روایت پنج حقوقدان مشهور از دکتر کاتوزیان
تاریخ انتشار: ۱۲ شهریور ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۶۰۷۱۱۴
پنج تن از حقوقدانان مشهور، جنبههای مختلف شخصیتی مرحوم دکتر امیرناصر کاتوزیان را روایت کردند.
«داتیکان» نوشت: ۱۱ شهریور امسال، سومین سالگرد استاد فقید دانشگاه تهران، دکتر امیرناصر کاتوزیان بود. در مورد کاتوزیان سخنهای زیادی گفته شده و بعضا وی را با القابی همچون «پدر علم حقوق» خطاب قرار میدهند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
نعمت احمدی
* شما مهمترین ویژگیهای دکتر کاتوزیان را در چه میدانید؟
شاید من در میان دانشجویان دکتر کاتوزیان، بیشترین واحد را با ایشان گذرانده باشم. علاوه بر مقدمه علم حقوق و فلسفه علم حقوق، من تمامی دروس مدنی را نیز با ایشان سپری کردم. هرچند دکتر کاتوزیان بیان خوبی نداشت ولی کلاسهای درس ایشان بسیار جذاب بود. کلاسهای درس ایشان بسیار آکادمیک و منظم بود. برای کلاس درس ایشان باید همواره با مطالعه وارد کلاس میشدیم و اگر اینچنین بود، میتوانستیم استفاده دوچندانی از کلاس در ایشان داشته باشیم. این یکی از ویژگیهای کلاسهای دکتر کاتوزیان بود.
به نظر من انقلاب فرهنگی و اخراج ایشان از دانشگاه اگرچه ستم بسیار بزرگی به ایشان بود ولی این اخراج دکتر کاتوزیان را دکتر کاتوزیان کرد. اکثر تألیفات ایشان در این دوره خانه نشینی صورت گرفت، در واقع این خانه نشینی ستم به ایشان و یک لطف بسیار بزرگ به جامعه حقوقی بود.
به نظر من دکتر کاتوزیان مثل آب نرم و مثل آب سخت بود. هیچ چیزی سختتر و نرمتر از آب نیست. آقای دکتر کاتوزیان در مقابل شرایط مانند آب بود. ظلم به ایشان باعث شد تا وی از جنبه سختی آب استفاده کند و دست به تألیفات بسیار گرانبهایی بزند. به طور کلی من تألیفات حوزه حقوق را به قبل و بعد از کاتوزیان تقسیم میکنم. زیرا پیش از ایشان تألیفات حقوق در حوزه خصوصی و مدنی به جز چند نفر از جمله دکتر سیدحسن امامی، تألیفات خاص و پربار دیگری نداشتیم. در این میان دکتر امامی تألیفات ویژهای داشت که آن هم ناشی از حوزه رفتن و البته تحصیل ایشان در فرانسه بود. به باور من دکتر امامی در ۶ جلد کتاب مدنی خود همانند طبری در حوزه تاریخ عمل کرده بود.
* از دکتر سیدحسن امامی صحبت کردید. چندنفر از اساتید و همکلاسیهای شما روحانی و ملبس بودند؟
به جز مرحوم امامی چند استاد دیگر هم داشتیم که ملبس بودند. در خصوص همکلاسیها هم باید بگویم که ما دو دسته هکلاسی داشتیم؛ یکی نظامیان بودند و یکی هم ملبس و روحانی. یکی از دیگر از همکلاسیهای من آقای حسن روحانی رئیس جمهور امروز ایران بود که در همان زمان هم یک روحانی بسیار خوش لباس و باهوش و سخنران بود. آقای سیدمحمد خامنهای برادر مقام معظم رهبری هم از روحانیون دیگر این دوره بودند که البته در زمان ما وی در مقطع ارشد تحصیل میکردند.
* دکتر کاتوزیان در خاطراتش میگوید که پدرش قضاوت میکرده و البته پدربزرگش هم نویسنده خوبی در دوران مشروطه بوده است. دکتر کاتوزیان نیز پیش از انقلاب قضاوت میکردند، در تدوین پیشنویس اولیه قانون اساسی هم نقش داشتند. شما جایگاه دکتر کاتوزیان در این پیشنویس را چقدر میدانید؟
همایشی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۱ برای تجلیل از دکتر کاتوزیان برگزار شد که من در آنجا سخنرانی کردم. من در حضور خودشان شرح زندگی ایشان را قرائت کردم که در همانجا نیز در خصوص تدوین پیشنویس قانون اساسی صحبتهایی را مطرح کردم. موقعی که حضرت امام (ره) در پاریس بودند و زمانی که مشخص بود که حکومت پهلوی به زودی سقوط میکند، دکتر حسن حبیبی از سوی حضرت امام (ره) مؤظف شد هیأتی را متشکل از دکتر جعفری لنگرودی، دکتر کاتوزیان، دکتر عبدالکریم لاهیجی، دکتر ابوالحسن بنیصدر، ناصر میناچی به اضافه خود حسن حبیبی تشکیل دهد برای تدوین پیشنویس قانون اساسی. دکتر کاتوزیان در خاطراتش میگوید که برای تدوین این پیشنویس ما از چندین قانون اساسی از جمله قانون اساسی مشروطه استفاده کردیم، همچنین تلاش کردیم این قانون را با شرع و اصول دین تطبیق دهیم تا تضادی در این زمینه وجود نداشته باشد. زمانی که این پیش نویس در شورای انقلاب مطرح میشود، دکتر کاتوزیان میگوید که متوجه شدم که متن ما کنار گذاشته خواهد شد و از همان روز نا امید شدم.
دکتر کاتوزیان در کتاب خاطراتش میگوید؛ «روزی که ما رفتیم این پیش نویس را تقدیم رهبر انقلاب کنیم، من سراسر غرور بودم که انقلابمان به ثمر نشسته است و مفتخر از این که من هم سهمی در این راه داشتهام و با خود فکر میکردهام که خداوند مقدر فرموده است که پیش نویس قانون اساسی به قلم من ناچیز نوشته شود ولی حوادث بعدی مشخص کرد که چقدر خام طمع بودهام.»
در واقع در پیشنویس اولیه قانون اساسی، آنچه دکتر کاتوزیان به دنبال آن بود حاصل نشد. به نظر من اگر متنی که دکتر کاتوزیان در تدوین آن نقش داشت، به تصویب میرسید متفاوت از قانون فعلی بود. در همان دوره شورای انقلاب هم متنی را تهیه دیده بود که فارغ از این متن بود. لازم به ذکر است که پیش نویس نخست در ۱۶۰ اصل تدوین شد ولی قانونی که بعدا به تصویب رسید و امروز نیز در کشور حکمفرماست، ۱۷۷ اصل دارد.
* بسیاری دکتر کاتوزیان را پدر علم حقوق میدانند، به نظر شما به کاربردن این واژه برای ایشان درست است یا خیر؟
حقوق در ایران و به طور کلی در جامعه اسلامی یکشبه متولد نشده است. حقوق ما از فقه آمده است و فقه نیز ماحصل بیش از هزار سال تجربه زیستی مسلمانان محسوب میشود. به طور مثال امروزه ما دو نوع دادگاه داریم، یکی دادگاه عرفی و دیگری دادگاه شرعی که دادگاه شرعی برآمده از فقه و حاکمیت است. از این رو نمیتوان گفت پدر علم حقوق آقای کاتوزیان است زیرا این حقوق طی ۱۴۰۰ سال ایجاد شده است.
آقای کاتوزیان شارع قانون مدنی است نه پدر علم حقوق. دکتر کاتوزیان با تسلطی که بر فقه و حقوق نو داشت توانست قانون مدنی ما را از شکل روایی که دکتر سیدحسن امامی و پیش از آن مصطفی خان عدل و حائری شاه باغ در این زمینه فعال بودند را تغییر دهد. دکتر کاتوزیان تحلیلگر قانون مدنی است، به طور مثال شما یک وقایع تاریخی دارید و یک تحلیل تاریخی. تا پیش از این ما فقط شاهد روایت وقایع حقوقی بودیم ولی آقای کاتوزیان تحلیلگر حقوق مدنی شد. به نظر من دکتر کاتوزیان فصل الخطاب مباحث حقوق مدنی است که من در همین زمینه یک یادداشت نیز نوشتهام. من در آن مقاله نوشتم وقتی در حقوق میگوییم «قال کاتوزیان»، دیگر بحث تمام است زیرا ایشان مفسر قانون شد و قانون مدنی ما را از آن حالت روایی محض خارج کرد.
* اینکه دکتر کاتوزیان در حقوق مدنی فصل الخطاب است، به واسطه تلاشی است که ایشان در حوزه حقوق مدنی داشتهاند. از این رو برخی بر این باورند که چرا دکتر کاتوزیان به حوزه فلسفه حقوق ورود کرد؟
به نظر من دکتر کاتوزیان مانند حافظ است و بسیار دست نیافتنی است. عیب دکتر کاتوزیان در حوزه حقوق این است که در پله آخر نشسته و کسی نمیتواند به ایشان نزدیک شود، کاتوزیان تکرار نشدنی است، هرچند انتقاداتی هم به ایشان وارد شود. ما به راحتی نمیتوانیم شخصی مانند دکتر کاتوزیان پیدا کنیم.
با این حال به نظر من دکتر کاتوزیان باید برخی از آثارش را دوباره ویرایش یا بازنویسی میکرد. فلسفه علم حقوق و مقدمه علم حقوق از جمله کتب نخستین ایشان است و با توجه به گرفتاریها و مشغله زیاد، ایشان نتوانستند دوباره برای بازنویسی و ویرایش این کتب وقت بگذارند. هرچند که به نظر من این دو کتاب تنها به عنوان کتابهای درسی تألیف شدند و جایگاه کتب دیگر ایشان را ندارند.
البته در خصوص کتاب مقدمه علم حقوق باید بگویم که به واسطه روابط نزدیکی که من در این اواخر با ایشان داشتم، یکبار از ایشان پرسیدم که اگر دوباره برگردید دوباره این کتاب را به همینگونه مینویسید؟ ایشان گفتند اگر فرصتی بود قطعا این کتاب به این شکل نوشته نمیشد. با این حال باید مدنظر داشت که جایگاه دکتر کاتوزیان آنقدر بالا و بی نظیر است که نمیتوان در این خصوص بر ایشان نقد گرفت بلکه باید بر جامعه حقوق این نقد را وارد کرد که بعد از ایشان نتوانستند یک کتاب در حوزه مقدمه علم حقوق بنویسند.
* اگر بخواهید دانشجویی را پیدا کنید که در مسیر دکتر کاتوزیان قدم برداشته است، میتوانید از کسی نام ببرید؟
در این خصوص نمیتوانم اسم کسی را ببرم. آقای کاتوزیان حاصل یک زندگی خاص خانوادگی و یک شرایط اجتماعی خاص است که از سربازی به سرداری رسیده است. بنابراین در این باره من نمیتوانم از کسی نام ببرم. در پایان نیز باید بگویم که جاذبه، وقار و میهن پرستی که دکتر کاتوزیان داشت بر من تأثیر بسیاری داشت. ایشان هیچگاه سوار ماشین خارجی نمیشد و حتی لباس فرنگی نیز نمی پوشید و اصرار زیادی بر ایرانیت خود داشت، هرچند ستم بسیاری بر ایشان صورت گرفت.
عبدالصمد خرمشاهی
* آقای خرمشاهی، شما سال ۴۸ وارد دانشگاه تهران شدید. آن زمان چندمین سال تدریس استاد کاتوزیان در دانشکده حقوق بود؟
فکر میکنم، اوایل تدریس ایشان بود. حداکثر ۴ سال پیش از ورود من به دانشکده حقوق ایشان شروع به تدریس کردند.
* شما یکی دیگر از دانشجویان سرشناس دکتر کاتوزیان محسوب میشوید. چه دروسی را با ایشان گذراندید؟
تا جایی که به خاطر دارم، تمامی حقوق مدنی به اضافه مقدمه علم حقوق که کتاب خودشان بود. آقای کاتوزیان را خداوند رحمت کند. هر چیزی عشق میخواهد، مرحوم کاتوزیان عاشق حقوق مدنی و کار تدریس بود. به خاطر دارم که ایشان میگفتند بدون کتاب حقوق مدنی نمیتوانند حتی قدمی از قدم بردارند. من همیشه عاشق مسائل جزایی بودم، از این رو علاقه کمتری به حقوق مدنی داشتم و معمولا کمترین نمراتم را از استاد کاتوزیان میگرفتم. به خاطر دارم در یکی از امتحانات نمره کمی گرفتم و رفتم خدمت استاد کاتوزیان و با گلایه گفتم این چه نمرهای است که به من دادهاید؟ به ایشان گفتم من همیشه نمرات خوبی میآورم برای همین از شهریه معاف میشوم و با کلی سر و صدا گفتم این نمره بسیار پایینی است که به من دادهاید. مرحوم کاتوزیان هم با صبوری من را به اتاقش فراخواند و برگه امتحان من را آورد. گفتند بیا باهم سوالات را دوباره بخوانیم، از ساعت ۹ صبح تا نزدیکهای ظهر سوالات را یک به یک با من بحث میکردند. فقط از افرادی همچون دکتر کاتوزیان برمیآید که برای چنین مسألهای انقدر وقت بگذارد و با صبوری پاسخ بدهد.
* پدر شما هم مانند دکتر کاتوزیان قضاوت میکردند. آیا ایشان شناختی از دکتر کاتوزیان در دوران قضاوت داشتند؟
خیر. پدرم در سال ۱۳۳۲ وارد دانشگده بود و در سال ۱۳۳۶ فارغ التحصیل شد. با توجه به اینکه پدرم در شهرهای مختلف ایران مشغول قضاوت بود، بعید میدانم ارتباطی با دکتر کاتوزیان داشته باشد. حداقل من چیزی به خاطر ندارم.
* بسیاری معتقدند که ورود دکتر کاتوزیان به مباحثی همچون مقدمه علم حقوق و فلسفه حقوق درست نبود و نقطعه ضعف ایشان محسوب میشود. نظر شما در این باره چیست؟
به نظرم این یک ایراد اساسی محسوب نمیشود و نیازی هم نیست تمامی آثار یک شخص بیبدیل و بینظیر باشد. اساسا این اتفاق به سختی پیش میآید. به نظرم شرایط آن دوران ایجاب میکرد این کتاب نوشته شوند و واقعا جای خالی این کتب احساس میشد و از این رو من با نظر منتقدین مخالف هستم و معتقدم این کتب ایرادی ندارد.
* به نظر شما مهمترین ویژگی دکتر کاتوزیان در کلاس درس چه بود؟
به نظرم در اینجا مسئله عشق به کار مطرح است. کلاسهای درس ایشان در سکوت مطلق برگزار میشد و عموما کسی سر و صدا نمیکرد. آقای کاتوزیان مباحث درسی را با عشق و حوصله خاصی مطرح میکردند که نمونه آن کمتر دیده میشد. من اصلا به یاد ندارم که در کلاس درس ایشان شلوغکاری صورت گرفته باشد و عموما دانشجویان در حال نتبرداری از مباحث درسی بودند.
* در کلاس درس شوخی هم میکردند؟
اصلا. بعضی اوقات بین بچهها صحبت میشد که چه زمانی آقای کاتوزیان میخندد. البته هیچگاه اخمو نبودند ولی در کلاس درس اصلا اهل شوخی نبودند. دکتر کاتوزیان مرد بسیار صبور و با حوصلهای بود و برخلاف بعضی از اساتید که معمولا با هیجان تدریس میکردند، ایشان بسیار با صبوری و انرژی زیاد سعی میکردند مباحث را به دانشجویان آموزش بدهند که این یکی از مهمترین وجه تمایزهای ایشان با دیگر اساتید بود.
صالح نیکبخت
* اولین درسی که با آقای دکتر کاتوزیان داشتید، چه بود؟
آن طور که یادم است، اولین بار که ایشان وارد دانشگاه شد، هیچ یک از کلاسهای حقوق مدنی با ایشان نبود و تنها درس مقدمه علم حقوق را تدریس میکردند. اولین درسی که من با مرحوم کاتوزیان داشتم، مقدمه علم حقوق بود. استاد کاتوزیان در آن زمان درس مقدمه علم حقوق را طوری ارائه میکردند که در گذشته نمونه آن دیده نشده بود. این درس بسیار سخت و پیچیده تنظیم شده بود و از مباحث فلسفی از جمله نظریات کانت نیز در کلاس درس صحبت به میان میآمد. برای ما که درس ادبی نخوانده بودیم و در رشته علوم طبیعی تحصیل کرده بودیم، این درس خیلی سخت بود.
* از منظر علمی، شما مهمترین تمایز مرحوم کاتوزیان با اساتید آن زمان رشته حقوق را در چه میدانید؟
من یک بار به دکتر کاتوزیان گفتم که درس مقدمه علم حقوق شما سخت است و ایشان بسیار عصبی شدند و گفتند که این درس برای کسانی است که میخواهند به سیستم قضایی ایران ورود کنند و مسئولیت برعهده بگیرند، از اینرو باید سخت باشد. در آن زمان من از این حرف ناراحت شدم ولی بعدها که وارد دروس حقوق مدنی شدیم و به خصوص در دروس مربوط به وصیت که با ایشان گذراندم، مباحث مربوط به مبانی علم حقوق بسیار به کار ما آمد و در آنجا علت سختگیری ایشان را متوجه شدم.
یکی از ویژگیهای بارز دکتر کاتوزیان که کمتر در دیگر اساتید وجود داشت، این بود که زبان عربی ایشان بسیار خوب بود. دکتر کاتوزیان چون عربی میدانست و در زمینه فقه نیز مطالعه داشت و به زبان فرانسه و انگلیس نیز آشنا بود، در حقوق مدنی تطبیقی بسیار مسلطتر از دیگر اساتید حقوق ظاهر شدند. مبنای تدریس ایشان در حقوق مدنی کتابهای دکتر سیدحسن امامی بود و بسیار به ایشان ایمان و ارادت داشتند. استاد کاتوزیان به معنای واقعی کلمه حقوق تطبیقی را درس میداد که یک نمونه خاص در دانشکده حقوق محسوب میشد.
به طور کلی باید گفت که مطالعات گسترده مرحوم کاتوزیان نقطه تمایز ایشان با دیگر اساتید بود. ایشان علاوه بر مطالعه دقیق حقوق فرانسه، تسلط خوبی بر کتب فقهی اهل شیعه و نیز اهل تسنن داشتند و همه این مسائل باعث شد که از نظر علمی ایشان به عنوان یک شخصیت بارز و برجسته در دانشکده حقوق مطرح شوند. در کنار خصوصیات علمی، باید گفت که متانت و وقار مرحوم کاتوزیان باعث شد که شخصیت ایشان برای ما بسیار خاص جلوه کند، چیزی که تا پیش از این، در شخصیتهای تلویزیونی یا کتابهای داستان دیده بودیم.
* اگر بخواهید دکتر کاتوزیان را برای کسانی که ایشان را درست نمیشناسند معرفی کنید، چگونه این کار را انجام میدهید؟
به نظر من در باب معرفی یک شخصیت، بنا به قول منطقیون معرِف باید اجلی از معرًف باشد. از این نظر من در جایگاهی نیستم که بتوانم ایشان را معرفی کنم ولی با این حال چیزی که در شخصیت دکتر کاتوزیان خاص و منحصربه فرد بود و این مسأله در دیگر اساتیدی که حتی در خارج از کشور نیز تحصیل کرده بودند کمتر دیده میشد، بحث دغدغه اجتماعی ایشان بود. بسیاری از اساتیدی که در فرانسه تحصیل کرده بودند، در آنجا باید تحت تأثیر جنبش دانشجویی ماه می ۱۹۶۸ فرانسه که به سرنگونی دولت «دوگل» منجر شد قرار میگرفتند. ولی اکثر این اساتید در دوران تدریس در دانشکده حقوق وارد این مباحث نمیشدند و از شرایط امنیتی آن زمان حاکم بر ایران ترسیده بودند. این درحالی است که دکتر کاتوزیان به این موضوعات توجه نمیکرد و بسیار دغدغه اجتماعی داشت.
در واقع دورانی که ما وارد دانشگاه شدیم، دوران تضاد دو نسل در دانشگاه تهران بود که دکتر کاتوزیان و دکتر آزمانیش از جمله معروفترینهای نسل جدید بودند و اساتیدی مانند دکتر سیدحسن امامی، دکتر پاد و دکتر علیآبادی از جمله اساتید نسل گذشته محسوب میشدند. از اینرو با توجه به دوران خاص حاکم بر ایران، گاها تضادهایی در واکنش اساتید به اتفاقاتی که در ایران صورت میگرفت، وجود داشت. در این بین دکتر کاتوزیان شخصیت سیاسی نبود ولی نسبت به رویدادها واکنش نشان میداد و دارای مسئولیت اجتماعی بالایی بود.
کامبیز نوروزی
* شما در چه سالی وارد دانشگاه تهران شدید؟
سال 1357.
* دوران دانشجویی شما همزمان بود با تدوین پیشنویس قانون اساسی. شما به خاطر دارید که دکتر کاتوزیان در سر کلاس درس در مورد مراحل تدوین پیشنویس اولیه صحبتی کرده باشند؟
در واقع سالهای 57 تا 59 دانشگاه پر از صحبتهای سیاسی بود ولی بحث به آن معنا هیچگاه شکل نگرفت هرچند اشاراتی به آن میشد. ضمن اینکه به طور کلی فضای دانشکده حقوق در آن چند ماه پیش از انقلاب تا زمان انقلاب فرهنگی، فضایی سرشار از سیاست و مباحث سیاسی بود و بخش عظیمی از زندگی دانشجویی حول محور سیاست میگشت. ناگفته نماند در سال 57 یک ترم منحلی داشتیم. آن سالها دوران بسیار پر التهابی را طی کردیم.
* دکتر کاتوزیان شخصیتا چقدر سیاسی بود؟
نمیتوانم بگویم دکتر کاتوزیان یک شخصیت سیاسی داشت. یعنی کاراکتر سیاسی نبود و یک فعال سیاسی محسوب نمیشد ولی چیزی داشت که در جامعه حقوقی ایران از دیرباز تا به امروز بسیار نادر است و حکم کیمیا را دارد و آن مسئولیت اجتماعی است. اگرچه نمیتوان دکتر کاتوزیان را یک فعال سیاسی محسوب کرد ولی وی به شدت دارای مسئولیت اجتماعی بود. اکتیویست سیاسی بدین معناست که فرد به دنبال قدرت باشد یا در احزاب فعالیت کند، از این منظر دکتر کاتوزیان چنین شخصیتی نداشت. اما به حسب احساس مسئولیت اجتماعی، به عنوان یک حقوقدان و به عنوان کسی که درکی قابل اعتنا از مسائل جامعه خود داشت، مستقیما با نوشتن، گفتن و برخی فعالیتهای دیگر ادای مسئولیت میکرد.
متاسفانه در رشته و مشاغل حقوقی، یک تعریف غلطی از مفهوم سیاست شکل گرفته و بین امر سیاسی و مسئولیت اجتماعی تمایز قائل نمیشوند. بسیاری بر این باورند که حقوقدان باید غیرسیاسی باشد، مشکل نیز از اینجا ناشی میشود که بسیاری سیاست را با مفهوم مسئولیت اجتماعی برابر میگیرند. به طور مثال در در اوایل دهه 80 و درپی احضار تعدادی از نمایندگان به مراجع قضایی مساله مصونیت پارلمانی نمایندگان مطرح شد که یک بحث حقوقی است. در همان زمان کمتر حقوقدانی به این موضوع وارد شد و از آن دامن بر کشیدند. با این حال اگرچه به ظاهر این بحث کارکردی سیاسی دارد ولی در واقع یک بحث حقوقی است. خیلی از موضوعات اینگونه است. در واقع اینکه کارکرد یک موضوعی سیاسی است یک بحثی است و اینکه خود موضوع حقوقی است یک بحث دیگر.
در مجلس ششم از زمانی که سعید مرتضوی شروع به احضار نمایندگان کرد، بحث مصونیت پارلمانی نمایندگان مطرح شد. در مجلس بحث از این شد که از حقوقدانها اظهار نظر گرفته شود. با این حال با سختی بسیار بسیار زیاد از ده دوازده نفر بیشتر نتوانستیم نظر بگیریم و سایر افراد که اغلب افراد بهنامی بودند اظهار نظر نکردند چون تصور میکردند که این یک مسأله سیاسی است.
به نظر من چنین اظهار نظری سیاسی نیست بلکه به مسأله مسئولیت اجتماعی باز میگردد. دکتر کاتوزیان هم اساسا یک اکتیویست سیاسی نبود ولی مسئولیت اجتماعی داشت و به عنوان یک حقوقدان خودش را در مقابل مسائلی که در جامعه و در کشور رخ میداد، مسئول میدانست و نسبت به آنها واکنش نشان میداد. این روحیه در پیش از انقلاب هم در دکتر کاتوزیان بود، وی زمانی در نشریه «جنبش» که متعلق به علیاکبر حاج سیدجوادی بود، به صورت مرتب یادداشت میداد. این مسئولیت تا سالهای پایانی عمردکتر کاتوزیان ادا شد و وجه ممیزه برجسته دکتر کاتوزیان که او را در جامعه حقوقی ایران در جایگاهی رفیع قرار میدهد، در این بخش از شخصیتش نهفته بود.
* آنچه مشخص است، دکتر کاتوزیان هم قبل از انقلاب و هم بعد از انقلاب مدتی به اجبار خانهنشین بود. با توجه به اینکه هم پدرشان قاضی بود و هم خودشان مدتی قضاوت میکرد و بسترها برای ورود وی به حوزه سیاست فراهم بود، چرا دکتر کاتوزیان به سیاست ورود نکرد؟
اصولا شخصیت دکتر کاتوزیان به عنون یک شخصیت حقوقی شکل گرفته بود. وی عمری قضاوت کرده بود و در پی قدرت نبود. ما الان قضاتی داریم که بعد از بازنشستگی به سیاست وارد میشوند یا شاید اصلا با روحیهای سیاسی قضاوت میکنند. آنچه مشخص است کاتوزیان هیچگاه اهل مبارزه برای کسب قدرت نبود و به همین دلیل وارد عرصه سیاست نشد. علاوه بر این روحیات وی نیز برپایه یک تربیت حقوقی به عنوان انسانی که در چارچوب ادراکات حقوقی در جستجوی عدالت بود، با امر سیاسی سازگار نبود. با این حال اینکه وی اکتیویست سیاسی نشد به معنای این نبود که نسبت به جامعه بیتفاوت بود. نکته مهم اینجاست که وی به شدت دارای مسئولیت اجتماعی بود و هزینه آن را نیز پرداخت کرد. در واقع باید گفت که کاتوزیان زندگی معلمی را ترجیح داد و دانش خود را به اهرمی برای گرفتن پروژههای پولساز دولتی تبدیل نکرد.
نکته قابل تأمل در خصوص دغدغه اجتماعی دکتر کاتوزیان این است که وی تا پایان عمر این خصوصیت را داشت. به طور مثال در نیمه دوم دهه 70 و نیمه اول دهه 80 مباحث حقوقی در مورد حقوق مطبوعات در ایران اوج گرفت. من چون از حدود اواسط دهه 60 به طور متمرکز در خصوص حقوق مطبوعات مطالعات داشتم، این حوزه را به دقت رصد میکنم. دکتر کاتوزیان در حالی که در این دوران در اوج شهرت و اعتبار حقوقی بود، با این حال خود را درگیر مسائل اجتماعی میکرد و به مطبوعات یادداشت و مطلب میداد. این دقیقا چیزی است که متاسفانه امروز خیلی کم مشاهده میکنیم. این خصوصیت را امروز خیلی کم مشاهده میکنیم که کسانی مثل ایشان یا دکتر سید محمدهاشمی یا چند حقوقدان معدود دیگر وارد چنین عرصههایی شوند. باید درک کرد که مسئولیت اجتماعی یعنی حضور در عرصه عمومی. به باور من، اساسا حقوقدانی که در عرصه عمومی با جامعه ارتباط برقرار نکند و نسبت به مسائل اجتماعی در عرصه عمومی واکنش نداشته باشد، هم در فهم حقوق مشکل خواهد داشت و هم در توسعه حقوق، در حالیکه دکتر کاتوزیان اینگونه نبود.
* چرا امروزه حقوقدانان و اساتید مطرح کشور، به سختی وارد عرصه عمومی میشوند؟
من امیدوارم عرایض بنده موجب تکدر خاطر نشود. حضور در عرصه عمومی مستلزم پذیرش بعضی تبعات است. رشته حقوق رشته مهم و فراگیری است که با خیلی مفاهیم بنیادین مانند نظم و عدالت مستقیماً مرتبط است. کافی است نگاهی به اسنادی بیندازید که در آنها چیزی به نام حقوق شهروندی ردیف شده است. میبینید تمام عرصههای زندگی ما را در بر میگیرد.در کنار متخصصان رشتههای مختلف، یک حقوقدان نمیتواند نسبت به این قبیل امور بیتفاوت باشد زیرا بخشی از زندگی جامعهای است که او در آن زندگی میکند و در حیطه تخصص او قرار میگیرد. هر کس باید به قدر توان و در حدود علایق خود در عرصه عمومی نسبت به این مسائل واکنش داشته باشد اما واقعیت این است که نمیتوان وارد آب شد و خیس نشد. ممکن است گاهی تا قوزک پا خیس شوید و برخی اوقات نیز آب از سر بگذرد. از اینرو ورود به عرصه عمومی تبعات خاص خود را دارد. یکی از دلایل عدم تمایل حقوقدانان برای ورود به عرصه عمومی این است که شاید برخی نمیخواهند تبعات آن کار گریبانشان را بگیرد. عامل دوم عدم درک امر اجتماعی در الگوی آموزش حقوق در ایران است. آموزش حقوق در ایران کاملا انتزاعی است. به طور مثال وقتی حقوق خانواده میخوانید فقط حقوق خانواده میخوانید و چیزی از نهاد خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی در رشته حقوق آموزش داده نمیشود. در خصوص سایر حوزهها نیز به همین صورت است. نقد مهمی که بر حقوق در ایران مطرح است این است که حقوق استوار بر موضوعات است و تا زمانی که موضوع را نتوان درک کرد، نمیتوان ادراک حقوقی مناسبی از آن داشت.
در دانشکدههای حقوق به جز حدود 20 واحد عمومی، سایر دروس کاملا تخصصی حقوق است و نسبت به هیچیک از موضوعات مهم دیگر مانند جامعهشناسی، روانشناسی، اقتصاد، سیاست، تجارت و موضوعات دیگر توجه زیادی نمیشود. در اینجاست که ذهن حقوقی طوری تربیت میشود که امکان درک موضوع را به درستی ندارد. یکی از آثار زیانباری که این روش به بار میآورد این است که تربیتیافته حقوق به امور عینی و اجتماعی بیاعتنا میشود.
* اکثر همکلاسیها و همدورهایهای شما که در سر کلاس درس دکتر کاتوزیان حضور داشتند، عموما در مسائل اجتماعی بسیار فعال و درگیر هستند. سوال اینجاست که دکتر کاتوزیان چقدر در دغدغهمند کردن شما نسبت به مسائل اجتماعی تأثیرگذار بود؟
من که خودم به مرتبهای نرسیدهام ولی اگر میبینید عدهای از همدورهایهای ما یا قبل یا بعد آن از دانشآموختههای دانشکده&a
منبع: الف
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.alef.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «الف» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۶۰۷۱۱۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
این سریال مشهور، صداوسیما را به شدت عصبانی کرد
آفتابنیوز :
یک روزنامه متعلق به صداوسیما در مطلبی به بررسی سریال حشاشین پرداخت:
روزنامه جام جم متعلق به صداوسیما در مطلبی به بررسی سریال «حشاشین» پرداخت: حشاشین مصداق کاملی از همان چیزیست که از آن بهعنوان پروژه از آن خودسازی و جعل حقیقت در راستای تاریخسازی نام بردم؛ سریالی که بر مبنای مفاهیم خاصه جریان قدرت غرب و با بودجه مستقیم صهیونیستها در سینمای به اصطلاح مصر ساخته و پرداخته میشود؛ اثری که ماحصل همان رفتار سازمانیافته در جهت میل به خواستههای معین است، محصولی که در شش ماه از آب و گل در میآید و میلیون دلاری خرجش کردهاند.
براساس مستندات مطالعاتی نیروهای تادیبی حسن صباح نیروهایی زبده، نخبه و مقید به اصول اخلاقی شیعی بودهاند، نیروهایی که زهد و ریاضت پایه اصلی آموزشهای ایشان بوده است، نیروهایی که در جهت مأموریتهای سری و سخت خود حتی از تزویج هم سر میپیچیدند تا آمادگی روحی و جسمی خویش را شبانهروز در جهت مأموریتها حفظ کنند، حالا این را بگذارید در برابر عیاشانی چاقو به دست که حشاشین برایتان تصویر میکند که تمام خواست و طلبشان زن و زیور و شراب و مخدر است.
مجموعه حشاشین که محصولی میلیون دلاری وحاصل همکاری چندین کشور با یکدیگر است که همچون دیگر محصولات رسانه غرب در پس رنگ و لعاب اکشن و هیجان و کیفیت تصویربرداریاش آنچه میخواهد را بادملهای چرکینش به خورد مخاطب میدهد، خوراندنی که حتی مخاطب عامه هم متوجه حس بدولزجش میشود، اثری که غلو میکند و دروغهای صد من یک غازش رادرپس صحنههای عاشقانه و اکشنهای مهیج و توفانی پنهان مینماید.
منبع: سایت برترینها