فعالیت‌های قرآنی «سیاستمدار مفسر»/ آثار آیت‌الله به چندین زبان ترجمه می‌شود
تاریخ انتشار: ۲۴ بهمن ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۷۱۷۱۰۳۱
به گزارش ایکنا، ایام مبارک پیروزی انقلاب اسلامی، فرصتی برای یادآوری کسانی است که نقشی تعیین کننده در این پیروزی بزرگ داشتند. یکی از بزرگانی که نقش مهمی در مبارزات انقلابی و پیروزی انقلاب اسلامی داشتند مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام بودند که علاوه بر فعالیت‌های سیاسی، در زمینه فعالیت‌های قرآنی و تفسیر قرآن نیز آثاری داشته و تفسیر مهم ایشان با عنوان «تفسیر راهنما» به چاپ رسیده و در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را بیشتر به عنوان سیاستمدار می‌شناسند تا مفسر قرآن، در مورد فعالیت‌های قرآنی ایشان مخصوصا «تفسیر راهنما» توضیحاتی ارائه دهید و بفرمائید تهیه این اثر چه مقدماتی را طی کرد؟
مرحوم آیت‌الله هاشمی، قبل از اینکه یک سیاستمدار یا یک مبارز انقلابی باشند، از سن 14 سالگی دوران طلبگی خودشان را از قم شروع کردند و به هم جهت با عالمان حوزه و با مراجع و بزرگان حوزه علمیه، به جهت اینکه در زمینه طلبگی فعال بودند، ارتباط داشتند و یکی از اصلی‌ترین مسائلی که در حوزه دنبال می‌شود همین مسائل قرآنی است. از همان زمان، ایشان نگاه خودشان به حفظ و توجه به قرآن را با توجه به هوش و استعدادی که داشتند به شدت افزایش دادند.
آن چیزی که از نقل و قول ایشان در تاریخ وجود دارد این است که در دورانی که مبارزه سیاسی می‌کردند و به زندان می‌رفتند، فرصتی پیش می‌آید که در زندان به مباحث قرآنی بپردازند. مرحوم آیت‌الله هاشمی، همیشه این فرصت‌های خلوت در زندان را بهترین وقتی می‌دانستند که به قرآن توجه کنند و از مفاهیم قرآن استفاده بیشتری ببرند. یکی از نیازهای طلاب یا شاید مبارزین انقلاب، برای سخنرانی، برای موعظه و برای ارائه رهنمود و دیدگاه‌های اسلامی و قرآنی هم توجه به قرآن بود.
ایشان اعتقاد داشتند که وقتی ما می‌خواستیم در مورد موضوعی با مردم صحبت کنیم، اینکار بسیار سخت بود و مثلا اگر تصمیم می‌گرفتیم در مورد جهاد، در مورد اشرافی‌گری یا در مورد صبر، توضیحاتی را به مردم ارائه دهیم باید قرآن را چند بار مرور کرده و به کتاب‌های خاصی رجوع می‌کردیم تا ببینیم کدام آیه قرآن و چه جاهایی به آن اشاره دارد تا بتوانیم ترجمه کنیم؛ لذا از آن موقع ایشان فکر کردند که شاید کاری که بتواند در کتابخانه‌های جهان اسلام جایگاهی مهمی پیدا کند، کلید قرآن بود.
منظورم این است که اگر یک نفر در مورد موضوعی بخواهد تحقیق کند، تفسیر ارائه بدهد و به قرآن رجوع کند باید بتواند به روش ساده و راحت‌تری به این نیاز خودش برسد. در حقیقت ما «المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الكريم» را داشتیم و ایشان دنبال این بود که « المعجم المفهرس للمعانی القرآن الكريم» را ارائه بدهند. کتابی که از مرحوم آقای هاشمی به عنوان کلید قرآن شروع شد، بعدا به فرهنگ قرآن نامگذاری و در بین رسیدن به فرهنگ قرآن، کتاب «تفسیر راهنما» درآمد؛ یعنی مرحوم آقای هاشمی، ابتدا علاقه‌مند بودند کتابی به عنوان کلید قرآن تهیه کند.
این موضوع در قبل از انقلاب به طور جدی دنبال شد و عمده تحقیق در این خصوص هم در ایام زندان بود. از سال 1345 که ایشان سه سال تا قبل از انقلاب زندان بودند، در انفرادی به مدت یک ماه یا چند ماه، قرآن هم حتی در اختیار نداشتند و از طریق ذهنیات خودشان نسبت به کلیدبرداری اقدام کردند. وقتی از کمیته به زندان اوین منتقل شدند، بزرگان دیگری نیز در آنجا بودند و با حضور آن عزیزان، نسبت به ادامه و تهیه فیش‌ها، اقدام خودشان را شروع می‌کنند تا زمان انقلاب که گفته می‌شود 200 صفحه بزرگ و چند هزار فیش از قرآن در خصوص تهیه مقدماتی که بتواند در معانی قرآن نسبت به محققین قرآن و کسانی که نیازمند به تفسیر دقیق‌تری از قرآن هستند کمک کند.
اخیرا هم کتابی به اهتمام شما درباره فعالیت‌های قرآنی ایشان با عنوان «سیاستمدار مفسر» منتشر شده است. توضیحاتی در مورد این کتاب ارائه دهید و بفرمائید چه چیزی باعث شد که دنبال این کتاب بروید؟
واقعیت این است که مرحوم آقای هاشمی از سال 1357 به این طرف، یک سیاستمدار شناخته می‌شد و به خاطر کارهای اجرایی، مسئولیت‌ها و دغدغه‌هایی که در این حوزه داشتند، مردم کمتر نسبت به چهره قرآنی ایشان آشنا بودند. بنده در این کتاب سعی‌ام این بود که به هر حال ایشان به عنوان یک مفسر قابل تحصیلکرده در حوزه علمیه قم هم شناخته شوند؛ به این جهت که ایشان امروز با عنوان یک سیاستمدار بزرگ شناخته می‌شوند اما در خصوص توجه به موضوعات قرآنی، تحقیق، تفسیر و توجه به بطن قرآن که یکی از مهم‌ترین کارهای محققین باشد، هم تلاش‌های ارزنده‌ای داشته‌اند.
مرحوم آیت‌الله هاشمی، نه تنها هیچ فاصله‌ای با فعالیت‌های قرآنی نداشته‌اند بلکه در این حوزه، شاید یکی از بزرگ‌ترین افرادی بودند که امروز تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن ایشان به گفته بسیاری از کارشناسان قرآنی، یکی از بهترین تفاسیر مجموعه کتابخانه‌های امروز کشور ماست؛ لذا ما سعی کردیم که در این کتاب به عنوان «سیاستمدار مفسر» وجهه قرآنی ایشان را به تصویر بکشیم. البته اختلاف نظرهایی هم وجود داشت و بعضی از دوستان می‌گفتند که باید نام این کتاب را «مفسر سیاستمدار» می‌گذاشتیم اما حالا چه با آن عنوان و چه با همین عنوانی که در این کتاب است، سعی ما بر این است که وجهه قرآنی و علمی مرحوم آقای هاشمی در این حوزه به خوبی معرفی شود.
درباره مهم‌ترین بخش‌های این کتاب هم توضیحاتی ارائه بفرمائید.
علاوه بر مقدمه‌ای که خود بنده نوشته‌ام، بخش رجوع به سخنان مرحوم آیت‌الله هاشمی در طول این مدت که در خصوص قرآن داشتند و نگاه ایشان به قرآن را آورده‌ایم و در حقیقت اینکه به هر حال قرآن را به عنوان یک راه حل مهمی در خصوص مشکلات جامعه و نگاه به آینده می‌شناختند در چند سخنرانی ایشان مورد اشاره قرار گرفته است. سپس سعی کردیم در خصوص دو کتاب «تفسیر راهنما» و «فرهنگ قرآن» که تقریبا 53 جلد می‌شود توضیحاتی ارائه دهیم که شروع و ادامه کار در خصوص این دو تفسیر یا این دو کتاب چگونه بوده، چطور شروع شده، در زندان و بعد از انقلاب به چه صورت مدیریت شده و نتایج آن چه بوده است.
یک مصاحبه از آیت‌الله هاشمی در این کتاب در این خصوص آمده است و نظرات بزرگانی نظیر آیت‌الله معرفت و علمای قم هم در این خصوص ارائه شده است. یک بخش کتاب، نگاه تحقیقی محققان دانشگاهی در خصوص این تفسیر است که در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است. همانگونه که مطلعید مرحوم آقای هاشمی، خاطرات روزانه خودشان را هر روز به صورت نوشتار تنظیم می‌کردند. در آخر این کتاب، به بخش‌هایی از خاطرات ایشان که درباره کار تهیه کتاب است و جلساتی که گذاشتند اشاره شده است. اینها استنادات خوبی است که چون آنها را هم در اختیار داشتیم، من این موارد را در این کتاب آوردم.
ایشان از سال 1360 هر روز یک صفحه خاطرات می‌نوشتند. در مورد آن بخش از خاطراتی که به قبل از سال 60 مربوط است به خاطرات و گفته‌های خود ایشان رجوع کردیم و آن قسمتی هم که مستند است و خود ایشان نوشته‌اند را استخراج کردیم و در همین کتاب «سیاستمدار مفسر» آوردیم.
به عنوان سؤال پایانی بفرمائید آیا برنامه‌‌ای برای آثار قرآنی و همچنین آثار غیر قرآنی مرحوم آیت‌الله هاشمی دارید و همچنین بفرمائید آیا اثری از ایشان هست که هنوز چاپ نشده باشد؟
در حوزه قرآنی، کارهایی هست که هنوز به سرانجام نرسیده است چون کار ادامه داری بوده و ایشان چهار مرحله برای این کار قرآنی تعریف کرده بودند. مرحوم آیت‌الله هاشمی همچنین به دنبال این بودند که کتاب «فرهنگ قرآن» ایشان به زبان‌های متفاوت ترجمه شود. بخشی به زبان اردو ترجمه شده و برنامه این است که به زبان‌های دیگری هم انجام شود و ما قطعا باید این را دنبال کنیم؛ چون این کتاب به درد جهان اسلام می‌خورد.
امکان اینکه آثار قرآنی مرحوم آیت‌الله هاشمی به تمام زبان‌ها ترجمه شود، وجود دارد و حتما باید در برنامه ما دنبال شود اما مهم‌ترین بخش، بعد از «فرهنگ قرآن» تفسیر موضوعی قرآن است. ایشان در مرحله اول «تفسیر راهنما» را که در حقیقت یک تفسیر ترتیبی از قرآن است و بعد «فرهنگ قرآن» را به سرانجام رساندند که کلید واژه‌های قرآن است که به شما در معانی و بطن قرآن کمک می‌کند و بعد از آن هم باید «تفسیر موضوعی» قرآن مورد پیگیری قرار می‌گرفت.
ایشان علاقمند بودند که این موضوع هم دنبال شود و در زمان حیات خودشان چارچوب‌های این موضوع را هم پیگیری کردند ولی متاسفانه ایشان امروز در میان ما نیستند اما دوستانشان در قم و گروه محققینی که در قم بر روی این موضوعات کار می‌کردند، پیرو جلساتی که مرتب با ایشان در ادامه همکاری نسبت به این کتب داشتند، پیگیر این موضوع هستند . به نظر می‌آید گام بعدی ما، هم بحث «دایرة‌المعارف» و هم بحث «تفسیر موضوعی قرآن» است که با توجه به آن چیزی که تا الان تولید شده، قابل ادامه دادن است.
سپاسگزارم که وقت خودتان را در اختیار ما گذاشتید.
خواهش می‌کنم. بنده هم از مسئولان خبرگزاری بین‌المللی قرآن سپاسگزارم که این فرصت را برای بنده مهیا کردند تا از این خبرگزاری بازدید کنم و واقعا تصور نمی‌کردم این کار بسیار خوب و عمیق در اینجا دنبال شود. امیدوارم شما و همکارانتان در انجام این وظیفه خطیر موفق باشید.
انتهای پیام
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
منبع: ایکنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۱۷۱۰۳۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فتاوای آیت‌الله حکیم در سطح جامعه تحول ایجاد می‌کرد
حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک زاده در چهلمین نشست تخصصی همایش بین‌المللی فقه سیاست خارجی با موضوع «بررسی مبانی فقهی تبدل رأی آیت‌الله حکیم درباره تعامل با اهل کتاب» با اشاره به اینکه موضوع شناسی این بحث بسیار مفصل است و فقط به معنای بین الاذهانی که وجود دارد را در نظر می‌گیریم و منظور ما یهود و نصارا است، گفت: در مورد اهل کتاب یک سری احکام عمومی وجود دارد که هر غیرمسلمانی می‌تواند داشته باشد و یک سری احکام اختصاصی. مثلاً اهل ذمه شدن و زندگی با آزادی در ذمه اسلام و حفظ جان و مال و ناموس او و عناوین از این قبیل از اختصاصات اهل کتاب است و قائلی وجود ندارد که غیر از اهل کتاب مشمول این حکم شود.
وی ادامه داد: اما آیا برخی مسائل مانند طهارت و نجاست و یا جواز نکاح هم از اختصاصات اهل کتاب است یا میان همه کفار عمومیت دارد؟ همچنین چرا آیت‌الله حکیم را انتخاب کردیم؟ اولاً ایشان لااقل در عراق بعد از آیت‌الله بروجردی مرجع تقلید اعلا بودند، درحالی‌که اعاظم دیگری بودند و برخی قائل به اعلمیت سایرین بودند، بنابراین از این لحاظ جایگاه مهم و والایی دارند. جهت دیگر جنبه‌های اجتماعی ایشان است و اثرگذاری فتاوای ایشان بود که در سطح جامعه موج و تحول ایجاد می‌کرد. جهت سوم ارتباط خیلی خوب ایشان با شخصیت‌های جهان اسلام بود که از ایشان شخصیتی بین المللی ساخته بود. از سوی دیگر ایشان سالیان درازی فتاوای مشهوری در مورد اهل کتاب مانند نجاست اهل کتاب، عدم جواز نکاح دائم با کتابیة داشتند که مشهور بود و همه از آن مطلع بودند، اما یک‌باره و پس از سفر درمانی مرحوم آیت‌الله حکیم به انگلستان، فتاوای ایشان در این زمینه تغییر کرد و در هر صورت با توجه به اینکه ایشان مخالفینی هم داشتند، این تبدل رأی نیازمند نوعی جرئت بود.
حجت الاسلام والمسلمین ملک‌زاده با ذکر اینکه برای بررسی رأی مرحوم حکیم، آن را در دو سطح می‌توان بررسی کرد؛ سطح فقه فتوایی و سطح فقه استدلالی، افزود: در سطح فقه فتوایی به رساله‌ی عملیه و کتاب منهاج الصالحین ایشان مراجعه می‌کنیم. در رساله عملیه، ایشان در مسئله ۱۰۷ می‌گویند:«کافر یعنی کسی که غیر معترف به خداوند است یا برای خدا شریک قرار می‌دهد یا پیغمبری پیامبر خاتم را قبول ندارد، نجس است.» در باب ازدواج نیز در مسئله ٢۴٠۶ می‌گویند:«زن مسلمان نمی‌تواند به عقد کافر درآید، مرد کافر هم نمی‌تواند با کافر ازدواج دائم کند. ولی صیغه موقت با زن اهل کتاب مانعی ندارد.» منظور از صیغه هم متعه است و می‌بینم که فتوای ایشان صریح است. اما در منهاج الصالحین که دیدگاه ایشان بعد از تبدل رأی ذکر شده است، در کتاب الطهارة مورد دهم از نجاسات را کافر معرفی می‌کند و اهل کتاب را از این مورد استثنا کرده و ایشان را ذاتاً پاک برمی‌شمرد و باقی مانده‌ی آب و غذای آنها را نیز پاک می‌داند. در کتاب النکاح هم می‌گویند:«ازدواج با کافر غیرکتابی، چه دائم و چه منقطع، جایز نیست و در این حکم اجماع وجود دارد.» و در مورد ازدواج با اهل کتاب هم می‌گویند:«فی الکتابیة قولان، اظهرهما الجواز فی المنقطع و اما فی الدائم اشکال و الاظهر الجواز...» یعنی ازدواج دائم را هم جایز می‌دادند که این نظر قطعا خلاف مشهور است. هرچند ظاهرا فتوای مرحوم آیت‌الله بروجردی هم همین بوده است.
وی گفت: همچنین در استفتائات پرسیده شده از ایشان، بعد از خبر تغییر در فتاوا، سؤالات زیادی از سوی مردم در این مورد مطرح می‌شود و ایشان در پاسخ به این سؤالات که عموماً درباره‌ی طهارت اهل کتاب و پاک بودن غذا و آب خورده شده توسط آنان است، بر فتوای جدید خود تأکید دارند. از جمله در کتاب رسالة الاسلام که در پاسخ تأکید دارند که اهل کتاب طهارت ذاتی دارند، هرچند ممکن است مانند مسلمانان نجاست بر آنان عارض شود اما در صورت برطرف شدن نجاست، پاک هستند. مطلب مهم این است که این تبدل رأی در اواخر عمر ایشان صورت گرفته است و تا اواخر عمر بر همان رأی پیشین بوده اند.
استاد حوزه علمیه قم گفت: در سطح فقه استدلالی، کتاب مستمسک ایشان که اولین شرح استدلالی بر کتاب عروة الوثقی است و تاکنون نیز مورد توجه عموم فقها بوده است. هرچند این کتاب بخش نکاح ندارد و در بخش طهارت می‌توان فتوای ایشان درباره‌ی اهل کتاب را بررسی کرد. در این بخش ذیل عبارات صاحب عروه در اقسام کافر در پاورقی می‌گویند:«درباره‌ی این مطلب اجماع وجود دارد و از کتب سید مرتضی، ابن زهره، ابن ادریس، محقق حلی، علامه حلی و... این اجماع حکایت شده است و حتی ادعای اجماع مسلمین شده است. اما درمیان اهل سنت حکم به طهارت آنان شده است.»
حجت الاسلام والمسلمین ملک‌زاده ادامه داد: به عنوان دلیل دوم به آیه ۲۸ سوره توبه استناد می‌کنند که می‌فرماید:«...إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلَا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ...» ذیل آیه اشکالاتی که به استدلال به این آیه مطرح شده را بیان می‌کنند و چند پاسخ برای هریک از اشکالات ارائه می‌دهند و سپس به عنوان دلیل سوم به سنت استدلال می‌کنند و روایاتی که از نظر خودشان مهمتر بوده را ذکر می‌کنند. بعد از آن، می‌گویند نصوصی که از آن طهارت اهل کتاب برداشت می‌شود را مطرح می‌کند و نوعی تعارض بین این دو دسته روایات ایجاد می‌شود. گام اول جمع دلالی است در این مواقع، اما از این روش استفاده نمی‌کنند بلکه در این دسته روایات خدشه وارد می‌کنند تا روایت دلالت بر نجاست اهل کتاب را برتری بدهند. این موردی خاص است که علما خلاف روش اجتهادی عمل کرده‌اند.
وی گفت: ایشان به یکایک این روایات طهارت خدشه وارد می‌کنند و در انتها سراغ به آیه حل الطعام می‌روند. تمام اینها را که می‌گویند، از مجموع آن، قول به نجاست اهل کتاب تقویت می‌شود و می‌توان گفت قائل به نجاست هستند. هرچند که بازهم انگار که مطلب برای ایشان تمام نشده است و می‌توان نوعی تردید در رأی ایشان دید. از جمله اشاره به اینکه کثرت اختلاطی که با اهل کتاب وجود داشته و به این ترتیب با حکم نجاست، حرج عظیمی برای شیعیان به‌وجود می‌آمده. البته سعی کرده‌اند اینها را با توجیهاتی پاسخ دهند و عبور کنند اما مشخص است که خودشان به یقین نرسیده‌اند. از جمله اینکه در انتهای کلام خود می‌گویند:«اقوا نجاست اهل کتاب است. هرچند روایات فراوانی درباب نکاح دائم و متعه با کتابیه وجود داشته و شهرت داشته و اصحاب طبق آن عمل می‌کردند، جا داشته اصحاب در این باره، نجاست کتابیه، بپرسند یا امام متذکر آن شود که نسبت به آن مراقبت کنند.» گویا بعد از اینکه می‌گویند اقوا نجاست اهل کتاب است، بازهم قانع نمی‌شوند و می‌گویند پس این روایات را چه‌کار کنیم؟ همچنین از مجمع البیان نقل می‌کنند، طعام اهل کتاب پاک است، اگر نیاز به تزکیه نداشته باشد و اختلاف در جایی است که نیاز به تزکیه دارد.
استاد حوزه علمیه قم گفت: در نتیجه باید گفت، ماده‌ی این تغییر رأی از جانب مرحوم آیت‌الله حکیم، در مستمسک دیده می‌شود و خود آقای حکیم نتوانسته به حکم یقینی برسد و به خاطر مطرح کردن این دست سؤالات و بی پاسخ گذاشتن آن، به نوعی زمینه‌ی این تغییر رأی را داشته است. لکن در مقام فتوا، آنگونه فتوا داد است. اما چرا ایشان به لحاظ استدلالی نمی‌تواند به‌طور قطعی قائل به نجاست اهل کتاب باشد؟ به نظر می‌رسد دلیلش نقل اجماع است. لااقل اگر معتقد به وجود شهرت فتوایی به نجاست اهل کتاب باشیم، این امر اجازه نمی‌داده که ایشان راحت به این مسئله وارد شود.
حجت الاسلام والمسلمین ملک‌زاده افزود: برای تأثیر نقش اجماع بد نیست این نکته را ذکر کنیم که مرحوم آیت‌الله خویی با وجود اینکه برای شهرت وزنی قائل نبودند و در این موضوع در التنقیح تأکید دارند که طهارت اهل کتاب مرتکز ذهنی اصحاب بوده و از این مسئله عبور می‌کردند و مسائل دیگر را مطرح می‌کردند و به‌خاطر پرهیز نداشتن اهل کتاب از نجاسات، عمده مسائل حول این امر بوده است و گفته‌اند نمی‌توانیم به اخبار نجاست فتوا بدهیم، اما با عنایت به وجود شهرت در این زمینه، فتوا به طهارت مشکل‌تر است و به همین دلیل قائل به رعایت احتیاط واجب در این زمینه هستند و البته تا پایان عمر هم رأی خود را تغییر ندادند.
وی در پایان این نشست گفت: بنابراین می‌توان گفت زمینه تبدل مرحوم آیت الله حکیم از پیش وجود داشته و نیازی به استدلال به ادله جدید نداشته اند اما به نوعی احتیاط در فتوا داشتند و بالاخره در اواخر عمر این احتیاط را کنار گذاشتند و با قطعیت فتوا دادند.
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند