به نقل از «ایکنا»

تقریری بر اهداف و کارکرد‌های دایرةالمعارف

تاریخ انتشار: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۳۸۱۸۸۷۸

به گزارش ایکنا؛ کارگاه «مهارت‌آموزی در نگارش دایرةالمعارف»، شب گذشته، 28 اردیبهشت، با حضور جمعی از علاقه‌مندان در محل بیست‌وهفتمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن در مصلی امام خمینی(ره) برگزار شد.

حمید باقری، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در این کارگاه بیان کرد: در ابتدا باید به چند نکته اشاره کنم؛ در این کارگاه، فرصتِ طرح همه مباحث را نداریم و بنده نیز به اهم مطالب که جنبه کارگاهی و عملی دارد می‌پردازم.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بحث دیگر اینکه این مباحث روش تحقیق است و در دور‌های تحصیل نیز روش تحقیق را می‌خوانیم، اما لزوما از این کلاس‌ها یک محقق خوب خارج نمی‌شود و علت نیز این است که پرداختن به مباحث نظری کافی نیست و ورود به عرصه عمل نیز مهم است تا مباحث نظری در مقام عمل هم استفاده شوند.

وی در ادامه افزود: بحث سوم هم این نکته است که ما فقدان آموزش رسمی در نگارش مقالات دایرةالمعارفی داریم و هیچ آموزشی برای تعلیم نگارش مقالات دایرةالمعارفی نداریم و کسانی که در این حوزه مقاله نوشته‌اند، بیشتر تجربی این بحث را فراگرفته‌اند و امروزه نیز سراغ ندارم که یک بحث آموزشی رسمی داشته باشیم که خروجی آن، توانمندی‌های نگارش مقالات دایرةالمعارفی باشد و در بحث سایر مقالات نیز با این وضعیت مواجه هستیم که هر کسی که وارد این عرصه می‌شود، با تجربه و گاهی هم با آزمون و خطا است.

باقری تصریح کرد: در روش تحقیق که از منابع بحث می‌شود، منابع را به دو دسته اصلی و واسطه‌ای تقسیم می‌کنند و در بخش واسطه‌ای، منابع متعددی وجود دارد که از جمله می‌توان به کتب، مقالات، سایت‌ها، نرم افزار‌ها و دایرةالمعارف‌ها اشاره کرد. اما سؤال اینجا است که چرا دایرةالمعارف‌ها نیز در این دسته قرار می‌گیرند؟ آیا دایرةالمعارف یک منبع تحقیقی است؟ برای اینکه به این پرسش‌ها پاسخ دهیم باید دو بحث را مطرح کنیم؛ یکی بحث از تالیف دایرةالمعارف و یکی هم بحث هدف و کارکرد دایرةالمعارف است.

وی با اشاره به تالیف دایرةالمعارف بیان کرد:: دایرةالمعارف، معادل کلمه فرانسوی encyclopedie بوده که مشتق از اصطلاح یونانی enkloi paideia است و در یونانی به معنای آموزش عام است و امروزه از دایرةالمعارف‌ها انتظار داریم که یکسری اطلاعات را به صورت عام در اختیار مخاطب قرار دهند. در وضع اصطلاح عربی نیز، دایرةالمعارف را با عنوان موسوعه یا در فارسی با نام فرهنگ و دانشنامه نامگذاری می‌کنند و یکی از دایره‌المعارف‌های معاصر، دانشنامه جهان اسلام است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه به بحث تعریف دایرةالمعارف پرداخت و گفت: تعاریف مختلفی وجود دارد و در یک تعریف ساده و بسیط آمده است دایرةالمعارف، شامل مجموعه اطلاعات ساماندهی شده، در یک موضوع خاص و عام است؛ لذا آن‌ها را با توجه به موضوعی که دارند به دایرةالمعارف‌های تخصصی و عمومی تقسیم می‌کنند که عمدتا این مجموعه اطلاعات به صورت الفبایی و موضوعی مرتب شده است.

وی تصریح کرد: یک تعریف دیگری وجود دارد که آن را از مدخل دانشنامه‌نگاری گرفته‌ام و آن هم اینکه دایرةالمعارف‌ها مجموعه‌ای از کتب مرجع، حاوی اطلاعات کلی از همه دانش‌ها و یا طیف معینی از علوم یا دانش خاص هستند که تقریبا با تعریف قبلی در مولفه‌های محوری مشترک هستند، اما این تعریف دقیق‌تر است که به صورت الفبایی تدوین می‌شود، یعنی پایه ارائه مدخل‌ها الفبایی است. همچنین تعریف دیگری نیز وجود دارد و آن هم اینکه دایرةالمعارف‌ها، مجموعه‌ای از مقالات نظام‌مند هستند که به تربیت الفبایی سامان می‌یابند و در قلمرو اطلاعات عمومی یا موضوع خاصی هستند.

باقری در بخش دیگری از سخنان خود به پیشینه دایرةالمعارف نگاری اشاره و بیان کرد: در مورد پیشینه دایرةالمعارف نگاری در معنای عمومی‌اش که یک سبک ادبی است و اطلاعات گوناگونی در اختیار مخاطب می‌گذارد و نخستین دایرةالمعارفی که نوشته شده اختلاف است. برخی‌ها «ارسطو» را اولین دایرةالمعارف نگار و برخی نیز «اسپوسیپوس» را نخستین مولف در این حوزه می‌دانند. اما به جهت تعریفی که ارائه شده و بحث مقالات نظام‌مند مطرح شد، در این زمینه، سابقه دایرةالمعارف نگاری را به قرن هجدهم و با اثر «افرائیم چمبرز» می‌رسانند که این فرد وارد حوزه تخصصی و تدوین مقالات نظام‌مند شد و بعد از او دایرةالمعارف‌های عمومی مانند «بریتانیکا» و ... نوشته شدند که عمومی بوده‌اند و حیطه موضوعی آن‌ها نیز عام است. اما دایرةالمعارف‌های تخصصی، از قرن ۱۸ به بعد عرضه شدند که به تریت تاریخی عبارت از شیمی، فلسفه، هنر، معماری، باستان‌شناسی و زمینه‌های دینی بوده است که زمینه‌های دینی در اواسط دوره تدوین دایرةالمعارف‌های تخصصی قرار می‌گیرند که با تدوین این‌ها در زمینه‌های دینی، ورود به حوزه اسلام و تدوین دایرةالمعارف‌های اسلامی هم تقریبا از قرن نوزدهم شکل می‌گیرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره پیشینه دایرةالمعارف در ایران بیان کرد: برخی می‌گویند پیشینه دایرةالمعارف‌ها، با نگاه عام که مجموعه اطلاعاتی هستند، به دوره قبل از اسلامی برمی‌گردد و از یک مجموعه به نام «دین کرد» یا «دین کرت»، به عنوان کهن‌ترین دایرةالمعارف یاد می‌کنند که شامل اطلاعات دینی و عقاید بوده و ۹ بخش هم داشته است و امروزه از بخش سوم به بعد موجود است.

وی تصریح کرد:، اما از دانشنامه علایی و .. نیز به عنوان دایرةالمعارف‌های دوره ایران اسلامی و یا پسااسلام یاد می‌کنند. اما به جهت رسمی، دایرةالمعارف‌های مبتنی بر روش‌های علمی که وقتی می‌گوییم دایرةالمعارف و این ژانر ادبی و کتابی در ذهن نقش می‌بندند، در ایران با دایرةالمعارف فارسی به سرپرستی غلامحسین مصاحب تدوین شد و وارد عرصه دایرةالمعارف نگاری در فضای ایران شدیم.

مسئله اهمیت دایرةالمعارف‌ها نیز محور دیگر بحث «باقری» بود که در این بخش بیان کرد: اولین بحث در اهمیت دایرةالمعارف‌ها این است که در دوره معاصر، به دلیل کمبود زمان و به دلیل کم‌حوصلگی مخاطبان امروزی و حجم بالای مجهولات انسان، دایرةالمعارف‌ها مهم می‌شوند. یکی از ویژگی‌های دایرةالمعارف نیز موجزنگاری است که می‌تواند حجم بالای اطلاعات را در اختیار خواننده بگذارد، لذا مهم است.

وی تصریح کرد: دومین اهمیت نیز رقابت اطلاعاتی پایگاه‌های علمی در کوتاه‌گویی است. یعنی بتوانید حجم بالای اطلاعات را در قالب کمترین الفاظ در اختیار مخاطب قرار دهید. مخصوصا با کمبود زمان مخاطب، همین کم شدن حجم، عامل اهمیت دایرةالمعارف می‌شود. همچنین از دیگر مباحث اعتبار و جایگاه مناسب آن‌ها است. اصل دایرةالمعارف اینطور است که عموما متخصصان آن فن، تالیفش می‌کنند. اگر دایرةالمعارف‌های غربی را ببینید، کمتر داریم که مدخل‌های مولف‌مشترک داشته باشند و یک مولف، چند مدخل را نوشته باشد، مگر اینکه واقعا متخصص باشد، از این جهت که واقعا متخصص آن فن است و وقتی متخصص حرفی را می‌زند خود این مسئله موجب اعتبار محتوا می‌شود.

وی در ادامه افزود: بحث بعدی در مورد اهمیت این است که دایرةالمعارف، نخستین مرجع محققان است. برخی از اساتید که می‌خواهند دانشجو را راهنمایی کند، اولین ارجاعشان به دایرةالمعارف‌ها است، چون این خصوصیت، خاص مقالات دایرةالمعارفی است که ادبیات آن مفهوم را در اختیار محقق قرار می‌دهد و با دسته‌بندی منظم و اختصارگویی این کار را می‌کند. بحث بعدی نیز موجز، علمی، روشمند و معتبر بودن آن‌ها است که به عنوان یک منبع تحقیقی و مرجع، اهمیتش را دوچندان می‌کند.

باقری تصریح کرد: اگر به تعبیر نظام‌مند که در یکی از تعریف‌ها بود، بازگردیم، باید اشاره کنم که نظام‌مند بودن نیز خودش سه مولفه را پوشش می‌دهد؛ یکی رویکرد تاریخی است که دایرةالمعارف‌ها را به عنوان یک محصول نظام‌مند عرضه می‌کنند، یعنی شما می‌توانید از آن موضوعی که مدخل تدوین می‌شود، یک تصویر تاریخی داشته باشید، یعنی می‌توانید تطورات مفهومی آن موضوع را بدست آورید که چه زمانی شکل گرفته است و در دوره‌های مختلف چه سرگذشت‌هایی را پشت سر گذاشته است و کمرنگ و پر رنگ شدن‌ها را می‌توانید ببینید و یک تصویر واقعی، به معنای منطق با واقعیت بیرونی و تاریخی را می‌تواند پیش روی خواننده قرا دهید.

وی در ادامه افزود: دومین مولفه، ساختار منطقی است. از آنجا که مقالات دایرةالمعارفی موجز هستند، لذا مولف مدخل نمی‌تواند حاشیه برود و هر آنچه می‌آورد، باید، منطقی برای دفاع از آن داشته باشد، یعنی اگر کسی پرسید این کلمه و جمله برای چه آمده است، این کلمه معنادار باشد و مولف باید دلیل منطقی داشته باشد که چرا این عبارت و جمله را آورده است و اگر نتواند دفاع کند، ساختار منطقی به هم می‌ریزد و به راحتی آن عبارت نیز حذف می‌شود. همچنین مولفه سوم نیز بیان موجز است که تلخیص و اختصار در مقالات یک مولفه ویژه است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: بحث بعدی، در مورد مراحل تولید و بخش‌های تشکیل دهنده سازمانی است. ما الآن وقتی مدخل دایرةالمعارف را می‌بینیم، با محصول نهایی مواجه هستیم که یک عقبه‌ای داشته و اگر اجمالا بخواهیم این عقبه را گام‌بندی کنیم، اول از مدخل گزینی شروع می‌شود. بخش مدخل گزینی وجود دارد و بر اساس اطلاعات متعددی که دارند، مصوب می‌کنند که این مفهوم، مدخل دایرةالمعارف باشد. البته گروه‌های علمی و تخصصی هم می‌توانند در اثنای تدوین یک دایرةالمعارف، مدخلی را پیشنهاد بدهند. حتی افراد و نویسندگان هم می‌توانند پیشنهاد بدهند و اگر تصویب شود، به عنوان مدخل نهایی آورده خواهد شد.

وی تصریح کرد: سپس بحث نگارش را داریم. نویسنده‌ای که متخصص آن موضوع است شناسایی می‌شود و به او سفارش می‌دهند که این مدخل را با این محدودیت باید تالیف کنید. مثلا یک مدخل با مفهوم قرآنی و با ۱۰۰۰ کلمه باید تالیف شود. مولف بر اساس چارچوب‌های خاص خود، مدخل و موضوع خاص را تدوین و محصول خود را ارائه می‌کند. سپس ارزیابی می‌شود و آن نوشته که به عنوان مدخل است، سه بار مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که یکی ارزیابی اولیه است که شمای کلی مقاله بررسی می‌شود که اصلا صلاحیت کلی مقاله دایرةالمعارفی را دارد یا ندارد و اگر دارد نقص جزئی وجود دارد یا خیر که ممکن است در اینجا یک مقاله کلا رد شود و شاخصه‌های لازم را نداشته باشد و برگردانده شود تا مولف مشکلات را حل کند و اگر نتوانست، سراغ دیگری می‌روند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: بعد از ارزیابی اولیه، وارد ارزیابی اصلی می‌شویم که تمام فعل و انفعالاتی که که قرار است سر آن مدخل ایجاد شود، به جهت محتوایی انجام می‌شود و ارزیاب‌ها نیز متخصص آن رشته هستند. در این ارزیابی نیز حذف و اضافه اتفاق می‌افتد و ممکن است عبارتی باشد که منطق قابل دفاعی برای ماندنش نباشد و یا تلخیص‌هایی صورت می‌گیرد و برخی موارد ممکن است از دید نویسنده مطلبی مخفی بوده باشد که اصلاح می‌شود و ارجاعات نیز دقیق می‌شود. بعد از ارزیابی اصلی نیز بازبینی را داریم. از آنجا که ارزیاب نیز انسان است و ممکن است خطا‌های انسانی داشته باشد، برای اطمینان بیشتر، مقاله به ارزیاب دوم داده می‌شود تا چک نهایی صورت گیرد.

وی تصریح کرد: بعد از ارزیابی، ویرایش را داریم که اعم از ویرایش زبانی و استنادی است. بر اساس قواعد دایرةالمعارف نویسی، ارجاعات استنادی از جمله منابع و ارجاعاتی که در فهرست منابع هستند، بر اساس ضوابط دایرةالمعارف آماده می‌شوند و بحث آخر نیز نهایی‌سازی است که در این بخش افزودن اسناد خاص است و ممکن است یک مدخل، تصویر نسخه خطی نیاز داشته باشد و یا بحث نمونه‌خوانی است و بعد نیز به صفحه‌آرایی می‌رسد که بعد از این، مدخل آماده انتشار در نسخه پایانی دایرةالمعارف خواهد بود.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۸۱۸۸۷۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

انصارالله یک کشتی اسرائیلی را در خلیج عدن هدف قرار داد

  به گزارش­ سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما به نقل از شبکه تلویزیونی المسیره، یحیی سریع سخنگوی نیرو‌های مسلح یمن اعلام کرد: در راستای یاری مظلومیت ملت فلسطین و پاسخ به تجاوزات آمریکایی - انگلیسی به کشور ما، نیروی دریایی نیرو‌های مسلح یمن به لطف خداوند متعال، کشتی اسرائیلی ام اس سی داروین (MSC Darwin) را در خلیج عدن با موشک‌های دریایی مناسب و چند پهپاد هدف قرار داد و به فضل خدا این عملیات با موفقیت با اهداف خود رسید.

کد ویدیو دانلود فیلم اصلی

نیروی موشکی به یاری خداوند، تعدادی موشک بالستیک و بالدار به سمت اهداف دشمن اسرائیلی در منطقه ام الرشراش (ایلات) در جنوب فلسطین اشغالی شلیک کرد.

نیرو‌های مسلح یمن به ادامه عملیات خود در یاری رساندن به ملت فلسطین از طریق ممانعت از دریانوردی اسرائیل یا کشتی‌هایی که به طرف بنادر اشغالگران می‌روند، در دریای سرخ و دریای عربی و در اقیانوس هند تاکید می‌کند و همچنین به انجام عملیات نظامی بیشتر علیه اهداف دشمن اسرائیلی در فلسطین اشغالی ادامه می‌دهد و این عملیات تا زمانی که تجاوزات متوقف نشود و محاصره از ملت فلسطین در نوار غزه برداشته نشود ادامه خواهد داشت.