به نقل از «ایرنا»

فیک نیوز و جعل واقعیت در بحران سیل_ داریوش جهان بین*

تاریخ انتشار: ۱۹ فروردین ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۳۴۴۳۵۰

تهران-ایرنا- فیک نیوزها در جهان رسانه ای امروز، بیش از پیش در حال گسترش و باز نشر خود از طریق «اَبَرپیوندها» هستند و تاثیر منفی فیک نیوزها در زمان بحران، بیش از پیش برجسته شده است و مدیریت رسانه ای یک بحران را بسیار دشوار می سازد.

«فیک نیوز» یا «خبر جعلی»، در اصطلاح به اخبار یا گزارش هایی گفته می شود که با واقعیت مطابقت ندارند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

فیک نیوزها ممکن است برای اهداف خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جعل شوند و یا هدف از تولید آن ها شوخی یا طنز باشد. فیک نیوزها انواع مختلفی دارند. برخی از فیک نیوزها، اظهارنظرها و تحلیل هایی غیرواقعی هستند که توسط افراد غیر متخصص تولید می شوند و در برخی دیگر، تولید کننده خبر با تحریف بخشی از محتوای خبر به انتشار آن دست می زند. ممکن است یک خبر جعلی به صورت صد در صد کذب باشد یا آن که تولید کننده خبر با مغلطه و تحریف واقعیت، خبر مذکور را تولید و منتشر کند.
فیک نیوزها تا آن اندازه در جهان ارتباطات امروز گسترده و خطرناک شده اند که رسانه ها و شبکه های اجتماعی به ناچار در حال صرف هزینه های بسیار برای مقابله با این اخبار هستند و در برخی موارد فیک نیوزها باعث ضرر و زیان های گسترده مالی، ایجاد اغتشاش در فضای سیاسی یا گسترش هراس اخلاقی در جوامع شده اند. فیک نیوزها آنقدر مخاطره آمیز شده اند که کارشناسان و مسوولان رسانه ای کشور، از «ایران به عنوان کشور قربانی فیک نیوز» سخن به میان آورده اند یا فیک نیوزها را «مهمترین مخاطره ارتباطی ایران» برشمرده اند.

** فیک نیوزها چگونه منتشر می شوند؟
جلوگیری از انتشار فیک نیوزها بسیار دشوار است. اغلب فیک نیوزها از طریق سازوکاری منتشر می شوند که به سازوکار «اَبَرپیوندها» معروف است. اما اَبَرپیوندها چیستند؟ پس از گسترش جهان رسانه ای در دهه 1990 میلادی بود که «ژان بودریار» جامعه شناس و فیلسوف فرانسوی با نظریه «فراواقعیت» خود، ایده ای جدید در تحلیل و بررسی رابطه میان حقیقت و دروغ در جهان رسانه ها مطرح کرد. وی معتقد بود با گسترش رسانه های جهانی و بنگاه های عظیم تهیه و تنظیم اخبار در جهان امروز، تشخیص خبر صحیح از خبر کذب، دشوار و دشوارتر می شود به این معنا که یک رسانه می تواند خبری را منتشر نماید، بدون اینکه مشخص باشد خبر مذکور حقیقی است یا جعلی. پس از آن است که رسانه های دیگر با انتشار خبر مذکور و ارجاع به رسانه ای که خبر جعلی را از آن دریافت کرده اند، در یک زنجیره ای موسوم به «ابرپیوندها»، خبر دروغ را به صورت مداوم منتشر می کنند.
بودریار معتقد بود که انتشار اخبار جعلی و ایجاد زنجیره «ابرپیوندها» یک عمل سیاسی است و از همین رو به منظور پیگیری اهداف سیاسی از آن استفاده می شود. در بسیاری از مواقع تنها کافی است یک رسانه خبری را منتشر نماید. در همین زمان است که رسانه دوم همین خبر را به نقل از رسانه اول و رسانه سوم نیز دوباره به نقل از رسانه دوم خبر مذکور را منتشر می کند و زنجیره خبری با ارجاع متوالی اخبار، مخاطبان را دچار اشتباه کرده و باعث می شود، حتی پس از تکذیب رسمی خبر مذکور نیز مخاطبان تکذیب مورد نظر را باور نکنند تا جایی که به نظر بودریار، این رسانه ها هستند که واقعیت را در ذهن افراد می سازند.

** شبکه های اجتماعی؛ پیوندهای پنهان برای گسترش اخبار جعلی
هرچند بودریار ایده خود را در سال هایی مطرح کرد که ارتباطات در فضای مجازی، هنوز در آغاز راه بودند و شبکه های اجتماعی پدید نیامده بودند؛ اما در جهان امروز می توان بیش از گذشته چگونگی پخش فیک نیوزها را مشاهده کرد. سازوکار انتشار اخبار جعلی در شبکه های اجتماعی بسیار ساده است. کافی است یک کانال یا یک صفحه در یک شبکه اجتماعی، خبر یا تصویری را به اشتراک بگذارد. بلافاصله سایر کانال ها و صفحه نیز به بازنشر تصویر یا خبر مذکور دست می زنند و ناگهان با سرعت غیرقابل باوری، آنقدر خبر پخش و بازنشر می شود که مخاطبان به تصور حقیقی بودن خبر مذکور، آن را باور می کنند.
در چنین وضعیتی، امکان تشخیص خبر واقعی از خبر جعلی بسیار دشوار می شود. ضمن آن که امکانات جدیدی همچون نرم افزارهای ویرایش تصویر یا فیلم، امکان تولید خبر جعلی را بیش از پیش فراهم می آورد. در عین حال که بسیاری از شهروندان نیز در نقش شهروند- خبرنگار، تنها به اتکای داشتن یک گوشی تلفن هوشمند، به تولید و تکثیر یک خبر دست می زنند و می توانند اخبار تولیدی خود را به سرعت دست به دست کرده و بازار خبر جعلی، شایعه و دروغ بیش از گذشته داغ می شود.

** باران اخبار جعلی در سیل ویرانگر 98
پس از وقوع سیل در آغاز سال 1398 که همزمان با تعطیلی سالیانه روزنامه ها و کاهش توان و تحرک بسیاری از رسانه های رسمی کشور بود، کاهش منابع خبری و همچنین بروز بحران باعث شد تا اخبار کذب بسیاری، از طریق ابرپیوندهای موجود در شبکه های اجتماعی تولید و باز نشر شوند. بعد از سیل استان‌ گلستان، شیراز، لرستان و ... اکنون استان خوزستان در شرایط اضطرار قرار دارد و در خطر تهدید جدی سیل است به نحوی که براساس اخبار منتشره بسیاری از روستاها و برخی از شهرهای این استان هشدار تخلیه دریافت کرده‌اند. در ابتدای همین سیل ها بود که در برخی شبکه های اجتماعی خبر «نقش بارورسازی ابرها در بروز سیل» منتشر شد. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان، بارها و بارها درباره محدودیت های بارورسازی ابرها و نقش بسیار اندک این اقدام برای افزایش باران سخن به میان آورده بودند.
همچنین خبر نقش فناوری «هارپ» یا فناوری های ادعایی که از طریق آن می توان بر تغییرات آب و هوایی اثر گذاشت، بار دیگر و همچون شایعات در زمان وقوع زلزله کرمانشاه، از سوی برخی منابع ناشناس منتشر شد. این در حالی است که فناوری هارپ و امکان تاثیرگذاری بر جریان های آب و هوایی از طریق لایه های بالایی جو، هنوز در حدی یک فرضیه است و هنوز چنین امکانی وجود خارجی نیافته است.
اخبار مربوط به شکسته شدن برخی سدها و سیل بندها در خوزستان نیز به صورت مداوم در شبکه های اجتماعی و برخی تارنماهای خبری گمنام و نامعتبر منتشر می شوند و موجی از ترس و نگرانی را در میان شهروندان ایجاد می کنند؛ این در حالی است که رسانه های رسمی کشور، بارها و بارها چنین اخباری را تکذیب کرده اند.در این شرایط شایعات نیز بر وحشت مردم افزوده است. شایعات درباره سیل در خوزستان به قدری زیاد شده که تقریبا تشخیص خبرهای موثق از اخبار غیر صحیح سخت شده است.اینکه سد دز یا کرخه دچار آسیب شده اند. اینکه میان شهر سوسنگرد یا تاسیسات نفتی هورالعظیم باید یکی زیر آب برود. این که مردم برخی از مناطق با وجود تهدید سیل حاضر به تخلیه محل زندگی خود نیستند و مقاومت می‌کنند یا حتی آنهایی که منازل خود را تخلیه کرده‌اند در جاهای امن قرار ندارند. خبرها حاکی از آن است که جاده شوش به اهواز که شامل محور اهواز به اندیمشک هم می‌شود، دچار آبگرفتگی شده است. اما با وجود این آبگرفتگی ها تردد وسایل نقلیه سنگین در حال انجام است و تا بالاتر نیامدن سطح آب مسدود شدن در مسیر وجود ندارد. این خبر‌ها و صدها خبر دیگر باعث شده است که مردم تصویر روشنی از شرایط خوزستان نداشته باشند و خود ساکنان آن استان نیز در میان حجم این خبرها سردرگم باشند.
با وجود برخورد با شایعه سازان در بحران سیل اخیر و دستگیری حداقل چهار تن در همین ارتباط و در شهر تهران؛ اما همچنان شایعات مختلفی درباره سیل نوروز 1398، دهان به دهان می چرخد و موجی از هراس را در اذهان مردم ایجاد می کند. با این حال رسانه های رسمی کشور نیز تلاش دارند تا با اقدامات شایعه سازان مقابله به مثل کرده و با حضور در صحنه و اطلاع رسانی به موقع، مانع از افزایش ترس شهروندان شوند.

** نبود خبررسانی صحیح؛ فرصتی برای گسترش اخبار جعلی در بحران
اخبار جعلی زمانی می توانند با سرعت و گسترش بیشتری منتشر شوند که عرصه از رسانه هایی که اخبار را به صورت صحیح، دقیق و با سرعت بالا منتشر می کنند، خالی شود. اتفاقی که بطور معمول در زمان بحران، بیش از پیش ممکن می شود. در میدان بحران، دست کم برای مدت کوتاهی عرصه از خبرنگار، گزارشگر و تحلیلگر متخصص و متعهد خالی می شود. در همین فضا است که مخاطبان بیش از پیش نیازمند خبر هستند. از همین رو می توان انتظار داشت که اخبار جعلی بیش از حالت عادی تولید و توزیع می شوند. شهروندان نیز از آن رو که نیازمند دانستن ابعاد و گستره بحران هستند، ناچار در نبود اخبار رسمی و مستند، به سراغ اخباری می روند که به درستی از صحت و سقم آن با خبر نیستند.
زنجیره گسترش اخبار جعلی از طریق ابرپیوندها، در شرایط بحرانی به سرعت عمل می کند. هر کس به نقل از یک شاهد در صحنه یا یک منبع مطلع، خبری را منتشر می کند و با دست به دست شدن خبر مذکور، شایعه نیز گسترده می شود تا جایی که خبر جعلی، واقعی شمرده می شود. در بحران سیل اخیر در ایران نیز اخباری همچون نقش «شکستن سدهای بزرگ استان فارس»، «بارورسازی ابرها» یا «فناوری هارپ» در بروز بحران مذکور، اغلب به نقل از یک دانشمند ناشناس یا یک فرد آگاه منتشر شده و اذهان را درگیر خود کرد.
این در حالی است که به رغم تکذیب چنین شایعاتی، هنوز هم برخی شهروندان به اخبار منتشر شده در شبکه های اجتماعی، به عنوان خبر مستند اشاره و آن را باور می کنند. بسته شدن امکان ورود رسانه های رسمی و معتبر به شبکه های اجتماعی بین المللی به دلیل محدودیت های قانونی ایجاد شده هم امکان مقابله تخصصی و خبری با چنین شایعاتی را دشوارتر از پیش ساخته است.

** اعتماد مردم، سنگ بنای اعتبار رسانه
رسانه خبری و به ویژه مدیران مسوول و سردبیران بایستی این تعهد را داشته باشند که اطلاعات درست را به مخاطبان خود برسانند. این یک وظیفه قانونی و تعهد اخلاقی از سوی تمام رسانه ها است. اگر رسانه ای نتواند چنین وظیفه ای را به انجام برساند، بطور حتم پس از مدت کوتاهی از چشم مردم و مخاطبان خواهد افتاد و دیگر در میان شهروندان اعتباری نخواهد داشت.
دقت در انتشار اخبار صحیح توسط یک رسانه، تا جایی اهمیت دارد که «نعیم بدیعی» و «حسین قندی» در اثر برجسته خود «روزنامه نگاری نوین» می نویسند: « انتشار مطالب نادرست یا اشتباه، سبب سلب اعتماد مردم از روزنامه، مجله یا هر رسانه خبری دیگری می شود و آنان را به سوی سایر منابع خبری هدایت می کند. بنابراین، باید درباره یک رویداد کاملا تحقیق کرد و اطلاعات به دست آمده را با منابع دیگر تطبیق داد».
این در حالی است که متاسفانه در بحران اخیر برخی رسانه های داخلی نیز به انتشار یا بازنشر تولید اخبار کذب دست زدند. ادعاهای غیرواقعی برخی چهره های سیاسی، فرهنگی یا هنری درباره نحوه مواجهه مسوولان با سیل اخیر یا سازوکار کمک رسانی ها نیز مزید بر علت شد تا بازار شایعات بیش از پیش داغ شود و اخبار جعلی باعث درهم ریختن روحیه آسیب دیدگان و ترس و نگرانی در شهروندان گردد.
در عین حال نبود سخنگوی رسمی و اطلاع رسانی متمرکز و لحظه به لحظه از طریق تربیون های رسمی، به گسترش شایعات و ابهامات دامن زد. چه بسا با وجود یک سخنگوی رسمی برای اطلاع رسانی در بحران سیل اخیر، چنین آشفتگی ایجاد نمی شد و شهروندان می توانستند به یک مرجع مطمئن و رسمی اعتماد کرده و اخبار صحیح را از همان مرجع مذکور دریافت نمایند.

** رسانه مرجع و نقش آن در مقابله با اخبار جعلی
در میدان مبارزه با اخبار جعلی، نقش رسانه های رسمی و مرجع کشور، بیش از پیش برجسته می شود. در چنین میدانی است که خبرگزاری رسمی کشور، به عنوان مرجعی رسمی، متعهد، دقیق و توانمند در ارائه خبر، می تواند با گسترش اخبار جعلی مبارزه نماید. هرچند که برای این مهم، یک مرجع رسمی نیازمند امکانات، اختیارات و قوانینی است که بتواند پوشش خبری اصلی کشور را برعهده گیرد.
بحران سیل اخیر نشان داد که فیک نیوزهایی که از طریق زنجیره ابرپیوندها در فضای بحرانی منتشر می شوند، تا چه اندازه می توانند آسیب زا و مخرب باشند. در عین حال مشخص شد که مسدود سازی شبکه های اجتماعی نیز نمی تواند در جهان امروز، تاثیر چندانی بر بازنشر مداوم فیک نیوزها داشته باشد و تنها باعث کندی روند مقابله با این گونه اخبار شده است.
از همین رو به نظر می رسد که نظام اطلاع رسانی رسمی کشور، بایستی با طراحی برنامه های بلند مدت جهت مقابله با فیک نیوزها در شرایط بحرانی، آماده شود تا در صورت بروز بحرانی دیگر در کشور، بتواند به سرعت و با قدرت به جنگ با اخبار جعلی برود که هر روز بیش از پیش در حال مخدوش کردن چهره واقعیت ها هستند.
................................................................................................................................................
* مدرس دانشگاه

منبع: ایرنا

کلیدواژه: ارتباطات سيل فيك نيوز داريوش جهان بين

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۳۴۴۳۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بازتاب سیزدهمین قهرمانی تیم ملی فوتسال ایران در رسانه‌های جهان

به گزارش خبرنگار مهر، تیم‌های ملی فوتسال ایران و تایلند در دیدار نهایی مسابقات جام ملت‌های ۲۰۲۴ آسیا روز یکشنبه از ساعت ۱۴:۳۰ به مصاف هم رفتند که این دیدار با برتری ۴ بر یک به سود ملی پوشان کشورمان به پایان رسید تا ایران برای بار سیزدهم قهرمان آسیا شود.

قهرمانی ملی پوشان فوتسال ایران در بسیاری از رسانه‌های جهان بازتاب داشت و این رسانه‌ها به پوشش قهرمانی ایران پرداختند.

پایگاه خبری «thevocket» در خصوص قهرمانی ایران نوشت: ایران برای سیزدهمین بار عنوان قهرمانی آسیا را به دست آورد و به یک موفقیت شیرین رسید. شاگردان شمسایی با گلی که در دقیقه اول به ثمر رساندند هزاران هوادار تایلند را در همان ابتدای بازی ساکت کردند.

رسانه «24h» نوشت: تایلند در لحظات پایانی بازی شانسی برای به تساوی کشاندن بازی نداشت و بازی را به ایران واگذار کرد.

«okezone» نوشت: ایران با برتری برابر تایلند سیزدهمین عنوان قهرمانی خود را به دست آورد. تایلند با این شکست برای سومین بار دستش از جام قهرمانی آسیا کوتاه ماند.

رسانه «tribunnews» نوشت: ایران با برتری برتری برابر تایلند، این تیم را نابود کرد و سیزدهمین جام را به دست آورد.

«thanhnien» نوشت: تیم تایلند در فینال شکست سختی متحمل شد و ایران بر بام فوتسال آسیا ایستاد.

پایگاه خبری «Extra Time» اندونزی هم به سیزدهمین قهرمانی ایران اشاره کرد.

رسانه ویتنامی «soha» نوشت: تایلند در خانه شاهد قهرمانی حریف خود در بازی‌های جام ملت‌های آسیا بود. تیم فوتسال تایلند با وجود تلاش تا ثانیه‌های پایانی باز هم نتوانست از باخت سنگین مقابل ایران در فینال مسابقات آسیایی فرار کند.

«ithethao»نوشت: تیم فوتسال تایلند در برابر قدرت ویرانگر ایران درمانده شد و برای سومین بار جام قهرمانی را از دست داد.

رسانه «sports442» هم به سیزدهمین قهرمانی ایران در آسیا اشاره کرد.

صفحه «Futsal Profissional» هم ضمن انتشار ویدئویی از لحظه بالا بردن جام قهرمانی توسط علی اصغر حسن زاده کاپیتان تیم ملی ایران نوشت: ایران قهرمان جام ملت‌های فوتسال ۲۰۲۴ آسیا شد.

صفحه «فدراسیون فوتبال جنوب شرق آسیا» هم با انتشار پستی قهرمانی ایران در جام ملت‌های آسیا را تبریک گفت.

کد خبر 6091301