جبرگرایی، ثمره تقابل عقل و عشق است
تاریخ انتشار: ۱۱ شهریور ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۴۲۲۶۷۱
علی‌اصغر باباصفری، در گفت‌وگو با ایکنا اصفهان درباره ریشه تقابل عقل و عشق در ادبیات فارسی، اظهار کرد: این نزاع در متون ادبی و به ویژه متون عرفانی به چشم می‌خورد که شروع آن منشاء تاریخیدر قرن پنجم هجری دارد؛ آن هم زمانی که زمانی که امام محمد غزالی به عنوان یک اندیشمند اسلامی بحث تقابل با فلسفه را مطرح می‌کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی ادامه داد: غزالی کتابی به نام «تهافت‌الفلاسفه»، به معنای ایرادهای فلسفه دارد که او در این کتاب حدود 50 ایراد را از منظر علم کلام به فلسفه وارد می‌کند. این کتاب ضربه مهلکی را بر پیکره فلسفه وارد کرد، به طوری که اثر آن تا قرن‌ها بر علم فلسفه باقی ماند.
تقابل عقل وعشق، تقابل فلسفه و عرفان است
این استاد ادبیات دانشگاه اصفهان بیان کرد: اساس فلسفه، عقل و استدلال و از طرفی اساس عرفان، مبتنی بر کشف و شهود باطنی و تهذیب نفس است که به دل بازمی‌گردد، عشق هم از دل سرچشمه می‌گیرد و این تقابل عقل و عشق به بیانی دیگر تقابل میان فلسفه و عرفان است.
باباصفری با بیان اینکه حمله غزالی به فلسفه باعث شد که نزاع میان عشق و عقل در ادبیات فارسی وارد شود، خاطرنشان کرد: تقابل عقل و عشق در شعر بعضی از شاعران به اوج خودش می‌رسد. مثلا سعدی می‌گوید: (فرمان عقل بردن عشقم نمی‌گذارد/ فرمان عشق بردن عقلم نمی‌پسندد). تقابل عقل و عشق در آثار عطار نیز به فراوانی دیده می‌شود، آنجا که می‌گوید: (خرد گنجشک دام ناتمامیست/ ولیکن عشق سیمرغ معانیست)؛ عطار عقل و خرد را یک گنجشک و عشق را یک سیمرغ اسطوره‌ای می‌بیند و در ابیات متعددی این دو را روبروی هم قرار داده و همیشه عقل را خوار و خفیف می‌کند.
وی با اشاره به شعری از مولوی گفت: مولوی در مثنوی می‌گوید: (پای استدلالیان چوبین بود/ پای چوبین سخت بی‌تمکین بود)، که در اینجا منظور از استدلالیان همان فلاسفه هستند که عقل و استدلال محور کار آنان است. عرفا اصلا حجیتی برای عقل قائل نیستند و آن را قبول ندارند، البته آنها عقل ظاهری که تفاوت میان انسان و حیوان را به وجود می‌آورد قبول دارند، منتهی عقل معاش یا حسابگر را قبول ندارند.
باباصفری تصریح کرد: غزالی با نوشتن کتاب تهافت‌الفلاسفه باعث شد که در ادبیات به فلسفه نیز حملات بسیاری صورت گیرد؛ عرفا حتی فلاسفه را زندیق و کافرانی نامیدند که ریختن خونشان مجاز است، مثلا یکی از صوفیان به نام نجم‌الدین رازی مولف کتاب «مرصادالعباد» عقیده داشت که مداخله تیغ بی‌دریغ در قتل فلاسفه مجاز است. در طول تاریخ نیز فلاسفه زیادی به همین دلیل به قتل رسیدند. خاقانی در بخشی از شعری بلند می‌گوید: (عقل را فلسفه میامیزید/ وانگهی نام او جدل منهید)، او در همه ابیات این شعر به فلاسفه حمله کرده و آنها را به دلیل فراگیری این تعالیم یونانی مطرود می‌داند.
وی با اشاره به ریشه تقابل عرفا با فلسفه گفت: اصل علم فلسفه متعلق به یونان است که حتی متشرعین و زهاد هم بعدها با فلاسفه درگیر شده و متعقد بودند که چون یونانیان انسان‌هایی ملحد و کافر هستند، تعالیم آنها نیز کفرآمیز و نجس است و باید از آن دوری کرد.
تقابل فلسفه و عقل همچنان ادامه دارد
باباصفری در ادامه افزود: غزالی کتابش را در قرن پنجم نوشت و در قرن هشتم می‌بینیم که فیلسوفی به نام ابن رشد اندلسی کتابی را به نام «تهافت‌التهافت» می‌نویسد که در آن لرزش‌ها و اشکالات غزالی را نشان داده و از فلسفه دفاع می‌کند، اما علی رغم همه این دفاعیات، فلسفه هرگز نتوانست از زیر بار آن حملات قد علم کند و این تقابل فلسفه و عقل همچنان تا روزگار ما نیز ادامه دارد.
باباصفری در خصوص تقابل میان عرفان و فلسفه در دوره معاصر گفت: حتی در حوزه‌های علمیه نیز برخی از روحانیون به شدت با فلسفه مخالف بوده و هستند، عده‌ای از مقدس مآبان با نام روحانی، فیلسوف بزرگ علامه طباطبایی را تهدید کردند که اگر جلسه فلسفه خود را تعطیل نکند، تکفیرش می‌کنند و ایشان مجبور شدند جلسات رسمی خود را تعطیل کرده و تنها به صورت خصوصی به بعضی از شاگردان خاص خود فلسفه تدریس کند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: کار مقابله بافلاسفه تا جایی پیش می‌رود که حتی مرحوم امام خمینی (ره) در اواخر عمر خود می‌فرمایند که «روزی فرزندم مصطفی در مدرسه فیضیه از کوزه‌ای آب نوشید، گفتند کوزه را آب بکشید، چراکه پدرش فلسفه درس می‌دهد».
جبرگرایی، ثمره تقابل عقل و عشق است
وی خاطرنشان کرد: طبیعی است که این مقابله با فلسفه در آثار ادبی ما هم بازتاب گسترده‌ای داشته که در دو قلمرو دیده می‌شود؛ یکی در مخالفت با فلسفه و دیگری در تقابل میان عشق و عقل، که این برتری دادن عشق بر عقل و تقابل فلسفه با عرفان باعث شد که نوع نگرش جامعه ایرانی تغییر کرده و تفکر جبرگرایی حاکم شود. عقل استدلال می‌آورد و کسی که استدلال می‌کند به سادگی هرچیزی را نمی‌پذیرد.
باباصفری با اشاره به تبعات رواج تفکر جبرگرایی گفت: این تفکر جامعه را از اصلاح ناامید کرد و مردم تصور کردند که هرشرایطی خواست خداوند است و نباید با خواست او مخالفت کنند، با این توجیه جامعه ایرانی دستخوش ضرر و زیان‌های متعددی شد و از حرکت و پویایی بازایستاد. این تفکر راه عقلانیت را سد کرد، و این توقف عقلانیت جلوی پیشرفت علوم دیگر را نیز گرفت.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: در قرن چهارم هجری و دوره حکومت سامانیان، دوره تمدن طلایی ایرانیان پس از اسلام را می‌بینیم که عمده آثار علمی که به آن افتخار می‌کنیم، مانند آثار ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و فارابی، در این دوره نوشته شد و پس از آن و با نوشته شدن کتاب غزالی عقل و استدلال در جامعه ایران از بین رفت و علم و دانش به حاشیه رانده شد.
انتهای پیام
منبع: ایکنا
کلیدواژه: عقل عشق عقل و عشق فلسفه عرفان غزالی عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۴۲۲۶۷۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مسکو: ناتو برای تقابل احتمالی با روسیه آماده می‌شود
سخنگوی وزارت خارجه روسیه با بیان اینکه هدف کشورهای ناتو از رزمایش «مدافع ثابت‌قدم» آمادگی برای تقابل با روسیه است، گفت ادعای ناتو مبنی بر حمله ترکیبی روسیه علیه اعضای این ائتلاف تلاشی است برای توجیه نظامی‌گری اعضای ناتو.
به گزارش ایسنا، «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت رزمایش بزرگ «مدافع ثابت‌قدم» ناتو نشان می‌دهد این ائتلاف نظامی در تدارک یک «مناقشه احتمالی» با روسیه است.
این رزمایش بزرگ ناتو از ژانویه ۲۰۲۴ آغاز شده و تا پایان ماه میلادی جاری ادامه خواهد داشت. این رزمایش با حضور بیش از ۹۰ هزار سرباز از تمامی ۳۲ کشور عضو ناتو برگزار شده و هدف آن آزمودن آمادگی نیروهای این ائتلاف در یک تقابل احتمالی با کشوری «تقریباً هم‌قدرت» ناتو است.
زاخارووا در پیامی که در کانال تلگرامی خود منتشر کرد، نوشت: «ناتو اکنون در نزدیکی مرزهای روسیه در حال برگزاری بزرگ‌ترین رزمایش خود از زمان جنگ سرد است. بر اساس سناریوی ناتو، آنها از تمامی ابزارهای خود شامل سلاح‌های متعارف و ترکیبی استفاده می‌کنند و در حال تمرین عملیات مشترک علیه روسیه هستند.»
زاخارووا ادامه داد: «باید اعتراف کنیم که کشورهای عضو ناتو واقعاً در تدارک یک مناقشه احتمالی با ما هستند و مقامات عالی‌رتبه این ائتلاف هم به‌صورت علنی درباره آن صحبت می‌کنند.»
این دیپلمات روس گفت کشورهای ناتو با متهم کردن روسیه به انجام حملات ترکیبی علیه اعضای ناتو، سعی دارند جوامع اروپایی و آمریکایی را فریب داده و توجه آنها را از اقدامات کشورهای عضو این ائتلاف منحرف کنند.
هفته گذشته شورای آتلانتیک شمالی بیانیه‌ای صادر کرد که در آن روسیه را به انجام حملات ترکیبی علیه کشورهای عضو ناتو متهم کرده بود.
زاخارووا در واکنش به این ادعا گفت: «ائتلاف آتلانتیک شمالی (ناتو) و رهبرانش کاری را می‌کنند که در آن خبره هستند، یعنی اشاعه اطلاعات نادرست و افزایش سطح روس‌هراسی.»
بر اساس بیانیه‌ای که وزارت خارجه روسیه از زاخارووا منتشر کرده، هدف ناتو و سردمدارانش از این قبیل اقدامات توجیه نظامی‌گری و بودجه‌های نظامی هنگفتی است که اعضای این ائتلاف تصویب کرده‌اند.
انتهای پیام
تداوم بارندگیها در کشور / دمای هوا در بعضی مناطق کاهش مییابد