نظریه‌های اجتماعی دیالکتیکی حاصل تأمل نظری و پژوهش‌های تجربی‌اند
تاریخ انتشار: ۲۲ فروردین ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۳۸۶۱۵۷
به گزارش خبرگزاری بسیج، کرسی ترویجی «روش شناخت مسائل اجتماعی» با ارائه سیدعلی سیدی فرد و نقد حجت الاسلام علی مصباح یزدی عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به همت مؤسسه علوم اسلامی و مطالعات اجتماعی مفتاح برگزار شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
سید علی سیدی فرد: پیش از آغاز بحث طرح چند نکته ضروری است. بحث حاضر به نحوی امتداد مباحثی است که در کتاب «هستی‌شناسی اجتماعی: درآمدی بر یک نظریۀ نو» مطرح شده بود. تلقّی مطرح‌شده از نحوۀ تحقق واقعیت‌های اجتماعی در کتاب مذکور مستلزم پاره‌ای از لوازم روش‌شناختی است و در کتاب حاضر، یعنی کتاب «درآمدی بر روش شناخت مسائل اجتماعی»، این لوازم پی‌گیری شده‌اند. در این کتاب شاید برای اوّلین بار یک روش‌شناسی جزئی و مشخّصی که بر تراث فکری اندیشمندان مسلمان ابتناء دارد و می‌توان بر اساس آن پژوهشی اجتماعی را سامان داد ارائه شده است. کتاب دو بخش دارد: «مبانی پژوهش اجتماعی» و «مراحل پژوهش اجتماعی». در اینجا به دلیل محدودیت وقت تنها بخش محدودی از قسمت مبانی پژوهش اجتماعی در رابطه با کنش اجتماعی و «نظریۀ عوامل چهارگانه» ارائه می‌شود.
کنش اجتماعی هر نوع عمل ارادی و آگاهانه‌ای است که با در نظر گرفتن دیگر انسان‌ها از آن جهت که موجوداتی آگاه هستند صورت می‌گیرد. به لحاظ هستی‌شناختی، کنش اجتماعی «اثر یک فاعل بالقصد» و به تبع از قبیل «معقولات ثانیۀ فلسفی» است. فرایند صدور کنش نیز یک زنجیرۀ علّی است که از «نیاز» و «علم» آغاز می‌شود و شامل «تمایل»، «حکم عملی»، «اراده» و «کنش» می‌گردد. باید توجّه داشت که «نیاز» و «تمایل» این‌همان نیستند و نیازها معمولاً منشأ تمایلات می‌باشند. همچنین اراده «مقتضای» مراحل قبلی است نه «معلول» آنها و به تبع از طریق عناصر پیش از خود «موجَب» نمی‌شود.
علل اثرگذار بر زنجیرۀ علّی کنش را می‌توان به چهار دستۀ اصلی تقسیم کرد: الف- عوامل درونی معرفتی. ب- عوامل درونی غیرمعرفتی. ج- عوامل بیرونی مشهود. د- عوامل بیرونی غیرمشهود. عوامل درونی معرفتی وابسته به آگاهی، به معنای عام آن که شامل حالات ذهنی غیرادراکی نیز می‌شود، هستند و ناظر به «برساخته‌های اجتماعی درونی‌شده» نمی‌باشند. عوامل درونی غیرمعرفتی وابسته به آگاهی می‌باشند و ناظر به «برساخته‌های اجتماعی درونی‌شده» (گزاره‌های هنجاری تقارن‌یافته با یک عنوان خاص در یک بافت خاص) هستند. بحث تفصیلی از ماهیّت برساخته‌های اجتماعی درونی‌شده در کتاب «هستی‌شناسی اجتماعی» مطرح شده است. عوامل بیرونی مشهود و غیرمشهود، هر دو، به لحاظ متافیزیکی به آگاهی انسان وابستگی ندارند، با این تفاوت که دستۀ اول با قوای ادراکی طبیعی علی الاصول در حیات دنیایی قابل ادراک هستند و واقعیت‌های مربوط به دستۀ دوم چنین نیستند.
مجرای تأثیرگذاری همۀ عوامل چهارگانه «آگاهی»، به معنای عام آن، است. آگاهی ملتقای عوامل چهارگانه است، چنانکه «بدن» ملتقای آگاهی و طبیعت و «نماد» ملتقای آگاهی و آگاهی است.
حجت الاسلام دکتر علی مصباح یزدی: در ابتدا از آقای سیدی فرد تشکر می‌کنیم، به خصوص از این جهت که کار ایشان پا را از بیان مبادی فراتر گذاشته و کوشیده است به یک روش‌شناسی جزئی و قابل استفاده در پژوهش‌های اجتماعی برسد. همچنین اینکه کتاب را پیش از چاپ در مظان نقد و نظر قرار داده‌اند جای تشکّر دارد. برخی نکات و اشکالات وجود دارد که در محدودۀ زمان آنها را بیان می‌کنم. اول آنکه تعریف شما از مسأله بسیار مضیّق است و بسیاری از پژوهش‌های علوم اجتماعی را از دایرۀ خود خارج می‌کند. شما هر مسأله‌ای را ناشی از عدم سازگاری دسته‌ای از کنش‌ها با وضعیت مطلوب در حوزه‌ای خاص دانسته‌اید. دوّم اینکه «برساخته‌های اجتماعی درونی‌شده» به عنوان یک عامل تأثیرگذار در فعلیت یافتن کنش‌های اجتماعی، یعنی عامل درونی غیرمعرفتی، ما را به نوعی نسبیّت در رابطه با ارزش‌های اخلاقی نزدیک می‌کند. سوّم اینکه شما در بخشی از کتاب بیان کرده‌اید که نسبی (انسان) در یک سیر جمعی به سوی مطلق (خدا) در حرکت است؛ بعید است چنین باشد. انسان‌ها به صورت جمعی به سوی خدا در حرکت نیستند.
حجت الاسلام دکتر علیرضا قائمی نیا: من هم از آقای سیدی فرد تشکر می‌کنم. بسیاری از نکاتی را که قصد داشتم بیان کنم آقای مصباح یزدی بیان کردند. چند پرسش کلّی را مطرح می‌کنم: اول اینکه هدف و انگیزۀ شما از پژوهش حاضر چه بوده است؟ به تعبیر دیگر در روش‌های موجود شناخت مسائل اجتماعی چه نقص‌هایی وجود داشته که موجب ارائۀ یک روش‌شناسی جدید شده است و این روش‌شناسی چه وجه مزیّتی نسبت به دیگر روش‌شناسی‌ها دارد؟ نکتۀ دیگر اینکه شما کوشش کرده‌اید از متافیزیک شروع کنید و به روش برسید؛ امّا روش‌های پژوهش اجتماعی از خلال کار تجربی شکل می‌گیرند نه تأملات متافیزیکی. البته ممکن است برای رفع برخی مشکلات در ضمن کار تجربی به مسائل فلسفی نیز توجه شود، امّا مبدأ شکل‌گیری روش‌شناسی کار تجربی است.
سیدعلی سیدی فرد: از اساتید محترم برای ارائۀ نکات و انتقاداتشان سپاس‌گذارم. با توجه به محدودیت وقت برخی پرسش‌ها را گزینش می‌کنم. در مورد اشکال اول آقای مصباح یزدی باید گفت تعریف ارائه‌شده در کتاب از مسأله در صدد توصیف تصورات اندیشمندان و دانشمندان اجتماعی از «مسأله» نبوده است، بلکه تعریف مذکور سویه‌ای تجویزی دارد و بیان می‌کند پژوهش‌گران اجتماعی باید چگونه پژوهش کنند. همچنین تأثیرگذاری «برساخته‌های اجتماعی درونی‌شده» بر کنش اجتماعی به هیچ وجه مستلزم نسبیّت اخلاقی نیست. زیرا برساخته‌های اجتماعی درونی‌شده مبنای تبیین کنش‌ها هستند نه مبنای داوری اخلاقی در مورد آنها. به تعبیر دیگر، ما این برساخته‌ها را به عنوان موضوع شناخت می‌شناسیم و ممکن است در مواردی پس از شناخت آنها در مقام داوری اخلاقی آنها را فاقد ارزش اخلاقی و یا حتّی مغایر اصول اخلاقی بدانیم.
همچنین هدف از پژوهش حاضر ارائۀ یک روش‌شناسی بدیل با «قدرت تبیینی» بیشتر است؛ روشی که بر مبادی نظری برخاسته از تراث فکری اندیشمندان مسلمان ابتناء دارد. به نظر می‌رسد نظریه‌های اجتماعی و همچنین روش‌شناسی‌های گوناگون به صورت دیالکتیکی محصول تأملات نظری و پژوهش‌های تجربی هستند، چنانکه تاریخ تکوّن علوم اجتماعی به آن گواهی می‌دهد.
منبع: بسیج نیوز
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت basijnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «بسیج نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۳۸۶۱۵۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
دستور ساواک برای بازرسی از عروس امام
فرزند آیت‌الله مرتضی حائری یزدی (و نوه مؤسس حوزه علمیه قم)، عروس امام خمینی(ره) و همسر آیت‌الله سید مصطفی خمینی که همراه پدرش در تبعید بود و در تبعید شهید شد؛ هر کدام این نسبت‌های خانوادگی کافی بود تا معصومه حائری یزدی تحت نظر و مراقبت ساواک باشد.
به گزارش ایسنا، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ معصومه حائری یزدی که روز پنجشنبه ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ در ۸۶ سالگی درگذشت و پیکر ایشان روز هشتم اردیبهشت پس از تشییع در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) در بقعه شیخ فضل‌الله به خاک سپرده شد.
محل دفن ایشان از این جهت نمادین است که بقعه شیخ فضل‌الله نوری در سال‌های دور محل ملاقات امام خمینی(ره) و آیت‌الله شیخ مرتضی حائری یزدی بود که به جز همکاری در هیأت مصلحین حوزه، هر روز هنگام غروب آفتاب آنجا با هم گفت‌وگو می‌کردند.[1]
ازدواج مصطفی و معصومه در سال ۱۳۳۳، پیوند دو خاندان خمینی و حائری یزدی بود؛ این زندگی مشترک پس از ده سال با تبعید حاج مصطفی خمینی همراه پدر، وارد مرحله تازه‌ای شد و تا زمان شهادت همسر در اول آبان ۱۳۵۶، معصومه حائری بارها برای دیدارش به نجف رفت و برگشت.
یکی از سندهایی که در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی وجود دارد (شماره پرونده ۳۹۲) ، موافقت اداره کل سوم ساواک با درخواست معصومه حائری برای صدور گذرنامه جهت مسافرت به عراق را نشان می‌دهد.
طبق این اسناد، شهربانی کل کشور در نامه‌ای محرمانه از ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور درباره تقاضای صدور پروانه خروج از کشور استعلام می‌گیرد:
«شهربانی کل کشور
تاریخ ۴۶/۶/۱۳
از شهربانی کل کشور (اداره اطلاعات)
به تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور
درباره معصومه حائری یزدی فرزند مرتضی شناسنامه ۶۹۲۳۵ قم متولد ۱۳۱۷
نامبرده بالا طی تسلیم شرحی اعلام نموده مدتی قبل برای دیدار بستگان خود از عراق به ایران مراجعت و جهت بازگشت به کشور مزبور به منظور ملحق شدن به همسرش حاج سیدمصطفی خمینی تقاضای صدور پروانه خروج نموده است. خواهشمند است دستور فرمائید نسبت به انجام درخواست مشارالیها نظریه اعلام دارند.
رئیس شهربانی کل کشور . سپهبد مبصر از طرف سرتیپ صمد پاکپور»
اداره کل امنیت داخلی ساواک در گزارشی خیلی محرمانه دستور می‌دهد که ضمن موافقت با عزیمت عروس آیت‌الله خمینی در موقع خروج او بازرسی بدنی شود:
«سازمان اطلاعات و امنیت کشور
تاریخ: ۴۶/۶/۱۹
گزارش
درباره: بانو معصومه حائری یزدی (همسر مصطفی خمینی فرزند آیت‌الله خمینی)
محترماً به عرض می‌رساند شهربانی کل کشور صلاحیت مشارالیها را جهت صدور پروانه خروج به مقصد کشور عراق از ساواک استعلام نموده است.
با توجه به اینکه همسر مشارالیها در عراق بسر می‌برد و قبلاً هم با عزیمت او موافقت گردیده در صورت تصویب ضمن موافقت با عزیمتش در موقع خروج او از مرز ضمن بازرسی وسائلش توسط بانوئی بازرسی بدنی هم انجام شود.»
در نهایت اداره کل سوم ساواک با سفر او به عراق موافقت می‌کند:
« سازمان اطلاعات و امنیت کشور
از اداره کل سوم
به مدیریت کل اداره نهم (۹۱۱)
درباره: معصومه حائری یزدی فرزند سید مرتضی
بازگشت ۹۱۱/۷۸۶۹-۴۶/۶/۱۸
عزیمت مشارالیها به کشور عراق از نظر این اداره کل بلامانع است.
مدیرکل اداره سوم. مقدم۴۶/۷/۱»
رفت‌وبرگشت همسر سیدمصطفی خمینی به ایران در سال‌های بعد هم از سوی ساواک تحت نظر بود؛ یکی در سال ۱۳۵۵ گزارش ساواک قم درباره سفر بانو خدیجه ثقفی (همسر امام) با معصومه حائری یزدی (همسر مصطفی خمینی) و نوه‌های ایشان از عراق به تهران و قم به منظور دیدار اقوام.
در این گزارش با موضوع «ورود همسر و عروس خمینی به ایران» آمده است: « روز پنجشنبه ۳۵/۴/۳ همسر خمینی به اتفاق عروسش (همسر مصطفی) و نوه‌هایش از بغداد وسیله هواپیما وارد تهران شدند. همسر خمینی به منزل پدرش رفته و چند روزی برای دیدن خویشاوندانش در تهران خواهد ماند ولی همسر مصطفی (عروس خمینی) به قم آمده و به منزل آقا مرتضی حائری وارد شده است. همسر محمدعلی موسوی که دختر آقای بنابی است و در نجف با عروس خمینی سابقه دوستی داشته در قم به ملاقات ایشان رفته بود و از قول وی نقل می‌کرد که آقای خوئی اخیراً که خواست درس شروع کند کسی را نزد آقای خمینی فرستاد و از ایشان صلاح کرد و به صلاح آقای خمینی درس را شروع کرده است لکن خود خمینی تاکنون درس شروع نکرده و از وضع آنجا بسیار ناراحت است. وی افزوده بود که وضع آخوندها در نجف فعلاً تا حدودی خوب است و افرادی که از طرفداران خمینی هستند به هیچ وجه مورد تعرض حکومت واقع نمی‌شوند بلکه از دیگران آزادتر زندگی می‌کنند ولی حوزه نجف بسیار محدود شده است و اضافه کرده بود که محمدعلی منتظری هم در نجف است و اکثراً به مسافرت می‌رود.
نظریه شنبه - نظری ندارد.
نظریه یکشنبه - مفاد گزارش صحیح است. همسر مصطفی خمینی دختر آقای مرتضی حائری است که به منطور دیدن والدین و خویشاوندانش به ایران مراجعت کرده و به قم آمده. ضمناً همسر خمینی هم دختر ثقفی است و والدینش در تهران سکونت دارند. نامبرده مسلماً پس از مدتی طبق معمول به منظور دیدن فرزندانش به قم خواهد آمد.
نظریه دوشنبه - نظریه یکشنبه مورد تایید می‌باشد. ضمناً دو برگ فتوکپی نامه خمینی و همسرش که برای دخترشان به آدرس قم ارسال شده جهت مزید استحضار به پیوست تقدیم می‌گردد.
نظریه سه‌شنبه - مفاد گزارش خبر و نظرات داده شده مورد تائید است.»
چند ماه پس از شهادت آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، اداره کل سوم ساواک در ۲۲ تیر ۱۳۵۷ از ساواک اراک برای تحقیق در زمینه بازگشت فرزند و همسر او به قم استعلام کرد: «طبق اطلاع نوه خمینی به نام حسین مصطفی خمینی فرزند مصطفی به اتفاق مادرش به ایران عزیمت و گویا در قم سکونت دارد. سریعاً در این زمینه تحقیقات لازم معمول نتیجه اعلام - ثابتی
گیرنده - سازمان قم جهت اقدام لازم و اعلام نتیجه»
سه ماه بعد نمایندگی ساواک در کویت در گزارشی خیلی محرمانه، منشأ تأیید نگرانی آیت‌الله شهاب‌الدین مرعشی نجفی و علمای تهران و قم از محاصره منزل امام خمینی توسط دولت عراق را «همسر مصطفی مرحوم» عنوان کرد:
«موسویان ضمن یک تماس تلفنی با شیخ فتوت در کویت به او گفته آقایان نجفی مرعشی و چند تن از علماء در تهران و قم اطلاع پیدا کرده‌اند که منزل آقا (خمینی) را دولت عراق محاصره کرده و آقایان ناراحت هستند. شما تحقیق کنید و نتیجه را به ما بگوئید. شیخ فتوت هم کوشش کرد که مستقیما با منزل خمینی تماس بگیرد ولی نتوانست و سپس به منزل پسرش مرحوم مصطفی تلفن کرد و عروس خمینی موضوع را تأیید و اضافه نمود که آقا برای نماز و زیارت به حرم می‌روند ولی خیلی از این وضع ناراحت هستند و دولت عراق تحت عنوان محافظت از آقا این کار را می‌کند اما چون اعتراض کرده‌اند قرار است تا فردا مأمورین را بردارند و لذا فردای روز بعد شیخ نامبرده تلفن کرده و متوجه شده که منزل از محاصره خارج شده است.
نظریه منبع - زمانیکه مصطفی خمینی زنده بود شیخ فتوت به لحاظ روابط و آشنایی قبلی با او از قم به منزل آنان در عراق می‌رفت و با این لحاظ عروس خمینی او را کاملا می‌شناسد و مطالبی را که می‌گوید صحت دارد.
نظریه ۱ - مفاد گزارش و نظریه منبع صحت دارد.
نظریه ۲- نظریه ۱ مورد تأیید است.»
انتهای پیام
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت