به نقل از «ایکنا»

نخستین کسی که در جهان اسلام درباره دموکراسی بحث کرده، فارابی است

تاریخ انتشار: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۲۵۷۵۷۸۶

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، دکتر یوسف بینا با حضور در این خبرگزاری با اشاره به دیدگاه‌های فارابی درباره دموکراسی گفت: دموکراسی یونان باستان در همان ابتدا مورد تایید افلاطون نیست و آن را نظامی کامل نمی‌داند. با این حال در شرایط امروز است که اندیشه فلسفی ما دموکراسی را یک اصل برتر می‌داند. فارابی در مورد دموکراسی بحث کرده و فصلی نیز در مورد آن سخن گفته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

البته نظر او رد کامل این مدل حکومتی نیست. با این حال نخستین کسی که در جهان اسلام در مورد دموکراسی بحث کرده، فارابی است.   پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی و اندیشه با اشاره به اینکه فارابی در آرای خود در خصوص دموکراسی، تحت عنوان «مدینه الاحرار» بحث می‌کند، تصریح کرد: وی بیان می‌کند در این مدل حکومتی هیچ کس بر دیگری سیادت ندارد و افراد انتخاب می‌کنند چه کسی بر آن‌ها حاکم باشد و اهمیتی هم ندارد فردی که انتخاب می‌شود فاضل باشد و مقام ریاست حقیقی داشته باشد یا خیر.   وی گفت: فارابی بین مدینه‌های غیرفاضله، بهترین مدینه را «مدینه الاحرار» می‌داند. از مدینه فاضله که بگذریم، مدینه الاحرار در جایگاه دوم قرار دارد زیرا همه بدون هیچ فضل و تقدمی کنار هم ایستاده‌اند که در چنین مدینه‌ای امکان ظهور و تربیت افراد آزاد فراهم است و ممکن است از دل این مدل شخصی تربیت شود که واجد مقام ریاست باشد و بعدا مدینه فاضله تشکیل دهد. از این جهت است که بیان می‌کند این نوع مدینه اهمیت دارد. با این حال فارابی نقدی نیز مطرح می‌کند و آن این است که در مدینه الاحرار امکان اینکه فرد به سعادت یا شقاوت برسد، یکی است؛ تربیت و فاضل و مفضولی در این سیستم وجود ندارد اما در عین حال می‌گوید که بعد از مدینه فاضله، بهترین مدل مدینه الاحرار است.   یوسف بینا ادامه داد: دکتر طباطبایی و بسیاری دیگر جمله‌ای دارند که کاملا درست بوده و آن این است که اولین فیلسوف سیاسی که در جهان اسلام درباره سیاست اندیشید و فلسفه سیاسی را ارائه داد، فارابی بود. آخرین فیلسوف سیاسی نیز فارابی بود زیرا ابن سینا، خواجه نظام‌الملک، ابن‌خلدون و دیگران نظریه‌های سیاسی و اجتماعی دارند اما اندیشه سیاسی چارچوب‌دار کاملی در این خصوص ندارند؛ یعنی اندیشه‌ای که بر اساس آن بتوان یک ساختار سیاسی با جزئیات را تعریف و بنا کرد.   پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی و اندیشه اضافه کرد: فارابی مباحث بسیار مهمی در دو اثر خود، یعنی «آراء اهل مدینه فاضله» و «سیاسات مدینه» به‌عنوان «مضادات مدینه فاضله» یعنی مدینه‌های غیرفاضله دارد. مهم‌ترین بحثی که فارابی در خصوص مدینه دارد، مساله رئیس بوده که سایر مدینه‌ها را نیز بر اساس همان رئیس و شیوه ریاست او، غیرفاضله تشخیص داده است.   وی خاطرنشان کرد: فارابی روی این بحث تاکید زیادی دارد که نوع حاکمیت و ریاست بر مدینه فاضله فارابی بر پایه نفع تغلب و در نتیجه ریاست بر انسان‌های آزاده و آزاد است نه اینکه هر نوع تغلبی را مجاز و انسان‌ها را برده بداند. ریاست یا تحت تربیت قرار گرفتن با اینکه انسان‌ها بردگان رئیس باشند، سازگاری ندارد. این بحثی است که جایگاه فارابی را بسیار بالا می‌برد؛ به‌ویژه اهمیت این بحث در جایی آشکار می‌شود که فارابی درباره مدینه‌های غیرفاضله سخن می‌گوید.   پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی و اندیشه با بیان اینکه ریاست مدینه فاضله بر اساس عقل، تدبیر، ریاست و انسان‌های آزاده‌ای است که خود پذیرفته‌اند که تحت تربیت و حاکمیت رئیس اول باشند، عنوان کرد: آن افراد خودشان خواستند که رئیس اول بر آنان ریاست کند زیرا سعادت خود را در این دیده‌اند که چنین فردی بر آن‌ها ریاست کند و یک قبول دوطرفه از سوی هر دو طرف است. ممکن است بیان شود که چنین امری هیچ گاه محقق نمی‌شود اما به هر حال این یک الگو است.   وی بیان کرد: در مدینه‌های غیرفاضله، مردم یا هوسران هستند و یا حاکم و مردم به‌دنبال ثروت‌اندوزی بوده و یا همه بر اساس تغلب زندگی می‌کنند؛ یعنی می‌‎خواهند بر دیگران غلبه پیدا کنند و زمانی که رئیس بر مردمش غلبه پیدا کرد، می‌خواهد بر اقوام دیگر نیز غلبه پیدا کند. فارابی این موارد را به‌صورت محکم با بنیان‌های فلسفی نقد می‌کند. وی آگاه است و نمونه‌های سیاسی را که دیده و خوانده نقد می‌کند.   امروز کمتر به آثار فارابی پرداخته می‌شود یوسف بینا با بیان اینکه امروز کمتر به آثار فارابی پرداخته می‌شود، عنوان کرد: این امر بدین دلیل است که آثار او به زبان عربی بوده و ترجمه نشده است. چند اثر از او در سال‌های اول بعد از انقلاب، مخصوصا دو اثر سیاسی مهمش ترجمه شده اما بین عموم مردم چندان رواج پیدا نکرد.    پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی و اندیشه افزود: دکتر رضا داوری بیان می‌کند که اساسا بنا نیست که فلسفه به دست عامه مردم برسد؛ فلسفه متعلق به خواص بوده و زبان آن نیز زبان خواص است و قرار نیست که همه زبان فیلسوف را بفهمند. این در مورد فارابی بیش از حد صادق است؛ یعنی سیستم اصطلاح‌بندی او فهم زبان او را سخت کرده است. آثار او در ترجمه‌های فارسی نیز گاه نیاز به فرهنگ اصطلاحات حکمت و فلسفه دارد و کتاب‌های آسان‌خوانی نیست. با این حال ساختار علمی او بسیار روشن و مدون است.   یوسف بینا خاطرنشان کرد: اولین و آخرین فیلسوف سیاسی در ایران، فارابی است. در تاریخ اندیشه سیاسی ایران و دنیای اسلام آثاری در این خصوص وجود دارد، اما عنوان فیلسوف سیاسی تنها شایسته فارابی است.    وی با اشاره به اینکه نظریه مدینه فاضله در جهان اسلام منحصر به نام فارابی است، تصریح کرد: در تاریخ اندیشه سیاسی، سیاست‌نامه‌ها معمولاً تحت نظر یک حاکمیت خاص، نه با یک ذهن مطلق و آزاداندیش فلسفی نوشته می‌شد و معمولاً رویکرد مذهبی، اختلافات و تعصبات مذهبی در آن‌ها قوی است. خواجه نظام‌الملک توسی مهم‌ترین و معروف‌ترین سیاست‌نامه را نوشته است. در این آثار تایید خلفایی که حاکم هستند، تایید پادشاهی حاکم سلجوقی و در عین حال تعصب بر مذهب و حتی برخی مواقع تقویت جدال‌های مذهبی نیز گاه دیده می‌شود.   یوسف بینا ادامه داد: بعد از آن دوره‌هایی وجود دارد که اندیشه فلسفی در ایران تعطیل است. تا دوره صفویه که شاهان اندیشه خاصی دارند و دوره قوی‌تری از منظر اندیشه سیاسی شکل می گیرد، این وضعیت وجود دارد. در زمان مشروطه که سلطه اندیشه‌های غربی زیاد می‌شود، بحث سیاست، علوم نظری و فلسفه سیاسی به اندیشه‌های غربی محدود شده و دسته‌بندی‌های سیاسی از غرب وارد کشور می‌شود.   پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی و اندیشه گفت: یکی از کتاب‌هایی که می‌توان برای بررسی اندیشه فارابی و شناخت او توصیه کرد، در کنار آثار فارابی، کتاب «فارابی؛ فیلسوف فرهنگ» نوشته دکتر رضا داوری‌اردکانی است. هر فردی که می‌خواهد فارابی را خوب بشناسد و کلیات مهم و اصیلی را درباره این فیلسوف بداند، می‌تواند این کتاب را مطالعه کند.    انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری قرآن ایکنا خراسان رضوی معارف دانشمندان جهان اسلام قرآن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۲۵۷۵۷۸۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

جنبش‌های سده‌های دوم و سوم هجری بیش‌تر تقابل ایرانی – ایرانی بود نه ایرانی - عربی

ماهرخ ابراهیم‌پور: نشست نقد و بررسی کتاب «پیامبران بومی‌گرای ایران در سده‌های آغازین اسلام (شورش‌های دهقانی و زردشتی‌گری محلی)» اثر پاتریشیا کرون با ترجمه کاظم فیروزمند چهارشنبه ۱۲ اردیبهشت با حضور علی بهرامیان، محقق و پژوهش‌گر تاریخ اسلام در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. این کتاب سال ۲۰۱۴ در آمریکا منتشر شد که در زمان چاپ آن مولف فوت شده بود و سال ۱۴۰۳ که در نشر «نامک» به چاپ رسید، کاظم فیروزمند، مترجم آن در قید حیات نبود. در این نشست طبق اعلام قبلی قرار بود، روزبه زرین‌کوب، استاد گروه تاریخ باستان دانشگاه تهران، حضور داشته باشد که نتوانست حضور پیدا کند.

پاتریشیا کرون در سال ۱۹۴۵ در دانمارک به دنیا آمد و در دوران نوجوانی به مطالعه و شناخت سرزمین‌های دور علاقه‌مند شد. کرون پیش از ورود به دانشگاه به سه زبان آلمانی،‌ انگلیسی و فرانسوی تسلط پیدا کرد. رشته‌ی تاریخ خاورمیانه را برای تحصیل در دانشگاه برگزید، در سال ۱۹۷۴ مدرک دکترا گرفت، و پس از دریافت بورس تحقیقاتی، نخستین پژوهش‌های خود درباره‌ی تاریخ خاورمیانه و اسلام را آغاز کرد. تاکنون نزدیک به ۱۰ عنوان کتاب از کرون منتشر شده است. کتاب «هاجرگرایی» که از دل تز دکترای وی بیرون آمده است سوءتفاهم‌برانگیزترین کتاب او به شمار می‌آید. «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» از دیگر آثار این صاحب‌نظر فقید، در سال ۲۰۱۲ منتشر شد. «خلیفه خدا»، «غلامان اسب سوار»،‌ «تجارت مکی و ظهور اسلام»، «جوامع ماقبل صنعتی» و «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» نیز از دیگر کتاب‌های این ایران‌شناس است. کرون همچنین ۷۰ مقاله شامل ۱۰ مقاله‌ی در زمینه ایران‌شناسی منتشر کرده است.

علی بهرامیان، پژوهش‌گر تاریخ و رئیس بخش اسناد مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در بررسی کتاب «پیامبران بومی‌گرای ایران در سده‌های آغازین اسلام (شورش‌های دهقانی و زردشتی‌گری محلی)» گفت: دوره‌ای که پاتریشیا کرون به آن پرداخته، زمان انتقال حکومت از امویه به عباسی است که در آن ایرانی‌ها نقش عمده‌ای داشتند. تحرکات ابتدا از کوفه آغاز شد و پس از آن با هوشمندی خاصی به خراسان (شرق ایران) انتقال پیدا کرد و به جایی رسید که در سال ۱۳۲ هجری سپاهی که ابومسلم خراسانی به سمت کوفه فرستاد، توانست این شهر را فتح و خلاقت اموی را ساقط کند.

او افزود: در این دوره اتفاقی که رخ داد و کم و بیش تا دروه‌ی بعد از مامون هم ادامه پیدا کرد؛ شکل‌گیری سلسله جنبش‌ها و قیام‌هایی به‌ویژه در شرق ایران بود. ابتدا قیام به‌آفرید زرتشتی بود. او در دین زرتشتی اصلاحاتی را انجام داد. طبق روایت‌ها موبدان زرتشتی نزد ابومسلم رفتند و گفتند این فرد دین ما و شما را فاسد کرده است و ابومسلم هم لشکری فرستاد و او را در نزدیکی به گمانم تربت‌جام سرکوب کرد. بعدی قیام ابن‌مقنع و استادسیس است و یوسف البرم و در نهایت بابک که نزدیک به بیست سال در آذربایجان مقاومت کرد اما در انتها از سوی عباسیان شکست خورد و عاقبت افشین توانست بابک را دستگیر و قلعه‌ی او را تسخیر کند.

این محقق تاریخ اسلام عنوان کرد: لذا این دوره در تاریخ اسلام دوره‌ی به‌خصوصی است و افرادی هم که در آن ایفای نقش کرده‌اند، ویژه‌اند. این موضوع بارها از سوی مورخان و پژوهش‌گران به صورت اجمالی و تفضیلی تحقیق و بررسی شده است از جمله غلامحسین صدیقی در کتاب «جنبش‌های دینی ایرانی: در قرن‌های دوم و سوم هجری»، عبدالحسین زرین‌کوب در «دو قرن سکوت» و «ایران بعد از اسلام» و خود پاتریشیا کرون در مقاله‌ی «ابن‌مقنع و سپیدجامگان» - که به صورت انفرادی به یکی از این جنبش‌ها پرداخت و در ایران محقق محترم مسعود جعفری جزی آن را به صورت یک کتاب در انتشارات ماهی به چاپ رساند.

علی بهرامیان چرا با طرح این پرسش که «چرا این جنبش‌های سیاسی مهم است؟» ادامه داد: پژوهشگران خارجی و ایرانی بارها به این پرداخته‌اند ‌که چه موضوعی به لحاظ سیاسی باعث می‌شد این اشخاص دست به قیام بزنند و کسانی را دور خودشان گرد بیاورند و فعالیت‌هایی هم داشته باشند و پس از آن سلسله عقایدی که به آن‌ها نسبت داده می‌شود به چه ترتیب است؟ به لحاظ صحت و سقم در چه وضعیتی است؟ همه‌ی آن‌چه به آن‌ها نسبت داده شده از اباحه‌گری (اشتراک در اموال و زنان و...)، ادعای نبوت و حلول همه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و اغلب مورخان به صورت کلی به آن‌ها می‌نگریستند و این موضوع بررسی نشده که آیا این عقاید در ایران سابقه داشته و می‌توان برای آن‌ها نمونه‌هایی پیدا کرد؟ به لحاظ سیاسی چه انگیزه و رویکردی داشتند؟ آیا می‌خواستند خلیفه را ساقط کنند یا مانند بابک و مازیار آن‌طور که ادعا شده ایران را به دوره ساسانی برگردانند؟

او ادامه داد: در واقع در پی یافتن پاسخ پرسش‌های بالا مورخان ایرانی به کلی‌گویی بسنده کرده و مدعی‌اند آن‌چه به این قیام‌ها نسبت داده می‌شود، تهمت است؛ اما کسی توضیح نمی‌دهد چرا چنین تهمت‌هایی به این نوع جنبش‌ها وارد شده است؟! لازم بود یک محقق این موضوع را بشکافد و از منظر انواع و اقسام منابع تحلیل کند. پاتریشیا کرون، مولف ««پیامبران بومی‌گرای ایران در سده‌های آغازین اسلام (شورش‌های دهقانی و زردشتی‌گری محلی)» فارغ از این‌که با دیدگاه‌هایش در این کتاب موافق باشیم یا نه، تقریبا چنین رویکردی را اتخاذ کرده و در چهار فصل به بررسی موضوع از منظر منابع گوناگون پرداخته و کار دشواری را پیش برده است...

مدیر بخش اسناد مرکز اسناد دایره‌المعارف بزرگ در پایان اظهار داشت: درباره‌ی جنبش‌های ایرانی قرن دوم و سوم رازهای زیادی وجود دارد که به احتمال زیاد ریشه در ایران عهد ساسانی دارد. به عبارتی در آن جامعه‌ی پرجنب‌وجوش دوره‌ی خسروپرویز بعد از اتمام جنگ‌های سی‌ساله، بحران‌های اقتصادی و آمدن اعراب (به نظر) سرپوشی روی آن‌ها گذاشته شده که یک‌دفعه در عهد عباسی مانند زنجیری پاره شد. تقابل در این جنبش‌ها، بیش‌تر از این‌که جنبه‌ی ایرانی – عربی داشته باشد، جنبه‌ی ایرانی – ایرانی دارد. این نکته‌ی بسیار مهمی است؛ چون طبقه‌ای از باقی‌مانده‌ی دیوان‌سالاران و موبدان ساسانی بیش‌ترین مشکل را با این جنبش‌ها داشتند. این مسائلی که ذکر شد بررسی جنبش‌ها از لحاظ سیاسی است، اما از لحاظ التقاطی، پاتریشیا کرون در فصل دوم و سوم کتاب به بررسی آن اهتمام ورزیده است.

۲۵۹

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1902325