جزیره تولید علم

نظام جمهوری اسلامی ایران در مقام نظام سیاسی زنده، مثل هر موجود زنده دیگری، نیازمند بررسی، ارزیابی و بازنگری در عرصه‌های مختلف است و بی‌گمان یکی از مهم‌ترین بازنگری‌ها باید در نظام علمی صورت گیرد. محمد فاضلی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی

 نظام علمی اگرچه بیش از هر چیز عموم را به یاد دانشگاه می‌اندازد، اما نظام علمی موجودیتی بسیار فراتر از دانشگاه است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

نظام علمی از اولین سال‌های آموزش پیش‌دبستانی تا دوره‌های تحصیلات تکمیلی را در بر می‌گیرد و بی‌سبب نیست که عمده کشورهای جهان یک وزارتخانه مختص آموزش دارند و آن را به دو وزارتخانه آموزش ابتدایی و آموزش عالی منفک نساخته‌اند. نظام علمی، همه اندیشکده‌ها، پژوهشکده‌ها، مراکز تحقیق و توسعه، فرهنگستان‌ها و مشارکت‌های جامعه مدنی و بخش خصوصی در علم را هم شامل می‌شود. این عرصه گسترده عمدتاً فقط طرف عرضه علم را شامل می‌شود و طرف تقاضا گستردگی و پیچیدگی‌های خود را دارد. دولت‌ها – از اصلی‌ترین - متقاضیان علم هستند و در کنارشان بخش خصوصی، جامعه مدنی و عموم مردم، قرار می‌گیرند. نظام علمی با دو بال عرضه و تقاضا متوازن می‌شود و راهی به سوی توسعه ملی خواهد یافت.
یکی از معضلات اساسی نظام علمی در ایران که دانشگاه بیش از همه تجلی آن شده و نقدهای متعدد وارد بر نظام دانشگاهی هم همین را نشان می‌دهد، تولید علم بی‌تقاضاست. تولید علم بی‌تقاضا هم به همان اندازه تولید کالای بی‌تقاضا هدر دادن منابع و بتدریج ضایع کردن نظام تولید است. تولید علم بی‌تقاضا بتدریج نظام تولید علمی را به تولید محصولاتی غیرواقعی و مبتنی بر رویه‌های صوری و بی‌اثر سوق می‌دهد و دست آخر در پیدایش موجودیتی به‌نام «جزیره تولید علم» خواهد انجامید. «جزیره تولید علم» جایی است که آنچه علم پنداشته می‌شود، بدون ارتباط معنادار با سایر عرصه‌ها، تولید و منتشر می‌شود اما اثر بیرونی معناداری بر توسعه باقی نمی‌گذارد و از آنجا که از اثرگذاری بر عرصه‌های دیگر بازمی‌ماند، بتدریج خودش به هدف بدل می‌شود. واقعیت آن است که در همه سال‌هایی که مقالات مرتبط با مدیریت منابع آب ایرانیان – فارسی و بالاخص انگلیسی – در مجلات علمی رشد کمی می‌کرده، کسری آبخوان‌ها هم افزایش می‌یافته و نمودار‌های نشان‌دهنده وضعیت آب‌های زیرزمینی (هیدروگراف‌ها) شیب منفی داشته‌اند. هر قدر مقالات اقتصاددانان بیشتر شده، رشد اقتصادی کمتر، بیکاری و تورم بیشتر شده است؛ و همین‌طور الی آخر در عرصه‌های دیگر نیز ارتباطی میان رشد تعداد مقالات و وضعیت واقعی مشاهده نمی‌شود. تعداد مقالات ثبت‌شده از ایرانیان در پایگاه SciMago نشان می‌دهد که رتبه ایران از 1996 تا 2017 از 52 به 16 بهبود یافته است، اما دوسوم این دوره متناظر با رشد اقتصادی منفی یا بسیار اندک، بیکاری دورقمی، تورم دورقمی، تخریب گسترده محیط‌ زیست، افزایش آسیب‌های اجتماعی و کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش یأس و سرخوردگی در اکثریت جامعه بوده است. اینجاست که مفهوم «جزیره تولید علم» خودش را به معنای واقعی نشان می‌دهد. اگر نوشتن مقاله را بتوان «تولید علم» خواند – که اکنون چنین روایتی بر نظام علمی حاکم است - آن‌گاه باید درباره نسبت این علم و جامعه پرسش کرد.
افول برخی شاخص‌های مهم و بهبود نیافتن مسائل مزمن‌شده جامعه ایران و در همان حال افزایش تولید علم نشانه چیست؟ دو فرضیه می‌توان مطرح کرد که بررسی اولیه هر کدام از آنها ضرورت بازنگری در نظام علمی را آشکار می‌سازد. فرضیه اول، علمی که تولید می‌شود، نسبتی با مسائل جامعه ندارد، لذا بی‌تقاضا باقی می‌ماند و بخش عمده‌ای از آن صرفاً به‌واسطه تأمین مالی برآمده از اقتصاد نفتی تولید می‌شود و کارکردی معطوف به بیرون از نظام دانشگاهی ندارد. این بی‌گمان بخشی از واقعیت نظام علمی در ایران است. عمده دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و سایر اصلی‌ترین نقاط تولید علم صرفنظر از اینکه تقاضایی برای کارشان وجود داشته باشد یا نباشد، به کار خود ادامه می‌دهند و با نرخ رشد مشخصی نیز رشد کمی پیدا می‌کنند و به همین سیاق است که در همه سال‌هایی که اقتصاد ایران به‌واسطه رشد اقتصادی منفی کوچک می‌شده، دانشگاه رشد کمی داشته و بزرگ شده است.
فرضیه دوم، تولید اقتصادی و حتی تولید و ثبات قدرت تابعی از علمی که در دانشگاه تولید می‌شود نیست. این بدان معناست که قدرت سیاسی به‌عنوان اصلی‌ترین نیازمند به علم برای تولید قدرت و ثروت و همچنین بقیه بخش‌های اقتصاد، به میزانی که در کشورهای سرآمد اقتصادی جهان به علم نیاز است، در اینجا به علم نیازی ندارند.
سازوکارهای تولید و بازتولید قدرت و ثروت، تابعی از کیفیت عملکرد علمی نظام تولید علم نیست. وابستگی به منابع ثروتی نظیر نفت – که قدرت سیاسی را بازتولید می‌کند – یا تأمین نیازهای فناورانه از خارج به کمک درآمدهای نفتی و حتی زاویه داشتن ایدئولوژی قدرت سیاسی با رویکردهای علمی، نیاز حکمرانان به علم را کاسته است.
این امر در قبال بخش خصوصی و بخش‌های مهمی از اقتصاد ایران نیز به این گونه مطرح می‌شود که سطح پیچیدگی اقتصاد به اندازه‌ای پایین است که تولید و بازتولید را از نیازمندی به تولید علمی سطح بالا بازداشته است. اقتصاد و حتی سیاستگذاری عمومی درگیر مسائلی آنقدر ابتدایی است که نیازمندی به دانش و علم تولید شده در دانشگاه احساس نمی‌کند.
هر دو فرضیه به درجاتی صحیح هستند و این امر وضعیت «جزیره تولید علم» را تقویت می‌کند. علم بالاخص در نظام دانشگاهی برای بازتولید سازمانی خود خیلی نیازمند پاسخگویی به نیازهای محیط اطراف نیست – که البته این وضعیت تحت تأثیر فشارهای اقتصادی تغییر می‌کند اما الزاماً تغییرش به سمت بهتر شدن همنوایی دانشگاه با توسعه ملی پایدار نیست – و تقاضای مؤثری نیز برای تولید دانش وجود ندارد. هر دو حالت در نهایت انزوای علم از جامعه و تأثیرگذاری اثربخش و سازنده آن بر توسعه ملی را باعث می‌شوند.
این بدان معناست که محتمل است سالیان دیگری نیز بگذرد و کماکان شاخص‌های ناظر بر سنجش تعداد مقالات منتشرشده دانشگاهیان را شاهد باشیم و در عین حال، شاخص‌های توسعه ملی – نظیر رشد اقتصادی، بیکاری و تورم – بهبود نیابند یا حتی بدتر شوند. این وضعیت اما برای همیشه قابل دوام نیست.
جزیره تولید علم بالاخره باید زمانی به سایر عرصه‌های حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی پیوند بخورد یا خطر اضمحلال را پذیرا باشد. نظام علمی برای برون‌رفت از این وضعیت نیازمند بازنگری جدی است.

منبع: ایران آنلاین

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۲۷۸۶۶۱۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

واکنش معاون رئیسی به پذیرش دانشگاهیان آمریکایی

به گزارش «تابناک» به نقل از ایسنا، سید محمد حسینی در نشست هم‌اندیشی با اساتید دانشگاه شهید باهنر و اعضای بسیج اساتید دانشگاه های کرمان درباره  ابعاد و پیامدهای عملیات وعده صادق اظهار داشت: پیش از این عملیات، وقتی پایگاه عین الاسد هدف موشک‌های کشورمان قرار گرفت تحلیلگران جهانی اذعان داشتند که از زمان جنگ جهانی هیچ کشوری بطور مستقیم پایگاه‌های آمریکا را مورد هدف قرار نداده است لذا از این جهت این موضوع از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

معاون رئیس جمهور گفت: رژیم صهیونیستی و حامیانش قبل از عملیات وعده صادق، مدام رجزخوانی و تهدید می‌کردند تا این عملیات صورت نگیرد اما پس از انجام موفق عملیات  در واکنش به آن نتوانستند کاری انجام دهند لذا این عملیات در کنار عملیات طوفان الاقصی ضربه سنگین و جبران ناپذیری برهیمنه پوشالی رژیم صهیونیستی بود.

 حسینی افزود: عملیات وعده صادق در پی چند تعدی رژیم صهیونیستی در لبنان و سوریه به نیروهای ایرانی و به ویژه حمله به کنسولگری کشورمان در دمشق رخ داد و مسئولان نظام از همان ابتدا بر تنبیه متجاوز تاکید کردند و در مقابل حامیان رژیم صهیونیستی به مسئولان وزارت خارجه پیغام می‌دادند که با توجه به پدافند چند لایه‌ای که در حمایت از رژیم صهیونیستی ایجاد کردند، ایران عملیاتی برای تنبیه رژیم صهیونیستی انجام ندهد چون نتیجه‌ای برایش نخواهد داشت اما این عملیات به رغم تصور رژیم صهیونیستی و حامیانش با موفقیت انجام و به اهداف مورد نظر رسید.

معاون پارلمانی رئیس جمهور گفت: نظام اسلامی برای تنبیه رژیم صهیونیستی صرفاً دو، سه مرکز نظامی را مدنظر قرار داده بود ولی بر همگان ثابت شد که اگر ایران اراده کند به ۵۰ نقطه هم می تواند حمله و آسیب جدی بزند.

وی در ادامه با بیان اینکه امروز دانشجویان در آمریکا و برخی از کشورهای غربی در اعتراض به نسل کشی رژیم صهیونیستی به میدان آمده‌اند، اظهار داشت: پاییز سال ۱۴۰۱، سردمداران و رسانه های برخی از همین کشورهای غربی، دانشجویان کشورمان را به هنجارشکنی، مقابله با نیروهای انتظامی، تخریب، آتش زدن، ضرب و شتم و حتی قتل و شکنجه نیروهای انقلابی دعوت کرده و بعضا آموزش می‌دادند و باخبرسازی های جعلی و بزرگنمایی بعضی اتفاقات جزئی، جمهوری اسلامی را در آستانه فروپاشی جلوه می دادند اما امروز حضور مسالمت آمیز دانشجویان در دانشگاههای آمریکا و غرب برای پایان یافتن نسل کشی در غزه را به شدت سرکوب می‌کنند و همان کسانی که  تمام قد از اغتشاش و آشوب در دانشگاه‌های ایران حمایت می کردند و کوچکترین اقدام  پلیس را به شدت محکوم می‌کردند و شعار و ادعای اینکه هیچ مقابله‌ای با حرکتهای براندازانه نباید صورت بگیرد، حال روی سرکوب وحشیانه و بازداشت صدها دانشجو و استاد، سرپوش گذاشته و آن را موضوعی داخلی و پیش پا افتاده قلمداد می‌کنند.

معاون رئیس جمهور تاکید کرد: دنیای غرب و به ویژه آمریکا در حمایت همه جانبه از نسل کشی، سرکوب آزادی بیان و دموکراسی و له کردن حقوق بشر، نقاب نفاق را کنار زده به گونه‌ای که دیگر حتی مزدوران ‌شان هم از بزک کردن چهره کریه تمدن غرب مستأصل شده اند.

معاون پارلمانی رئیس جمهور با اشاره به نحوه ترسیم و القای سردمداران نظام سلطه از قدرت نظام جمهوری اسلامی ایران خاطرنشان کرد: اخیرا مشاور اوباما گفته همچنان که ایران نیروهای نیابتی نظامی مانند حزب الله دارد گروه‌های دانشجویی در آمریکا نیز نیروهای نیابتی ایران در حمایت از فلسطین هستند.

حسینی با استقبال از اعلام دانشگاه کرمان و برخی دیگر از دانشگاه ها برای پذیرش دانشجویان و اساتید تعلیق شده و اخراجی دانشگاههای آمریکا، اظهار داشت: بی تردید این ابتکار، اقدامی پسندیده در راستای ترویج عدالت و مبارزه با نقض آزادی بیان محسوب می‌شود که بازتاب مثبت و قابل توجهی در جهان اسلام و غرب دارد.

وی با بیان اینکه بزرگان نظام اسلامی از ابتدای نهضت بر حقانیت دفاع از مردم فلسطین تاکید داشتند، گفت: امروز پس از گذشت چندین دهه، افکار عمومی جهان به حقانیت مواضع ملت ایران پی برده است و این موضوع معادلات و نقشه های غربگرایان را به هم ریخته است.

معاون رئیس جمهور با اشاره به اینکه هنوز اندک دانشجویان و جوانانی در ایران هستند که اطلاعات کافی و تحلیل واقع بینانه ای از تحولات منطقه از جمله جنگ غزه و پیامدهای عملیات وعده صادق ندارند، گفت: امروز فرصت و شرایط مناسبی برای تبیین و روشنگری در خصوص مواضع به حق ملت ایران و نظام اسلامی پیرامون رخدادها و تحولات منطقه‌ای و جهانی

ایجاد شده است و لازم است در راستای لبیک به تاکید رهبر فرزانه انقلاب، مبنی بر جهاد تبیین، با تلاش و مجاهدت مضاعف وارد صحنه شد و به ابهامات و شبهات جوانان و دانشجویان، پاسخ دهیم و کوتاهی در این رسالت خطیر به هیچ عنوان قابل قبول نیست.

 حسینی تاثیر فشار افکار عمومی برای تغییر در سیاست‌های تجاوز طلبانه آمریکا را حائز اهمیت دانست و گفت: نباید اخبار واکنش ها و اعتراض وجدان‌های بیداری در دانشگاهها و مجامع غربی به حاشیه رانده شده و کمرنگ گردد و البته خون شهدای مردم مظلوم غزه و جبهه مقاومت، به هدر نرفته و اثر خود را تاکنون گذاشته و بیش از این هم خواهد گذاشت و پیروزی نهایی از آن جبهه حق است و همچنان که امام راحل تاکید داشتند خون بر شمشیر پیروز است.

معاون رئیس جمهور تصریح کرد: فشار افکار عمومی باعث خواهد شد که ادامه حمایت نظام سلطه از رژیم صهیونیستی با مشکلات عدیده مواجه شود و ما اطمینان داریم که با نصرت الهی و وعده رهبر معظم انقلاب قبل از ۲۵ سال محقق شده و این غده سرطانی ریشه کن خواهد شد.

 حسینی در ادامه اساتید و دانشگاهیان را به فعالیت اثرگذار رسانه‌ای فراخواند و گفت: امروز فرصت مناسبی فراهم شده تا چهره واقعی و پلشت مدعیان حقوق بشر و آزادی نزد افکار عمومی جهان افشا شود و در این راستا، اساتید دانشگاه که غالبا مسلط به زبان‌های مختلف هستند باید با احساس مسئولیت بیشتری وارد صحنه شده و با انتقال واقعیت‌های موجود به روشنگری بپردازند.

وی موفقیت‌ها و دستاوردهای امروز نظام اسلامی را به خاطر هماهنگی میدان و دیپلماسی توصیف کرد و گفت: بخش زیادی از موفقیت‌های امروز به خاطر هماهنگی قوا و نهادهای انقلاب و نیروهای مسلح است و اینکه این دولت به دوگانه و تقابل میدان و دیپلماسی اعتقادی ندارد و به بهانه دیپلماسی مانع فعالیت در عرصه میدان نمی‌شود. در جمع اعضای این دولت کسی بر این باور نیست که آمریکا با فشردن یک دکمه می‌تواند سیستم دفاعی و نظامی ما را از بین ببرد!

درپایان این مراسم، به مناسبت گرامیداشت روز معلم و استاد از تلاش و مجاهدت خستگی ناپذیر سید محمد حسینی در عرصه علمی، فرهنگی و جهاد تبیین تقدیر شد.

حسینی همچنین به اتفاق رئیس و مدیران دانشگاه شهید باهنر کرمان از ساختمان معاونت آموزشی دانشگاه که به تازگی آماده بهره برداری شده بازدید کرد و یک اصله نهال در محوطه این مجموعه غرس کرد.