به نقل از «ایرنا»

حق طلبی و خردگرایی؛ زبان گویای شاهنامه فردوسی

تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۲۹۸۱۷۰

حکیم ابوالقاسم فردوسی بزرگترین شاعر دوره سامانی و غزنوی است که با شعرهای حماسی و جاودانه خویش اثر ارزشمند شاهنامه را از خویش به یادگار گذاشت.

ابوالقاسم حسن بن علی توسی در 329 هجری در طابران توس چشم به جهان گشود. او از همان دوره کودکی به خواندن داستان های کهن علاقه داشت و همین امر این شاعر بزرگ را بر آن داشت تا برای سرودن شاهکار بزرگ حماسی ایرانی چون شاهنامه، سال ها عمر ارزشمند خویش را صرف تنظیم و تصنیف این اثر ادبی کند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

دقیقی توسی نخستین شاعری بود که پیش از فردوسی شاهنامه منثور ابومنصوری را به صورت نظم درآورد اما او پس از سرایش یک هزار بیت از شاهنامه در 40 سالگی درگذشت و پس از آن دوستان فردوسی به دلیل آگاه بودن از توانایی شاعرانه وی، او را برای ادامه کار دقیقی توسی تشویق کردند.

بنابراین وی 30 سال از زندگی خویش را در راه تدوین شاهنامه سپری کرد و پس از مدتی گرفتار فقر و تهیدستی شد. به این دلیل برای رهایی از این شرایط تصمیم گرفت تا اثر خود را به نام پادشاهی بزرگ کند و به گمان اینکه سلطان محمود غزنوی چنان که باید قدر او را خواهد دانست، شاهنامه را به نام وی کرد و به غزنین رفت اما بدگویی حسودان مانع توجه سلطان محمود به فردوسی شد و این شاعر با بی اعتنایی به دیار خویش بازگشت و با خاطری آزرده شاهکار حماسی ایران زمین را به پایان برد.

سرانجام فردوسی توسی پس از سال ها سرودن ابیاتی حماسی و خلق اثری ماندگار در 411 هجری در 82 سالگی در زادگاه خود درگذشت. البته در تاریخ چنان روایت شده است که سلطان محمود پیش از درگذشت فردوسی با خواندن شاهنامه وی از رفتار خویش پشیمان شد و برای جبران آن دستور داد تا هدیه هایی را به توس بفرستند اما زمانی که هدیه سلطان را از غزنین به دیار او می آوردند، پیکر این شاعر حماسی را به بیرون از طابران منتقل می کردند.

شاهنامه در واقع سند گویای شکوه فرهنگ و تمدن ایران زمین و گنجینه ای از واژه های ادبیات فارسی محسوب می شود که در آن پهلوانی ها، عواطف و احساسات مختلف مردم یک روزگار شرح داده و از نمادهای میهن دوستی، فداکاری و جنگ استفاده شده است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی با «عبدالحسین فرزاد» استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی به گفت وگو پرداخته است.

عبدالحسین فرزاد با بیان اینکه در بسیاری از دوره هایی که جامعه دچار بحران های مختلف شده، ادبیات و هنر در مدیریت این بحران ها بسیار نقش موثری داشته است، گفت: در حقیقت شاعران، نویسندگان و دیگر اهالی هنر به عنوان ارتشی نیرومند برای مهار بحران ها اقدام می کردند. در این ارتش به جای تیر، تفتگ، توپ و تانک؛ از سلاح قلم و به جای گلوله؛ واژه ها و عبارت ها استفاده می شد و اینگونه جامعه آن بحران را با کم ترین تلفات از سر می گذراند اما چنانچه در جامعه ای اندیشمندان و افراد اهل قلم ضعیف و غیر متعهد باشند، بحران های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی؛ امنیت و آرامش آن جامعه را از میان خواهند برد. در این میان اگر به روزگار فردوسی توسی توجه شود، غلبه غیرایرانیان برکشور بسیار بود و اینگونه برخی از شاعران ایرانی به تاثیرپذیری از قرآن کریم و شخصیت و زندگی اهل بیت(ع) و رسول اکرم(ص) در شعرهای خود پرداختند.

این استاد زبان و ادبیات فارسی با اشاره به اینکه در روزگار فردوسی پادشاهان غیرایرانی بر سرنوشت مردم سلطه یافته بودند، تصریح کرد: دوره این شاعر همزمان با دشمنی های بی امان پادشاهانی چون محمود غزنوی و ... با ایرانیان بود. بنابراین فردوسی با درک این بحران هویتی برای مدیریت آن و حفظ فرهنگ برجسته ایرانی به سرودن شاهنامه همت گماشت. این عمل فردوسی از روی تعصب، دشمنی و جهل نبود بلکه این شاعر بسیار هوشمندانه کوشید تا مردم زمانه خود را از نوعی سوء تفاهم ساختگی، نجات دهد. بنابراین در آغاز شاهنامه به مخاطبان خاطر نشان کرد که بنیان کتاب وی بر خرد و دین است و با کوشش های بسیار توانست این 2 واژه را تعریف کند. فردوسی با تأسی از قرآن کریم، نادانی را جرم اعلام کرد و خرد ورزی و دانش اندوزی را از واجبات دین برشمرد. به همین دلیل است که در تمامی داستان های شاهنامه همواره خرد و دانش حتی از زبان دشمنان نیز به عنوان شخصیت های این داستان ها، ستوده می شود. همچنین این شاعر، جنگ و خونریزی را ناپسند می دانست. در حقیقت فردوسی، ماهیت اصلی و عمیق ساختاری فرهنگ خردگرای ایرانی را در شاهنامه به همگان نشان داد. بنابراین نخستین واژه ای که او پس از نام خداوند به کار برده، واژه خرد است که می توان این امر را در بیت هایی چون «خرد بهتر از هرچه ایزد بداد/ ستایش خرد را بِه از راه داد/خرد رهنمای و خرد دلگشای/ خرد دست گیرد به هردو سرای/ازو شادمانی و زویت غمست/وزویت فزونی و زویت کمست/کسی کو خرد را ندارد زپیش/دلش گردد از کرده ی خویش ریش» مشاهده کرد.

وی شاهنامه را حماسه‌ ای منظوم که دربرگیرنده نزدیک به 60 هزار بیت و از بزرگ‌ ترین و برجسته‌ ترین سروده‌های حماسی جهان دانست و عنوان کرد: حماسه به رشته داستان ‌های پهلوانی و رزمی گفته می ‌شود. درون ‌مایه این شاهکار ادبی، اسطوره ‌ها، افسانه ‌ها و تاریخ ایران از آغاز تا حمله اعراب به ایران در سده هفتم به شمار می رود که شامل چهار دوران پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان می شود و در سه بخش اسطوره ‌ای، پهلوانی و تاریخی است و از نبرد پهلوانان ایرانی چون گیو، رستم، سهراب، گردآفرید و پهلوانان دیگر یاد می شود.

عبدالحسین فرزاد درباره ویژگی های این اثر حماسی بیان داشت: فردوسی در شاهنامه انسانی را معرفی می کند که دارای 2 ویژگی خرد و دین است و این مهم او را متمایز می کند. این شاعر همواره دین و دانش را درکنار هم قرار می داد زیرا براین باور بود که دانش بدون دین و دین بدون دانش، امکان پذیر نیست و عنوان می کند دانشمندی که به گرامیداشت کرامت انسانی، از راه دین و معرفت عرفانی دست نیافته است، دانش چنین دانشمندانی علیه بشریت به کار گرفته خواهد شد و این امر را می توان در آیه پنج سوره جمعه مشاهده کرد که خداوند می فرماید:«کسانی‌ که مکلّف به تورات شدند، ولی حق آن را ادا نکردند، مانند الاغی هستند که کتاب ‌هایی حمل می ‌کند، (ولی چیزی از آن نمی‌فهمد.) گروهی که آیات خدا را انکار کردند، مَثَل بدی دارند و خداوند قوم ستمگر را هدایت نمی ‌کند.» این امر در زمینه دینِ بدون دانش هم صدق می کند مبنی بر اینکه دینداری که از دانش تجربی و معرفت عرفانی و فلسفه بی خبر است دین آن فرد با تعصب ها و خرافه هایی فراوان همراه می شود و چه بسیار هستند از دانشمندانی بی معرفت که برای بشریت خطرناک محسوب می شوند. بنابراین دین و دانش، 2 یار جدانشدنی در شاهنامه فردوسی هستند.

این استاد زبان و ادبیات فارسی در ادامه افزود: تمامی جنگ ها را نادانان و متعصبان انجام می دهند. در واقع جنگی را که فردوسی واجب می داند جنگ داد و عدالت علیه ظلم و بیداد است و جنگ های دیگر را به هیچ عنوان نمی پذیرد. به یقین این شاعر با سلاح نیرومند شاهنامه، علیه ظلمی به مبارزه می پردازد که از طرف محمد غزنوی و شاعر غیر ایرانی دیگر بر فرهنگ والای ایرانیان روا داشته شده بود. او در شاهنامه از صلح و آشتی سخن به میان آورده است و جنگ و جنگ طلبان را نکوهش می کند. در داستان کیخسرو و افراسیاب بارها جنگ افروزی را از زبان قهرمانان شاهنامه، زشت می شمارد و آن را امری ناپسند می داند که نمونه آن را می توان در بیت های زیر مشاهده کرد:«چنین گفت کیخسرو هوشمند/که هرچیزکآن نیست مارا پسند/نیاریم کس را همان بد به روی/وگر چند باشد جگر کینه جوی../زدل ها همه کینه بیرون کنید/به مهر اندرین کشور افسون کنید/بکوشید و خوبی به کار آورید/چودیدند سرما بهار آورید/زخون ریختن دل بباید کشید/سربیگناهان نباید برید/نه مردی بود خیره آشوفتن/به زیراندرآوردن و کوفتن/نیاید جهان آفرین را پسند/که جویند بر بیگناهان گزند/همه زآشتی کام مردم رواست/که نابود باد آنکه او جنگ خواست»

وی در پایان شاهنامه فردوسی را تاریخ خردگرایی، معنویت، معرفت و نماد تمدن کهن انسان ایرانی عنوان کرد و گفت: این شاعر در این اثر از فارسی سره و تهی از واژه های بیگانه سود جسته است تا این نکته را به فارسی زبانان القا کند که حقیقت و عدل و داد به هر زبان که گفته شود، آن زبان مقدس خواهد بود همچون عرفان ایرانی که همواره انسان را به عدل و داد فرامی خواند و تمامی دل ها را با نور حقیقت، پاک و روشن می سازد.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار:فاطمه مهدوی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9128**2002**9131

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۲۹۸۱۷۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

شاعر نیشابوری برگزیده ششمین کنگره ملی شعر خلیج فارس

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خراسان رضوی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی نیشابور گفت: این کنگره با موضوع شعر فارسی و در بخش اصلی خلیج همیشه فارس، بخش ویژه بانوان و مادران سرافراز خلیج فارس و بخش آزاد برگزار شد.

علیرضا سیدآبادی افزود: خلق آثار بدیع و ماندگار در موضوعات ملی و عقیدتی، بزرگداشت یاد و نام خلیج همیشه فارس، بیان قدر و منزلت بانوان و مادران پاکدامن مناطق خلیج فارس و تبیین مسئله هویتی خلیج فارس برای ایران اسلامی اهداف این کنگره بود.

 وی تصریح کرد: آیین پایانی ششمین کنگر ه ملی شعر خلیج فارس با حضور جمعی از شاعران سراسر کشور و مسئولان استانی در شهرستان هندیجان، اسکله بحرکان، در خلیج فارس برگزار شد.