مارکسیسم برای اعتراض خوب است
تاریخ انتشار: ۲۸ خرداد ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۱۰۰۵۵۳
دکتر «سعید مدنی» جامعه‌شناس در گفت‌وگو با همدلی از جایگاه کنونی مارکسیسم و موضوعیت کنونی آن سخن می‌گوید.
به باور شما آیا مارکسیسم همچنان در ایران زنده است؟
مارکسیست‌ها در ایران بر چند دسته‌اند، کسانی که خود را آشکارا مارکسیست می‌دانند، که به صورت تشکیلاتی ندیده‌ام امروز وجود داشته باشند، اما شاید در لابه‌لای صحبت‌ها و بحث‌هایشان نشان از تمایل به مارکسیسم را نمایان سازند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
اما امروزه در ایران عده‌ای ابا دارند که برچسب مارکسیست به آنها بخورد، به همین خاطر پنهان‌کاری می‌کنند یا حداقل پرچم‌داری نمی‌کنند، لذا شناسایی‌شان هم مشکل است. اخیراً هم مارکسیسم با دیگر نحله‌ها ترکیب شده، مثل مارکسیسم فمینیسم، لذا به واسطه وجود انواع و اقسام نحله‌ها قدری شناسایی بسترهای مختلف دشوار شده است. بزرگ‌ترین مانع بر سر شناسایی دقیق جایگاه مارکسیسم در ایران امروز، عدم شفافیت تفکر، حوزه و حزب است که کار را سخت کرده است.
پیروان مارکسیسم هم به این دلیل دست به اظهار نظر مستقیم نمی‌زنند چون احتمالاً به چند مشکل بر می‌خورند. اول اینکه احتمال دارد متهم به الحاد شوند، چون اگر خاطرات زندانیان سیاسی دوره شاه را خوانده باشید می‌دانید که مذهبی‌ها و مارکسیست‌ها حتی در یک ظرف غذا نمی‌خوردند. دوم اینکه ممکن است در مسائل سیاسی متهم به موضوعاتی شوند، به همین خاطر پنهان‌کاری می‌کنند. با این وجود فکر می‌کنم پیروان مارکسیسم در بحث‌ها یا یادداشت‌هایشان نگاه‌های مارکسیستی خود را بروز می‌دهند، ولی بسیار قلیل است و چندان قابل شناسایی نیست.
جایگاه چپ‌ها را در ایران امروز چگونه می‌بینید؟
من فکر می‌کنم هنوز به دید نوستالژی به چپ‌های ایران نگریسته می‌شود. همانطور که مذهبی‌ها معتقدند اسلام به صورت دقیق در جامعه پیاده نشده، این تصور هم می‌تواند وجود داشته باشد که مارکسیسم بد درک شده است. اما من معتقدم که مارکس و مارکسیسم بیشتر در جهان معاصر و ایران جهت مقابله با سرمایه‌داری عَلَم شده است تا اینکه ایدئولوژی باشد که افراد به آن پایبند باشند، بیشتر گونه‌ای آگاهی‌بخشی است، لایه‌های سرمایه‌داری و فساد سرمایه‌داری را افشا می‌کند و به این دلیل به آن تعلق خاطر وجود دارد. من ندیده‌ام که امروز جریان خاصی مشخصاً پیرو مارکسیسم باشد، حداقل بعد از فروپاشی بلوک شرق این تصور در جهان و بعد در ایران به کما رفته است، ولی اندیشه‌های چپ در بخش عمده‌ای از نسل ما حضور دارد. شاید شما حتی لابه‌لای افکار شریعتی هم این آموزه‌ها را ببینید که خودآگاه در دسته چپ قرار می‌گیرد، یا حتی برخی روحانیون تصور چپ داشته‌اند و دارند، اما نه به معنای مارکسیستی آن، بلکه تأثیری است که در تفکر ایشان وجود دارد.
یادم هست مرحوم مطهری در رابطه با کتاب سال شریعتی که طی آن شریعتی جریان حسین و یزید را به رود دجله و فرات تشبیه می‌کند که از یک‌جا سرچشمه می‌گیرند، برخی جاها به همدیگر می‌رسند و در نهایت به شط‌العرب می‌ریزند معتقد بود این یک نوع روضه مارکسیستی است. لذا همانطور که عرض کردم مارکسیسم در وجود همه ما هست، حتی اگر از آن آگاه نباشیم. در واقع هستند کسانی که احتمال دارد مذهبی باشند و حتی مناسک مذهبی هم برگزار کنند، اما در عین حال هم ناخودآگاه اندیشه‌های چپ در آنها وجود داشته باشد. من فکر می‌کنم مارکسیسم به شکل غیرمعمول صرفاً به عنوان مبارزه با سرمایه‌داری و لایه‌ای از عدالت‌خواهی در اندیشه‌های ایرانی وجود دارد.
عدم وجود زمینه‌های لازم را علت فقدان آشکار مارکسیسم حقیقی و چپ‌گرایی در ایران امروز می‌دانید؟
من فکر می‌کنم اگر جامعه و خصوصاً حکومت اجازه بروز و ظهور مارکسیسم را در ایران می‌داد، حامیان آن می‌توانستند احزاب، مباحث و گفت‌وگوهایی با یکدیگر داشته باشند و ما این‌طور می‌توانستیم علل فقدان آن را تحلیل کنیم، اما به این دلیل امروز قادر به تحلیل دقیق اندیشه‌های چپ در ایران نیستیم، حتی نمی‌دانیم مارکسیست‌های امروز مارکسیست-لنینیست هستند، یا نه رهاتر شده‌اند و جدیدتر فکر می‌کنند. مطمئن هستم که دیگر کسی سراغ استالین نمی‌رود، اگرچه حتی ۳۰ سال پیش هم بسیاری استالین را قبول داشتند، ولی وقتی خیلی افشاگری‌ها و روشن‌گری‌ها صورت گرفت، دیگر کسی سراغ استالین نرفت. لذا چون امروز روابط و اندیشه‌ها شفاف نیستند خیلی نمی‌توانیم رویکردهای چپ امروز در ایران را بررسی و شناسایی کنیم.
جریان مارکسیسم که در لایه‌های مختلف اجتماعی وجود دارد، امروز چگونه رخ می‌نماید؟
تحلیل آن دشوار است، چون شفافیتی وجود ندارد، لذا قضاوت هم در مورد آن دشوار است. اما دقت داشته باشید که در تاریخ معاصر ایران، مرادم بعد از انقلاب است، دو عامل وجود دارد که بر همه چیز تأثیر می‌گذارد. عامل نخست گسترش شهرنشینی است. در زمان انقلاب، نسبت شهرنشینی و روستانشینی تقریباً ۵۰% به ۵۰% بود، اما این نسبت امروز حدوداً ۸۰% شهرنشینی در مقابل ۲۰% روستانشینی است، حتی من معتقدم که روستانشینی امروز نیز دیگر آن تصویر روستای قدیم را به ذهن نمی‌آورد و تا حدودی شهری شده است.
مارکسیسم با شهر گره خورده است، درست است که مائو و امثال او آموزه‌های خود را با روستا شروع کردند، اما مارکسیسم معتقد است که انقلاب‌ها در شهر شکل می‌گیرد و در آموزه‌های وی، روستا اصلاً جایگاهی ندارد. عامل دیگر آنکه در طول این ۴۰ سال، ایجاد دانشگاه‌های متعدد و بسیار در ایران، سواد و افزایش مطالعات را در پی داشته است، اگرچه ممکن است متوسط آن پایین باشد، ولی خب ارتباط دانشجو با اساتید و دانشجویان دیگر، همچنین گذراندن دروس و دوره‌های مختلف باعث شده که فرد جویای دانش با بسیاری از مفاهیم آشنا شود، ضمن اینکه امروز علوم انسانی هم بسیار گسترش پیدا کرده است. لذا گسترش تحصیلات و در عین حال گسترش شهرنشینی، نوعی آگاهی عمومی را در شهر ایجاد می‌کند. شاید امروز مارکسیست‌ها بتوانند با این قشر اجتماعی ارتباط داشته باشند، ولی ارزیابی دقیقی از آن نمی‌توانیم داشته باشیم. با این وجود بحث‌هایی که امروزه در برخی رسانه‌ها و حتی گروه‌های مجازی دیده می‌شود نشان می‌دهد که لایه‌هایی در جامعه ایران وجود دارد که وفادار به مارکسیسم هستند، اما همانطور که عرض کردم نمی‌توان اندازه‌اش را مشخص کرد.
چپ ایرانی ارتباطی هم با چپ جهانی دارد؟
بله، بعید نیست، ارتباط ارگانیک و سازمانی را بعید می‌دانیم، ولی حتماً ارتباط فکری وجود دارد. چون به هرحال مخصوصاً با بالا رفتن سواد و اطلاعات، ارتباط با بخش‌های خارجی این ایدئولوژی و دریافت آموزه‌هایی نیز مقدور می‌شود. با این وجود من احساس می‌کنم که احساس عمومی در جامعه جهانی یا حتی در ایران این است که مارکسیسم برای حکومت خوب نیست، مارکسیسم برای اعتراض خوب است، مارکسیسم اندیشه‌ای است که سرمایه‌داری را کنترل می‌کند، حتی برخی معتقدند اگر مارکسیسم و سوسیالیسم نبودند شاید سرمایه‌داری این همه امتیازات را به جامعه نمی‌داد. لُب کلام کتاب «به سر عقل آمدن سرمایه‌داری» شریعتی هم همین است. سرمایه‌داری وقتی از شکل‌گیری نهضت‌های کارگری آگاه شد، تصمیم گرفت امتیازاتی به کارگر بدهد تا بتواند او را کنترل و از دست مارکسیسم و سوسیالیسم بیرون آورد، موفق هم شد، به همین خاطر ما دیگر در آینده انقلاب کارگری متصور نخواهیم بود، و از این جهت است که بسیاری مثل مارکوزه و نظایر آن به دانشجویان دل بسته‌اند تا اندیشه‌های مارکسیسم را پیگیری کنند.
اندیشه‌های مارکسیسم را چقدر برای جامعه امروز ایران مطرح می‌دانید؟
احتمال دارد فرد یک سوسیالیست مسلمان یا مسیحی باشد، اما باز آن آموزه‌ها را به دید یک امر ایدئولوژیک و مقدس نگاه نمی‌کند. همانطور که عرض کردم مارکسیسم به عنوان یک ابزار آگاهی‌بخش می‌تواند توده مردم را در مقابل سرمایه‌داری همراهی کند؛ نظرگاهی که امروز در لابه‌لای نگاه‌های جامعه ایران و جهان وجود دارد.
منبع: ایرنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۱۰۰۵۵۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آثار شهید مطهری باید به نسل جوان جامعه معرفی شود
به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام سید عبدالهادی رکنی حسینی عصر دوشنبه در آیین تکریم و معارفه مدیر مدرسه علمیه خواهران الزهرا (س) گناوه با حضور مسئولان استانی و شهرستانی در سالن اجتماعات این مدرسه با تسلیت پیشاپیش ایام شهادت امام جعفر صادق (ع) اظهار داشت: همه باید تلاش کنیم تا در راستای مکتب امام صادق (ع) گام برداریم و وظیفه سنگینی که در این مقطع حساس تاریخی بر عهده ما به عنوان مشعل داران هدایت جامعه قرار دارد به نحو شایسته انجام دهیم.
امام جمعه گناوه با بیان اینکه امروز وظیفه همه ما به عنوان طلاب و حوزویان معرفی بیشتر امام صادق (ع) به جامعه است، افزود: دین اسلام مدیون زحمات و تلاش های علمی امام صادق (ع) و حوزه علمیه آن امام همام است که هزاران شاگرد و راوی پرورش داد و یک دانشگاه فرهنگی را ایجاد کردند.
امام جمعه گناوه افزود: امروز در تاریخ انقلاب اسلامی روز ملی خلیج فارس نامگذاری شده است و شهدای بسیاری از جمله شهید مهدوی و شهدای والامقامی در راه حفظ این آب و خاک جان خود را فدا کردند که امروز عزت و اقتدار و امنیت ما مدیون ایثرگری ها، فداکاری ها و ازخودگذشتگی های این شهیدان است.
وی با اشاره به هفته گرامیداشت مقام معلم و شهادت استاد شهید مرتضی مطهری افزود: استاد شهید مرتضی مطهری عالم و فیلسوف که از زمان خود جلوتر بود و سرانجام در اثر جهل مردم و گروه فرقان در سال ۵۸ به درجه رفیع شهادت نائل شد.
امام جعه گناوه یادآور شد: استاد شهید مطهری اسلام شناس، جریات شناس، زمان شناس و دشمن شناس بود و آثار این شهید والامقام برای نسل جوان راهگشا است.
حجت الاسلام رکنی حسینی با بیان اینکه امام خمینی (ره) به مطالعه آثار ارزشمند شهید مطهری توصیه فرموده و بر آنها صحه گذاشته اند، گفت: شهید مطهری از زمان خود قرن ها جلوتر بوده است و کتاب هایی نوشته که امروز پاسخ بسیاری از سوالات جوانان در این کتاب ها وجود دارد.
وی گفت: نسل جوانان باید با آثار و کتب شهید مطهری آشنا شود و این آثار بیشتر در جامعه و برای جوانان معرفی شود.
امام جمعه گناوه با بیان اینکه هدف انبیا و کتب الهی هدایت و راهنمایی بشر بوده است، بیان کرد: ما هم باید سعی کنیم بر حسب وظیفه ای که بر عهده داریم در این زمینه گام های موثری برداریم.
وی با تقدیر از زحمات و تلاش های بی شائبه مدیریت پیشین حوزه علمیه الزهرا (س) و آرزوی توفیق برای مدیریت جدید این حوزه، افزود: مدرسه علمیه دارای خیرات و برکات فراوان است و نمونه بارز آن را در دوران شیوع کرونا شاهد بودیم و امروز نیز این حوزه در برنامه های مهم از جمله طرح مهم نور در کنار نیروی انتظامی ایفا نقش می کند.
امام جمعه گناوه با بیان اینکه امروز حضور طلاب در همه عرصه ها، بسیار ارزشمند، پررنگ و پرمعنا است، گفت: وظیفه امرور ما حوزویان در امر فرهنگی بسیار سنگین است و اگر ما منفعلانه حرکت کنیم دشمن از این فرصت سوء استفاده خواهد کرد.
وی گفت: انقلاب اسلامی یک انقلاب فرهنگی بوده و اقتصاد و سیاست ذیل فرهنگ است لذا وظیفه ما در عرصه فرهنگ جامعه بسیار مهم و حساس است.
حجت الاسلام رکنی حسینی بیان کرد: بیش از هزار سال از عمر حوزه های علمیه تشیع می گذرد و این حوزه ها منشا خیرات و برکات زیادی در جامعه بوده اند.
وی با بیان اینکه باید معنویات را در بین خود بیشتر کنیم، گفت: اگر بتوانیم دو بال علم و عمل را در بین خود برجسته تر کنیم قطعاً با توفیق الهی وظیفه سنگین خود را به نحو احسن انجام خواهیم داد.
کد خبر 6092550
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت