ضرورت تفسیر جدید قرآن و آسیبشناسی روشهای سنتی
تاریخ انتشار: ۱۸ مهر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۹۸۲۱۵۰
به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، تفسیر قرآن یکی از دستاوردها و یا نشانههای تمدن اسلامی است. تمدنی که بر مدار قرآن شکل گرفت و تلاشش آن بود که با ارجاع مدام به کتابالله، میزانی برای حیات اخلاقی، سیاسی، جزائی، فرهنگی، علمی و ... بیابد.
نفس تفسیر قرآن به عنوان یک کنش، خود میتواند مورد تامل قرار گیرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
ضرورت ارائه تفاسیر جدید
تفسیر قرآن در جهان معاصر هر چند مانند گذشته دغدغه بسیاری از مومنان است، اما اقتضائات جهان جدید، تفسیر قرآن را درگیر اقتضائات جدیدی کرده است. اندیشمندان تا حدودی همراه هستند که نیازها و اقتضائات جدیدی وجود دارد و این را به بیانهای مختلفی بیان کردهاند که میتواند نشاندهنده تکثر مناظر و بیانهای این جنبه از تفسیر قرآن در جهان معاصر باشد.
حجتالاسلام آکوچکیان در این زمینه معتقدند که «از چشمانداز فرایندی مسئله پیش روی مفسر جهان معاصر سطوحی از نظام انتظارات و نیازها به دین دارد، به این معنا که ما در جهان جدید با نیازها و انتظارات جدیدی روبرو شدهایم». از نظر ایشان اقتضائات جهان جدید برای تفسیر قرآن را میتوان نظام انتظارات و نیازهای جدید دانست.
عباس تقویان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرده است که روزگار ما روزگاری است که در حقیقت سوالات جدیدی پدید آمده و باید رویکردی موضوعی به قرآن داشته باشیم. وی معتقد است که جهان جدید سوالات جدیدی را حاصل کرده است و این را میتوان با تفسیر موضوعی حل کرد.
میری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز بر آن است که فهم قرآن، ادبیات قرآن و فهم جهان قرآنی با تمدن اسلامی مربوط و شیوه فهم سوژه مسلمان است. از آنجا که شیوه فهم سوژه مسلمانی با تمامی ساختارها و ابعاد، جوانب و ساحات مختلف حیات اجتماعی اسلامی گره خورده است، بعضا ورود به این مسائل مشکلاتی برای متفکران ایجاد کرده است. از نظر این جامعهشناس دین، فهم و یا تفسیر در پیوند با وضعیت عینی مفسر و ابعاد و جوانب انضامی او دارد.
حجتالسلام والمسلمین حسین علویمهر، استاد حوزه و دانشگاه نیز دست روی نیازهای دنیای معاصر میگذارد و معتقد است که «روشهای سنتی جایگاه و اعتبار خاص خود را دارند، ولی ما برای نیازهای دنیای معاصر، تحولاتی را باید در روش و محتوا تفاسیر ایجاد کنیم». در این خصوص نظر دیگر را سیداسحاق حسینیکوهساری دارد که معتقد است ضرورت تفاسیر جدید به دو بخش درون دینی و برون دینی تقسیم میشود، وی بر آن است که از نظر درون دینی از آنجایی که قرآن نسخهای شفابخش است، بیش از یک میلیارد مسلمان نیازمند نقشه راهی علمی هستند که منبعث از قرآن باشد و این نیازمند تفاسیر جدید است، از نظر برون دینی نیز مباحثی مانند داعش ضرورت تفسیر جدید از قرآن را ایجاد کرده است.
اندیشمند دیگری چون حجتالاسلام والمسلمین حسن پویا، استاد حوزه و دانشگاه، نیز از منظری مشابه با نیازهای جدید و ضرورت پاسخ به ایننیازها، وجود تفاسیر جدید را ناگزیر میداند و حجتالاسلام والمسلمین مرتضی جوادیآملی نیز تلاش کرده است که بین مفهوم و مصداق در قرآن تفکیک حاصل کند و ضرورت تفسیر را در خصوص مصادیق معرفی کند و نه مفاهیم، وی در این زمینه میگوید: کتاب الله انسان را همیشه به سوی خوبیها، هدایت و کمال دعوت میکند. خوبیها و بدیها از نظر مصداق دچار تغییر میشوند، اما خوبها همیشه خوب هستند و بدیها همیشه بدند، گرچه مصداق این مفاهیم با گذشت زمان تغییر میکند... مصادیق و نمونهها در گذشت زمان تفاوت پیدا میکند، تشخیص مصادیق و دادن ارتباط با آیات در هر دورهای نیازمند تفسیر جدیدی است.
برخی دیگر از اندیشمندان معتقد هستند که به راحتی نمیتوان حکم به ضرورت وجود تفاسیر جدید داد. شاید نگاه سیدرضا مودب که پیشتر اشاره شد، اگر از نظر مودب مفاهیم قرآن ثابت است و مصادیق میتواند با تفاسیر جدید مشخص شود، از نظر ستودهنیا، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، وظیفه تفاسیر جدید، تطبیق میراث تفسیری در قالب روایات با مسائل روز است. در همین راستا مرتضی جوادیآملی معتقد است که در هر دورهای بر اساس شرایط علمی و فرهنگی آن دوره مفسران میآیند و به سراغ فهم قرآن میروند و مرادات قرآنی را روشن میکنند. آن مقداری که به نظر میرسد این است که تاکنون، گرچه فراز و فرودی داشته است و در برخی مقاطع درخشی در مباحث تفسیری وجود داشت و برخی مقاطع چنین خصوصیتی را در مفسران قرآن نمیبینیم، در مجموع به خصوص در دوره بعد از انقلاب و وضعیتی که علامه طباطبائی در باب تفسیر قرآن ایجاد کردهاند و ادامهاش در تفسیر تسنیم مشاهده میشود، میتوان گفت بخش قابل توجهی از مرادات و منظورات الهی در آیات الهی روشن شده است.
آسیبشناسی تفاسیر سنتی
موضعگیری در قبال کیفیت تفسیر جدید قرآن در جهان معاصر میتواند ناشی از خوانش وضعیت تفاسیر سنتی باشد. حجتالاسلام آکوچکیان در این زمینه نوعی آسیبشناسی را پیش کشیده و معتقد است که روششناسیهای مرسوم تنها به استنباط مسائل فردی و الفاظ میپردازند و عملا روششناسیهای موجود نمیتوانند به مسائل جدید پاسخگو باشند. از سوی دیگر تقویان معتقد است که روشهای سنتی مخاطبان خاصی دارند و تخصصی بودهاند در حالی که تفاسیر در جهان معاصر باید به نوعی با مخاطبان عمومیتری ارتباط برقرار کنند.
اما تمایل به اصلاح تفسیر سنتی در همه به یک میزان نیست، کوهساری معتقد است که تفسیر سنتی پویاست، این مسئله را چنین توضیح میدهد که تفسیر شیعه که تکیه به عقل و عرفان دارد که مانند فقه سنتی پویاست. کوهساری حتی به تعیین مصادیق بهترین تفاسیر معاصر اقدام کرده و میگوید: بهترین نمونه این جریان روش تفسیری علامه طباطبائی و شاگردان ایشان مانند آیتالله جوادیآملی، آیتالله مصباح، آیتالله مکارم، آیتالله سبحانی و... است.
میری معتقد است فارغ از روش باید نگاه اجتماعی به آیات قرآن داشت و از رویکرد متافیزیکی صرف اجتناب کرد، وی معتقد است که رویکردهای کلی که امروزه در جامعه ما و اساسا در جهان معاصر به قرآن پرداخته میشود، باید با رویکرد اجتماعی باشد. شما انصاف، زکات، انفاق و بسیاری از مفاهیم دینی را نگاه کنید، بسیاری از کسانی که سعی کردهاند ابعاد قرآنی را تفسیر کنند، تلاش کردهاند نگاهی اجتماعی به اصول و مفاهیم قرآنی داشته باشند و به جای آنکه به ابعاد متافیزیکی و آن جهانی توجه کنند، تلاش کردهاند تبیینهایی را بسط و توضیح دهند که زندگی این جهانی و رابطه با جامعه و اجتماع را برجسته میکند، برخلاف اندیشهها و رویکردهای گذشته که به دنبال ابعاد متافیزیکی و معنوی بود.
حجتالاسلام جوادی نیز کمابیش به نزدیک شدن مفسران به زندگی در ابعاد مختلف آن تاکید دارد و معتقد است که باید تلاش کرد تا مباحث عینی را بیشتر مطرح کرد. وی تصریح میکند که امروزه تفسیر بهتنهایی کارآمد نیست و ما علوم اعتباری ذهنی و انتزاعی نمیخواهیم و باید حکم قرآنی را به مدلهای قرآنی تبدیل کنیم و مفسران را تشویق و ترغیب کنیم که به این فضا نزدیک شوند و به این مسئله کمک کنند. توافق بر سر رویکرد انضمامی تفاسیردوران جدید در جهان اسلام را موجهای دوری و نزدیک به ساحل سنت تشکیل میدهد. در این میان، توافق بر سر نوعی رویکرد انضمامی در تفسیر را میتوان اشتراک اندیشمندان در خصوص تفاسیر معاصر قرآن داشت. آکوچکیان این سطوح انضمامی را اعم از سطوح فردی، اجتماعی، تمدنی و سیاسی و ... میداند و معتقد است در گذشته یک بزرگوار اهل تفسیری برای مردم وعظی، منبری سخنرانی اخلاقی داشت یا کتابی داشت که ممکن بود، خرید و خوانده شود و یا نه، امروز از مفسر قرآن کریم تنها توقع توصیف کلی دین نمیرود، بلکه کارکرد و عملیسازی دین خدا در متن عینیت انسانی، سبک زندگی اجتماعی و تجربههای باطنی و هنر دینی مطرح است و عملا از دین انتظار تدبیر کارآمد زندگی فردی، اجتماعی و تمدنی میرود.
همچنین ستودهنیا به بعد اجتماعی تفسیر اعتقاد دارد و بر آن است که برای رسیدن به تفسیری در جهان امروز باید مسائل اجتماعی در صدر توجهات قرار گیرد. وی معتقد است که امروز آنچه بسیار به عنوان یک مسئله اساسی مطرح میشود، تفسیر اجتماعی قرآن است که قرآن کریم در صحنههای اجتماعی و مسائل بشری چه رویکردی دارد و تمام تلاش مفسران جدید بر این مبناست. شما اگر در کشورهای عربی مثلا سیدقطب در «فی ظلال القرآن» را ببینید، یکی از تلاشهای ایشان این است که قرآن را به صحنه اجتماع بکشد و تفسیر اجتماعی را ارائه داده و راهحلهایی برای زندگی اجتماعی مطرح کند.
جوادی همین کار را با اشاره به مدلهای زندگی قرآنی انجام داده است و تلاش کرده است تا قرآن را در پیوند با حیات عینی انسانی قرار دهد و برای آن به ارائه مدل و الگوی قرآنی بپردازد. تقویان این مسئله را با مطرح کردن تفاسیر موضوعی برای سطوح مختلف اجتماعی بیان کرده است. از نظر تقویان روزگار ما روزگاری است که در حقیقت سوالات جدیدی پدید آمده و باید رویکردی موضوعی به قرآن داشته باشیم و در حیطه مشاغل، سنین، حوزههای مختلف سوالات و پرسشهای روزآمد را مطرح کنیم تا جواب آن را از قرآن بیابیم.
در خصوص اولویت تفسیر اجتماعی از نظر میری پیشتر اشاره شد، علویمهر نیز بر روی بعد هدایتی و اجتماع دست گذاشته و توجهات تفاسیر در صد سال اخیر را در این راستا میداند. مودب نیز معتقد است که مفسر علاوه بر لزوم احاطه به مسائل اجتماعی باید به مسائل اجتماعی نیز بپردازد.
منبع: ایکنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۹۸۲۱۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
افزایش آسیبهای اجتماعی در دانشآموزان / چرا طرح نماد ناقص اجرا شد؟
به گزارش خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز، طرح «نماد» مخفف عبارت «سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعی دانشآموزان» است و اولین بار در سال ۹۴ به منظور کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی دانشآموزان تصویب شد.
طبق این سند، آموزش و پرورش به همراه ۱۴ نهاد دیگر مکلف به اجرای نظام مراقبت از دانشآموزان در برابر آسیبهای اجتماعی است. وزارت آموزش و پرورش، ریاست جمهوری، سازمان برنامه و بودجه کشور، قوه قضائیه، وزارت کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان بسیج مستضعفین، سازمان بهزیستی، دانشگاه توانبخشی و سلامت اجتماعی، کمیته امداد حضرت امام خمینی (ره)، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، نیروی انتظامی، ستاد مبارزه با مواد مخدر و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران تشکیل و شورای عالی رفاه و تأمین اجتماعی نهادهایی هستند که موظف به اجرای طرح شدهاند.
بیشتر بخوانید طرح «بوم»؛ شکوفایی خلاقیتها یا باری روی دوش معلم؟اجرای این نظام پنچ مرحله اعم از غربالگری، تشخیص، آموزش، توانمندسازی و مداخله و درمان دارد و پنج هدف ایمان، نشاط، امید، هویت و خردورزی به عنوان محورها و هدفهای اصلی دنبال میکند.
ابعاد مختلف طرحامیر تجلینیا، مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی وزارت آموزش و پرورش درباره این طرح گفت: مدیر مدرسه با شناسایی دانشآموزان در معرض خطر یا آسیبدیده ضمن ایجاد بستر برای ارائه خدمات آموزشی، مشاوره فردی و خانوادگی و انجام مداخلات مختصر ضروری توسط افراد متخصص، در صورت نیاز به ارائه خدمات حمایتی و تخصصی یا مداخله قضائی، حسب مورد موضوع را فوراً به سازمان بهزیستی یا دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان دادگستری اعلام میکند.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی ادامه داد: چارچوب «نماد»، با تاکید بر سه محور شناسایی، آموزش و مداخله طراحی شده است، البته فعالیتهای ترویجی و مکمل هم مورد نظر ائتلاف است، اما هر یک از این سه محور شامل فعالیتهای «شناسایی و غربالگری در مدارس از طریق شواهد میدانی و آزمونهای استاندارد روانی، آزمونهای خطرپذیری، شواهد کلینیکی و چک لیستها»، «آموزشهای رشد مدار اعم از آموزش و توانمندسازی معلمان و والدین، تولید برنامه درسی پیشگیری مربوط به هر دوره تحصیلی و منابع کمک آموزشی آن، برگزاری و اجرای دورههای آموزشی رشد مدار پیشگیری، اجرای فعالیتهای مکمل و ترویجی» و «مداخلات وضعی و روانی اجتماعی اعم از اقدامات مداخلهای برای کاهش عوامل مخاطرهآمیز از جمله اقدامات انتظامی و مناسب سازی فضاها، برگزاری جلسات و دورههای آموزشی برای خانوادهها به ویژه در موارد مهم، خدمات و حمایتهای روانی اجتماعی، معاضدتهای حقوقی و مالی مورد نیاز، مشاورههای خانوادگی و فردی، معاضدتهای تحصیلی و درمان و بازتوانی» میشود.
وی فرایند کامل و جامع نماد را تشریح کرد و گفت: این فرایند شامل فعالیتهای ارتقایی اعم از آموزشی و ترویجی میشود. «نماد» به منظور ارتقای توانمندیهای روانی اجتماعی دانشآموزان بخش فعالیتهای ارتقایی را طراحی و راهاندازی کرده است که شامل دو بخش آموزشهای ارتقایی و فعالیتهای ترویجی میشود. در بخش آموزشهای ارتقایی، با طراحی کتابچههای مختلف این امکان فراهم شده است که دانشآموزان، والدین و کارکنان بتوانند به منابع آموزشی مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند. در بخش فعالیتهای ترویجی نیز امکان شرکت در فعالیتهای مکمل و فوق برنامه از قبیل رویدادهای فرهنگی، هنری و ورزشی وجود دارد.
تجلینیا تصریح کرد: بخش فعالیتهای ارتقایی، یکی از پنج بخش اصلی برنامه ملی «نماد» است که هم به صورت مستقل و هم به صورت درهم تنیده با چهار بخش دیگر، طراحی شده است به طوری که دانشآموزان، والدین و مدارس، هم به صورت مستقل میتوانند محتواهایهای مورد علاقه خود در سامانه «نماد» را دریافت و استفاده کنند و هم بر اساس نتایج غربالگریها، برای بهبود و یا تقویت یک یا چند مهارت خود از این کتابچهها و نیز فعالیتهای ارتقایی، به صورت موردی استفاده کنند.
وی درباره اقداماتی که در طرح نماد در راستای غربالگری، شناسایی و تشخیص انجام میشود، توضیح داد: «نماد» پرسشنامههایی را طراحی و در دسترس قرار داده است تا با کمک آن، دانشآموزان وضعیت خود را اظهار و گزارش کنند. دانشآموزان دوره تحصیلی متوسطه اول و دوم با مشارکت در تکمیل این پرسشنامهها، میتوانند در تحلیل وضعیت خود مشارکت داشته باشند و از توصیههای مشاوران، کارشناسان و متخصصان برای بهبود یا ارتقای سلامت روانی اجتماعی، استفاده کنند. البته همین کار را والدین و معلمان نیز میتوانند انجام دهند. چراکه در غربالگری «نماد»، پرسشنامههایی نیز برای والدین و معلمان، طراحی شده است که با کمک آنها میتوانند درباره دانشآموزان و فرزندان خود، نظر بدهند و از این طریق به محافظت از ایشان، کمک کنند.
پوشش ناقص طرح در مدارسمرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی به بررسی روند اجرای این طرح پرداخت. یافتههای این گزارش نشان میدهد که در سال ۱۴۰۰-۱۴۰۱ حدود ۵۱ درصد از دانشآموزان به صورت اولیه شناسایی و ۸/۱۲ درصد از آنها درمان شدهاند. از طرفی در این گزارش آمده که شواهد نشانمیدهد، آسیبهای اجتماعی دانشآموزان رو به افزایش بوده است؛ بنابراین باید دید که نواقص اجرای طرح چیست.
براساس این گزارش یکی از نواقص اجرای طرح پوشش ناقص آن است. براساس برنامهریزیها باید «نماد» در در سال تحصیلی ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ در همه مدارس کشور استقرار و تثبیت شده باشد اما تا این سال نسخه کامل نماد در ۲۱ هزار مدرسه یا ۱۷.۴۵ از مدارس اجرا شده البته نسخه کوتاه آن در همه مدارس اجرا شده است.
بر این اساس میتوان گفت چتر این نظام هنوز فراگیر نیست و همه مدارس و دانش آموزان را در بر نمیگیرد و به دلیل یکپارچهسازی بخشهایی از آن در برهههایی از زمان از دسترس خارج شد یا هنوز از دسترس خارج و هنوز سامانه برخط مقبول ارائه نشده است. از طرفی پرداخت اعتبارات این سامانه نیز با نوسان مواجه بوده و میزان پرداخت به ازای هر دانش آموز اندک است.
«نماد» همه آسیبهای اجتماعی شناسایی شده را تحت پوشش نداردیکی دیگر از نواقص مطرح شده از سوی مرکز پژوهشها این است که «نماد» همه آسیبهای اجتماعی شناسایی شده را تحت پوشش ندارد. در مجموع درباره برنامههای پیشگیری باید گفت، اینکه تنها سراغ دانشآموزان (با تاکید بر دانش آموزان در معرض آسیب و آسیب دیده) رفتن به منظور پیشگیری از آسیبهای اجتماعی دانشآموزی و کنترل و کاهش آنها کافی نیست.
اجرای ناقص طرحغلام عباس ترکی معاون حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور هم از جمله کسانی است که نسبت به اجرای ناقص طرح انتقاداتی را مطرح کرده و گفت: متاسفانه در وزارت آموزش و پرورش طرح نماد به صورت کامل اجرا نشده است در صورتی که ۱۵ میلیون نفر جامعه دانش آموزی داریم که باید تحت پوشش این طرح قرار بگیرند. بررسیهای ما از این حکایت دارد که کمتر از دو میلیون نفر تحت پوشش این طرح قرار گرفتند و این طرح هم ناقص اجرا شده است. بسیاری از مشکلات اجتماعی که داریم به حوزه کودک و نوجوان مربوط میشود و منشاء بسیاری از آسیبهای دیگر هم در مدرسه، دبیرستان و مراکز تحصیل به وجود میآید.
معلمان آموزش ندیدهاندیکی از معلمان در گفتوگو با ایسکانیوز درخصوص نواقص اجرای طرح گفت: معلمها آموزشی برای اجرای طرح «نماد» ندیدهاند و ابعاد مختلف آن را نمیدانند؛ تنها فرمهای مربوطه را در سایت نماد پر میکنیم. سوالات درباره مشکلات رفتاری است و شناسایی برخی از آنها نیاز به تخصص دارد و از عهده معلم خارج است.
وی افزود: آموزش تنها یک بخش ماجرا است و مهمترین مانع سر راه اجرای طرح، جمعیت زیاد دانشآموزان و حجم بالای کتابها است. تعداد دانشآموزان بسیار زیاد و حجم کتابها هم بالاست و معلم زمانی برای تمرکز بر تک تک دانشآموزان ندارد.
معلم عنوان کرد: از طرفی پاسخ به برخی سوالات نیازمند تعامل بیشتر با دانشآموز و آشنا شدن با روحیات او است اما این امکان برای معلمی که درگیر کار است، وجود ندارد. من فرصتی برای حتی یک دقیقه گفتوگو با دانشآموز ندارم و تنها برنامهریزی میکنم که در زمان مشخص شده همه مباحث کتاب را تدریس کنم.
وی ادامه داد: معلمها در مدرسه ما معمولا همه فرمها را بدون گزارش مشکل ارسال میکنند چراکه میگویند یا برای تشخیص علائم یک مشکل آموزش کافی ندیدهاند یا فرصت تعامل با دانشآموز را ندارند. برای مثال من چطور میتوانم تشخیص بدهم که دانشآموز افکار خودکشی دارد یا مبتلا به خودآزاری است. این طرح تقریبا پنج سال است که در مدرسه ما اجرا میشود اما تغییری درخصوص سلامت روانی دانشآموزان ایجاد نشده است.
به گزارش ایسکانیوز، ۹ سال از آغاز اجرای این طرح گذشته اما زمانی که مشکلات زیرساختی مانند کمبود معلم، حجم بالای کتابهای درسی و کمبود مدرسه در کشور وجود دارد، نمیتوان از معلم انتظار داشت که زمان خود را صرف ارتقای سلامت روان دانشآموز کند.
انتهای پیام /
پرستو خلعتبری کد خبر: 1228765 برچسبها وزارت آموزش و پرورش