به نقل از «مهر»

جایگاه عدالت در اخلاق سیاسی اسلامی

تاریخ انتشار: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۷۶۳۷۸۰

به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر یادداشتی از سیدکاظم سیدباقری، مدیر و عضو هیأت علمی گروه سیاست پژوهشکده نظام‌های اسلامی با موضوع «بررسی جایگاه عدالت در اخلاق سیاسی» است. وی این مقاله را در همایش بین المللی عدالت اسلامی که در کشور ترکیه برگزار شده بود ارائه داده است.

یکی از مباحث کلیدی در اخلاق سیاسی اسلامی عدالت است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ایمان به خدا و رسولش آن گاه که همراه با یقین و بدون شک باشد، ثمرۀ عقل است که نهایت حکمت است. مجاهدت با مال، سخاوتمندی است که به اعتدال در قوۀ شهوت برمی گردد و مجاهدۀ با نفس، شجاعت است که مربوط به نیروی غضب است به شرط به کارگیری عقل و حد اعتدال [۱] اندیشوران اخلاق و حکمای مسلمان، اعتدال نفس در این سه را عدالت می‌گویند.

عدالت، حاصل و نقطۀ اعتدال همۀ فضائل است و از این بزنگاه است که آن دو دست به هم می‌دهند و راهنمای جویندگان اخلاقی در عرصۀ فردی و اجتماعی می‌شوند. در اندیشۀ سیاسی اسلام و روایات یکی از فضیلت‌های بنیادین، عدالت معرفی شده است که ریشۀ و اساس آن در اعتدال قوای نفس معرفی می‌کند. [۲] عدل و اعتدال به هم گره می‌خورند و هر گاه که انسان در نیروهای جان خویش به اعتدال رسد و حق هر کدام از قوا را به شایستگی ادا کند، به عدالت رسیده است.

در میان اندیشوران مسلمان نیز عدالت در هستۀ مرکزی دیگر فضائل و در کنار اعتدال نشسته است و از آنجا که عدالت در نقطۀ مرکزی اعتدال است، برترین فضائل می‌باشد و به تنهایی دارای شرف برتر و مرتبۀ عالی است .‏[۳] و عدالت حالتی برای نفس است که با آن، خشم و شهوت مدیریت می‌شوند و آن دو را بر مقتضای حکمت، حرکت می‌دهد و آنها را در رها بودن یا سخت گیری، بر اساس حکمت، ضابطه می‌بخشد. [۴]

ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه ذیل حکمت ۶۸ که فرمود «لاَیُرَی اَلْجَاهِل إِلاَّ مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً»، می‌نویسد، عدالت، اخلاق میانه و متوسط است و صفتی پسندیده در میان دو امر نکوهیده (افراط و تفریط) است .[۵]

مرحوم علامه طباطبایی پس از بررسی اصول اخلاقی به این نکته اشاره می‌کند که جمع شدن فضائل در یک فرد او را به ملکۀ چهارمی به نام عدالت می‌رساند، وی می‌نویسد «حد اعتدال در قوۀ شهوت، عفت نامیده می‌شود. حد اعتدال در قوۀ غضب، شجاعت است و سوی افراط آن، بی باکی و تفریط آن، ترس است. حد اعتدال در قوۀ فکر، حکمت نام دارد که افراط آن جربزه نام دارد که دست اندازی فکر به هر سویی و افراط در فکر است و تفریط آن «بلادت» و کودنی است که از کار انداختن قوۀ فکر است. آن گاه که این ملکه‌ها در کسی جمع شد، ملکۀ چهارمی تولید می‌شود که را «عدالت» گویند و آن دادن هر صاحب حقی را حق خودش و قرار دادن هر چیز در جای خود است و دو جانب آن یا افراط است که «ظلم» نام دارد و یا تفریط که «انظلام» و ظلم پذیری است. و از هر اصلی، شاخه‌ها و فروعی بر می‌آید، مانند بخشندگی، قناعت، شکر، شکیبایی، شهامت، جرأت، حیا، غیرت، نصیحت، کرامت، تواضع و دیگر فروع که در کتب اخلاقی آمده است. کار علم اخلاق آن است که حد کمینه و بیشینۀ هر کدام از این موارد را بیان می‌کند .[۶]

اصل بحث در عدالت علم اخلاق، رسیدن به قوۀ اعتدال و دوری از افراط و تفریط است و عدالت، جامع و شامل همۀ فضائل و بزرگواری‌های دیگر است و به نحوی که عدالت با دیگر مکارم اخلاقی، ملازم است، حال اگر این صفت پس از آراستگی جان به سه قوۀ حکمت، عفت و شجاعت باشد معلول، تحلیل می‌گردد و اگر عدالت، خود موجب تعادل در سه قوۀ دیگر گردد، علت خواهد بود. پس با حاکمیت روح اعتدال، عدالت که دادن حق هر صاحب حق است، به دست می‌آید، عدالت اخلاقی، زمانی محقق می‌شود که حق هر یک از قوای نفس به اعتدال و میزان اسحقاق و استعدادش، داده شود.

فضیلت عدالت، وقتی که به عرصۀ اخلاق سیاسی وارد می‌شوند، بزنگاهی دارد و آن، ریزش عدل از جان حاکم، کارگزار و ساختار اخلاق مند به جامعه و اعمال قدرت است که بر رفتار او، اعتدال را حاکم می‌کند. به بیان دیگر، در مکتب اسلام، این اصل، تنها در دیگران و عرصۀ اجرای قدرت، رصد نمی‌شود، چنین نیست کسی که خود، آراسته به عدالت نباشد، بتواند حقیقت عدالت را در جامعه، عملی سازد، پس، عدل در مفهوم اخلاقی و فردی آن، زیر بنای همۀ عدالت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. حضرت علی (ع) می‌فرماید: کسی که به خود ظلم می‌کند، چگونه ممکن است در حق دیگران عدالت ورزد »[۷]

لذا در اخلاق سیاسی از منظر اسلام، امری که آن را به شفافی از مکاتب رقیب و لیبرالیسم، جدا می‌سازد، آن است که پس از آراستگی جان و نفس حاکم به عدل، نوبت به جامعه می‌رسد و چنین شخصی می‌تواند تدبیر امور خلق و قدرت کند و جامعه را به سوی فراگیری فضیلت‌های اخلاقی راهبری کند. با توجه به این راهبرد است که پبامبر گرامی اسلامی (ص) فرمود:

سَاعَهٌ مِنْ إِمَامٍ عَدْلٍ أَفْضَلُ‏ مِنْ‏ عِبَادَهِ سَبْعِینَ سَنَهً .[۸]

یک ساعت از پیشوایی که دادگر است، برتر از هفتاد سال پرستش.

در همین باور است که پیروزی به قیمت ستم بر دیگران و یا حاکم کردن ستمکاران، ارزشی نداشته و خروج از مسیر عدالت، تحلیل می‌گردد و هرگز هدف، وسیله را توجیه نمی‌کند، هر چند هدفی مقدس باشد.

از منظر اخلاق سیاسی اسلامی، ظلم، مادر همۀ بدی‌ها و بدبختی هاست، پیام اکرم (ص) فرمود: «الظُّلمُ الأمُ الرَّذائلِ »[۹]، «ظلم»، اعم از فردی و اجتماعی است و غالباً به هنگامی که به عرصۀ سیاسی وارد می‌شود، به همراه آن استبداد می‌آید و آن زمان که در جامعه‌ای استبداد، حاکم شود، همۀ رذالتها و پستی‌های اخلاقی دیگر نیز به دنبال آن می‌آید و جامعه از اعتدال خارج می‌شود. پس در آن جامعه، کسی به احقاق حق خود، امید ندارد و افراد با چاپلوسی، تملق و انجام هر گونه رفتار ناعادلانه‌ای تلاش می‌کنند تا خود را به فرد خودکامه، نزدیک سازند. در این گونه جوامع، اولین گمشده، اخلاق است. عدالت، بنیاد فضیلت‌ها که نباشد، فرد، جامعه و سیاست، ساختار و کارگزار همه دچار فساد می‌شوند و ناشایستگی و ناپسندگی اخلاقی در جامعه حکمران می‌گردد.

پی نوشت:

[1] . ملامحسن فیض کاشانی؛الحقایق فی محاسن الأخلاق؛ ص ۶۱

[۲]. محمدباقری مجلس؛ بحار الانوار؛ ج ۷۵، ص ۸۱، حدیث ۶۸.

[۳]. ابن مسکویه؛ تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق؛ ص ۲۰۰

[۴] محمد بن محمد غزالی؛ إحیاء علوم الدین؛ ج ۸، ص ۹۹

[۵]. ابن ابی الحدید؛ شرح نهج البلاغه؛ ج ۱۸، ص ۱۳۷

[۶]. سیدمحمدحسین طباطبایی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج ۱، ص ۳۷۰

[۷]. تمیمی الآمدی؛ غررالحکم و درر الکلم؛ ح ۶۰۵۷

[۸]. الکلینی؛ الکافی؛ ج ‏۷، ص ۱۷۵

[۹]. التمیمی الآمدی؛ غرر الحکم و درر الکلم؛ ص ۴۷، ح ۸۵۴

کد خبر 4615873

منبع: مهر

کلیدواژه: عدالت اجتماعی اخلاق

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۷۶۳۷۸۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

جایگاه گشت ارشاد در لایحه عفاف و حجاب؟

احد آزادی خواه، نماینده مجلس در خصوص حضور گشت ارشاد و ایجاد فضای دو قطبی در جامعه گفت: رهبر معظم انقلاب فرمودند، حجاب در کشور ما از نظر قانونی و شرعی جایگاه ویژه داشته و مشخص است. راهبرد ما باید دفاع از حجاب از نگاه شرعی و قانونی باشد. اما اینکه در شیوه دفاع چگونه باید اقدام کنیم؛ بنده به هیچ عنوان اقدام قهری و برخی از برخورد‌هایی که اخیرا برای مقابله با بدحجابی انجام می‌شود را به هیچ عنوان قابل دفاع و موثر نمی‌دانم.

وی در گفتگویی که با ما داشته، افزود: به این نکته باید توجه کرد که رهبر معظم انقلاب و بسیاری از صاحب نظران در کشور همواره از تمام زنان با حجاب و بد حجاب جامعه دفاع کردند تا به نظام بدبین نشوند. بنده احساسم این است که شیوه‌های ترویج امر ونهی و ترویج عفاف و حجاب نباید به گونه‌ای باشد که عده‌ای را نسبت به اصل نظام یا کشور بدبین کند.

آزادی خواه در خصوص برخورد گشت ارشاد با شهروندان گفت: گشت ارشاد و فرماندهی انتظامی یکی از گام‌ها در ترویج حجاب است، پس دستگاه‌های فرهنگی، آموزشی ما کجا هستند؟ ما نباید انتهای زنجیر را ملزم کنیم که صرفا با قوه‌ی قهریه با بدحجاب‌ها برخورد کنند، بلکه ده‌ها گام باید قبل از آن انجام شود. مانند آموزش و پرورش، فرهنگ، کار‌های ترویجی و.... دستگاه‌ها، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های بسیار زیادی متولی در این امر هستند که باید کار‌هایی را انجام دهند. در گام نهایی نیز گشت ارشاد باید صرفا با معدود افرادی که حساب شده و سازمان یافته اهداف خاصی را دنبال می‌کنند، برخورد کند، نه با شهروندانی که در جامعه حضور دارند.

آزادی‌خواه در پاسخ به این سوال که چرا ما با برخی دوگانگی‌ها در برخورد با زنان که نمونه آن را در تصاویر صداوسیما و زمان راه‌پیمایی و انتخابات، شاهد هستیم، مواجهیم؟ گفت: بنده نظرم بر این است که باید این مسأله را به عنوان یک راهبرد اصلی اثبات کنیم که نگاه حاکمیت به تمام زنان و مردان جامعه یکی است و همه برایمان حرمت دارند و صاحب حقوق اجتماعی هستند. البته ما موظف هستیم در رابطه با اصول خود تبلیغ، ترویج و دفاع کنیم. یکی از اصول ما عفاف و حجاب است، اما این تبلیغ نباید به گونه‌ای باشد که دوگانه‌ای در کشور ایجاد کنیم که نیمی را صاحب حقوق بدانیم و نیمی دیگر را صاحب حقوق ندانیم.

وی ادامه داد: این دوگانه‌ای را که رهبر معظم از آن انذار فرمودند، می‌تواند غده‌ای سرطانی در جامعه باشد. این بیانی که حاج قاسم سلیمانی در رابطه با دختران جامعه فرمودند، بیان گمشده‌ی امروزه ما است. این دخترانی که امروزه پای صندوق رأی و راهپیمایی می‌آیند و دوربین‌های صداوسیما آنها را پخش می‌کند نشان می‌دهد که اینها علاقه‌مند به نظام و کشور هستند که اگر با اینها به درستی برخورد شود، خواهید دید که به قول قرآن: «وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا».

اگر در لایحه‌ی عفاف و حجاب بنا باشد گشت ارشاد نباشد، حتما ملاک برای ما قانون است

وی در پاسخ به این سوال که اگر لایحه حجاب و عفاف به سرانجام برسد تکلیف گشت ارشاد به کجا خواهد رسید؟ گفت: معیار برای ما قانون است و اگر در لایحه‌ی عفاف و حجاب بر این باشد که مثلا گشت ارشاد یا اقدامات مشابه آن نباشد، حتما ملاک برای ما قانون است.

منبع: جماران

tags # گشت ارشاد سایر اخبار اسرار تکامل آلت‌ جنسی؛ رابطه جنسی انسان‌های اولیه مثل گوریل‌ها بود؟ (تصاویر) «زو»؛ گاو عقیم و غول‌پیکری که توسط انسان‌ها به وجود آمد! اتفاق عجیب که همزمان با انقراض دایناسورها در زمین رخ داد! (تصاویر) مرکز واقعی جهان کجا است؟