به نقل از «مهر»

تحولات اخیر خلیج فارس؛ چگونگی تحقق نظم امنیتی پایدار

تاریخ انتشار: ۲۷ مرداد ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۴۸۰۸۷۷۸

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- جواد حیران نیا: باید توجه داشت که منطقه خلیج فارس به دلیل موقعیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک خود یکی از مناطق بسیار مهم و حساس جهان از قرن گذشته محسوب می‌شود. انرژی و امنیت دو موضوع کلیدی و استراتژیک در این منطقه به شمار می رود و ترتیبات امنیتی در خلیج‌ فارس از دیرباز مورد توجه بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای بوده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

منطقه خلیج فارس با رویکرد «بری بوزان» و تعریفی که او از «مجتمع امنیت منطقه ای» (regional security complex) می دهد را می توان  یک مجموعه امنیتی نامید. دلیل این موضوع این است که این منطقه دارای نزدیکی جغرافیایی و الگوی دوستی و دشمنی بین دولتهای منطقه است.

منظور از دوستی این است که در روابط کشورهای منطقه طیفی متشکل از دوستی واقعی تا انتظار حمایت یا حفاظت وجود داشته باشد. منظور از دشمنی نیز روابطی است که در آن سوء ظن و هراس حاکم است.

اگرچه الگوهای دوستی و دشمنی تا اندازه ای ناشی از توازن قدرت در منطقه است اما جنبه های تاریخی نیز در این الگوها موثر هستند، برای نمونه بین ایران و اعراب خلیج فارس این جنبه تاریخی ملموس است.

در واقع الگوهای دوستی و دشمنی از انواع موضوعات ناشی می گردد که نمی توان آنها را صرفا با بررسی توزیع قدرت فهمید. این موضوعات امور ویژه ای چون اختلافات مرزی، علاقه به جمعیت های مرتبط از لحاظ قومی و همسویی ایدئولوژیک گرفته تا ارتباطات مثبت یا منفی مثل روابط عرب و عجم یا شیعه و سنی را شامل می شود.امنیت آنها تا حدود زیادی به قدرتهای بزرگتر وابسته است و فقط زمانی می توانند تهدیدی برای یک قدرت بزرگ باشند که از مزایای اتحاد با قدرت های بزرگتر برخوردار شوند.

در حال حاضر الگوی امنیتی مجتمع امنیتی خلیج فارس به سبب حضور قدرت های خارجی و حضور قوی آنها با  چنین وضعیتی مواجه شده، الگوی امنیت منطقه ای متاثر از الگوی امنیتی قدرت هاست و لذا پویشهای امنیتی منطقه روال عادی خود را طی نمی کند.رقابت بین قدرت های بزرگ خود به خود باعث تقویت رقابت های منطقه ای موجود محلی در الگوی امنیتی خلیج فارس شده است که به سختی می توان این الگو را تغییر داد.تحولات اخیر در منطقه نیز باعث مطرح شدن طرحهایی از سوی کشورهای آمریکا، روسیه و انگلیس شده و طرح ایران در این زمینه نیز مکررا توسط وزیر خارجه ایران مطرح شده است.

از میان طرحهای مذکور، ائتلاف آمریکایی جنبه جدی تری به خود گرفته است. اگرچه ژاپن، آلمان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هنوز به این ائتلاف نپیوسته اند ولی آمریکا در تلاش است تا کشورهای مدنظر خود را وارد ائتلاف کند.مطابق سخنان ژنرال دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا حمایت از آزادی تردد و دریانوردی در تنگه هرمز و تنگه باب المندب از اهداف این ائتلاف است. لذا امنیت تنگه هرمز و تنگه باب المندب نیز به هم گره می خورد و تحت کنترل ائتلاف آمریکایی قرار می گیرد.

عمده اختلافات بر سر راه این ائتلاف و از سوی اروپایی ها در ارتباط با بحث فرماندهی ائتلاف و میزان اختیارات آمریکا است. در واقع اروپایی ها نمی خواهند ائتلاف تبدیل به نیروی صرف آمریکا جهت تقابل با ایران درآید.بر همین اساس بود که حتی انگلیس زمانی که اعلام کرد در ائتلاف مذکور مشارکت می کند و بر حفظ برجام و فاصله سیاستهای لندن از واشنگتن در خصوص ایران تأکید کرد. از سوی دیگر فرانسه وآلمان خواهان آن هستند که خود ابتکار عمل را به دست گرفته و به موازات تلاش‌های آمریکا، ائتلافی اروپایی تشکیل دهند.

در بیانیه ای که سنتکام(ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا) در خصوص این ائتلاف صادر کرد هدف از عملیات مذکور تقویت ثبات دریایی، تضمین عبور امن و تنش‌زدایی در آب‌های بین‌المللی در تنگه‌هرمز، تنگه باب‌المندب و دریای عمان است. در این بیانیه آمده است این چارچوب امنیتی-دریایی کشورهای عضو را به اسکورت شناورهای خود مقدور کرده حال آنکه آنها را از مزایای همکاری در راستای هماهنگی و بهبود آگاهی و نظارت دریایی برخوردار می‌کند.ملاحظه می شود بر اساس این بیانیه، امنیت خلیج فارس به امنیت باب المندب (خلیج عدن و دریای سرخ) پیوند می خورد و در تلاش است یکپارچگی امنیتی بین آنها رقم بخورد که از سویی باعث می شود کشورهای بیشتری وارد ائتلاف شوند و از سوی دیگر سویه صرف ضد ایرانی را القا نکند. از اینرو است که مثلا ژاپن علیرغم مخالفت با حضور در خلیج فارس اما از اعزام کشتی به باب المندب خبر می دهد؛ یعنی در عین اینکه می خواهد روابط تجاری و نفتی اش با ایران به خطر نیفتد در عین حال در چارچوب امنیتی آمریکا بازی می کند.

مهمترین دلیل دیگر این مسأله این است که امنیت مناطق مذکور در یک به هم پیوستگی امنیتی به سیاستهای منطقه ای ایران و به موضوعاتی چون یمن گره بخورد.بیانیه نشان می دهد موضوع خلیج فارس و امنیت آن نسبت به گذشته «بین المللی تر» می شود و بازیگران بیشتری در آن دخیل می شوند که مشروعیتی نیز برای حضور به دست آمده است.

طرح دیگری که در روزهای اخیر همزمان با تشکیل ائتلاف آمریکایی مطرح شد طرح روسیه بود که تفاوت آن با طرح آمریکایی نقشی است که برای قدرتهای فرامنطقه ای قائل است.طرح روسیه نقش «نظارتی» برای قدرتهای فرامنطقه ای قائل است و اعلام کرده خواستار این است که امنیت منطقه توسط کشورهای خود منطقه با «نظارت» قدرتهای فرامنطقه ای تأمین شود. اگرچه این طرح از دیرباز توسط روسها مطرح بوده ولی طرح آن در زمان کنونی واکنشی به طرحهای آمریکایی و انگلیسی است.به نظر می رسد این طرح شبیه طرحی باشد که در چارچوب قطعنامه 598 شورای امنیت مطرح شد. در چارچوب بند ۸ این قطعنامه و به منظور مهار تنش‌های موجود در خلیج فارس، تامین امنیت انرژی و ممانعت از بروز حوادث اتفاقی زمینه‌ساز تقابلات نظامی، تشکیل «گروه تماس ۱۳» شامل هشت کشور حاشیه خلیج فارس و پنج قدرت جهانی عضو دائم شورای امنیت ضروری است.

در کنار این طرحها، طرح ایران است که معتقد به تأمین امنیت منطقه توسط خود کشورهای منطقه است. بر همین اساس دو طرح «مجمع گفتگوی منطقه ای» و «انعقاد پیمان عدم تجاوز» از سوی دکتر ظریف وزیر خارجه ایران مطرح شده است.این دو طرح شبیه «اجتماع امنیتی کثرت گرا» مورد نظر «کارل دویچ» است که در آن دولت‌های حاکم در روابط میان خود از جنگ استفاده نمی‌کنند و احتمالی نیز برای آن در نظر نمی‌گیرند. اگرچه طرح ایران با توجه به شرایط کنونی آرمانی است ولی طرحی اجتناب ناپذیر برای امنیت خلیج فارس است که مستلزم اعتمادسازی از سوی تمام کشورهای منطقه است.

پرسش مهم این است که چگونه می شود چارچوبی امنیتی برای خلیج فارس طرح کرد که بتواند امنیت را در بلندمدت تضمین کند؟ در واقع مهمترین بحث در این زمینه مکانیسم تحقق این چارچوب است. برای پیشبرد این بحث مروری تاریخی لازم است.

مکانیسم هایی چون شورای همکاری خلیج فارس که در سال 1981 میلادی با هدف مقابله با ایران و عراق ایجاد شد نتوانست در بلندمدت از یک پیمان بالفعل نظامی به یک پیمان رسمی از طریق امضای یک معاهده مشترک دفاعی منجرشود.«اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا» (ASEAN) نیز به عنوان یک مدل برای همکاری های کشورهای حاشیه خلیج فارس مطرح است. اما باید توجه داشت که این پیمان نتوانسته در خصوص مسائل امنیتی به پیشرفتهای خوبی دست یابد. یکی از دلایل این امر ناهمگونی جمعیتی اعضای این اتحادیه است. از سوی دیگر بعد ازنشست بالی در ۱۹۷۶ این سازمان بیشتر به سیاست همکاری اقتصادی روی آورده است.

یکی از مدلهای دیگر در خصوص چارچوب امنیتی خلیج فارس «کمیسیون امنیت و همکاری در اروپا (CSCE) است که پیش از «سازمان امنیت و همکاری اروپا» (OSCE) مطرح شده است. این مدل، مدلی مناسب و مفید برای همکاری های امنیتی کشورهای حاشیه خلیج فارس می تواند باشد. در واقع پیمان ۱۹۷۵ هلسینکی منجر به تشکیل «کمیسیون امنیت و همکاری در اروپا» (CSCE)  و بعدها «سازمان امنیت و همکاری اروپا» (OSCE) شد.

پیمان هلسینکی آغازگر روندی بود که کشورهای عضو پیمان‌های ناتو و ورشو در کنار کشورهای بی‌طرف اروپا، می‌توانستند بدون پیش‌شرط کنار یکدیگر بنشینند و دربارهٔ نگرانی‌های امنیتی‌شان گفتگو کنند.

کمیسیون امنیت و همکاری اروپا که متعاقب این پیمان شکل گرفت بر پایهٔ اصولی همچون احترام به حق حاکمیت، عدم استفاده از زور، احترام به مرزها و تمامیت ارضی، حل و فصل صلح‌آمیز مناقشات و عدم دخالت در امور داخلی دیگر کشورها، به کشورهای عضو امکان داد تا دور یک میز بنشینند و با ابراز نگرانی‌های امنیتی خود، در مورد راه‌های غیر خشونت‌آمیز برای حل آن‌ها، گفتگو کنند.

بدین منظور تصمیم گیری در سطح کلان برای همکاریهای امنیتی باید مورد توجه قرار گیرد. اگربخواهیم بر اساس مدل CSCE پیش برویم ابتدا باید دیدارهایی با دستور کار امنیتی برقرار شود و طرفین می توانند نگرانی های امنیتی و تهدیداتی را که احساس می کنند مطرح کنند و راهکارهایشان را برای کاهش این تهدیدات ارائه نمایند و هر زمان که ممکن باشد، کمیته های فرعی مخصوصی برای مسائل پیچیده تشکیل دهند و درباره راه حلهای ممکن مذاکره کنند.

سرانجام، اقداماتی برای اعتماد سازی توسط یک یا همه کشورها به صورت متقارن یا نامتقارن انجام می شود و کشورهای عضوی می توانند از جلسات یا سازمانهایی که تشکیل می دهند برای حل اختلافات و کاهش نگرانی ها و حل و فصل تعارضات و بحران ها استفاده کنند.نهایتا، وقتی اعتماد متقابل بین اعضا شکل گرفت می توان از مکانیزم هایی برای امضای توافقنامه های مرتبط با کنترل تسلیحات استفاده کرد. این، به طور بنیادی به امنیت و ثبات منطقه کمک می کند.

ماحصل این اقدام می تواند یک فرایند موقت یا سازمان دائمی را تشکیل دهد که دستور کارهای مشخص و یا موردی را در دستور کار خود دارد و تماس مکرری بین اعضا وجود دارد.

اعضاء در این چارچوب امنیتی اولاً باید به این اطمینان برسند که مسائل را از طریق جنگ حل و فصل نکنند و در ثانی در امور داخلی یکدیگر مداخله ای انجام ندهند. چارچوب امنیتی مذکور باید مبتنی بر مدل «مجتمع امنیتی» مورد نظر «بری بوزان» صرفاً متوجه امنیت خلیج فارس باشد و مستقل از سایر مناطق امنیتی باشد و اعضای آن صرفاً متمرکز بر امنیت خلیج فارس باشند و از این مکانیسم برای امور امنیتی غیرمرتبط با خلیج فارس استفاده نخواهند کرد.

چارچوب مذکور باید فراگیر باشد و ایران و عراق و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را در بر بگیرد. هر گونه چارچوب امنیتی که کشورهایی از این حوزه را مستثنی کرده منجر به امنیت تمامی اعضاء نشده است.

در خصوص نقش آمریکا در این چارچوب امنیتی در ابتدای امر خیلی ایده آل خواهد بود که از کشورهای هم پیمان آمریکا خواسته شود تا روابط امنیتی و نظامی خود را با آمریکا قطع کنند. این موضوع زمانی درست است که اعتمادسازی به قدر کفایت صورت گرفته باشد و احساس تهدید از جانب اعضاء نسبت به یکدیگر وجود نداشته باشد.در پایان هم ذکر چند نکته جهت تحقق چارچوبی فراگیر که بتواند ثبات را برای منطقه به ارمغان اورد ضروی است:

✓توجه به اصل موازنه قدرت در منطقه میان سه قدرت ایران، عراق و شورای همکاری خلیج‌فارس که نتیجه آن راضی‌بودن هر سه طیف قدرت است.

✓سیستم امنیتی باید بر صلح مثبت تأکید و توجه داشته باشد.

✓برای استقرار امنیت دائم باید از رهگذر اعتمادسازی میان اعضای منطقه خلیج فارس زمینه خروج قدرتهای برون منطقه‌ای از منطقه فراهم شود.

✓سیستم مطلوب امنیتی باید مشکلات منطقه‌ای کنونی را حل و فصل کند و با رویکرد یک‌جانبه‌گرا استمرار نیابد. چراکه متغیرهای متعددی در منطقه وجود دارند که تجزیه و تحلیل تحولات منتج از این متغیرها با هدف رویکرد امنیتی افراطی دست‌یافتنی نیست.

✓ایجاد یک شبکه غیررسمی از کارشناسان فنی به منظور بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارهای مؤثر برای معرفی یک دیالوگ امنیت منطقه‌ای حائز اهمیت است.

✓کشورهای برون منطقه‌ای از جمله آمریکا نباید در رقابت قومی و ژئوپلیتیکی میان ایران و عربستان سعودی جانب طرفی را بگیرند و در مقابل باید برای ایجاد تعادلی میان این دو تلاش نمایند.

✓شروع  گفت وگو میان ایران و شورای همکاری خلیج فارس با رویکرد کارکردی از پایین به بالا، برگزاری مجمعی منطقه‌ای و تقویت تدریجی آن تا تبدیل به رژیم جدید امنیت منطقه‌ای می‌تواند راهگشای مسائل این منطقه باشد.

✓گفتگو میان اعضای منطقه می‌تواند از فرایند سیاسی و دیپلماتیک شروع شود و در ادامه موضوعات امنیتی را نیز موضوع گفتگو قرار داد. سطحی از ثبات استراتژیک میان ایران و اعضای شورای همکاری خلیج فارس برای آغاز فرایند سیاسی لازم به نظر می‌رسد. این ثبات استراتژیک نتیجه اقدامات و سیاست‌های دو طرف در عراق، یمن، سوریه و لبنان است، به گونه‌ای که هردو طرف در صحنه عملی تقابل، به موازنه‌ای نسبی دست یابند تا به سوی گفتگوهای سیاسی تمایل نشان دهند.

✓نهادهای غیر دولتی که می‌تواند زمینه گفتگو را فراهم آورد تشکیل شود تا زمینه برای تسری فعالیت‌ها به سطح دولتی را فراهم سازد. این نهادها می‌توانند در زمینه‌های فرهنگی و آموزشی از جمله سینما، هنر، و پروژه‌های جامعه شهری باشد.

✓برگزاری کنفرانس توسط سازمان‌های غیر دولتی که خواهان همگرایی کشورهای حوزه خلیج فارس، که سازمان‌ها و ارگان‌ها را بر اساس منافع مشترک گردهم آورد.

✓کشورهای منطقه باید نگرانی‌های امنیتی و حوزه نفوذ یکدیگر در منطقه را درک کنند.

منبع: مجله ایرانی روابط بین الملل

کد خبر 4695756

منبع: مهر

کلیدواژه: خلیج فارس ایالات متحده آمریکا اروپا ایران ایالات متحده آمریکا رژیم صهیونیستی فلسطین سوریه عربستان سعودی ایران جنگ 2015 یمن عراق هندوستان کشمیر روسیه دونالد ترامپ ترکیه پاکستان

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۴۸۰۸۷۷۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

سازمان دامپزشکی به‌دنبال بازمهندسی در فرایندهای سازمانی است

رئیس سازمان دامپزشکی کشور با بیان اینکه سازمان دامپزشکی کشور به‌دنبال بازمهندسی در فرایندهای سازمانی است، گفت: تهدیدات جدید ایمنی مواد غذایی به طور مداوم در حال ظهور است و تغییرات در محیط‌زیست و افزایش مقاومت میکروبی، امنیت غذایی و ایمنی غذایی پایدار را تهدید می‌کند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا و به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان دامپزشکی کشور، مجتبی نوروزی در آئین افتتاح بیست‌ویکمین کنگره دامپزشکی ایران با اشاره به همزمانی روزهای برگزاری کنگره با مناسبت‌های خاص داخلی و جهانی از جمله فتح آندلس به‌دست مسلمانان، روز معلم و روز جهانی کارگر اظهار کرد: از سال ۱۹۹۶ میلادی، امنیت غذایی و ایمنی غذایی نزد سران بسیاری از کشورهای عضو سازمان ملل متحد به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه هزاره سوم اهمیت یافت تا عموم مردم به‌صورت پایدار به غذای سالم و بهداشتی که بدون هرگونه آلودگی باشد، دسترسی داشته باشند.

وی با بیان اینکه از آن مقطع زمانی مقرر شده بود تا سال ۲۰۱۵ تعداد گرسنگان به نصف کاهش یابد، افزود: بر اساس ارزیابی فائو، روند گرسنگی رو به افزایش است و هم‌اکنون یک میلیارد نفر با درآمد یک دلار در روز در حال گذراندن عمر هستند.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور با اشاره به چالش‌های کنونی تهدیدکننده امنیت و ایمنی غذایی در جهان و افزایش جمعیت و رشد کشورهای در حال توسعه که به رشد تقاضای غذا طی یک دهه آینده منجر خواهد شد، تصریح کرد: گسترش شهرسازی، افزایش تقاضا با توجه به محدودیت شدید منابع آبی و سایر مخاطرات تغییرات اقلیمی، از عوامل تهدیدکننده‌ای است که باید با کشف راهکارهای جدید و تقویت منابع انسانی به منظور پیشگیری از تشدید ناامنی غذایی و نجات تمام گرسنگان، مد نظر قرار گیرد.

نوروزی با بیان اینکه سه چالش عمده غذایی و افزایش گرسنگی در جهان، نبود تعادل در رژیم غذایی روزانه و چالش‌های تولید متأثر از فرسایش خاک، کمبود آب و تهدیدات زیست‌محیطی است، گفت: با توجه به اینکه تهدیدات جدید ایمنی مواد غذایی به طور مداوم در حال ظهور است، تغییرات در محیط‌زیست و افزایش مقاومت میکروبی، امنیت غذایی و ایمنی غذایی پایدار را تهدید می‌کند.

وی با اشاره به عوامل تأثیرگذار دیگر مانند افزایش سفر در جهان و پیامدهای زیست‌محیطی این مسئله اظهار کرد: رشد مصرف نابه‌جا و غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها و اثرات منفی آن در روند درمان و شیوع سایر ناهنجاری‌ها، وقوع انواع سیل‌های مهلک نابه‌هنگام و آتش‌سوزی‌های مخرب در روسیه، آمریکا و اروپا از دیگر تهدیدات امنیت غذایی و ایمنی غذایی است.

رئیس سازمان دامپزشکی کشور با اشاره به تدبیر درست سازمان‌های زیرمجموعه سازمان ملل متحد در رویکرد جدید که سلامت واحد (one health) است ، گفت: در واقع با این رویکرد سلامت واحد، سلامتی اکوسیستم، انسان و دام به یکدیگر مرتبط است و غفلت از هرکدام از این سه مورد باعث بروز انواع بیماری‌های نوپدید و بازپدید خواهد شد.

نوروزی با بیان اینکه کنگره‌های دامپزشکی موقعیت بسیار مغتنمی برای استفاده از دانش، مطالعات، تجربیات و انرژی دانشجویان و اساتید و محققان دامپزشکی در بررسی راهکارهای کمک‌کننده به تحقق امنیت غذایی و ایمنی غذایی پایدار است، افزود: اگر موفقیت‌هایی در حوزه سلامت و بهداشت ملی رخ داده، این دستاوردها حاصل یافته‌های تحقیقاتی و علمی است.

وی با بیان اینکه توجه به بهداشت و امنیت غذایی، اپیدمیولوژی، بیماری‌های نوظهور و بازپدید، بهداشت محیط، معرفی داروها و مکمل‌های غذایی سالم و کارآمد، استفاده از هوش مصنوعی و رسیدگی به رفاه دام و حیوانات، از محورهای بیست‌ویکمین کنگره دامپزشکی ایران است، گفت: سازمان دامپزشکی کشور به‌دنبال بازمهندسی در فرایندهای سازمانی است و با ایجاد مرکز بیماری‌های منتقله دامی و فرآورده‌های خام دامی به‌دنبال بنیان گذاشتن دامپزشکی نوین در کشوری است که پیش از طلوع اسلام و زمانی که اروپاییان مبادرت به نامگذاری نخستین شنبه ماه آوریل هر سال به نام روز جهانی دامپزشکی کنند، به آغاز دامپزشکی اقدام کرده بودند.

کد خبر 749669