کابینه دولت ها بر اساس اندیشه و با پشتوانه فکری شکل نمی‌گیرند

استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی در نشست بررسی کابینه دوازدهم با بیان اینکه کابینه دولت ها با پشتوانه فکری شکل نمی گیرند، گفت: تحقق دموکراسی، بیشتر وابسته به نهادهای غیرقدرت است تا قدرت.

به گزارش خبرنگار بی‌باک، به همت موسسه فرهنگی اجتماعی حرکت رشد و اعتدال (حرا) نشست بررسی کابینه دوازدهم با حضور دکتر شهرام محمدنژاد، دبیر کل مؤسسه حرا، دکتر قاسم پورحسن، استاد دانشگاه علامه طباطبایی و عضو شورای مرکزی موسسه حرا، دکتر امیر دبیری مهر، مدرس و پژوهشگر علوم سیاسی واز اعضای شورای جوانان موسسه حرا ، ۱۹ اردیبهشت ماه در دفتر حرا برگزار شد که در ادامه گزارشی از این نشست در پی می آید:

در ابتدای این نشست محمدنژاد، طی سخنانی گفت:در این جلسه می خواهیم صحبت هایی در باب انتخاب کابینه انجام دهیم و بتوانیم در این حوزه هم نقش سازنده فکری داشته باشیم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

قاسم پورحسن دراین نشست گفت: فکر می کنم سه نکته مهم را در نشست امروز می توان مورد توجه قرار داد: نکته اول این است که ما پیش از شکل گیری کابینه یا دولت، نهادها، موسسات، دانشگاه ها و نخبگانی را نداریم که نشست های اندیشه ای و علمی در نقد کارنامه دولت قبل تشکیل دهند و دیدگاهی ارائه کنند که بسان دستورالعملی برای کار در دولت آینده باشد. در بسیاری از کشورها پیش از شکل گیری دولت یا کابینه، نهادهای مدنی، موسسات و دانشگاه ها دیدگاه های مختلفی را در موافقت یا مخالفت با وزیری که احتمال می رود روی کار بیاید، ابراز می کنند. این نکته مهمی است که در جامعه ما متاسفانه احزاب سیاسی، آن هم از باب معرفی دوستان و همکاران خودشان به عنوان وزرا و مسئول در این زمینه پیشگام شده اند. ما نهاد یا موسسه علمی ای نداریم که از دولت طلب کنند که برنامه های بنیادین را مورد توجه قرار دهند و بر اساس آن کابینه را انتخاب کنند. این ایراد اول جامعه ماست که هنوز این وضعیت در آن شکل نگرفته است.

وی افزود: فعالیت و همیت مؤسسه حرا می تواند از این حیث یک اقدامی خوبی باشد به اینکه نهادهای مدنی اساسی، دانشگاهی و نخبگان مشارکت کنند تا کابینه منطبق بر نیازهای چهار سال آینده کشور باشد. نکته دوم این است که چرا تاکنون نخبگان و نهادهای مدنی ما نقش پیشرویی در شکل گیری دولت ها و کابینه ها نداشته اند؟ چرا بعد از انتخابات تقریبا رئیس جمهور همه کاره است به همراه مشورت های غیر علمی و درون حزبی با احزاب؟ یعنی اینکه الان اگر مثلا ما بخواهیم در مورد وزارت علوم بگوییم که چه کسانی سهیم هستند، چرا اساتید و دانشگاهیان سهیم نیستند؟

وی با انتقاد از اینکه چرا دانشجویان مثلا در جلسه ای بیان نمی کنند که اینها، ویژگی های وزیر علوم مطلوب است؟اظهارداشت: تصور من این است که این گام های نخستین است. این گام های نخستین می تواند کمک کند در اینکه دولت های آینده دولت های مقتدری باشند و مبتنی بر اندیشه های علمی و رهیافت های اندیشه ای باشند و در چارچوب موازینی که بر اساس اسناد تدوین می شود، دست به گزینش و انتخاب بزنند. نگاه های محدود حزبی و درون حزبی را کاملا کنار بگذارند و فقط بر اساس کارآمدی فرد برای تحقق آن اسناد و اهداف معرفی بشوند. این نشست می تواند گام اولیه ای باشد. می توان اساتید دیگری را هم به این نشست ها دعوت کرد تا وزارتخانه های مهم را مورد نقد و بررسی قرار دهند.

تحقق دموکراسی،وابسته به نهادهای غیرقدرت است

این استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: نکته سوم این است که اساسا تحقق دموکراسی، بیشتر وابسته به نهادهای غیرقدرت است تا قدرت.کسانی که در رأس قدرت هستند توان اندیشیدن ندارند. به این دلیل که یک اصل بنیادین وجود دارد که فکر می کنم از زمان ارسطو تا کنون هست: پشتوانه فکری و اندیشه ای برای عمل، حوزه نظر است، یعنی اگر ما تقسیم کنیم که دو نیرو وجود دارد: نیروی آمله و نیروی عمّاله یعنی نیروی فکر و اجرا، خب نیروی فکر است که در اجرا باید ابتدا تزریق جدی داشته باشد و بر اساس آن دست به عمل زد. در جامعه ما کابینه هیچ گاه بر اساس اندیشه و پشتوانه فکری جامعه به وجود نیامده است، یعنی این مهم است که تمامی برنامه ریزی های استراتژیک جلوی چشم قرار گیرد و متفکران روی آن بحث کنند و بر آن اساس اقدامات صورت گیرد. این نگاه پیشرو است، یعنی نگاهی که می گوید آموزش و پرورش ما باید در برنامه ریزی بیست ساله به اینجا برسد و بر این اساس معلوم است که چه کسانی می توانند متولی این حوزه شوند. به هر حال تلقی من این است که ما فکر می‌کنیم که دموکراسی یعنی کسب قدرت. در حالی که دموکراسی به مثابه رویکردی است که برآمده از خرد جمعی است و باید از حیث اندیشه هم منبعث از عقل جمعی جامعه باشد از جمله در مورد شکل گیری کابینه.

در ادامه این نشستT امیر دبیری مهرگفت: من فکر می کنم برای آنکه بحثمان مفید و جذاب باشد، باید نگاه دیگر و متفاوتی به بحث داشته باشیم. نمی خواهیم بحث هایی در چارچوب قانون اساسی و رویه های گذشته کشور داشته باشیم. این مربوط به مجریان تشکیل کابینه یعنی شخص رئیس جمهور است. بحث ما قدری فراتر از این مسائل است. همین طور که اصل برگزاری این جلسه هم فراتر از رویه های مرسوم است. همین طور که آقای دکتر پورحسن هم گفتند به نظرم سنت حسنه ای است که در حرا گذاشته می شود و حتما ادامه پیدا می کند و می تواند الگویی باشد برای دیگر نهادهای مردم نهاد، انجمن ها و تشکل های دیگری که به این بحث مهم و سرنوشت ساز کشور ورود کنند.

تشکیل کابینه باید به دموکراسی و مبانی دموکراسی ملتزم باشد

وی افزود: نقطه آغاز این بحث این است که همان طور که رئیس جمهور در ایران برآمده از یک مردم سالاری و دموکراسی است، جا دارد که کابینه هم برآمده از یک فرآیند مردم سالار و دموکراتیک باشد.یعنی اگر بخواهیم قدری نگاه فلسفه حقوق داشته باشیم، نمی تواند رئیس جمهور دموکراتیک انتخاب شود ولی فرآیند دموکراتیک بعد از رئیس جمهور متوقف شود. این با ذات و جوهره ریاست جمهوری در ادبیات سیاسی سازگار نیست. رئیس جمهور، رئیسی برای جمهور نیست بلکه از طرف جمهور، ریاست می کند. این دو با هم بسیار فرق می کنند. گام اولی که رئیس جمهور بعد از انتخاب شدن دارد، تشکیل کابینه است. پس باید تشکیل کابینه هم به دموکراسی و مبانی دموکراسی ملتزم باشدوگرنه همان ایرادهایی که به دموکراسی همه جای دنیا می‌گیرند، همین جا وارد می شود که یک فردی مثلا رای مردم را گرفت و الان دیگر به دنبال کار خودش است!. نه، این طور نیست؛ باید پایبند باشد. در تشکیل کابینه هم همین طور.

دبیری مهر در ادامه سخنانش تصریح کرد: در این باره چند موضوع را می توانیم عنوان کنیم. باید انتخاب وزرا و تشکیل کابینه در یک فضای تبادل نظر شیشه ای و شفاف، و با مشارکت و اظهار نظر نخبگان باشد و این لازمه ادامه دموکراتیک ریاست جمهوری است، یعنی کابینه نباید در اتاق های بسته و جعبه های بسته جناح خاصی شکل گیرد و بعد مثل صندوق اسرار در روز معرفی به مجلس ارائه شود. این را از این باب می گویم که در سنوات گذشته شاهد هستیم که گاه نمایندگان مجلس هم از معرفی وزرا دچار شگفتی می شدند!، یعنی مثلا کمیسیون مربوطه مجلس هم تا لحظه آخر نمی دانست که فلان اسم عوض شد و کس دیگری به جایش معرفی شد. این زیبنده سیستم دموکراتیک نیست. حالا مجلس که جای خود دارد و جا دارد که با ساز و کارهای جدی از تمام توان و قدرتش برای این شفاف سازی در تشکیل کابینه استفاده کند. اما غیر از مجلس، سایر نهادهای مردم نهاد نظیر مطبوعات، انجمن ها و تشکل ها هم باید در فرآیند انتخابات حضور فعال داشته باشند و به نظرم اصلا قبل از اینکه وزیری معرفی شود به کابینه، نامزدهای معرفی شده از جانب رئیس جمهور را به نقد بگذارند. اگر همچنین رویه سیاسی در کشور شکل گیرد، تماما خیر و برکت و فایده است. هیچ ضرری در آن نیست. مثلا اگر تیمی بیاید و بگوید که ما این افراد را برای کابینه پیشنهاد کردیم، عملا یک کادرسازی برای کشور انجام می دهد. یعنی نشان می دهیم که برای هر وزارتخانه چندین آدم توانمند داریم. آیا این برای کشوری که در آستانه بحران قحط الرجال است فایده کمی است؟! اتفاق بعدی ای که می افتد این است که فرصتی هست که واقعا نقاط ضعف و قوت این نامزدهای بالقوه وزارتخانه ها توسط نخبگان مطرح شود. امروز در فضای رسانه ای دیگر نمی توان چیزی را پنهان کرد. چرا باید کشور را از همچنین ظرفیتها و ایده پردازی هایی محروم کرد؟ باید از این نظرات استفاده شود زیرا همه چیز را همه کس دانند.

این محقق و پژوهشگر سیاسی تأکید کرد: نکته مهمتر اینکه افرادی که به عنوان نامزد انتخاب می شوند، اینها هم به بحث و بررسی پیرامون هم می پردازند و یک پویایی، نشاط و سر زندگی در فضای سیاسی کشور بوجود می آید مانند دوره انتخابات. هر چند در کشور ما تاکنون همچنین تجربه ای نداشتیم، اما همه چیز را هم که همیشه نداشتیم و خیلی از افتخارات ما فاقد تجربه قبلی بوده است. این می تواند چشم انداز جدیدی باشد به مساله انتخاب کابینه که رونقی هم به فضای سیاسی کشور بدهد.

دکتر محمد نژاد هم طی سخنانی گفت: من فکر می کنم با توجه به شرایطی که در کشور ما حاکم است، شخصیت های مدیریتی خوبی در کشور داریم. شاید نهادهای حزبی چندانی نداشته باشیم، اما نهادهای فکری – اجرایی که قدرتمند هم هستند نظیر نهاد رهبری، ائمه جمعه و جماعات، صدا و سیما، دانشگاه ها، بسیج، سپاه و ... می توانند در این زمینه کمک کنند. نه اینکه ضرورتا رئیس جمهور مجبور باشد که از این بین افرادی را انتخاب کند، اما واقع مطلب این است که اینها می توانند کمک بزرگی در مسائل مختلف از جمله تعیین کابینه انجام دهند. فکر می‌کنم یکی از ائمه جمعه یا جماعات چندی پیش می گفتند که هیچ نظام و حکومتی مثل حکومت شیعه جمهوری اسلامی این چنین دسترسی به افکار عمومی ندارد. به نظرم خوب بود که از تمام نخبگان، اندیشمندان و سایر نهادها هم در این انتخاب کابینه استفاده می شد. همان طور که آقای دکتر دبیری مهر فرمودند به نظر در یک اتاق بسته نشستن و تصمیم گرفتن نمی تواند ما را به سمت اهداف و آرمان هایمان سوق دهد، چون قدرت جاذبه هایی دارد و این جاذبه های قدرت افراد مختلفی را با امکانات و تفکرات مختلف به صحنه می آورد. امیدوارم در چنین جلسه هایی بتوانیم این نکات را بررسی کنیم و به گوش دولت مردانمان برسانیم، زیرا چهار سال بعد، سالهای بسیار مهمی است. ما از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... در شرایط بسیار حساسی هستیم.

پورحسن در بخش دیگری از سخنانش گفت:از زمان مشروطه تاکنون که ما با نوعی جمهوریت مواجه هستیم.شکل گیری دولتها عمدا بر اساس توصیه بوده است تا روندی علمی. توصیه ها هم بیشتر بر اساس سلایق شخصی بوده تا منافع و مصالح جمعی. به همین دلیل عمدتا در ایران، جامعه اپوزیسیون و منتقد دولتها بوده است. در حالی که در جامعه ما مردم مدافع رئیس جمهور در دوره کنونی هستند، ولی نسبت به عملکرد وزرا و دولتها اپوزسیون هستند. علت آن هم برمی گردد به همین که روندی علمی در شکل گیری دولت و وزرا شکل نمی گیرد. مثلا برای تشکیل دولت، ما به ندرت ائتلافی از مجمع نخبگان و اندیشمندان در ایران صورت می دادیم که عمدتا تشکیل این ائتلاف ها هم در زمان های بحرانی بود نه در زمان طبیعی. شکل گیری دولت ها بر اساس حضور نخبگان و بهره مندی ازاندیشه نخبگان نبود. این مساله مهمی است که ما در ایران داریم به دوران بلوغ دموکراسی تا حدی نزدیک می شویم و باید رویه شکل گیری دولت را عوض کنیم.

چرا دولتها در ایران همواره به منظور حذف رقیبان ظهور کرده اند؟

وی افزود: مساله دوم این است که چرا دولتها در ایران همواره به منظور حذف رقیبان ظهور کرده اند؟ شاید عمده دولتها در ایران برای حذف رقیبان بوده اند، یعنی اگر حتی یک رقیب و منتقدی در دوران قبل برخوردار از اندیشهدرست بود، حتما در دوران بعد حذف خواهد شد. این یک روند نادرست است که دارد ادامه پیدا می کند. من فکر می کنم که ما باید به جای نظریه حذف، از نظریه مشارکت استفاده نماییم. نظریهمشارکت به منافع و ذوق شخصی یا جناحی نیست، بلکه بر اساس توانمندی، کارآمدی و واجد بودن یک اندیشه است. تلقی من این است که ما هنوز در شکل گیری دولت در نظریه حذف رقیبان به سر می بریم نه نظریه مشارکت. نظریه مشارکت بر استفاده از تمامی ظرفیت ها و دیدگاه ها تاکید دارد.

این محقق و استاد فلسفه تصریح کرد: مساله سوم این است که وقتی می گوییم دموکراسی، یعنی آزادی و مشارکت فراگیر و بهره مندی از تمامی ظرفیت ها. باید وزرای پیشنهادی قبل از آنکه به طور رسمی به مجلس معرفی شوند، در رسانه ها و مطبوعات مطرح شوند. پس از آن متفکران و اندیشمندان آنها را نقد کنند و وزرا از خود دفاع کنند. دقیقا مثل رئیس جمهور که در فرآیندی کاملا دموکراتیک از عملکرد خود دفاع می کند. من معتقد نیستم که وضع کنونی ما یعنی معرفی وزرا به مجلس و نگاه مجلس بهترین راه است. برای آنکه در مجلس هم متاسفانه با منافع ذوقی، شخصی و احزاب مواجه هستیم، یعنی این گونه نیست که نماینده مجلس حتی در کمیسیون متخصص ترین فرد برای انتخاب مثلا وزیر صنعت یا علوم باشد. وقتی که می خواهند وزیر علوم، وزیر ارشاد، وزیر صنعت یا وزیر بهداشت معرفی کنند، باید ما با انبوهی از نخبگان، متفکران و متخصصان مواجه شویم تا دیدگاه های خودشان را عرضه بکنند. اینها نکات کلیدی است که به نظرم می تواند ناکارآمدی دولت را کم بکند و دولت را کارآمدتر کند. ما می توانیم به صورت جزئی برای هر وزارتخانه این مباحث را ذکر کنیم. این شش مساله ای که بیان شد به همراه مطالب آقای دکتر دبیری مهر و آقای دکتر محمدنژاد می تواند در کارآمدی دولت به معنای فرآیند محوری نه شخص محوری کمک کند. وقتی که انتخاب کابینه شخص محور نباشد، وزیر هم نمی تواند بر اساس ذوق و سلیقه شخصی هر فردی را بگذارد. او باید بر اساس پاسخگویی به بنیادهای فنی، تخصصی و علمی وزارتخانه ای را اداره نماید، لذا این تدبیر می شود تدبیر علمی نه تدبیر شخصی.

می توانیم کابینه ائتلافی و اجماعی داشته باشیم

دبیری مهر در ادامه سخنانش گفت: پیشنهاد من این است که یک مقدار عملیاتی تر وارد بحث شویم و ببینیم که چه نکاتی را می توان در این خصوص مطرح کرد. ما می توانیم با یک دوگانه سازی و تکنیک برچسب زنی از وضعیت های دوگانه کابینه صحبت کنیم. این برچسب زنی مبتنی بر تجارب گذشته است و ذهنیت محض نیست. یعنی اینطور نیست که ما فقط با ذهنیتی تصویرسازی کنیم. این ذهنیت مبتنی بر عینیت و تجارب گذشته است. ما می توانیم کابینه کار و یا کابینه شعار داشته باشیم. در گذشته، هم اولی را داشتیم و هم دومی را. ما می توانیم کابینه ائتلافی و اجماعی داشته باشیم و یا کابینه ما جناحی باشد. تعبیر مثبتی که برای کابینه جناحی به کار می برند، کابینه یکدست است! ما می توانیم کابینه جوان داشته باشیم و یا کابینه باتجربه داشته باشیم. ما می توانیم کابینه مکمل هم داشته باشیم و یا کابینه مستقل از هم داشته باشیم. یعنی می توانیم کابینه ای داشته باشیم که هرکدام ژنرالی باشند و به صورت مستقل کار کنند و یا یک کابینه داشته باشیم که مثل یک تیم مکمل یکدیگر باشند. ما می توانیم یک کابینه برنامه داشته باشیم و یک کابینه روزمره. با این پنج دسته بندی می توانیم خیلی بحث کنیم. من فکر می کنم که اگر کابینه دوازدهم بخواهد کابینه کار باشد، کابینه اجماعی باشد، کابینه جوان باشد، کابینه مکمل و کابینه برنامه باشد.

کابینه دولت یازدهم، کابینه کار نبود

وی با تأکید بر اینکه کابینه باید تغییرات اساسی کند، افزود: یعنی از نظر عددی باید حدود پانزده وزیر عوض شوند نه ۱۰ وزیر. یعنی بالغ بر سه چهارم وزرا بایستی تغییر کنند. به این دلیل که اگر بخواهیم کابینه قبل را نقد کنیم، ضمن تشکر از همه زحماتی که از سوی کل دولت، تک تک اعضای کابینه، آقای رئیس جمهور و آقای معاون اول کشیده شده، اما باید گفت که این کابینه، چندان کابینه کار نبود. مسائل جناحی در آن قوی بود. حرکت های غیر مکمل در آن زیاد بود. ما خیلی شاهد برنامه های منسجم و قابل پیگیری در این کابینه نبودیم. ببینید، یکی از اشکالات جدی ای که در کابینهیازدهم وجود داشت، این بود که بلوک های مکمل موفق در کابینه وجود نداشت. سه تا از آنها را مثال می زنم. مهمترین مسائل کشور ما مسائلی نظیر اشتغال، اقتصاد و تولید است. اما ما شاهد کابینه یکدست در حوزه اقتصاد نبودیم. افرادی نظیر وزیر اقتصاد و دارایی، رئیس کل بانک مرکزی، مشاورین اقتصادی رییس جمهور، دفتر آقای رییس جمهور و رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی دست کم ژنرال های اقتصاد کشور هستند و شاکله اقتصاد کشور دست این افراد است. شما می بینید که اینها از یک مکتب اقتصادی مشخصی تبعیت نمی کنند و از آن بدتر، اساسا صاحب مکتب خاصی نیستند، البته برخی از مشاورین اقتصادی آقای رییس جمهور وابستگی به مکتب اقتصاد آزاد دارند. این شکاف ها و اختلاف نظرها در کابینه، حتی اگر بروز و ظهور پیدا نکند، در عمل برای کشور مشکل ایجاد می کند. خوب است که اصلا چنین اختلافاتی در تیم اقتصادی دولت نباشد، چون این اختلافات مثل یک زاویه ای می ماند که هر چه در جامعه می آید، عمیق تر می شود. طبیعتا دولت باید در کابینه بعدی در حوزه اقتصاد، تکلیف خود را بر اساس نیازهای جامعه و مطالبات مردم روشن کند.

وی با تأکید بر اینکه امروز اشتغال، بدون تردید مساله اول کشور است، تصریح کرد: همه کابینه باید مکمل یکدیگر باشند برای تولید یک ملیون شغل در سال. این باید برنامه و پرچم دولت شود. پس اگر یک فردی دارای سابقه، دانش، وجاهت و تعهد است اما به دلایل متعددی مثلا چندانقائل به اشتغال به عنوان شعار اول دولت نیست، مثلا به یک تئوری هایی معتقد است که اشتغال باید رها شود تا خودش ایجاد گردد یا مثلا دولت نباید خودش را درگیر کند و بازار بر اساس عرضه و تقاضا و مکانیزم های پنهانش، خودش شغل ایجاد کند، نباید دولت به دولت مداخله گر تبدیل شود، چنین فردی قطعا نباید در تیم اقتصادی دولت دوازدهم باشد. چه در مقام مشاور و چه در مقام وزیر اقتصاد و دیگر مسئولیت ها. اینها بحث های کلیدی است، یعنی تمام افرادی که می خواهند بلوک اقتصادی دولت را بسازند، برای ایجاد یک ملیون شغل در سال بایستی قلبا ایمان و عقلا ایده داشته باشند.

دبیری مهر با اشاره به اینکه حوزه مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، حوزه فرهنگ است، گفت: حوزه آموزش و فرهنگ به شکل کلان. ما در این مساله هم باز می بینیم که در دولت گذشته همگرایی جدی بین اعضای دولت وجود ندارد. شما نگاه کنید، وزیر آموزش عالی ما یک پزشک است. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ما، یک مقام امنیتی است. وزیر