ظرفیت اندیشه فارابی برای انجام مطالعات تطبیقی روان‌شناسی

به گزارش ایکنا؛ سمینار «بازخوانی روایت قاسم پورحسن از فلسفه فارابی» عصر دیروز، ۴ دی، با حضور جمعی از اندیشمندان و صاحب‌نظران در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. سیدمحسن فاطمی، فوق دکترای روانشناسی از دانشگاه هاروارد، به عنوان یکی از سخنرانان این سمینار به ایراد سخن پرداخت و گفت: من مایلم در مورد کتاب دکتر پورحسن در چند محور صحبت کنم که این محورها می‌تواند پتانسیل  و ظرفیت این کتاب را برای بحث‌های تطبیقی با جهان مدرن و دنیای امروز نشان دهد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به عبارت دیگر به دنبال این هستم این بحث را پیشنهاد کنم که برخی از فرازهای مطروحه در این کتاب قابلیت امتزاج با بسیاری از موضوعاتی که در حوزه‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی امروز می‌توان از آن سخن گفت را دارد و این قابلیت می‌تواند مورد تتبع بیشتر قرار بگیرد. به خاطر همین در چند محور مطالب را عرض می‌کنم. این محورها قابل توسعه و گسترش خواهد بود.

فاطمی ادامه داد: در یک بخشی از کتاب آقای دکتر پورحسن به بیان نظرات فارابی درباره بحث فلسفی حروف می‌پردازد و از این موضوع سخن می‌گوید که وقتی فارابی در نحله بصره پیش درآمدی را در حوزه زبان مطرح کرد در برابر نحله کوفه، آغازگر این مطلب بود که زبان می‌تواند به تعبیر هایدگر از نوعی ساحت وجودی و وجودشناختی برخوردار باشد. تعبیر هایدگر این است که زبان مأوای هستی است و انسان‌ها در مأوای هستی که بدان تأسی می‌کنند متولد می‌شوند، معنا می‌شوند و ساخته می‌شوند. به تعبیر دیگر، زبانی که از آن استفاده می‌کنید آفرینش شما را به همراه خواهد داشت. این بحث خیلی مهمی است و قابل گسترش و تفسیر است. از آنجا که بحث حروف می‌تواند از معناشناسی خاصی برخوردار باشد، آرای فارابی در این زمینه را می‌توان در سیستم‌های روان‌شناختی در مدل زیرمجموعه‌های شناختی تعاملی مورد بررسی قرار داد.

وی ادامه داد: در زیرمجموعه‌های تعاملی شناختی پژوهشگرانی که روی ابعاد مختلف این موضوع تحقیق کرده‌اند به این مطلب تصریح کرده‌اند که وقتی از بخش‌های شناختی تعاملی با هم صحبت می‌کنیم می‌توانیم دو وجه را از منظر پردازش مورد نظر قرار دهیم: یکی وجه عینی و یکی وجه انتزاعی و تجریدی. وقتی کسی به این مسئله می‌پردازد که چرا فلان رخداد اتفاق افتاد و در واقع به وجه علّی آن می‌پردازد از جنبه انتزاعی، در مقابل جنبه عینی آن قضیه، امکان فائق آمدن از آن مشکل و نوشخوار فکری برای او بیشتر خواهد بود. این بحث حروف که اینجا مورد بررسی قرار گرفته است و جنبه اهمیت آن از بُعد الهیاتی و فلسفی بررسی شده است از زوایای دیگر هم قابل مطالعه است.

پژوهشگر حوزه روانشناسی در ادامه اظهار کرد: نکته دیگر اینکه وقتی مولف کتاب، در ارتباط با علم، مقسم را مورد نظر قرار می‌دهند و تصور و تصدیق را نوعی از علم قرا می‌دهند، اینجا یک نکته خیلی مهمی از نظر پتانسیل کتاب برای مطالعه تطبیقی با بحث‌های جدید مطرح می‌شود. غربی‌ها در ارتباط با آرای فارابی از جایگاه تخیل در دیدگاه او سخن گفته‌اند. وقتی فارابی از تخیل صحبت می‌کند به یک معنا هم‌آوایی پیدا می‌کند با بحث‌هایی که در بُعد درونی با حالت خواب مطرح شده است. فروید می‌گوید خواب‌ها برآورده کردن آرزوها هستند. وقتی فارابی از هوشیاری در یک معنای عام صحبت می‌کند بستر این موضوع در بحث تصوری مورد نظر واقع می‌شود.

وی افزود: از دیرباز در دهه 50 و 60 میلادی یک مطلبی مطرح شد به نام «موج داغ». موج داغ به این مسئله می‌پرداخت که هوشیاری می‌تواند تکثر و جنبه‌های مختلف داشته باشد. اعظم رفتارهای ما در حوزه هیجان‌ها و احساسات خودش را نشان می‌دهد و به واسطه ناخودآگاه جاری در فضای هوشیاری تعین و تکون پیدا می‌کند. بیشترین قسیم‌هایی که اینجا مطرح می‌شود مفهوم گسترده تصور است. در دهه بعد «روش سرد» مطرح شد. در روش سرد، به صورت الگوریتمی به ذهن نگاه شد. وقتی شما الف و ب و پ را در نظر بگیرید توالی و تسلسل آنها می‌تواند یک معنای خاصی را مجسم سازد. بعدا وقتی عجز این رویکرد دوم در تبیین خیلی از مسائل مشخص شد رویکرد دیگری مطرح شد.

فاطمی اضافه کرد: وقتی کسی فردا امتحان دارد و تصور امتحان در ذهنش اتفاق می‌افتد اضطراب او را فرا می‌گیرد. از نظر روش سرد تبیین این مسئله خیلی روشن بود چراکه امتحان عامل اضطراب است. بنابراین اضطراب را به صورت علّی مرتبط با امتحان تلقی می‌کنند. اما در برخی پدیده‌های دیگر مانند کسی که در دوره سربازی در جشن آتش شرکت می‌کند و در آنجا دچار حمله وحشت می‌شود، در اینجا این مدل دوم چه در بعد تصوری و تصدیقی نمی‌تواند پاسخگو باشد. به همین خاطر یک رویکرد دیگر به عنوان «مدل ولرم» مطرح شد. خلاصه آن مسئله منجر شد به پیدایش یک مدل دیگر به نام «مدل پردازش مضاعف». طبق این مدل ما در آنِ واحد در بُعد آگاهانه به تصور وتصدیق می‌پردازیم و در آن واحد بُعد تصور و تصدیق را به طور ناخودآگاه انجام دهیم.

وی تأکید کرد: در مدل پرازش مضاعف این مسئله مطرح شد که گاهی این بُعد تصوری و تصدیقی می‌تواند به صورت متوالی و مرحله به مرحله قرار بگیرد. ما هم تصور داریم و هم تصدیق داریم، در سکانس بعدی آن تصور و تصدیق می‌تواند گسترش پیدا کند. تعبیری که مولف کتاب به کار برده‌اند تعبیر جالبی است. معنا آن این است که تصور اولیه می‌تواند از نظر گسترش محتوایی و صوری بسط پیدا کند. مدل دیگری که مطرح شد اینکه به صورت موازی می‌توانیم تصور و تصدیق را در این بُعد مطرح کنیم؛ یعنی هم امکان دارد تصور و تصدیق در بعد آگاهانه انجام شود و هم در بعد غیر آگاهانه. به همین خاطر شناخت دو وجه پیدا کرد: شناخت تلویحی و ضمنی در مقابل شناخت‌های آشکار. بعد از این مطلب، نکته مهم دیگری که وجود دارد این است که در بُعد دوم به دنبال پردازش مضاعف، وجه پردازش در ذهن می‌تواند معنای گزاره‌ای  و معنای استلزامی را در بر بگیرد.

سیدمحسن فاطمس تصریح کرد: در معنای گزاره‌ای یک جمله ساده می‌تواند معنا را در بر بگیرد در حالی که در معنای استلزامی در یک جمله ساده مطلب بیان نخواهد شد بلکه تکثر معنا می‌تواند به واسطه پیچیدگی‌های طرح‌های شناختی و فضاهای شناختی از بسط و گسترش بالاتری برخودار باشد. به همین خاطر وقتی کلمه توپ را از لحاظ واژگانی در یک بعد گزاره‌ای به کار می‌بریم می‌تواند در یک جمله ساده به عنوان یک تصدیقی لحاظ شود،در حالی که در بعد دوم وقتی داریم پوشش‌برداری و اینکود می‌کنیم تمام حالات غیر کلامی و حتی طول موج تأثیرگذار است. به همین دلیل وقتی شما در حال رانندگی هستید عنصر غیر قابل پیش‌بینی بودن برای شما مطرح می‌شود. به واسطه عنصر غیر قابل پیش‌بینی بودن می‌توانیم خطری را پیش‌بینی کنیم و تصدیق کنیم. تمیز بین این دو در معنای عینی و متعین در کنار معنای انتزاعی و تجریدی قابل توجه است.

وی در ادامه گفت: امروز در برخورد با افسردگی تحقیقات به ما نشان داده است وقتی فرد به نوشخوار فکری می‌پردازد و با نوشخوار فکری روی گزاره‌های روایت‌محور با تصدیق‌های مرتبط با جنبه‌های انتزاعی مشغول می‌شود احتمال تشدید افسردگی برای او بیشتر خواهد بود. در حالی که وقتی حتی تصور مرتبط با فضاهای عینی متعین در زمان حال و در زمان حاضر برای او به وجود آید و مفارقت از بعد قبلی برای او اتفاق بیفتد رو به بهبود خواهد رفت و این بهبود اتفاق خواهد افتاد. اینجا بحثی که فارابی مطرح کرده است از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و زمینه جالبی را باز می‌کند برای هم بعد بالینی و هم بعد اجتماعی قضیه. در بعد اجتماعی قضیه وقتی فارابی فرد را در ارتباط با جامعه در فضاهای دیگر مورد بررسی قرار می‌دهد تفرّد برخواسته از این دو پردازش می‌تواند دو استلزام متفاوت را ایجاد کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه افزود: وجوه پردازش‌های مختلف متناسب با سبک‌های شناخت قابل بررسی و تطبیق است. وقتی ما از سبک‌های شناخت صحبت می‌کنیم به رجحان‌های اندیشیدن می‌پردازیم. کسی ممکن است کل را ببیند، کسی ممکن است جزء را ببیند، کسی ممکن است همه چیز را شبیه ببیند، کسی ممکن است همه چیز را متفاوت ببیند. این وجوه مختلف از اندیشیدن که سبک‌های شناخت را در بر می‌گیرد و بسیاری از اختلافاتی که بین انسان‌ها به وجود می‌آید به این سبک‌های شناخت باز می‌گردد.

وی در پایان یادآور شد: نکته سوم اینکه وقتی ما از این تفرد صحبت می‌کنیم و از این انقسام بین این فرد و بعد تصوری و تصدیقی صحبت می‌کنیم به نظرم پتانسیل خیلی خوبی مطرح می‌شود در جهت اینکه فارابی می‌تواند از این جهت مقایسه شود با آرایی که فروید و یونگ در خصوص خود مجازی و خود حقیقی و رابطه اینها از جنبه اصالت‌ها مطرح کرده‌اند. چون مقسم را وجود در نظر می‌گیرند و نه موجود و این مقسم می‌تواند تعین‌های مختلفی داشته باشد می‌توان در چند مرحله که گشتالتی‌ها مطرح می‌کنند، این مقسم وجودی قابل انطباق لحاظ شود؛ چون وقتی خود از جنبه روان‌تحلیل‌گری اضطراب بسیار زیاد را تجربه می‌کند و اضطراب بسیار زیاد، خود را با تزلزل همراه می‌کند این اضطراب بسیار زیاد منجر به مکانیسم دفاعی خواهد شد که تمام این مکانسیم‌های دفاعی غیر از یک مکانیزم، غیر از سلامت حرکت می‌کنند و به میزانی که فرد ممتاز بودن خود از دیگری را در حوزه عمل تجربه کند این فرد راحت‌تر رابطه سلامت را در زندگی تجربه خواهد کرد. اگر بخواهیم مثال روشن و آشکار بزنیم اگر در خانواده‌ای شخص احساس بوق بودن کرد و فردیت لازم را در تمایز خود با دیگران نفهمید و نتوانست این تمایز را تجربه بکند بعدها می‌تواند آسیب‌های زیادی را تجربه بکند.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: ایکنا نشست فارابی محسن فاطمی روانشناسی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۲۱۱۷۰۶۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

اسرائیل از مقاومت فلسطینیان خسته شده است/جنبش دانشجویی شکل گرفته،برخلاف تصور صهیونیسم جهانی است

رئیس شورای اسلامی شهر تهران گفت: جنبش دانشجویی شکل گرفته، بر خلاف تصور صهیونیسم جهانی است.

به گزارش ایسنا، مهدی چمران در دویست و سی و سومین جلسه علنی شورای اسلامی شهر تهران، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدای انقلاب اسلامی، شهدای مدافع امنیت، شهدای مدافع حرم و شهدای فلسطینی، با تسلیت ایام شهادت امام جعفر صادق(ع) رییس مذهب شیعه، با یادآوری روز ۱۵ اردیبهشت، روز بزرگداشت شیخ صدوق (ابن بابویه)، این شخصیت برجسته را دانشمندی سرشناس، فقیه و محدثان بزرگ شیعه برشمرد و عنوان کرد که این دانشمندان بزرگ اسلامی از صحاح اربعه شیعه است.

وی همچنین فرارسیدن روز جهانی ماما را به تلاشگران این عرصه تبریک گفت و هدف از بزرگداشت این روز را افزایش آگاهی و تبادل اطلاعات در راستای سلامتی مادر و نوزاد دانست و برای همه اقشار مرتبط با این حوزه آرزوی موفقیت و سلامتی کرد.

رئیس شورای اسلامی شهر تهران در ادامه سخنان خود، با ابراز تأسف از تداوم جنایات وحشیانه رژیم غاصب اسرائیل علیه فلسطینیان و محکوم کردن این نسل کشی تاریخ گفت: این وحشی گری ها دردآور است چرا که زنان، مردان و در درجه اول کودکان غزه، قربانیان این جنایت ها و وحشی گری های رژیم اشغالگر قدس هستند. مضافاً بر اینکه این کشتارها به قدری عمیق و غیر انسانی است که خشم جهانی را هم در پی داشته، اما متأسفانه می‌بینیم که سران این رژیم جعلی چشمانشان را بستند و به سیم آخر زدند و هرچه می‌توانند به خیال خود می کشند تا بتوانند، نهضت طوفان الاقصی، که از پانزدهم مهرماه برپا شد را بخوابانند اما خوب فهمیدند که در واقعیت همه چیز خود را از دست دادند.

وی افزود: درست است که اینها علاوه بر داشتن تسلیحات کشتار جمعی و حمایت‌های بی قید و شرط آمریکا و غرب در توهم قدرت هستند و با همین توهم بر سر مردم بی پناه و بدون سلاح ساکن غزه موشک و بمب می ریزند تا مردم غزه را از مقاومت منصرف کنند؛ اما خودشان خسته شدند. تا جایی که مردمان اسرائیلی علیه سیاست های خصمانه نتانیاهو قیام می کنند و به خیابانها می ریزند و این یک شکست مفتضحانه برای حکومت جعلی صهیونیست هاست.

چمران با حمایت از خیزش دانشجویان جهان در تقبیح اقدامات جنایتکارانه اسرائیل و حمایت از مردم فلسطین، ادامه داد: علیرغم تبلیغات شدید علیه فلسطینی ها و تمیز کردن افکار عمومی از کشتارها و قتل عام صهیونیست ها، پایه‌های قدرت آنها به قدری سست شده که در مقابل کوچکترین اعتراضی، حرکات وحشیانه از خود به نمایش می گذارند. تا جایی که به طرز وحشتناکی اساتید و دانشجویان معترض را مورد ضرب و شتم قرار داده و دستگیر می کنند.

وی تاکید کرد: این جنبش دانشجویی شکل گرفته، بر خلاف تصور صهیونیسم جهانی است که آمریکا را به بن بست رسانده و خشونت های عجیب سربازان امریکایی مسائلی است که نشان می دهد هر نوع آزادی بیان تا چه حد درست و تا چه حد ادعاست.

رئیس شورای اسلامی شهر تهران با تاکید بر اینکه صهیونیست ها اندک هستند و جمعیتی ندارند اما افسار کشورهایی چون آمریکا، فرانسه، انگلیس و آلمان را در راستای منافع خود در دست گرفته اند بیان داشت: این ماجرا تا جایی پیشرفت کرده که رئیس جمهور حواس پرس آمریکا خود را یک صهیونیستی خطاب می کند و فکر می کند که این یک افتخاراست اما نمی‌داند که  خود او هم یک جنایتکار جنگی است و همه جنایات اسرائیل به پای او هم نوشته شده است.

وی ضمن آرزوی پیروزی و به ثمر نشدن تلاشها و مقاومت فلسطینیان گفت: امیدواریم تمام این تلاشها به رهایی مردم مظلوم فلسطین و آزادی قدس شریف از چنگال ظلم و جنایت صهیونیسم جهانی ختم شود.

انتهای پیام