به نقل از «ایکنا»

فارابی لحظه پیوند با فلسفه یا سنت یونانی است

تاریخ انتشار: ۵ دی ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۲۱۲۰۵۷۷

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ سمینار «بازخوانی روایت قاسم پورحسن از فلسفه فارابی» روز گذشته، ۴ دی، با حضور جمعی از اندیشمندان و صاحب نظران در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
سیدحسین شهرستانی، مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در این سمینار با موضوع «گسست بنیادین از یونان؛ در محتوا یا در «زبان»؟ سه پرسش از کتاب «خوانشی نو از فلسفه فارابی»» به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: کتاب «خوانشی نو از فلسفه فارابی؛ گسست بنیادین از سنت یونانی» نوشته آقای دکتر پورحسن هوشیارانه به کانونی¬ترین مسائل فلسفه اسلامی در روزگار ما پرداخته است و در تلاش برای طرحی نو برای فهم سنت فلسفه اسلامی از خلال درک آن در مقام «تأسیس» برآمده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی در ادامه تصریح کرد: این هوشیاری مؤلف فاضل اما مسبوق است به افق¬گشایی استاد فلسفه روزگار ما، دکتر داوری اردکانی. او که اولاً سنت حوزوی و دانشگاهیِ تحقیق فلسفی را به نحو جدی متوجه فارابی نمود (توجهی کاملا جدید که نشان بازخوانی دیگرگونه سنت فلسفه اسلامی است) و ثانیاً طرح نظری «تأسیس فلسفه اسلامی» را پیش کشید. داوری اردکانی با بازگشت به آغاز حکمت اسلامی، افق ژرفی پیش‌روی فلسفه و علوم انسانی معاصر ما گشود که کتاب حاضر نیز از ثمرات آن گشایش است. به تعبیر فردوسی: «هر آنکس که دارد روانش خرد، سرِ مایه کارها بنگرد».
شهرستانی با اشاره به اینکه در ارتباط با این اثر سه مسأله یا پرسش کلان را می‌توان طرح و عرضه داشت، بیان کرد: اولین مسئله این است که هر «گسست» منطقاً مسبوق است به نحوی «پیوست». اگر مدعی گسست بنیادین از سنت یونانی هستیم، به شکل ضمنی به نحوی از پیوند و آمیزش مسبوق بر این گسست معترف¬ایم.
مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی تصریح کرد: سوال این است که این آمیزش و پیوند در کدام لحظه از تطور فلسفی روی داده است؟ آیا پیش از فارابی؟ او که خود ـ به همراه کندی ـ نخستین فیلسوف اسلامی است. پس ضرورتاً نتیجه می¬گیریم که دقیقاً فارابی خود، لحظه پیوند با فلسفه یا سنت یونانی است. آنهم پیوند بنیادی. پس بی¬راه نیست که درست در مقابل عنوان و مدعای مرکزی کتاب، چنین عنوانی را طرح کنیم: «فلسفه فارابی: پیوست بنیادین معرفتی با سنت یونانی». طرفه آنکه این عنوان معارض را از متن عنوان و دعوی کتاب استنتاج کرده‌ایم.
شهرستانی در ادامه با تأکید بر اینکه فلسفه با سنت یونانی پیوند بنیادین دارد تصریح کرد: نکته کانونی آن است که «فلسفه» اساساً به «سنت یونانی» تعلق دارد. به عبارت دقیق¬تر، فلسفه در بنیاد همانا تعلق، تعهد یا «پیوند بنیادین» به سنت یونانی است. پس فارابی تا آنجا که «فیلسوف» است در پیوست و همزبانی با سنت یونانی شناخته می¬شود.
مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی بیان کرد: مگر آنکه فلسفه را مطلق تفکر عقلی بدانیم که ظاهراً مؤلف نظری قریب به این مضمون دارد. در فصل دوم و در صفحه 85 کتاب شواهد این ایده مشهود است. این دیدگاه البته امروزه با نقدهای جدی روبرو است. از آن سو و در نقطه مقابل، فارابی آغازگر دور جدیدی از تفکر فلسفی در تاریخ است. این دور جدید مقدر نمی¬شود مگر در گذر از سنت یونانی و تأسیس سنت تازه.
وی در ادامه تصریح کرد: پس در نهایت ما با جمع دو جهت «پیوست» و «گسست» میان فارابی و سنت یونانی روبروییم. این وضع دوگانه و برزخی و پروبلماتیک، مهم‌ترین وجه تحلیل فارابی است. نادیده ¬انگاشتن هر یک از این دو وجه، فهم دقیق فلسفه فارابی و در کل تفکر فلسفی در جهان اسلام را دچار بحران می¬کند.
مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با اشاره به مسئله دوم بیان کرد: پرسش دوم ناظر است به لوازم ضروری ادعای «گسست بنیادین معرفتی». در این اثر شرح این گسست عمدتاً ناظر است به طرح «مبانی» جدید معرفتی در فلسفه که از جانب فارابی روی داده است.
وی در ادامه افزود: لذا این گسست بنیادین در قامت نوعی گشت و تغییر در «محتوا»ی اندیشه فلسفی و در نظام معرفتی فیلسوف جست‌وجو شده و گزارش گردیده است. البته تحقیقات انجام گرفته در این بخش دامنه وسیع و ژرفای جدی دارد: طرح پرسش از وجود، طرح تمایز وجود و ماهیت، بداهت وجود، طرح تصور و تصدیق در منطق و نهایتاً طرح مساله «زبان» در الحروف.
شهرستانی تصریح کرد: البته نسبت به متن مدعای اثر نیز نکاتی به نظر می¬آید. یکی آنکه ادعا شده است فارابی آگاهانه «در صدد تأسیس فلسفه¬ای متفاوت با یونان است». (ص 132). این مطلب با متن آثار فارابی و نیز با روح کلی درک حکمت در عصر او همخوانی ندارد. این به معنی انکار مقام تأسیس برای او نیست بلکه به این معنی است که نباید به نحو ساده¬ای غرض او را «جست‌وجوی تأسیس» (همان) بدانیم.
مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ادامه بیان کرد: ایده وحدت و ازلیت حقیقت و وجود نزد فارابی چنین غرض عامدانه¬ای را بی¬وجه می¬گرداند. دیگر آنکه در دوگانه¬سازی ارسطو و فارابی افراط شده و منزلت حکیمی چون ارسطو سبک انگاشته گردیده است. آنهم در برابر کسی که دست¬کم به ظاهر خود را با ادب تمام و به واقع شاگرد و شارح معلم اول می¬داند.
وی تصریح کرد: در این دوگانه¬سازی هم طرح تفکر «هایدگر» به فارابی نسبت داده شده و بدین ترتیب فارابی نماینده «وجود» و ارسطو نماینده «موجود» همچون جوهر معرفی گردیده است. طرح تمایز وجود و ماهیت توسط فارابی هم دلیل این امر قلمداد شده است. در این جا نکته اول این است که در اندیشه هایدگر طرح وجود خود در «سنت یونانی» مسبوق سابقه است و پیش ـ سقراطی‌ها بدان متصف¬اند.
مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ادامه بیان کرد: بدین ترتیب فارابی حتی با پذیرش دعوی مذکور، بازگشت به سنت یونانی پیش¬سقراطی دارد و نه «گسست بنیادین معرفتی از سنت یونانی». دیگر آنکه انصراف ارسطو از وجود به موجود به شکل بسیطی طرح شده که از دقایق نقد هایدگر نیز دور است و نهایتا آنکه باید توجه کرد که طرح تمایز وجود از ماهیت یا طرح وجود در تقابل مفهومی با ماهیت(چه در اصالت وجود و چه در اصالت ماهیت) خود مشروط است به طرح اساسیِ متافیزیک و انصراف از ظهور حقیقت وجود به بازیابی مفهومی آن در تقابل با سایر مفاهیم.
وی تصریح کرد: اما جدا از سنجش مدعای گسست در محتوای تفکر فلسفی فارابی از یونان، مسأله آن است که آیا «زبان» تفکر نزد فارابی هم دگرگون شده یا به یونانیان تشبه جسته است؟ مساله آن است که هر سنخ از تفکر، زبان طرح خویش را اقتضاء می¬کند. زبان حکمت فارابی فراتر از محتوای آن، تا چه حد از سنت یونانی گسسته و ممتاز است؟ (شاید پروای هایدگر در نقد مابعدالطبیعه را هم باید ذیل همین مساله بفهمیم. فراموشی یا تذکر به حقیقت وجود از نظر او نه در تمایز محتوای «آراء» در باب عالم، بلکه از اختلاف انحاء مواجهه وجودی با عالم نشأت می-گیرد. در اینجاست که متوجه مساله نسبت تفکر و زبان می¬شویم).
شهرستانی بیان کرد: آیا اگر مسأله زبان را به جدّ پیش کشیم، نباید سراغ «گسست بنیادین» یا به عبارت بهتر «شیوه دیگر» حکمت را در جای دیگری غیر از میان فلاسفه (که به زبان تفکر معلمان یونانی متشبه¬اند) بجوییم؟ مثلا در میان «شاعران»؟ چنانچه فیلسوف آلمانی به شعر و هنر التفات یافت.
وی در ادامه به طرح چند سؤال پرداخت و افزود: آیا «زبان» حکمت در عالم اسلامی و جهان ایرانی همان زبان فلسفه است؟ آیا چنین نیست که در فرهنگ ایرانی و مشرقی «شعر»، زبان تفکر و نهاد فرهنگ است؟ آیا فیلسوفی چون فارابی نماد تأسیس حکمتی فراسوی امکانات و تقدیر سنت یونانی است یا شاعری چون فردوسی؟
مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی به مسئله سوم اشاره و تصریح کرد: آیا عبور یا تخطی فارابی از صورت تفکر یونانی را صرفاً باید ستود؟ یا آنکه باید آن را به منزله هدم فلسفه و ادغام آن در دین و تبدیل و تقلیل آن به «کلام» نکوهید؟ یا راه سوم را اختیار کرد؟
وی در ادامه افزود: به نظر می¬رسد اثر مورد بحث عمدتاً به دیدگاه نخست وفادار است. از دیگر سو بسیاری از مستشرقان و روشنفکران بر دیدگاه دوم به نحو جزمی پای می¬فشارند و بدین ترتیب ما را به کلی از بهره¬گیری از میراث حکمت اسلامی منع می¬کنند.
شهرستانی بیان کرد: به عنوان نمونه از مؤلف و استاد بزرگوار باید پرسید که چرا در سنت فلسفه اسلامی پس از فارابی، توجه به قلمرو فرهنگ و سیاست اینچنین به محاق می¬رود و فلسفه اسلامی از زایش تفکر سیاسی و اجتماعی تا حدود زیادی سترون می¬ماند؟ حال آنکه تفکر یونانی و اندیشه معاصر غربی از این حیث به مراتب غنی¬تر از فلسفه اسلامی است.
مدیر گروه حکمت و هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در ادامه تصریح کرد: می¬دانیم که فارابی البته خود بیشترین سهم را در توجه به «فلسفه فرهنگ» داشته است. اما آیا او به عنوان مؤسس فلسفه اسلامی سهمی در فقر تفکر سیاسی پس از خویش ندارد؟ چرا عقل فلسفی مسلمین تا این حد منسلخ از خرد زندگی و خرد تاریخی است؟ آیا این محدودیت¬ها هم جزئی از امکانات انکشاف یافته در گسست مورد ادعا نیست؟
انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری قرآن اندیشه فلسفه فارابی فلسفه اسلامی قاسم پورحسن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۲۱۲۰۵۷۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

گرامیداشت مقام استاد و مربی در سپاه

همایش گرامیداشت مقام استاد و مربی در سپاه با حضور سردار سرلشگر پاسدار حسین سلامی فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و جمعی از مربیان و فرماندهان در ستاد فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برگزار شد. به اشتراک بگذارید: https://tn.ai/3078363 درباره ما ارتباط با ما آرشیو اخبار ؛ جدیدترین اخبار لحظه به لحظه امروز پیوندها بازار پربیننده‌ترین اخبار قیمت ارز و طلا لیگ ایران و جهان ما را دنبال کنید: RSS تلگرام اینستاگرام توییتر   آپارات   سروش   آی‌گپ   گپ   بله   روبیکا   ایتا
All Content by Tasnim News Agency is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.