه باید محلی برای تربیت جامعه و نسل جوان باشد، به همین دلیل در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ در مساجد مهمی در شهر مشهد فعالیت‌های دیگری گزارش و دیده شده، از جمله در مسجد کرامت، مسجد امام حسن مجتبی(ع)، مسجد بناها، مسجد حوض لقمان، مسجد فیل و مسجد صاحب الزمان(عج) کارکردهای چندگانه‌ای همچون کارکردهای اجتماعی، امور خیریه، تربیتی، آموزش قرآن و معارف و کلاس‌های معارف و احکام فقهی انجام می‌شده است.
تمرین نخستین رفتارهای تشکیلاتی و سیاسی در مساجد
وکیلی افزود: در این مساجد فعالیت‌ها و کنش‌های سیاسی نیز به صورت محسوس و نامحسوس در پیش از انقلاب انجام می‌شد، فعالان سیاسی در مساجد مشهد با یکدیگر آشنا می‌شدند و نخستین رفتارهای تشکیلاتی برای حرکت‌های سیاسی را تمرین می‌کردند. همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی، برگزاری کلاس‌های آموزشی و اردو و کوهنوردی از پایگاه‌های مساجد در پیش از انقلاب آغاز شد، به ویژه مساجد کرامت و امام حسن مجتبی(ع) که رهبر معظم انقلاب کلاس‌های آموزشی داشتند، نقش مهمی در آن زمان ایفا کردند و در پس از انقلاب نیز این برنامه‌ها اجرا می‌شد.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: خوشبختانه پس از انقلاب نیز مساجد با همین کارکرد جلو آمدند اما متأسفانه در برخی از مساجد این کارکردها مورد توجه قرار نمی‌گیرد؛ چرا که اکنون فعالیت برخی مساجد مشهد به همان ساعات نماز جماعت محدود شده و این مکان بزرگ با سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی و هزینه‌هایی که برای ساخت آنها صرف شده است، گاهی اوقات صبح تا ظهر یا بعد از ظهر و شب‌ها تنها به مجلس ترحیم اختصاص پیدا می‌کند، در حالی که برخی مساجد دیگر جلسات بصیرتی، دوره‌های تربیتی و کلاس‌های درسی برای همه گروه‌های سنی و جنسی برگزار می‌کنند.
وی با بیان اینکه باید کاری کنیم سه مکان مهم مسجد، مدرسه و خانه به هم پیوند بخورند و دارای کارکردهای مشترک باشند، گفت: بخشی از کارکردهای مدرسه را باید مسجد بر عهده بگیرد و برعکس برخی کارکردهای مسجد مانند اقامه نماز جماعت را مدرسه اجرا کند، خانواده نیز باید به گونه‌ای با مسجد و مدرسه در ارتباط باشد تا این سه مکان مکمل یکدیگر باشند، اگر بتوانیم این‌ها را به درستی با یکدیگر مرتبط کنیم و خانواده‌ها کودکانشان را درون این مثلث تربیت کنند، نتایج خوب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حاصل می‌شود.
خبرنگار: فریده خسروی
دومین جلسه رسیدگی به اتهامات تتلو برگزار شد