به نقل از «ایکنا»

نظام‌سازی قرآن، دست‌یافتنی و مقبول است/ ارتباط سیستمی؛ مهم‌ترین ویژگی

تاریخ انتشار: ۱۳ بهمن ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۶۹۶۱۳۶۹

حسین بابایی‌‌مجرد، عضو هیئت علمی گروه مدیریت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با موضوع نظام‌سازی قرآنی گفت: نظام‌سازی در زبان عرف و بعضا اهل علم، مشترک معنوی برای چهار مصداق نظام‌شناسی در ساحت تکوین، نظام‌یابی در ساحت تشریع، نظام‌سازی در ساحت اعتباریات و نظام‌گذاری در ساحت عینی است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی افزود: هرچند به طور خاص، نظام‌سازی ناظر به اعتبارات و قرارداد‌های اجتماعی است که در هر خرده‌نظام وضع می‌شود، ولی بنده معتقد هستم که نظام‌سازی بالمعنی‌الاعم جامع هر چهار ساحت بوده و قرآن مجید نیز به عنوان منبع معرفت‌شناسی دینی در ساحات چهارگانه ورود دارد، ولی در هر ساحت به حسب آن ساحت تعریف می‌شود.

این محقق و پژوهشگر با اشاره به فرایند نظام‌سازی بیان کرد: فرایند نظام‌سازی، اعتبارسازی در قالب حرکت از مبادی به سوی مسائل علم اجمالی به مبانی در شناسایی و اولویت‌دهی به مسائل و حرکت از مسائل به همراه مسائل به سوی منابع، جهت بازخوانی یا اصلاح بازتعریف مبادی علم تفصیلی به مبادی و نهایتا حرکت از مبادی تفصیلی به سوی مسائل جهت تعریف، تشریح، احساس و حل مسائل است؛ هرچند باید توجه داشت در این حرکت مبتنی بر اجمال و تفصیل، انعطاف درون‌زا در اصلاح‌گری، تدرج در تحول و جریانی بودن، جزء متمم نظام‌سازی تلقی می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به معنای اصطلاحی نظام در میان اندیشمندان مسلمان تصریح کرد: آنچه از اندیشمندان مسلمان در باب تعریف نظام مطرح است به طور عمده ناظر به نظام مضاف نظام دینی، نظام فقهی، نظام اجتماعی و ... است نه تئوری عمومی نظام و معمولا کسانی که تعریف آن‌ها ناظر به مطلق نظام است همان تعریف معهود اندیشمندان غربی را مطرح کرده و قید یا قیودی به آن اضافه کرده‌اند.

بابایی تصریح کرد: شهید آیت الله سید محمدباقر صدر در تعریف خود آورده است که اسلام در ورای احکام، دارای یک نظام بنیادی است که مکتب اجتماعی اسلام است؛ از نگاه شهید صدر اسلام علاوه بر احکام اجتماعی، دارای مذهب و مکتب اجتماعی است که از این مکتب گاهی از آن به نظام اجتماعی تعبیر می‌شود.

وی افزود: همچنین برخی در تعریف آن گفته‌اند که در اسلام قوانینی کلی وجود دارد که حالت تحلیلی دارد و حاکم بر منظومه‌های احکام است؛ یعنی در نظام به دنبال کشف قواعد تحلیلی هستیم که مبین نگاه اسلام به آن حوزه است؛ مثلا حجت‌الاسلام هادوی تهرانی معتقد است: اسلام در هر زمینه براساس مکتب خود مجموعه‌ای از نهاد‌های جهانشمول را عرضه می‌کند که با یکدیگر روابطی خاص دارند و دستگاهی هماهنگ را تشکیل می‌دهند.

 

وی با اشاره به نظام‌یابی قرآنی بیان کرد: اجتهاد، فرایند تحصیل اراده تشریعی خداوند از ادله‌ای است که دال بر آن اراده است. ادله سه‌گانه کتاب، سنت و عقل نیز در مقام عرضه به شارع، مورد تأیید قرار گرفته است ضمن آنکه در مقام اراده‌گرایی تشریعی، شارع مدعی بر جامعیت ادله شرعیه نیز هست.

بابایی تصریح کرد: قرآن، به عنوان یکی از منابع یا ادله شرعی و البته در رأس ادله است؛ هرچند جهت کشف احکام شرعی و نیل به اراده تشریعی خداوند غیر از قرآن، دو منبع دیگر نیز وجود دارد که سنت و عقل است؛ شریعت مقدس اسلام در مقام تلقی، تثبیت و بیان پیامبر، برخوردار از کمال و معصومانگی است و نه تفقه بالمعنی الاخص. حال ممکن است فقیه در مقام تفقه، به مراد شارع دست یابد یا نیابد. هرچند در مقام کشف فقیهانه احکام شرعی نیز برخی از فقهاء قائل به انسداد شده‌اند.

وی همچنین با اشاره به مقوله نظام‌سازی قرآنی بیان کرد: این نظام‌سازی ناظر به علوم اعتباری یا عملی است که بشر به صورت عرفی برای خود جهت رفع نیازهایش و تحقق اغراضش اعتبار کرده است. رویکرد فرد محقق در این علوم که موضوعش انسان و جوامع انسانی است و عمده قواعدش اعتباری است؛ هرچند در حمل اولی توصیفی است، ولی در حمل شایع، تجویزی است و محقق به عنوان عنصر فعال و عامل دخیل در تغییرات قواعد انسانی یا اجتماعی است.

این محقق تصریح کرد: این علوم، علومی است که بخش محدودی از موضوعش راجع به امور فطری و طبیعی مثل استخدام‌گر بودن انسان است و بخش وسیعش ناظر به انتخاب‌های انسانی است؛ یعنی این علوم از یکسو قواعد حاکم بر انتخاب‌هایی که انسان مبتنی بر اختیاری را که دارد صورت می‌دهد، مورد مطالعه قرار می‌دهد و از سوی دیگر انتخاب‌هایی که باید انسان‌ها به صورت فردی یا جمعی در فضای اجتماعی صورت دهند را جهت‌دهی می‌کند.

بابایی اظهار کرد: نظام امری است که باید در عالم خارج از ذهن محقق شود و در جامعه عینیت یابد تا اهداف تحقق یابند؛ درست است که نظام مورد رضایت اسلام، مربوط به زمان و مکان خاصی نیست، ولی عینیت خارجی‌اش در مقتضیات زمانی و مکانی متفاوت، مختلف است؛ این عینیت خارجی را سازوکار می‌نامند؛ بنابراین نظام از یک سو بر فلسفه، اخلاق و مکتب استوار است و از این جهت برخوردار از عناصر جهانشمول است و از سوی دیگر با سازوکار ارتباطی کاملا منطقی داشته و از این جهت برخوردار از عناصر موقعیتی است.

وی بیان کرد: قرآن کریم نیز مجموعه‌ای فراگیر از اعتقادات و اخلاق و احکام در حوزه فردی و اجتماعی است که باید بطور یکجا مورد التزام قرار گیرد؛ التزام به بخشی و رها کردن بخش‌های دیگر ذلت در دنیا و اشد مجازات اخروی را در پی دارد. آیات قرآن همچون پیکره واحد هستند و حذف برخی از آیات، حیات و کارایی لازم را از آن می‌گیرد. آیات الهی ارتباط سیستمی بسیار شدیدی با یکدیگر دارند که در نظر و عمل باید بدان توجه کرد و قرآن به هیچ وجه گسستگی اجزا را نمی‌پذیرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: قرآن، تنها آن مقدار را که مربوط به هدایت بشر، و ضلالت او و سعادت و شقاوتش می‌شود، بیان داشته پس یافتن نظام هدایتی در این کتاب عظیم در قالب نظامات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی امری دست یافتنی و مقبول است. برای مثال در نظام اقتصادی قرآن، آیات وَ إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیرِ لَشَدیدٌ (عادیات/۸)، اشاره به طبع اولی انسانی در مال گرایی، دارد و آیه «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَینَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَة عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحیما) (نساء/۲۹)، اصل تجارت بر مبنای رضایت طرفین و آیه «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یکْسِبُونَ (اعراف/۹۶) نامحدود بودن منابع در صورت ایمان و تقوا را عنوان کرده است.

وی ادامه داد: آیه شریفه «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیها وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ فَریضَة مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ (توبه/۶۰)، مصارف صدقات، زکات و تامین مالی و توجه به اقشار آسیب پذیر و همچنین آیه «کَی لا یکُونَ دُولة بینَ الأغنیاءِ مِنْکُم، نیز «ثُمَّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَکُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَریقا مِنْکُمْ مِنْ دِیارِهِمْ تَظاهَرُونَ عَلَیهِمْ بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ إِنْ یأْتُوکُمْ أُسارى تُفادُوهُمْ وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیکُمْ إِخْراجُهُمْ أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتابِ وَ تَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ یفْعَلُ ذلِکَ مِنْکُمْ إِلاَّ خِزْی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یوْمَ الْقِیامَةِ یرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذابِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ) بقره/ ۸۵ به خوبی مبادی تأسیس یک نظام اقتصادی قرآنی را فراهم می‌کند.

این محقق همچنین با اشاره به چگونگی نظام‌سازی قرآن‌بنیان تصریح کرد: قرآن مجید، معمولا خالی از پیشینه و ادبیات علمی نیست و محقق در فضای علمی رجما بالغیب عمل نمی‌کند؛ بلکه در دامنه ادبیات موضوع تحقیق یا نوع مواجهاتی که با مسئله مورد بحث او شده است در محضر قرآن مجید وارد می‌شود؛ لذا محقق بدون تصورات و تصدیقات علمی وارد در نظام‌سازی خواه در مرتبه نظام شناسی، یا نظام‌یابی، یا نظام‌سازی اعتباری و یا نظام‌گزاری در قالب پژوهش یا برنامه پژوهشی نمی‌شود.

این محقق با اشاره به نظام‌سازی قرآنی بر اساس شاکله‌ها و طرح‌های برون قرآنی گفت: در این رویکرد طرح‌واره ذهنی محقق، بیرون از قرآن شکل گرفته و این طرح و قالب به قرآن عرضه شده و از مصالح قرآنی اشراب می‌شود. آنجا که مصالح قرآنی امکان جایابی در طرح واره ذهنی محقق را دارد، به عنوان شواهدی بر تأیید طرح‌واره مورد توجه قرار گرفته و قرآنی بودن آن را نتیجه می‌دهد و آنجایی که آیات در آن طرح واره جای نمی‌گیرد تعارض علم و قرآن رخ می‌دهد.

وی افزود: در این موارد اولا نظر جدیدی از قرآن استخراج نشده بلکه صرفا قرآن با عینک جدید بازخوانی شده و آیات قرآن به مثابب مستشهداتی هستند که به افزایش قدرت اثبات‌پذیری طرح‌واره کمک می‌کنند که معمولا تفسیر‌های علمی از قرآن مبتنی بر این رویکرد انجام می‌پذیرد.

وی ادامه داد: نظام‌شناسی تکوینی و نظام‌یابی تشریعی، به طور عمده منصرف به کشف مبادی هستند و نظام‌سازی اعتباری و نظام‌گزاری عینی نیز به طور عمده به حل مسائل و مواجهه با چالش‌های خرده نظامات اجتماعی منصرف هستند؛ لذا توجه به این ساحات چهارگانه نظام‌سازی متکی بر قرآن، هم امکان کشف مبادی و هم متعاقب آن امکان حل مسائل را فراهم می‌کند.

منبع: ایکنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۶۹۶۱۳۶۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

قرآن فضای گفتگوی بسیاری درباره هنر دارد

استادیار دانشگاه سوره معتقد است که در دل قرآن فضای گفت و گوی بسیاری درباره هنر وجود دارد و در هیچ کدام از آیات قرآن هنر تقبیح نشده است. در واقع هنر و شعر مورد توجه هستند. - اخبار فرهنگی -

به گزارش خبرگزاری تسنیم، نشست تخصصی «سیر تحول هنرهای قرآنی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی» در راستای اهداف پژوهشی نخستین نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی «روایت باران» عصر جمعه 7 اردیبهشت 1402، با حضور اساتید، دانشجویان، خوشنویسان و علاقمندان به هنرهای قرآنی در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد.

این پنل تخصصی با سخنرانی سجاد محمد یارزاده (رییس دانشگاه هنرهای اسلامی ایرانی استاد فرشچیان)، مهدی خانکه (استادیار و رییس مدرسه عالی مهارتی دانشگاه استاد فرشچیان)، مهدی محمدی (استادیار  و مدیر گروه هنرهای سنتی و صنایع دستی دانشگاه سوره) و محبوبه کاظمی دولابی (مدیر مسئول نگارخانه ترانه باران) همراه بود.

نقش اقتصاد و سرمایه‌گذاری در ترویج هنرهای قرآنی

مقایسه عملکرد بخش خصوصی نسبت به بخش دولتی در حوزه هنرهای اصیل ایرانی و اسلامی

سجاد محمد یارزاده (رییس دانشگاه هنرهای اسلامی ایرانی استاد فرشچیان) در این نشست با اشاره به عملکرد مطلوب نگارخانه ترانه باران به عنوان بخش خصوصی نسبت به بخش دولتی در حوزه هنرهای اصیل ایرانی و اسلامی گفت: دلیل این موفقیت این است که کسی که عاشق این هنرها باشد می‌تواند موفق عمل کند، هنرهای قدسی مرز ندارند. البته طبیعی است که باید به معیشت هنرمندان و اقتصاد هنر هم توجه شود.

او با اشاره به اینکه هنرمندی که به سمت هنر اصیل برود ماندگار خواهد بود، گفت: یکی از رموز ماندگاری هنر و هنرمند رجوع به متون مرجع است و قرآن یکی از متون مرجع محسوب می‌شود.

 در دل قرآن فضای  گفتگوی بسیاری درباره هنر وجود دارد

در ادامه نشست مهدی محمدی (استادیار  و مدیر گروه هنرهای سنتی و صنایع دستی دانشگاه سوره) با اشاره به آنکه  در دل قرآن فضای  گفتگوی بسیاری درباره هنر وجود دارد، اذعان داشت: در هیچ کدام از آیات قرآن هنر تقبیح نشده است. در واقع هنر و شعر مورد توجه هستند.

کلیت قرآن یک اثر هنری شاخص است

 مهدی خانکه (استادیار و رییس مدرسه عالی مهارتی دانشگاه استاد فرشچیان) نیز سخنان خود را با محوریت الهی نگاری ادامه داد و با بیان اینکه کلیت قرآن یک اثر هنری شاخص است گفت: ادبیات نخستین تجلی الهی نگاری است. اما در مورد آیات قرآن، ما درباره محکمات تصویرگری نداریم. آثار موجود در این زمینه نشان می‌دهد هنرمندان بیشتر نسبت به متشابهات و بخش‌هایی که روایات متعدد از آنها نقل شده توجه نشان داده و علاقمند به خلق آثار هنری در شاخه‌های مختلف بوده و هستند.

او با نمایش آثار هنرمندان حوزه نگارگری با موضوع معراج، مباهله، عاشورا و همچنین چند اثر از استاد فرشچیان با استناد به آیات و روایات مانند پنجمین روز آفرینش، ضامن آهو و... گفت: بعد از دوره صفویه است که هنرمندان و عرفا فرصت پیدا کردند تا متشابهات را در قالب رشته‌های مختلف هنری روایت کنند. 

در ادامه این نشست خانکه و یارزاده ابراز امیدواری کردند که برگزاری چنین نشست‌هایی بتواند ارتباط بین گالری ها، بازار هنر و دانشگاه را تقویت کنند.

نگاه میراث فرهنگی به هنرهای قرآنی بسیار مهم است

محبوبه کاظمی دولابی (مدیر نگارخانه ترانه باران) نیز در پایان این نشست به دلیل برگزاری نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی «روایت باران» اشاره کرد و گفت: بعد از هتک حرمتی که سال گذشته به قرآن مجید به عنوان فرهنگ اسلامی ما شد، به عنوان مدیر تنها نگارخانه تخصصی هنرهای ایرانی اسلامی وظیفه خود دانستم که به زبان هنر نسبت به این هتک حرمت واکنش نشان دهم، نتیجه آن برگزاری نمایشگاه فاخر «روایت باران» بود. اگر به حریم فرهنگی هر کشوری در جهان توهین شود، فرد فرد آن کشور اعتراض خواهند کرد و صدای آن را به گوش جهانیان خواهند رساند.
از این رو آمادگی آنرا داریم که نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی را در کشورهای دیگر هم برگزار کنیم. مهمترین رسالتی که ما داریم این است که حلقه‌هایی که می‌تواند در این زنجیره نقش داشته باشد را به هم متصل کنیم. چون با هر تفکر و اندیشه‌ای همه ما برای قرآن احترام قائلیم و دوست داریم به بهترین شکل ممکن در دنیا فعالیت‌های ترویجی انجام دهیم که علاوه بر تاثیرگذاری در حوزه فرهنگ ایرانی اسلامی، میتواند به موضوع معاش هنرمندان این حوزه هم توجه کند. 

کاظمی با اشاره به اهمیت کتابت قرآن مجید گفت: هنرهای سنتی به ویژه خوشنویسی، هنری نیست که هنرمند در آن ظرف چند سال بتواند به درجه استادی برسد، و دهه‌ها طول می‌کشد. بسیار خوشحالم که می‌بینم هنرمندانی داریم که تمام عمر خود را صرف هنری کرده‌اند که نتیجه آن می‌تواند کتابت کلمات نورانی قرآن مجید باشد.

او در ادامه با بیان اینکه نگاه میراث فرهنگی به هنرهای قرآنی بسیار مهم است. چرا که هنرهای قرآنی را از ابعاد مختلف می‌توان تبیین و تفسیر کرد گفت: از بعد میراث فرهنگی این آثار بسیار دارای اهمیت هستند، چرا که همانطور که از قرن یکم قرآن به اشکال مختلف نوشته شده و امروز به عنوان آثار ارزشمندی از گذشته در اختیار ما قرار گرفته در موزه‌های داخلی و خارجی فخر جهانیان است و میراث ماندگار جهان محسوب می‌شود، علاوه بر ، بحث عقیدتی، ما هم امروز بتوانیم زمینه خلق آثار ارزشمندی را فراهم کنیم و کتابت قرآن کریم را مورد توجه قرار دهیم تا این آثار ارزشمند برای آیندگان بماند هم به عنوان یک ثروت ملی و هم به عنوان فرصتی برای عرضه فرهنگ و هنر غنی ایرانی و اسلامی مورد توجه قرار گیرد. فکر می‌کنم این نکته که هر هنرمند با چه نگرش و بینش و ایده‌ای آیات نورانی قرآن مجید را انتخاب کرده و به چه شکلی آراسته و با چه هنرهایی تلفیق کرده تا یک اثر هنری خلق کند، هنرهای قرآنی را از منظر میراث فرهنگی قابل توجه و پر اهمیت می‌کند.

این نشست تخصصی با پرسش و پاسخ پایان یافت.

نخستین نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی "روایت باران " به همت نگارخانه تخصصی هنرهای ایرانی _اسلامی "ترانه باران" برگزار شده و تا پایان اردیبهشت ماه در گالری‌های 1 و 2 فرهنگسرای نیاوران از ساعت 10 الی 19 و در روزهای تعطیل از ساعت 14 الی 19 میزبان بازدیدکنندگان خواهد بود.

انتهای پیام/