بررسی دیدگاه قرآن درباره روند شکل‌گیری هنجارها در جامعه
تاریخ انتشار: ۲۳ فروردین ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۳۹۴۵۵۸
به گزارش ایکنا؛ هنجارها و ارزش‌ها از مهم‌ترین و بارزترین مولفه‌های فرهنگی هر جامعه و از موثرترین و اصلی‌ترین عوامل شکل‌گیری هویت فردی و جمعی می‌باشند و برای شناخت فرهنگ و هویت جمعی هر جامعه‌ای، ابتدا باید سراغ این پدیده‌ها رفت. این دو مقوله در حوزه پژوهش‌های علوم اجتماعی دارای اهمیت بسیاری است؛ به گونه‌ای که از دیدگاه برخی اندیشمندان، به طور اساسی جامعه‌شناسی موضوعی به جز این مقولات نداشته و عمده مباحث این حوزه، ناظر به ارزش‌ها و هنجارها مطرح شده‌اند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
مقاله «فرایند شکل‌گیری و کارکرد هنجارهای اجتماعی از منظر قرآن و علم‌النفس فلسفی» به قلم احمدرضا تحیّری، دانشجوی دکتری رشته قرآن و علم گرایش علوم اجتماعی جامعه‌المصطفی(ص) که در فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی»، شماره 23 منتشر شده است به بررسی این موضوع از منظر قرآن کریم پرداخته است.
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: «هنجارها، از مهم‌ترین و بارزترین مولفه‌های فرهنگی و از مؤثرترین عوامل شکل‌گیری هویت فردی و جمعی می‌باشند. نوشتار پیش‌رو، فرآیند پیدایش هنجارها و نیز مهم‌ترین کارکرد‌های آنها را با استفاده از روش تحلیلِ علم‌النفس (روان‌شناسی) فلسفی و استنطاق از قرآن‌کریم بررسی می‌کند. در این نوشتار، با تحلیل فرآیند صدور افعال اختیاری و آثار فکری و روحی آن، روشن شده که بر اساس علم‌النفس فلسفی و نیز آیات الهی، اولاً، آن عاملی که باعث می‌شود تا جامعه یا فرد، برخی رفتارها یا قالب‌های رفتاری را بهنجار به‌حساب آورده و بر دیگر قالب‌های رفتاری ترجیح دهند، اصول و مبانی ارزششناختی بوده که خود نیز مبتنی بر جهان‌بینی و مُنتَجّ از آن هستند.
ثانیاً، مهم‌ترین کارکرد هنجارها، تقویت و تثبیت همان مبانی ارزششناختی و اندیشه‌های جهان‌شناختی است و البته این کارکرد اساسی، خود، واجد خُرده‌کارکردهایِ دیگری مانند؛ تثبیت ارزش‌ها در جامعه، رفع اختلافات و تحقق همبستگی است.»
مولف در بخشی از مقاله به مفهوم‌شناسی واژگان کلیدی بحث پرداخته است. در این قسمت آمده است: «در متون جامعه‌شناسی و در میان صاحب‌نظران این رشته، فضای مفهومی ارزش‌ها و هنجارها به طور کامل مشخص و متمایز نشده و مناقشاتی در این زمینه دیده می‌شود تا آنجا که برخی این دو مفهوم را یکسان انگاشته و یا برخی، آنچه را که دیگران ارزش به شمار آورده‌اند، در زمره هنجارها به شمار می‌آورند. بنابراین شایسته است ابتدا تعریف دقیقی از این دو مقوله ارائه شود.»
وی در ادامه به تبیین معنای واژه «هنجار» می‌پردازد و در این خصوص اظهار می‌کند: «واژه هنجار به لحاظ لغوی معادل واژه norm بوده و در زبان فارسی دارای معانی متعددی مانند «راه، روش، طریق، طرز، قاعده و قانون» می‌باشد ... به لحاظ اصطلاح جامعه‌شناختی نیز تعاریف متعددی برای این واژه بیان شده است. «بروس کوئن» هنجارها را «معیار تثبیت‌شده‌ای از آنچه که باید در یک فرهنگ خاص وجود داشته باشد» می‌داند. «آلن بیرو» هنجار را به «قانون یا اصلی که راهبری یا هدایت یک رفتار را موجب می‌شود» تعریف می‌کند.»
به اعتقاد مولف، با توجه به این تعاریف و در قالب توصیفی که جامع مولفه‌های اساسی تمام یا اکثر آنها باشد، می‌توان گفت: هنجارهای اجتماعی الگوها و قواعد معین رفتارهای اجتماعی هستند که با ابتناء بر ارزش‌های اجتماعی، روابط، کنش‌ها، وظایف و انتظارات متقابل را در گروه یا جامعه تعریف و تنظیم می‌کنند. هنجارها در واقع تبلور و تجسم ارزش‌های جمعی در مقام عمل هستند که تعیین می‌کنند مردم در یک جامعه خاص و در شرایط معین چگونه رفتار کنند و رفتار اشخاص در جامعه به وسیله آنها سنجیده می‌شود. هر رفتاری که با هنجارها تطابق داشته باشد، رفتاری پسندیده و نیکو (بهنجار) به شمار می‌آید و اگر رفتاری با هنجارها مطابق نباشد، ناپسند و مکروه (نابهنجار) شمرده می‌شود.
فرآیند شکل‌گیری هنجارها از موضوعاتی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. به اعتقاد نگارنده مقاله، مبانی ارزششناختی نیز به نوبه خود مبتنی بر جاهن‌بینی (اندیشه‌های بنیادین در عرصه هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی) و برگرفته از آن هستند؛ چون تا آدمی دیدگاه خود را در مورد مسائلی همچون واقعیت هستی، کیفیت پیدایش آن و ... روشن نسازد نمی‌تواند درباره ارزش‌ها انسانی و آنچه که در ساحت‌های مختلف حیات آأمی کمال، مطلوب و شایسته است اظهار نظر نماید و هر تغییر در پاسخ به هر یک از پرسش‌ها، به طور قطع منجر به تغییر در نگرش انسان به ارزش‌ها می‌گردد.
وی در ادامه به تبیین دیدگاه قرآن در این زمینه پرداخته است: «فرایند مذکور (ابتناء هنجارها بر مبانی ارزششناختی و ابتناء مبانی ارزششناختی بر جهان‌بینی) مورد تایید آیات کتاب الهی نیز می‌باشد. به عنوان نمونه، خدای تعالی در آیه 108 سوره انعام می‌فرماید: «کذلک زینا لکل امه عملهم؛ این‌چنین برای هر امتی کردارشان را زینت دادیم» که این جمله فارغ از اینکه تزیین اعمال هر امتی در نظر آنان چگونه صورت می‌پذیرد- دلالت بر آن دارد که هر امتی، آن نوع عملی را معتبر داسنته و به آن اقدام می‌کند که در نظر آراسته بوده و بر اساس نظام ارزشی‌اش عملی پسندیده به شمار آید. همچنین می‌توان ادعا کرد که این کلام الهی: «کل حزب بما لدیهم فرحون؛ هر گروهی به آنچه نزد آنان است شادمانند» نیز بر همین مطلب دلالت دارد؛ چون مفاد آن بیانگر این است که هر حزب و گروهی، به آیین و روشی که برای خود اتخاذ کرده‌اند دلخوش و خرسندند و به عبارت دیگر، آیین و روش انتخاب‌شده نزد هر حزب و گروهی، مایه دلخوشی و خرسندی آنان است.
همچنین آیات متعددی از قرآن کریم، بر نقش اساسی نظام اعتقادی و جهان‌بینی انسان‌ها در تعیین نوع کنش‌های اجتماعی آنان دلالت دارند؛ بخش قابل توجهی از کتاب الهی به تیپ‌بندی شخصیتی افراد جامعه بر اساس مبانی جهان‌شناختی و نظام اعتقادی آنان پرداخته، آنها را در قالب عناوینی همچون: منافقان، مومنان، کافران، مترفین، ملأ و ... دسته‌بندی نموده و سپس بر اساس همین تیپ‌بندی، به صدور انواع ویژه‌ای از عمل نسبت به هر یک از این تیپ‌ها کرده است.
مولف در بخش دیگری از مقاله، دیدگاه علامه طباطبایی را تبیین کرده است. در این بخش می‌خوانیم: «علامه طباطبایی در موارد متعدد در تفسیر المیزان به این موضوع پرداخته است. از جمله آنکه در ذیل آیه 120 سوره مائده در بحثی با عنوان «کلام فی معنی الادب» به آداب اسلام در ساحت‌های مختلف عملی ارائه کرده، می‌پردازد. ایشان ابتدا ادب را تعریف می‌کند که با تعریف جامعه‌شناسان از هنجار و قواعد رفتاری مطابق است و در ادامه به این نکته تصریح می‌کند که آداب و قواعد رفتاری در هر جامعه‌ای، مبتنی بر اهداف غایی‌ای است که افراد آن جامعه در حیات جمعی خود آن را طلب می‌کنند (و واضح است که اهداف غایی یا خود ارزش‌ها هستند و یا بر اساس مبانی ارزش‌ناختی تعیین می‌شوند). در مرحله بعد، به این مطلب می‌پردازد که غایت و ارزشی را که تمامی ادیان آسمانی بر اساس مبانی جهان‌بینی توحیدی برای حیات بشری تعریف می‌کنند، تحقق عبودیت و سریان توحید در تمامی مراتب و مراحل اعتقاد و عمل است و در این میان، دین مبین اسلام از آنجایی که به عنوان دین خاتم متعرض جمیع جهات حیات بشری گردیده و هیچ شأنی از شئون وجودی او را مغفول نگذاشته، لذا در تمامی ساحات، ادبی را عرضه کرده است و معارف اسلامی سرشار از آدابی است که تمامی ابعاد حیات انسانی را در بر می‌گیرند و تمامی آنها حاکی از غایت توحیدی اسلام بوده و مظهر عبودیت محض و توحید مطلق در مقام فعل هستند.
در بخش دیگری از مقاله به بررسی کارکرد هنجارها پرداخته شده و نظر اسلام مورد مداقه قرار گرفته است. به اعتقاد مولف، کارکردی که در بخش قبل بر اساس تحلیل فرایند صدور افعال اختیاری و تاثیرات این افعال بر نفس انسانی برای هنجارها بیان شد (تقویت مبانی ارزششناختی و خلقیات متناسب با این مبانی و اندیشه‌های بنیادین هستی‌شناختی که اساس و ریشه این مبانی و خلقیات می‌باشند در وجود فرد و جامعه) مورد تایید آیات کتاب الهی نیز می‌باشد. خداوند متعال می‌فرماید: «الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه؛ سخنان پاکیزه به سوی او صعود می‌کنند و عمل صالح را بالا می‌برد».
«کلم» جمع «کلمه» بوده و مراد از آن، به قرینه آنکه توصیف به طیب بودن شده است، شامل تمامی اعتقادات حق و اخلاق پسندیده که خود نوعی از اعتقاد هستند می‌باشد؛ چراکه طیب، نقطه مقابل خبیث و به معنای هر امری است که با نفس انسان سازگار بوده و نفس یا حواس از آن لذت ببرند. بر این اساس، کلمه طیب آن سخنی است که سازگار با نفس و موجب خوشایندی و لذت آن باشد؛ به طوری که از شنیدن آن انبساط و لذتی در نفس پیدا شود و کمالی را که نفس واجد آن نبود، دارا گردد و از آنجایی که تاثیر کلام بر نفس به واسطه معنا و محتوای آن است، یک کلام در صورتی متصف به طیب بودن گردیده و آثار فوق‌الذکر بر آن مترتب می‌شود که معنای حقی را که متضمن سعادت و رستگاری نفس باشد افاده کند.
انتهای پیام
منبع: ایکنا
کلیدواژه: ایکنا قرآن هنجار ارزش مقاله
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۳۹۴۵۵۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مذاکره با بازیگران «عشق» ادامه دارد / نگارش فیلمنامه بر اساس واقعیت‌های اجتماعی
پوران درخشنده که این روزها دو پروژه سینمایی و ادبی را همزمان پیش می‌برد، در گفت‌وگو با خبرنگار سینما صبا، گفت: همچنان در حال نگارش رمان «مادرم ایران» هستم.
او درباره این کتاب که پیش‌تر اعلام شده بود آن را بر مبنای زندگی مادرش می‌نویسد، اظهار داشت: کار نگارش این رمان در مراحل آخر خودش است و پس از انتشار کتاب، مقدمات تولید یک سریال برای شبکه نمایش خانگی بر اساس آن آغاز خواهد شد.
کارگردان تحسین شده «پرنده کوچک خوشبختی»، «شمعی در باد» و «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» همچنین درباره آخرین وضعیت پروژه جدید سینمایی‌اش گفت: همچنان در تدارک ساخت فیلم «عشق» با موضوع مهاجرت هستم.
او که عضو انجمن‌های فیلمسازان زن آمریکا و کارگردانان مستقل آمریکاست و در سال ۱۳۷۷، فیلم «عشق بدون مرز» را به عنوان محصول مشترک در آمریکا با حضور ۴۰ بازیگر آمریکایی و ۱۰ بازیگر ایرانی ساخته بود، درباره کتسنیگ فیلم تازه خود اظهار داشت: مذاکره با بازیگران مدنظر ایرانی و خارجی ادامه دارد و هنوز با کسی توافق نهایی حاصل نشده است.
درخشنده که غالبا در کارهای داستانی خود نیز به مبنای پژوهش و مستندنگاری وقایع توجه می‌کند، درباره این که «عشق» تا چه حد بر اساس ماجراهای واقعی پیش می‌رود، گفت: بله، این بار هم مثل همیشه کار بر مبنای واقعیت‌های اجتماعی شکل می‌گیرد.
حقوق کدام یک از ایثارگران در سال ۱۴۰۳ افزایش داشت؟