30 تیر؛ قیام برای بازگشت دکتر مصدق/ نخست‌وزیری که نمی‌خواست بی‌اختیار کار کند
تاریخ انتشار: ۳۰ تیر ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۴۸۰۱۳۷
عصر ایران؛ مهرداد خدیر- 30 تیر یادآور قیام مردم در سال 1331 برای بازگشت دکتر محمد مصدق به نخست وزیری و کناره گیری احمد قوام (قوام السلطنه) است. به پاخاستنی که رنگ خون گرفت و دست کم 25 تن قربانی شدند. آمار شهیدان سی تیر البته متفاوت و بیشتر هم ذکر شده ولی بر اساس دفن شدگان در گورستان ابن بابویه می توان تعداد آنان را دست کم 25 نفر ذکر کرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
ماجرا این گونه آغاز شد که دکتر محمد مصدق خواستار آن بود که وزارت جنگ را شخصا عهده دار شود و برای پیش‌برد اهداف ملی قدرت و اختیار بیشتری داشته باشد. شاه جوان اما که پیش از این همراهی می کرد این بار نپذیرفت و حالا نوبت مصدق بود که او را غافل گیر کند.
ساعت 8 شب 25 تیر 1331 دکتر مصدق بدون اطلاع دوستان، همکاران، مشاوران یا وزیران کابینه استعفانامه خود را برای شاه به کاخ سعدآباد فرستاد. متن استعفا از این قرار بود:
«پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاهی
چون در نتیجه تجربیاتی که در دولت سابق بدست آمده پیشرفت کار در این موقع حساس ایجاب می‌کند که پست وزارت جنگ را فدوی شخصاً عهده‌دار شود و این کار مورد تصویب شاهانه واقع نشد البته بهتر آن است که دولت آینده را کسی تشکیل دهد که کاملاً مورد اعتماد باشد و بتواند منویات شاهانه را اجرا کند.
با وضع فعلی ممکن نیست مبارزه‌ای را که ملت ایران شروع کرده است پیروزمندانه خاتمه دهد. فدوی. دکتر مصدق ۲۵ تیر ۱۳۳۱»
خود دکتر مصدق در خاطرات خود ( خاطرات و تألمات به کوشش ایرج افشار صفحه 258) پیرامون کناره گیری اش چنین می نویسد:
«پس از مراجعت از لاهه، که دولت باید به مجلس معرفی شود برای اینکه اختلاف دربار با دولت راجع به بعضی از اصول متمم قانون اساسی به صورت بارزی جلوه گر نشود چنین به نظر رسید که وزارت جنگ را اینجانب خود عهده دار شوم تا دخالت دربار در آن کم بشود و کارها در صلاح کشور پیشرفت کند.
داوطلبی من برای این پست نه برای کار بود نه استفاده از حقوق [درآمد]. از نظر کار من نخست وزیر و مافوق وزیر بودم و از نظر حقوق هم هر کاری که در عصر مشروطه متصدی شدم حقوق آن را صرف امور خیریه کردم، پس داوطلبی من فقط از این نظر بود که تصمیمات دولت در آن وزارت اجرا شود. اعلیحضرت همایون شاهنشاهی که مسوول نبودند چون ستاد ارتش زیر نظر ملوکانه قرار گرفته بود هر امری که می فرمودند اجرا می شد، ولی دولت که مسوول بود کاری نمی توانست بکند و نمی کرد. این بود که روز ۲۶ تیر ۳۱ [۲۵ تیر درست است] قبل از ظهر که به پیشگاه ملوکانه شرفیاب شدم این پیشنهاد را نمودم که مورد موافقت قرار نگرفت و اعلیحضرت همایون شاهنشاهی فرمایشاتی به این مضمون فرمودند؛ «پس بگویید من چمدان خود را ببندم و از این مملکت بروم.» که چون هیچ وقت حاضر نمی شدم چنین کاری بشود فوراً استعفا دادم و از جای خود حرکت کردم. ولی اعلیحضرت پشت در اتاق که بسته بود ایستادند و از خروج من ممانعت فرمودند.
این کار مدتی طول کشید، دچار حمله شدم و از حال رفتم و پس از بهبودی حال که اجازه مرخصی دادند فرمودند تا ساعت هشت بعدازظهر اگر از من به شما خبری نرسید آن وقت استعفای خود را کتباً بفرستید و چنانچه برای من پیشامدی بکند از شما انتظار مساعدت و همراهی دارم، که عرض شد به اعلیحضرت قسم یاد کردم و به عهد خود وفادارم. اکنون اعتراف می کنم که راجع به استعفا، خطای بزرگی مرتکب شدم.
چنانچه قوام السلطنه آن اعلامیه کذایی را نمی داد و با مخالفت صریح مردم مواجه نمی شد و دولت خود را تشکیل می داد و قبل از اینکه دادگاه [لاهه] اعلام رای کند، دولتین ایران و انگلیس روی این نظر که اختلاف در صلاح دولتین نیست، دعوی خود را از دیوان لاهه پس می گرفتند، کار به نفع دولت انگلیس تمام می شد و زحمات هیات نمایندگی ایران هدر می رفت.».
شاه استعفای مصدق را نپذیرفت چون احساس می کرد تنها کاری که برای او مانده ادارۀ ارتش است و تصور می کرد بدون آن «باید چمدان خود را ببندد و از مملکت برود.»
جایگزین مصدق اما باید فردی استخوان خورد کرده و رجلی می بود که در محافل داخلی و بین المللی قابل قبول باشد و از این رو سراغ قوام السلطنه رفت و او نیز پیرانه سر تمام اعتباری را که پیش از آن کسب کرده بود بر سر این قمار باخت.
تصور قوام این بود که مصدق کناره گرفته و مخالفت نمی کند وشاه هم برای حمایت از او انگیزه دارد. این گونه بود که روز جمعه 27 تیر 1331 اعلامیه مشهور را صادر کرد: «کشتی بان را سیاست دیگر آمد.»
قوام، چنان مست قدرت شده بود که بزرگ ترین اشتباه زندگی خود را مرتکب شد وقتی که خواستار صدور فرمان انحلال مجلس شد. آنچه قوام و شاه اما هرگز پیش بینی نمی کردند این بود کاشانی تمام قد به حمایت مصدق وارد میدان شود و او 29 تیر در نامه ای خطاب به حسین علاء وزیر دربار شاه را تهدید کرد « اگر تا 24 ساعت دیگر مصدق به قدرت بازنگردد دهانه تیر انقلاب را متوجه دربار خواهم کرد.»
دوشنبه 30 تیر 1331 مردم تهران به خیابان ها ریختند. حمید شوکت که کتاب « در تیررس حادثه» را درباره « زندگی سیاسی قوام السلطنه» و غالبا در ستایش او نوشته به این بخش که می رسد می داند نمی تواند از قوام در برابر مصدق دفاع کند و می کوشد این نکته را القا کند که قوام همان روز استعفا کرده بود و شاه بود که نپذیرفت تا مسؤولیت اتفاقات 30 تیر به گردن شاه بیفتد: « من نمی دانم اگر استعفای مرا قبول کرده اند چرا اطلاع نمی دهند و مرا در جریان نیم گذارند؟ پس معلوم می شود که اقایان هر چه خواسته اند کرده اند تا به حساب من بگذارند. من که استعفا کرده ام. پس چرا استعفای من پذیرفته نمی شود؟»
نویسنده ادامه می دهد: « دیگر مجالی برای انتظار باقی نبود. ساعت 5 بعد از ظهر نخست وزیر هنگامی که فریاد مرگ بر قوام تهران را به لرزه درآورده بود برای ملاقات با شاه به سعد آباد رفت. غروب 30 تیر رادیو با قطع برنامه موسیقی به احترام شهدای راه ازادی خبر استعفای قوام را به آگاهی عموم رساند و تا خبر خبر استعفای او در شهر پیچید آیت الله کاشانی از سقوط عنصر سفاک و جنایت کاری چون قوام اظهار رضایت کرد و مقرر داشت دو روز دیگر مجلس ترحیمی به یاد شهدای 30 تیر برگزار شود.»
« عنصر سفاک و جنایت کار» البته تعبیر کاشانی بود برای قوام حال آن که تا قبل از آن هیچ کس او را چنین شماتت نکرده بود. دکتر مصدق دوم مرداد 1331 به قدرت بازگشت و یک پیروزی بزرگ رقم خورد.
این بار مصدق دیگر مانعی در برابر نمی دید و به جای بسنده کردن به وزارت جنگ از مجلس درخواست اختیارات کرد. به این صورت که مصوبات دولت پس از 6 ماه در مجلس مطرح شود تا اگر تصویب کنند قانون شود و اگر نه، لغو.
مجلس تحت تأثیر فضای خاص پس از 30 تیر و برای 6 ماهه اول موافقت کرد اما نوبت به 6 ماهه دوم که رسید مخالفت ها شروع شد و از جمله گفتند این گونه طرح ها مغایر قانون اساسی است.
مصدق اما به روح مردم سالاری توجه داشت و می خواست قبل از آن که دیر شود اقدامات اصلاحی فراوانی انجام دهد و به تعبیر مهندس عزت الله سحابی « دموکراسی هدایت شده» سیاست جدید او بود.
کافی است یادآور شویم در ان دوران 6 ماهه که خود دولت تصویب می کرد و نیاز به مجلس نبود 300 لایحه تصویب کردند. ( صخبت از 67 سال پیش است و جالب است با زمانه خودمان مقایسه کنیم که گاه یک لایحه سال ها بین دستگاه های مختلف سرگردان است).
بیشتر این قوانین نیز در راستای تأمین منافع عامه مردم بود. قوانینی چون بیمه های اجتماعی کارگران، 20 درصد بهره مالکانه به نفع کشاورزان، تشکیل شورای ده و موارد متعدد دیگر از این دست بود. وزارت جنگ را هم خود در دست گرفته بود تا ارتش امکان دخالت و سنگ اندازی نداشته باشد.
دکتر مصدق سالروز 30 تیر را در سال 1332 به عنوان قیام ملی تعطیل اعلام کرد اما کمتر از یک ماه بعد و در کودتایی سیاه در 28 مرداد 1332 دولت ملی سرنگون شد و رژیم پهلوی به جای 30 تیر روز 28 مرداد را به عنوان سالروز قیام ملی نام نهاد و مادر شاه هم هر سال این روز را به عنوان نوزایی پهلوی ها جشن می گرفت اما آه مصدق، تنها قوام را نگرفت و شاه را هم پس از 25 سال ساقط کرد و با پیروزی انقلاب 57، نام خیابان قوام السلطنه به 30 تیر تغییر کرد. خیابانی که اکنون بیش از ان که یادآور آن قیام باشد پاتوق خوراکی های شبانه است و باز جای شکرش باقی است که نام ان بر سر زبان ها هست.
منبع: عصر ایران
کلیدواژه: احمد قوام محمد مصدق محمد رضا پهلوی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۴۸۰۱۳۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
مسیر چاه غلامعلی مسدود شد+ فیلم
اکبر ایزدی گفت: در پی بارندگی‌های دیشب و امروز و جاری شدن سیلاب‌ها، مسیر چاه غلامعلی مسدود شد.
وی افزود: شهروندان ضمن صبور بودن از سفر‌های غیرضرور پرهیز کنند.
بخشدار یزدان آباد از دامداران به ویژه دامداران روستای چاه غلامعلی خواست از چرای گوسفندان در مسیر رودخانه ها و سیلاب ها دوری کنند.
وی با اشاره به اینکه مسیر‌های جاده‌ای به غیر از جاده چاه غلامعلی که تا اطلاع ثانوی مسدوداست، باز است.
ایزدی از رانندگان خواست بااحتیاط رانندگی کنند.
چاه غلامعلی منطقه عشایری بخش یزدان آباد است.
کد ویدیو دانلود فیلم اصلی باشگاه خبرنگاران جوان کرمان کرمان
تصادف مرگبار در محور دره شهر-بدره ۴ کشته برجای گذاشت