به نقل از «مهر»

«خارخانه» روش خلاقانه کویر نشینان برای رهایی از گرمای تابستان

تاریخ انتشار: ۲۵ مرداد ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۱۷۰۵۵۸

خبرگزاری مهر- گروه استان ها: امروزه مردم مناطق گرمسیر برای در امان ماندن از گرمای داغ روزهای تابستان به کولرهای آبی و گازی و دستگاه‌های نوین تهویه هوا پناه می‌برند و با شیوه‌هایی متفاوت از گذشته روزهای گرم سال را سپری می‌کنند.

شاید برای ما نیز جای سؤال باشد که در گذشته مردمان نقاط گرمسیر چگونه خود را از گرمای طاقت فرسا نجات داده و محیط زندگی خود را آکنده از هوای مطبوع و خنک می کردند که البته پاسخ به این سؤال نیازمند یک پژوهش دقیق است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

باید به این نکته  توجه داشته باشیم که گذشتگان ما به جای مدد جستن از برق و مکانیک و سایر فناوری های جدید از هوش و مهارت خود بهره گرفته و  شیوه هایی را برای مطبوع کردن هوای پیرامون خود ابداع می کردند که به نوبه خود قابل توجه و تأمل است.

در حقیقت درگذشته های نه چندان دور شرایط به‌گونه‌ای متفاوت از امروز رقم می‌خورده است و در ایامی که بسیاری از روستاها خبری از برق نبود مردم با استفاده از خلاقیت خود از راهکارهایی برای سرد کردن فضای خانه خود استفاده می‌کردند که به این روش خارخانه (خارخُونه، سَایه دُو، سَایه بُو، کوپال) یا دانش فنون بهره‌برداری از منابع طبیعی می‌گویند.

سید احمد برآبادی مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در این زمینه اظهار کرد: به عبارتی می‌توان گفت کارخانه یا خیشخان، کلبه یا دارآفرینی بوده است که آن را با حصیر، سفال یا بوته‌های خار می‌پوشاندند.

وی بیان کرد: در ادامه بر روی این بوته‌های خار که بیشتر در کنار پنجره ورودی قرار داشت آب می‌پاشیدند تا براثر وزش باد، هوای خنک و مطبوع به داخل خانه بیاید و هوای محیط تبدیل به یک‌هوای مطبوع و دلپذیر شود.

استفاده از انرژی های طبیعی برای جلوگیری از ورود گرما

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی بیان کرد: در این روش به‌صورت دقیق همان اتفاق می‌افتد که امروزه ما در سیستم کولرهای آبی شاهد هستیم که نشان از نبوغ و خلاقیت پیشینیان ما داشته است.

این روش سرمایشی سنتی به‌قدری جالب و جذاب است که در تیرماه سال جاری در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد برآبادی ادامه داد: در زمانه‌ای که خبری از وسایل سرمایشی جدید نبوده است نیکان ما با استفاده از انرژی‌های طبیعی برای جلوگیری از ورود گرمابه منازلشان استفاده می‌کردند که بسیار جالب و قابل‌توجه است.

وی افزود: نکته قابل ‌تأمل در این روش خنک‌سازی منازل این است که این سازه ابتدایی و ساده با کمترین مصالح، بالاترین کاربرد را در پاک‌سازی و خنک کردن هوای مناطق بیابانی و کویری برای خانه‌ها داشته است.

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: از طرف دیگر این خارخانه‌ها گاه به‌تنهایی توانستند مأمنی برای چوپانان، کشاورزان و دامداران از گرمای شدید روزهای تابستان باشد.

ساخت خارخانه بیشتر در نهبندان رونق داشته است

برآبادی ادامه داد: ساخت خارخانه‌ها از قدیم‌الایام در مناطق کویری چون خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان رواج داشته است اما در خراسان جنوبی بیشتر در شهرستان نهبندان شاهد ساخت خارخانه‌ها بوده‌ایم.

وی افزود: نکته قابل توجه دیگری که در خصوص خارخانه باید به آن اشاره کرد این است که جلوه سنتی و بومی خارخانه ها و همخوانی آن با بافت محلی مکان مورد استفاده به حفظ سیما و منظرروستایی کمک می‌کند.

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: معماری خارخانه ها به لحاظ بصری و تأثیرات روحی و روانی بر جوامع محلی و بومی تأثیرات شگرف و مثبتی دارد.

 برآبادی اظهار کرد: تأمل در معماری هر منطقه نقش مهمی در شناخت فرهنگ و تمدن، سبک زندگی و روحیات مردم هر دیار دارد که مردمان کویرنشین و نقاط گرم کشور ازجمله خراسان جنوبی نیز از این موضوع مستثنا نیست.

 وی یادآور شد: این روش سرمایشی سنتی به‌قدری جالب و جذاب است که در تیرماه سال جاری در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد.

حسن رمضانی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی نیز در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: ثبت ملی خارخانه در فهرست میراث ناملموس فرهنگی از جنبه‌های مختلفی قابل توجه و تأمل است.

وی اظهار کرد: از یک نظر وقتی خارخانه در فهرست میراث ناملموس فرهنگی ثبت می‌شود هر محقق و پژوهشگری که بخواهد در این زمینه کار کرده و پژوهش علمی داشته باشد به طور طبیعی به این نکته توجه خواهد نمود که این اتفاق محصول و ابتکار مردم سخت کوش خراسان‌جنوبی است.

خارخانه یک مهارت مردمان کویر نشین است

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی بیان کرد: خارخانه نه به عنوان یک اثر تاریخی بلکه به عنوان یک مهارت ناشی از خلاقیت کویر نشینان برای رهایی از گرمای روزهای تابستان به ثبت رسیده است.

در حال حاضر ۵۳ اثر از خراسان جنوبی در فهرست میراث ناملموس فرهنگی به ثبت رسیده است رمضانی با اشاره به اینکه بخشی از دارایی‌های فرهنگی هر سرزمین و کشور را محصولاتی ناملموس چون کارهای هنری  و ساختمانی تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرآیندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های قبل باقی مانده است.

وی در زمینه میزان آثار ناملوس فرهنگی ثبت شده از خراسان‌جنوبی یادآور شد: در حال حاضر ۵۳ اثر از خراسان جنوبی در فهرست میراث ناملموس فرهنگی به ثبت رسیده که یک اقدام بسیار مثبت در حوزه میراث فرهنگی محسوب می شود.

مهارت‌هایی چون ساخت خارخانه در خراسان جنوبی بسیار یافت می شود که نشان از خلاقیت، هوش، ذکاوت و توانایی مردمان دیار خاوران دارد. مهارت‌هایی که پژوهشگران می‌توانند با تحقیق و پژوهش بر روی آن به یافت‌های ارزشمندی درباره سبک زندگی اهالی خراسان ‌جنوبی می‌رسند.

مردم کویر ثابت کرده‌اند که حتی در شرایط سخت و طاقت فرسا می‌توانند راهی برای بهبود سبک زندگی خود بیابند و  ساعات عمر را برای خود دلپذیرتر کنند.

کد خبر 4375002

منبع: مهر

کلیدواژه: میراث فرهنگی خراسان جنوبی نهبندان مردم علیه احتکار روز خبرنگار خبرگزاری مهر کرمانشاه بوشهر گرگان شهرکرد مشهد شیراز احتکار بیرجند یاسوج مجلس شورای اسلامی سانحه تصادف کهگیلویه و بویراحمد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۱۷۰۵۵۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تخلفی که در «سنگلج» رخ داده است

یک کارشناس میراث فرهنگی گفت:‌ سنگلج حریم دارد و ساخت و ساز در جوار تماشاخانه سنگلج مطابق قانون تخلف است.

به دنبال تخریب ساختمان مجاور تماشاخانه سنگلج و ابراز نگرانی‌هایی درباره تهدید سازه تماشاخانه سنگلج که در فهرست میراث ملی ثبت شده است، محمد سپنجی ـ کارشناس مطلعِ حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی ـ در گفت‌وگو با ایسنا، درباره تخلف رخ‌داده با تخریب ساختمان کناری این تماشاخانه و احتمال ساخت سازه‌ای جدید، اظهار کرد: محله سنگلج به خاطر وسعتی که داشته، در دو فاز تعیین حریم شده است؛ یک بار به تاریخ ۳۰ مردادماه ۱۳۹۵ که حریم یکپارچه ۱۳ اثر تعیین شد و بار دیگر در تاریخ اول مهرماه ۱۳۹۷ که حریم ۶ اثر را تعیین کردند. در اصل ۱۹ اثر این محله از جمله تماشاخانه سنگلج دارای حریم یکپارچه است که در دو نقشه، حدود آن مشحض شده است، و بر همین اساس تخریب و قصد برای ساخت و ساز در جوار تماشاخانه سنگلج، تخلف به شمار می‌آید.

او ادامه داد: قطعا نقشه تعیین حریم ۱۹ اثر تاریخی سنگلج مطابق روال وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به اطلاع ۱۷ دستگاه ذی‌مدخل از جمله شهرداری رسیده است، بنابراین حتی اگر از میراث فرهنگی استعلامی گرفته نشده باشد، شهرداری باید نقشه‌های تعیین حریم را در اختیار داشته باشد و نباید با صدور مجوز موافقت می‌کرد.

این کارشناس ثبت میراث تاریخی گفت: اگر برای ساخت سازه‌ای جدید و حتی تخریب ساختمان قبلی مجوزی داده شده است، باید از این پس طبق نقشه حریم رفتار شود و اگر از این بابت متحمل خسارت شده و یا می‌شوند باید امضاکنندۀ آن مجوز، این خسارت را پرداخت کند.

سپنجی با اشاره به اظهاراتی درباره اینکه «تخریب ساختمان مجاور تماشاخانه سنگلج بدون اطلاع میراث فرهنگی صورت گرفته است»، گفت: وقتی حریم سنگلج از سال ۱۳۹۷ تعیین و ابلاغ شده، چگونه ممکن است بی‌اطلاعی رخ داده باشد!؟ روی آن نقشه که احتمالا شهرداری هم در اختیار دارد، محدوده‌ها و حریم آثار مشخص شده است. هرچند ساختمانی که تخریب شده دیوار به دیوار تماشاخانه سنگلج بوده و مسأله فراتر از این حرف‌هاست.

او همچنین یادآور شد: سال ۱۳۹۸ دستورالعمل اجرایی تعیین حریم آثار ملی از سوی سازمان وقت میراث فرهنگی ابلاغ شده است، که براساس آن، زمانی که پرونده حریم یک اثر به اداره کل ثبت و حریم در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فرستاده می‌شود، هیچ ارگان و نهادی اجازه پاسخگویی به استعلام‌ها و یا صدور مجوز را ندارد تا زمانی که حریم آن اثر، مصوب و از سوی وزیر میراث فرهنگی ابلاغ شود. پس از آن می‌توانند طبق ضوابط مندرج درباره حریم اثر، اقدام کنند. از طرفی، طبق همین دستورالعمل اگر حریم اثر یا آثار مشخص نشده باشد، باید با توجه به ارتفاع اثر تاریخی، محدوده حریم را دو برابر ارتفاع درنظر گرفت و بر آن اساس اقدام کرد. چطور می‌شود از دستورالعملی که از سال ۱۳۹۸ ابلاغ شده است، اطلاعی نداشته باشند و آن را بهانه تخریب کنند؟

سپنجی تاکید کرد:‌ اکنون برای هر نوع ساخت‌وسازی در حریم محله و تماشاخانه سنگلج باید براساس نقشه حریم اقدام شود.

پریسا مقتدی ـ مدیر تماشاخانه سنگلج ـ چندی پیش درباره اتفاقی که در مجاور این تماشاخانه درحال وقوع بود، توضیح داد: اواخر سال گذشته مطلع شدیم این ساختمان تخلیه شده و قرار است نوسازی شود، نه اینکه تخریب شود. از همان موقع تماس‌هایی با آقای نادعلی ـ رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر ـ داشتیم و از طریق آقای نظری ـ مدیر کل هنرهای نمایشی ـ به وزیر ارشاد و وزارتخانه اطلاع داده و موضوع توسعه تماشاخانه سنگلج  پیگیری شد.

او ابراز تاسف کرده است که از حدود یک هفته قبل متوجه شده‌اند در ساختمان مجاور تماشاخانه به جای بازسازی، تخریب صورت می‌گیرد و در ادامه اظهاراتش که برای رسانه‌ها فرستاده شده، گفته است: حدود ۷ تا ۱۰ روز پیش متوجه شدیم که موضوع، نوسازی نیست و دارد تخریب صورت می‌گیرد. خیلی نگران شدیم. بحث الحاقی در این مرحله اولویت نبود تا اینکه از طریق مدیر کمیته هنر کمیسیون فرهنگی شورای شهر، مطلع شدیم که تلاش‌هایی شده و ارتباطاتی با شهردار محترم گرفته شده است.

پس از این توضیحات، کاظم نظری ـ مدیرکل هنرهای نمایشی ـ به برخی رسانه‌ها گفت که وزیر ارشاد در جریان تخریب ساختمان کناری تماشاخانه سنگلج قرار گرفته است و متوجه شدیم شهرداری تهران بدون هیچ‌گونه هماهنگی با وزارت میراث فرهنگی و گردشگری دست به این اقدام غیراصولی و غیرقانونی زده است.

وزارت میراث فرهنگی و معاونت میراث فرهنگی تهران هنوز درباره اتفاق رخ‌داده برای تماشاخانه سنگلج که قدیمی‌ترین سالن فعال در تئاتر تهران است و در سال ۱۳۸۸ به شماره ۲۷۴۶۹ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده، واکنشی نداشته است. ایسنا پیگیر است تا در این‌باره با مسئولان مربوطه گفت‌وگو داشته باشد.

تماشاخانه سنگلج در سال ۱۳۴۴ همزمان با برگزاری جشنواره نمایش‌های ایرانی در ضلع جنوبی پارک شهر  در حالی افتتاح شد که آن سال‌ها با تصمیم شورای تئاتر ـ به عنوان مجموعه تصمیم‌گیر ـ مقرر شد این مکان تنها به آثار ایرانی اختصاص یابد، اما از ابتدای دهه ۵۰ و رونق نداشتن تولیدات حرفه‌ای با محوریت نمایش‌های ایرانی، با نمایش «بازرس» به کارگردانی مرحوم عزت‌الله انتظامی میزبان آثار غیرایرانی هم شد.  

طرح گسترش تماشاخانه سنگلج نیز از دهه ۹۰ مطرح و نامه درخواستی با امضای حدود ۴۰۰ هنرمند تئاتر به شهرداری تهران ارجاع داده شد تا ساختمان کناری «سنگلج» که یکی از ساختمان‌های اداره حقوقی شهرداری است، تغییر کاربری بدهد و به اهل تئاتر واگذار شود. اجرای این طرح در طول یک دهه مدام به تاخیر افتاد تا اینکه پریسا مقتدی، مدیر این تماشاخانه در سال ۱۴۰۰ اعلام کرد که به دلیل تغییرات اعضای شورای شهر، این طرح اجرایی نشده است. اکنون بنای تاریخی سنگلج نه تنها گسترش نیافته که ادامه حیات آن با احتمال ساخت و ساز جدید و با توجه به لرزش‌هایی که تن کهنه این تماشاخانه روزانه تجربه می‌کند، به مخاطره افتاده است.

انتهای پیام