در مجالس امام صادق (ع) خبری از پرخاش و درشت‌گویی نبود
تاریخ انتشار: ۸ تیر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۲۲۱۷۲۱
محمدهادی یوسفی غروی (۱۳۲۷ ش - نجف اشرف) استاد محقق و مورخ معاصر، و از عالمان حوزه علمیه قم است که در موضوعات مختلفی؛ چون فقه و اصول، تاریخ و حدیث تخصص دارد و آثار متعددی را تدوین کرده است.
به مناسبت روز شهادت امام جعفر صادق (ع) با ایشان گفت‌وگو کرده‌ایم.
ایرنا: پرسش اول من در رابطه با نام امام صادق (ع) است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
یوسفی غروی: مسئله کنیه در عرب و اسلام اهمیت زیادی داشته است. حتی در بین شیعیان ایرانی تحت تاثیر اعراب برای افراد کنیه تعیین می‌کردند. کنیه همراه با نام برای فرزند انتخاب می‌شد. پیامبر (ص) فرموده بود که نام من را برای نام گذاری را انتخاب کنید، اما همزمان نام و کنیه من را برای کسی برنگزینید. همچنان که بعد از تولد امام باقر (ع)، امام سجاد (ع) فرزند خود را نزد امام حسین (ع) برد و امام حسین (ع) نام او را محمّد گذاشت. اما به خاطر حرمت نامگذاری کنیه پیامبر یعنی ابوالقاسم بود که ایشان کنیه ابوجعفر را برای او برگزید. از این زمان به بعد این رسم شایعی در سنت شیعه شد که نام محمد کنیه ابوجعفر داشته باشد. همچنانکه برای امام جواد (ع) نیز بعد از امام صادق (ع) کنیه ابوجعفر انتخاب شد. به این طریق، امام باقر (ع) ابوجعفر اول و امام جواد ابوجعفرِ دوم شد. این حرمت نامگذاری همزمان نام و کنیه پیامبر (ص)، طبق روایات در مورد امام زمان (عج) استثناء می خورد و ایشان نام و کنیه پیامبر را دارند.
ایرنا: در مورد دوران امام صادق (ع) این انگاره تاریخی وجود دارد که گشایش در فضای سیاسی باعث شد مجالی برای درس و مجلس بحث ایجاد شود. آیا این تحلیل و انگاره تاریخی معتبر است؟
یوسفی غروی: به نظر من این تعبیر و تحلیل تاریخی درستی نیست. صحیح این است؛ زمانی که از شدت تقیه به واسطه احوالات و اوضاع سیاسی کاسته شد، مردم فرصت را مناسب دیدند و در اطراف امام جمع شدند، نه بالعکس. چنین اجتماعی این فرصت را برای امام ایجاد کرد که مکتب و درس و دانشگاه تشکیل بدهد. پس آن تحلیلی که اشاره کردید، تحلیلی وارونه است. این فضا باعث شد بیشتر قریب به اتفاق اخبار ائمه اطهار اعم از اعتقادی و فقهی در این دوران از امام صادق (ع) نقل شود.
ایرنا: عنوان مذهب جعفری از چه زمانی برای مذهب و فقاهت امام صادق (ع) اطلاق شد؟
یوسفی اغروی: همانطور که اشاره کردید مذهب شیعه را به واسطه انتساب به امام صادق (ع) مذهب جعفری نامیده اند. نقطه شروع این نامگذاری در عصر خود امام صادق (ع) بود. خبری هست که در خود زمان امام صادق (ع) شاعری به نام سید اسماعیل حُمَیری که ابتدا مذهب کیسایی داشت و قائل به امامت محمد بن حنفیه بود، وجود داشت پس از آنکه به مذهب شیعه اهل بیت و امام صادق (ع) روی آورد، فریاد می‌زد که جعفری شدم، جعفری شدم. به نظر می‌آید که این عنوان از همان زمان مرسوم و شایع شد
ایرنا: در کنار عنوان مذهب جعفری، عمدتاً از سوی مخالفان عنوان رافضی نیز برای شیعیان اطلاق می شده و می شود. این عنوان در چه دورانی از تاریخ اسلام مرسوم شد؟
یوسفی غروی: عنوان رافضی در زمان قیام زید بن علی شایع گشت. در لشکر حدود ۱۰۰ هزار نفری اهل کوفه و عراق او عده‌ای شروع به لعن صحابه پیامبر (ص) کردند. گروهی دیگر این کار را تحمل نکردند برای جلوگیری به آنها اعتراض کرد. خود زید هم از جمله ناهیان بود.آنها حرف زید را هم نپذیرفتند و خطاب به زید گفتند ما برای خونخواهی جد تو قیام کرده‌ایم. اتفاقی که برای امام حسین (ع) افتاد از بنای کجی بود که قبل‌تر شده برپا شده بود. چرا ما نباید از آن اظهار تبری بکنیم؟ از آن زمان به بعد این گروه که حتی دستور امام خود یعنی زید بن علی را هم مبنی بر ترک رفتارشان نپذیرفتند، رافضه نامیده شدند. بعدها هم برای هر کسی که پیرو امامی بوده و از آن امام هم به اصطلاح کاسه داغ تر از آش باشد، عنوان رافضی اطلاق می شد. رافضی یعنی رد کننده اوامر. این منشا و لقب در توسعه معنایی در زمان بعد برای کلیه پیروان ائمه و اهل بیت از سوی مخالفان اطلاق شد. در حالی که این عنوان ارتباط خاصی به امام صادق (ع) نداشت و قبل از ایشان در زمان زید در سال ۱۲۲ هجری شایع شده بود.
ایرنا: نحوه مواجهه امام صادق (ع) با دیگر اندیشان از جمله زندیقان و کافران زمانهٔ خود چگونه بود؟ در این زمینه ما به روایتی بر می‌خوریم که یکی از زندیقان خطاب به یکی از شاگردان امام صادق (ع) که با آنها پرخشاگرانه سخن می‌گوید، اعتراض می‌کند که اگر تو شاگرد جعفربن‌محمد هستی، چرا این پرخاش را می‌کنی؟ ما با خود او تندتر از این حرف‌های منکرانه را می‌گوییم و او آرام با ما احتجاج می‌کند.
یوسفی غروی: امام صادق (ع) متخلق به اخلاق اسلامی خصوصاً اخلاق جدش پیامبر اکرم (ص) بود که در آیات قرآن از آن اطلاق به خُلُقٍ عظیم یاد شده است. در این زمینه روایتی در دست نداریم که آن حضرت رفتاری غیر از رفتار نبوی داشته باشد. مثلاً در مجالس امام صادق (ع) احدی از دوست و دشمن؛ یک خبر حتی سست روایت نکرده است که ایشان پرخاش بکنند یا به بیانی غیر مهربانانه و درشت سخن بگویند. در زمان امام صادق (ع) بخشی از دگراندیشان از جمله کافران و زندیقان در میان مسلمانان زندگی می کردند که مشهور ترین‌شان ابن‌ابی‌العوجاء بود. روایت خاصی که مورد اشاره شماست روایتی از مفضل‌بن‌عمر جوفی است که سابقه انحرافی هم در عقاید غالی دارد. مفضل‌بن‌عمر جوفی کسی است که در کشتار جمعی غالیان در کوفه یکی از دو تنی است که توانست جان سالم به در ببرد و به مدینه رفته و از عقاید غلوآمیز قبلی خود در خدمت امام صادق توبه کند. دیگر فرد گریخته از آن معرکه سالم‌بن مکرم ابوخدیجه است که روایات مربوط به نظریه ولایت فقیه از او روایت شده است.
روایت مورد اشاره شما از مفضل، روایت بلند و طولانی است که کتابچه‌ای هم از آن منتشر شده است. اما علمای حدیث به خاطر طولانی بودن بیش از حد آن، در آن تردید کرده‌اند. زیرا در بحث درایت حدیث اصل بر کوتاهی و قصور است. البته قسمت نخست حدیث که مورد اشاره شما بود و حاکی از مواجهه آرام و بردبارانه امام با دگراندیشان است، قسمت مورد وثاقت (معتبر) حدیث است این نحوه مواجهه محدود به این مورد هم نیست و ما در بحث های حدیثی و روایی به نمونه های دیگری هم بر می‌خوریم.
ایرنا: در زمینه زیارات وارده در کتب حدیثی به این موضوع برمی‌خوریم که عمده این زیارات منسوب به امام صادق (ع) هستند. این دوران چه تفاوتی نسبت به قبل و بعد از خود دارد که اسناد زیارت در آن منتشر و روایت می شود؟ آیا بخش هایی از این زیارات‌ها که اشاره به وجود قبه و بارگاه برای اهل بیت دارد، در حالیکه آن زمان هنوز قبه و بارگاهی بنا نشده بوده است، مورد وثوق است؟
یوسفی غروی: اول باید موضوع ثابت شود تا حکم نسبت به موضوع را صادر کنیم. این دعاها و زیارت‌ها باید یک به یک بررسی شود. من به شخصه این بررسی را نکردم. اما به عنوان مثال در دعایی مثل دعای عهد که منسوب به امام صادق است عباراتی وجود دارد که مناسب با عهد قبل از ولادت امام زمان نیست. بلکه متناسب با دوران حضور آن حضرت است.
همچنین کسی چون علامه مجلسی که غواص معارف اهل بیت است در کتاب زادالمعاد دعای ندبه را منسوب به امام صادق (ع) می‌داند. در حالیکه این درست نیست و به نظر این دعا از جانب خود امام زمان (عج) صادر شده است.
همچنین عصر امام صادق عصری بود که شدت تقیه کم شده بود و همچنان که اشاره کردم مردم جرئت بیشتری برای جمع شدن گرداگرد امام پیدا کردند. تا امویان بر سر کار بودند اجازه برپاکردن مزار بر سر قبرها را نمی دادند. اما با بر سر کار آمدن عباسیان چون آنها شدیداً و اکیداً محتاج به انتصاب به عموی پیغمبر بودند، خودشان در اوایل خلافت عباسی بر سر مزار نیایشان یعنی عباس بن عبدالمطلب در بقیع، مقبره‌ای برپا کردند. در این زمان امام صادق (ع) نیز وقتی خلیفه عباسی او را از مدینه به حیره عراق دعوت کرد، فرصت را غنیمت شمرد و خود را به نجف بر سر قبر امام علی (ع) و کربلا به قبر امام حسین (ع) رساند، آنجا را زیارت کرد و پول داد که قبرها را تعمیر کنند و بر سر آنها سایه‌بان و مقبره‌ای بسازند. چنانچه وقتی خود ایشان شهید شد، ابوحمزه ثمالی در همین مکان در سر قبر امام علی درس می‌داد و حدیث روایت می کرد. قبر امام حسین (ع) در این دوران نیز حجره و حجره دار دارد.
ایرنا: در رابطه با تعبیراتی مثل باب السلام و صورت رابه ضریح چسابندن چطور؟
یوسفی غروی: وجود تعبیراتی مثل باب السلام یا لزوم چسباندن صورت به ضریح که در زیارات آمده، تصرف اهل اخبار و نقل قول علمای بعدی است. کاش ایشان این را هم مد نظر قرار می‌دادند و در متن این زیارات تصرف نمی‌کردند. البته در بحث های درایت حدیث علما گفته اند نقل نزدیک به معنا در صورت حفظ مضمون جایز است.
در متن ادعیه زیارات این بوده است که خود را به قبر نزدیک کنید. اما بعدها که زوار افزایش پیدا کردند و صندوق و ضریحی بر گرد قبرها ساخته شد، این تعبیرات توسط علما تغییر کرد و به عنوان مثال صورت را به ضریح چسابندن اضافه شد. در رابطه با مضمون باب السلام هم همین شرایط برقرار است. باید توجه داشت اشاره به باب السلام در زیارات نباید به منزله شکل امروزین باب السلام ها در حرم های بزرگ فرض شود.
ایرنا: در تاریخ اسلام و شیعه در این دوران ما مواجه با گروهی به نام غُلات یا غالیان هستیم. نحوه مواجهه امام با این گروه چگونه بود؟
یوسفی غروی: به جریان غلات در کتاب فرق الشیعه نوبختی و کتاب مقالات الفرق اشعری قمی اشاره شده است. آنها کسانی بودند که که در کوفه لااله الا جعفر می‌گفتند. همه اینها را امام صادق (ع) نفرین و لعن می‌کرد. نه تنها ایشان بلکه تمام ائمه از جمله حضرت علی (ع) در نهج البلاغه از اهل غلو اعلام برائت کرده است. این مطالب در کتاب غالیان نوشته دکتر نعمت الله صفری که به عنوان کتاب سال حوزه انتخاب شده است آمده است. در روایات هست حضرت علی (ع) در بصره پس از جنگ جمل، زمانی که گروهی هندی برای دادرسی پیش ایشان آمده بودند و برای حضرت سجده کردند، امام آنان را به شدت از این امر بازداشت و تلاش کرد آنها از این کفر دست بردارند که موفق هم نشد.
ایرنا: به عنوان سوال آخر در جایی از شما نقل شده است اطلاق عنوان موسس مذهب جعفری برای امام صادق (ع) صحیح نیست. در مورد این نکته توضیح می فرمایید؟
یوسفی غروی: بله، امام صادق (ع) مروج مذهب ائمه اطهار و رئیس مذهب است. کلمه رئیس کلمه به جایی است. اما این کلمه چون نزدیک موسس بوده و نیز دو تن از امامان مذاهب اهل سنت معاصر این حضرت به شمار می‌رفته اند و این دوران دوران موسسین مذاهب به حساب می‌آمده است، آنها امام صادق را نیز موسس مذهب نامیده اند. در حالیکه تعبیر موسس در هیچ آیه و حدیث نیامده و صحیح نیست. درست این است که امام صادق (ع) را مروج و رئیس مذهب شیعه به حساب بیاوریم.
منبع: ایرنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۲۲۱۷۲۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
سلامتی و طولانی عمر در حکومت امام زمان(عج)
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب به انتشار مطلبی پیرامون ریشه کنی فقر اقتصادی در زمان حکومت امام زمان علیه السلام پرداخته که تقدیم علاقه‌مندان می‌شود:
سلامتی یکی از نعمت‌های است که قدر آن به درستی دانسته نمی‌شود و بشر تا زمانی که از آن برخوردار است، نسبت به آن بی توجه می باشد و شاکر این نعمت بزرگ نیست. همانطور که در روایت نبوی به این حقیقت اشاره شده است: « نِعْمَتَانِ مَکْفُورَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِیَةُ[۱] دو نعمت است که قدر آن دانسته نمی شود امنیت و عافیت.»
یکی از گرفتاری‌های بشر در عصر کنونی بیماری‌هایست که منشأ تعدادی از آنها دست ساز جریان‌های ضد بشری و زیست محیطی و برخی بخاطر تغییر سبک زندگی انسانها است که به همراه دیگر عوامل باعث شیوع و حتی پدید آمدن بیماری های جدیدی در بین انسانها شده است.
در عصر حکومت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) به خاطر پیشرفت علم از یک طرف و نابودی جریان‌های ضد بشری و تصحیح سبک زندگی انسانها در امور مادی و معنوی باعث افزایش طول عمر انسانها خواهد شد و امید به زندگی در آن عصر، به شدت افزایش می یابد. همانگونه که از امیرالمؤمنین(علیه السلام) نقل شده است: « فیَبْعَثُ المهْدِیُّ (علیه السلام) اِلی أُمَرَائِهِ بسائرِ الأمْصارِ بالعَدْلِ بینَ النَّاسِ و یذهب الرّبا و الزّنا، و شرب الخمر و الرّیاء، ...و تطول الأعمار[۲] پس مهدی (علیه السلام) فرماندهان خود را به سائر شهرها می‌فرستد و دستور رعایت عدل در بین مردم ... و ربا و زنا و شراب خواری و ریا از بین می رود ...و عمرها طولانی شود.»
در نتیجه عصر حکومت امام زمان(عجل الله تعالی فرجه)، عصر سلامتی و طول عمر انسان است تا در سایه این عمر طولانی خویش، به بندگی خدا پرداخته و بشر زندگی عاری از ناخوشی‌ها را تجربه بنماید.
پی نوشت:
[۱]. ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، جامعه مدرسین - قم، چاپ: اول، ۱۳۶۲ش، ج۱ ؛ ص۳۴.
[۲]. مقدسی شافعی سلمی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی أخبار المنتظر (عج)، مسجد مقدس جمکران، سوم، ۱۴۲۸ ه.ق، ص۲۱۱
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است