از مزار پنهان مانده صمدخان شیروانی زیر فرش های مسجد تا سازه مخابرات در حریم یک اثر ملی
تاریخ انتشار: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۶۴۶۴۳۳
مسجد حاج صمدخان با گچ‌بری‌های نفیس آنگونه که بر سر در آن نوشته شده، به سال ۱۳۳۴قمری ساخته شده است.
خبرگزاری شبستان- رشت: روزگاری محله باقر آباد رشت، یکی از پرجمعیت‌ترین محله‌های رشت بود. این را می‌شود از کاروانسرای محله، مسافرخانه باقرآباد و از همه مهم‌تر مسجد بزرگ «صمد خان» فهمید. نزدیکی این عناصر بهم نشان می‌دهد که روزگاری باقرآباد رونق زیادی داشته است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
سید حسن عمرانی، در سال 1337 طی مقاله‌ای درباره موقعیت تجاری باقرآباد اینگونه می‌نویسد:« 50 سال پیش محله باقرآباد وضع فعلی را نداشت. آن ایام داد و ستد با روسیه تزاری صورت رایجی داشت و سیل کالای روسی (باصطلاح نیکلائی) از بندر پهلوی و پیربازار بر رشت و عبور آن از محل مزبور رفت و آمد مکاری‌ها و وسایل نقلیه (ارابه و گاری) که تنها وسیله حمل و نقل آن زمان محسوب می‌شدند رونق خاصی به این محله شمالی شهر می‌بخشید.
مرحوم مظفرالدین شاه در سفر اروپا از همین محل عبور کرده بود و طبعا این ایاب و ذهاب شاهانه و اشخاص و کالای تجاری توجه عامه علی‌الخصوص صاحبان مشاغل و حرف را بخود جلب کرد و آن‌را نسبت به محله مزبور بنحوی علاقمند می‌ساخت.
یکی از مظاهر مهم و بارز این علاقه، مسجد بزرگ و بسیار عالی که نه تنها در رشت از حیث عظمت بنا و کثرت ابنیه(موقوفه) و شکل ظاهری و سبک معماری و گچ‌بری نفیس، نظیر نداشته بلکه در اغلب شهرستان‌های ایران چنین مسجد زیبا دیده نمی‌شود.» (مجله رویین فروردین 1337 شماره 11)
موقعیت دسترسی به مسجد صمد خان از چند جهت است و دو درب شمالی و جنوبی مسجد از دو جهت محله باز می‌شود. آنگونه که بر سر در مسجد نوشته شده، مسجد به سال 1334قمری و یا 1292 خورشیدی ساخته شده است.
از وجه تسمیه مسجد پیداست که «صمد» نام بانی ساخت آن بوده است. سردیس صمد خان –که از تجار شیروانی الاصل مقیم رشت بود- در وسط حیاط و در میانه فضای سبز مسجد و روبه گنبد مسجد خودنمایی می‌کند. نوشته زیر سردیس نشان می‌دهد که بمناسبت یکصدو دومین سال وقف مسجد با هزینه یکی از بانک های عامل ساخته شده است.
آن‌سوتر بخشی از سازه آنتن مخابرات شرکت رایتل، بقدری قد علم کرده که از گنبد مسجد هم فراتر رفته است. گنبدی که می‌گویند نخستین مسجد گنبددار رشت بوده است. معلوم نیست نصب چنین سازه بزرگی در حریم یک اثر ملی که بشماره 2364 در فهرست بناهای میراثی ثبت شده، چگونه مجوز نصب گرفته است؟!
در میانه فضای سبز حیاط، باقی‌مانده حوض قدیمی مسجد هم پیداست. حوضی که بخشی از کاشی‌های فیروزه‌ای دوره قاجار آن هنوز سالم مانده و از بقایای لوله وسط آن می‌توان حدس زد که چاه حیاط تلمبه دستی داشته است.اگرچه اکنون حیاط مسجد آسفالت شده است، ولی می‌توان حدس زد که مسجدی که 108سال پیش ساخته شده، می‌باید کف حیاط با سنگ‌های گرد رودخانه‌ای کفپوش شده باشد.
دیوارهای بلند با آجر قرمز حیاط مسجد را محصور کرده است. یادم آمد که سال 1391 که از مسجد دیدن کردم، حیاط مسجد نرده‌های فلزی داشت. اما همان سال با دخالت سازمان میراث فرهنگی نرده‌ها را برداشته و دوباره دیوارکشی کردند. این را خادم مسجد هم تایید می‌کند و می‌افزاید: این مسجد جزو مساجد تاریخی و میراثی این شهر است و هر زمان هم هیات امنا بخواهد مسجد را تعمیر کند، می‌باید از میراث فرهنگی استعلام کند.
علی رستمی می افزاید: 10 یا 12 سال پیش بود که امام جماعت مسجد سرخود، دستور داد دیوارهای حیاط را خراب کنند و بجایش نرده بزنند. بعدا میراث فرهنگی با هیات امنا درگیر شد و گفت باید نرده‌ها را بردارید و حیاط را به حالت اولش برگردانید. آن زمان سقف هم چکه می‌کرد. زیر سقف حلب نبود، نی خیزران داشت. میراث فرهنگی سقف را مرمت کرد و نی‌ها را برداشت بجایش حلب زد و دوباره سفال‌های سقف را روی حلب چید.
خادم مسجد ما را بر سر مزار حاج صمدخان بانی مسجد می‌برد. او و پسرش در کنار هم در گوشه‌ای از مسجد آرمیده‌اند. در اتاقکی کوچک، در کنار آبدارخانه که طبقه دوم زنانه روی آن ساخته شده است.
تصویر صمد خان تاجر باشی که از شیروان به رشت آمده و همانجا ساکن شده، بر دیوار آرامگاه ابدی‌اش نصب شده است. رستمی فرش روی مزار را کنار می‌زند. اما آنچه رویت می‌شود، چهار ردیف کاشی‌های نقش و نگاردار قدیمی است که بر کف زمین نقش بسته است. بی‌هیچ نوشته و نشانی از صمد خان.
رستمی می‌گوید: پسر صمد خان به نام تیمور هم همینجا دفن شده است. پسر تیمور، بنام دکتر صمد است. وی کتابی درباره زندگانی پدربزرگش نوشته و این کتاب در مسجد موجود بود ولی یکی از هیات امنا با خودش به تهران برده است.
گچ‌بری‌های این مسجد در نهایت زیبایی است. البته نقش و نگار آن به اندازه مسجد شافعی‌ها در «تاریکه بازار کرمانشاه»- که در سال 1324 ساخته شده- نیست.
چهار ستون پنج متری با سرستون‌های گچ‌بری، گنبد دومین مسجد تاریخی رشت را استوار نگه داشته است. محراب ۲۴ مترمربعی مسجد دارای گچ‌بری‌های استادانه‌ای از آیات قرآن است . محراب چهار بیت شعر عربی هم دارد. دو کتیبه روی آن کار شده که در کتیبه سمت راست موقوفات مسجد و در کتیبه سمت چپ شعری در نیایش خداوند نوشته شده است.
خوشبختانه دکتر منوچهر ستوده که دهه 1340 از این مسجد دیدن کرده بود، متن کتیبه‌ها را خوانش و در کتابش نوشته است. از اشعار کتیبه‌ها می‌توان فهمید که صمدخان تنها بانی ساخت مسجد نبوده است و با وقف پنج باب دکان و پنج منزل موقوفه فکری هم به حال هزینه‌های نگه‌داشت مسجد در سال‌های پس از خودش را هم کرده است:« پنج درب دکه بنا کرد بموقوفه او/ درعوض جنت فردوس خریدار آمد- پنج منزل زپی دکه برای عزباست/ زین سبب شافع او احمد مختار آمد»(بخشی از اشعار کتیبه موجود در مسجد)
گویا همین موقوفات در وصیتنامه صمد خان نیز ذکر شده است. زیرا سید حسن عمرانی در مقاله‌اش به موقوفات دیگری هم اشاره می کند:« مرحوم صمد خان بخاطر آبادانی این محله بزرگ نه تنها قناعت به ساختمان مسجد نکرد بلکه از وصیتنامه آن برمی‌آید در سال 1341 ه ق برای تامین هزینه‌های ضروری مسجد۱۲ باب دکان و یک باب کاروانسرا و یک درب خانه جنب مسجد (در قسمت جنوبی و شرقی) بنیاد کرد و مضافا یک قطعه باغ مصفا و یک عمارت مدرن و شیک (به‌شیوه آنزمان) نیز در امتداد ضلع شمالی مسجد کنار جاده راه آهن سابق رشت و پیربازار ایجاد کرد که هم اکنون کارخانه برنجکوبی (نهاوند) و مهدکودکان در محوطه باغ و عمارت ساخته آنمرحوم تشکیل و مشغول بکار است.)
ذکر نام کاروانسرای موقوفه «گاریخانه» سمت قبله مسجد که صمد خان وقف کرده، در کتیبه دیگر محراب دیده می شود. همچینین ذکر نام دقیق خانه‌ها و دکان‌هایی که وقف مسجد کرده است.
تولیت مسجد تا زمانیکه صمدخان زنده بود، با خودش بود و از کتیبه محراب که حکم وصیتنامه را هم دارد، می‌توان فهمید پس از آن تولیت را به «کربلایی پاشا رمضان اف» و «کربلایی محمد باقر علی اف» تاجران بادکوبه مقیم رشت سپرده است.
منبر مسجد نیز خود گویا اوج هنر خراطی است. شمسه‌های چوبی منبری که هیچ‌گونه میخ و پیچ فلزی در آن بکار نرفته، زیر نور پنجره‌های بزرگ مسجد جلوه دیگری می‌یابد. بنابر کتیبه روی منبر، هنر دست حاج بابا ولد کربلایی و علی نقی بادکوبه‌ای است که یک سال پس از بنای مسجد یعنی به سال 1335 هجری قمری ساخته شده است.
گزارش از شیرمحمدی
پایان پیام/165منبع: شبستان
کلیدواژه: خبرگزاری شبستان سیزدهمین جشنواره قرآنی مدهامتان روز معلم نماز جمعه مرحله کشوری مراسم اختتامیه مراسم افتتاحیه مسجد شهید مطهری خبرگزاری
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۶۴۶۴۳۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آزادسازی ۳ هزار مترمربع از حریم قانونی راه در حمیدیه
ایسنا/خوزستان دادستان عمومی و انقلاب حمیدیه از آزادسازی ۳ هزار مترمربع از حریم قانونی راه در این شهرستان خبر داد.
رضا علی‌نسب با اشاره به آزادسازی ۳ هزار مترمربع از حریم قانونی راه در حمیدیه اظهار کرد: این اراضی در مسیر گمبوعه شهرستان حمیدیه قرار داشتند که در دو دستور قضایی آزادسازی شدند.
به گزارش ایسنا به نقل از دادگستری خوزستان، وی ادامه داد: چنانچه افراد بدون هماهنگی و کسب موافقت اداره راهداری اقدام به ساخت و ساز در حریم قانونی راه کنند، عوامل راهداری بر اساس قانون ایمنی راه‌ها و با هماهنگی این دادستانی و نیروی انتظامی نسبت به تخریب تأسیسات و ساختمان‌های احداث شده و رفع همه آثار تجاوز به حریم راه اقدام خواهند کرد.
دادستان عمومی و انقلاب حمیدیه با تاکید بر برخورد با هرگونه تغییر کاربری در حریم راه، گفت: در اجرای ماده ۶ قانون ایمنی راه‌ها و راه‌آهن، اداره‌کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مجاز است با هرگونه ساخت و سازهای غیرمجاز و درختکاری، زراعت و حفاری در حریم قانونی راه برخورد کند.
علی‌نسب با بیان اینکه برای متهمان پرونده قضایی تشکیل شده است، افزود: دادستانی در راستای حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم در بحث صیانت از حریم راه، دستورهای قضایی لازم را صادر خواهد کرد.
انتهای پیام
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند