به نقل از «ایکنا»

تحلیلی بر معنامحوری تلاوت «تکویر» عبدالباسط

تاریخ انتشار: ۱۳ شهریور ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۰۱۱۳۶۱

به گزارش ایکنا؛ مجتبی محمدبیگی، قاری ممتاز کشور و دارنده چندین رتبه کشوری و دارای سابقه حضور در مسابقات بین‌المللی قرآن که اخیراً از پایان‌نامه خود در مقطع کارشناسی ارشد با عنوان «القای مفاهیم و معنامحوری در تلاوت قرآن» دفاع کرده است، بخشی از این پایان‌نامه را که به تحلیل یکی از تلاوت‌های ماندگار استاد «عبدالباسط محمد عبدالصمد» اختصاص یافته در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه آمده است؛

«معمولا مقدمه، طریقی است در جهت نیل به ذی‌المقدمه و خود مقدمه مطلوبیت ندارد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اما در بحث تلاوت قرآن، تلاوت، مقدمه‌ای است که در همه مراحل به‌همراه فهم و تفکر و تدبر حاضر است و از سنخ مقدمات مطلوب و مورد تأکید خود قرآن و شرع مقدس است.

پیامبر اکرم(ص) نیز با آن که در مقام ادراک و انزال قرآن بود، همواره به تلاوت کلام الهی می‌پرداخت و در احادیث مختلف نیز مؤمنین را به تلاوت دعوت و تأکید می‌نمود. لذا تلاوت قرآن همراه همیشگی انسان در همه مراحل(فهم و تفکر و تدبر و تفسیر و...) است.

با توجه به اینکه هدف اصلی از تلاوت قرآن، القای معانی آیات و مفهوم آن است، گاهی مشاهده می‌شود برخی قاریان در تلاوت فقط به ارائه اصوات و الحان زیبا، بدون توجه به معانی و مفاهیم قرآن می‌پردازند به صورتی که مستمعین بیشتر جذب صدای قاری و بازی با صوت و لحن می‌شوند. در صورتی که همه لوازم و تأثیرپذیری مستمع باید از مفاهیم اصلی کلام الهی باشد، نه زیبایی و زخرفه‌های صوت و لحن.

هدف و اصل در تلاوت قرآن رسیدن به نقطه‌ای است که بیشترین تأثیر معنوی ابتدا در خود قاری و سپس مخاطب و مستمع داشته باشد طوری که در اثنای تلاوت قاری، توجه مستمع کاملاً به مفهوم آیات جلب شده و ارتباط قلبی و توجه کامل به آیات و مفاهیم آن برقرار شود.

لازمه این موضوع، آشنایی قاری با مفاهیم و فنون صوت و لحن و نغمات و استفاده از آنها در راستای هم و فراخور آیات و رسیدن به تلاوت احسن است. همه این فنون باید در اختیار مفاهیم و معارف کلام الهی باشد.

در مورد تلاوت فاخر سوره تکویر این استاد(عبدالباسط محمد عبدالصمد) برجسته و نغمات اجرا شده در آن اینطور می‌توان تحلیل کرد که آیات سوره مبارکه تکویر توسط استاد عبدالباسط در نغمه یا مقام راست اجرا شده است. یکی از موارد کاربرد مقام راست، برای بیان مفاهیمی است که نشانه و علائم قیامت در آن بیان شده است؛ چرا که در مقام راست، عظمت و شدت و حِدتی که برای بیان مفاهیم آیات این‌چنینی لازم است، وجود دارد.

استاد عبدالباسط نیز از این خاصیت در مقام راست به زیبایی استفاده می‌کند و در این مقام و آیات که در اجرا نیز بسیار کوبنده است، به اعراب آن زمان که دختران خود را زنده به گور می‌کردند، نهیب می‌زند و می‌گوید: «در روز قیامت که خصوصیات خاصی دارد و اتفاقات عجیبی قبل از برپایی آن روز می‌افتد، از این عمل یعنی زنده به گور کردن دختران سوال خواهد شد».
اینکه استاد از مقام راست برای بیان این معنا و تعبیر استفاده کرده، بسیار جالب است و اگر به طور مثال از برخی مقام‌های دیگر مانند «صبا» و یا «سه‌گاه» استفاده می‌کرد، کوبندگی لازم را برای القاء مفاهیم نداشت.

لازم به ذکر است که استاد عبدالباسط چندین بار این آیات را در همین مقام و با اختلاف جزئی در تحریرها و یا استفاده از درجات بم و زیر تلاوت کرده است. این در حالی است که آیات مورد اشاره از لحاظ نوع الفاظ و کلمات به کار رفته نسبت به دیگر آیات قرآن سنگین‌تر است و لازم است کسی که به تلاوت قرآن می‌پردازد به وزن، «آکسان» و آهنگ کلمات آشنایی کامل داشته باشد و بتواند لحن مناسبی را روی الفاظ و کلمات اجرا کند.

استاد عبدالباسط هم توانسته از ترکیب کلمات در این آیات، به صورت پیوسته نغمه زیبا، اثرگذار و در شأن آیات را به وجود آورد و شاید اگر در این قطعات جدا خوانده می‌شد، این تأثیر را نداشت و این هم از هوش و ذکاوت بالای وی نشئت گرفته است.

یکی دیگر از دلایل تأثیرگذاری تلاوت استاد عبدالباسط نفس طولانی اوست که به‌واسطه مدد گرفتن از این نفس بلند می‌تواند الحان کامل‌تری را به اجرا در آورد و در همین مقطع هم آیات را ادامه می‌دهد تا جایی که هم لحن کامل می‌شود و هم از لحاظ معنای آیات نیز در جای مناسبی وقف می‌کند (وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ؛ بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ)، و اگر این آیات را جدا و تک تک تلاوت می‌کرد، به این زیبایی شکل نمی‌گرفت.

اگر یک قاری با نَفَسِ کم، می‌خواست این آیات را به این شکل تلاوت کند به مشکل می‌خورد؛ چرا که بعضی از نغمات زمانی حق آن ادا می‌شود که قاری بتواند آن نغمه را طولانی تلاوت کند و تأثیر بیشتری بر مخاطب داشته باشد.

نکته دیگر اینکه آیاتی که از نظر نوع خلقت و جنسیت با هم مرتبط هستند، در این مقطع از تلاوت استاد به‌صورت دسته‌بندی شده مطرح و تلاوت شده‌اند؛ به این معنا که به‌طور مثال سه آیه اول که مربوط به در هم پیچیده شدن خورشید، تیره شدن و فروریختن ستارگان و متلاشی شدن کوه‌هاست، به صورت جزء کاملی از یک مقطع تلاوت شده است و رها شدن و بی‌صاحب و معطل ماندن شتران آبستن 10ماهه و محشور شدن حیوانات وحشی و وحوش، در جزء کامل دیگری از این مقطع باشکوه تلاوت شده است.

و در انتها نیز استاد، آیه «بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ» را با لحنی مناسب و به جا هدایت و مقطع را به زیبایی هر چه تمام‌تر به پایان می‌رساند و این کار نشان از دقت نظر و درک قاری از آیاتی که در حال تلاوت آن است؛ دارد.»

انتهای پیام 

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری قرآن ایکنا فعالیت های قرآنی پایان نامه تلاوت معنا محور دفاع مجتبی محمدبیگی عبدالباسط

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۰۱۱۳۶۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

هر صبح و شام در آستانه مقدسه رضوی قرآن تلاوت نمایند / نگاهی به شواهد تاریخی درباره پیشینه قرائت قرآن در حرم مطهر امام رضا(ع)

پنجشنبه گذشته به رسم دیرینه، جلسات سنتی قرآن کریم در یکی از شبستان‌های مسجد گوهرشاد در قالب برنامه دارالحفاظ آغاز شد. در این جلسه که ساعت 4 صبح پنجشنبه 6اردیبهشت در مسجد گوهرشاد برگزار شد استاد سیدمرتضی سادات فاطمی به عنوان پیشکسوت و صدرالحفاظ آستان قدس رضوی دعوت شد تا استاد این جلسه سنتی قرآنی در حرم مطهر رضوی باشد. قرار زیبایی که بناست با حضور سایر اساتید پیشکسوت تکرار شود. به این بهانه مروری بر پیشینه برنامه‌های قرآنی حرم مطهر رضوی داریم.

قرائت قرآن در جوار بارگاه علی بن موسی‌الرضا(ع) سنتی به قدمت این صحن و سراست. نشان آن، قدیمی‌ترین قرآن وقفی این آستان است. سنتی که طی قرن‌ها به مرور شکل گرفت و به شکل مراسمی آیینی قد کشید. نشان به این نشان که در دوره صفوی حفاظ حرم مطهر دارای جایگاه ویژه‌ای بودند و واقفان برای پایداری سنت تلاوت در حرم علی بن موسی الرضا(ع) وقف‌های متعدد داشتند. یکی از این وقف‌ها مربوط به خواجه علاءالدین حاجی در عهد شاه طهماسب اول صفوی است که به تاریخ 993 قمری وقف  و بخشی از درآمد آن صرف تأمین هزینه تلاوت قرآن در حرم مطهر شده تا حفاظ هر صبح و شام در روضه متبرکه، قرآن تلاوت کنند. سنتی دیرین که تا امروز ادامه دارد. کافی است سحرگاه به نیت زیارت به حرم مطهر رفته و پس از عرض ارادت، سری به مسجد گوهرشاد بزنید تا قاریان را نشسته به احترام ببینید و نوای ملکوتی قرآن را بشنوید که بر بال‌های ملائک تا آسمان می‌رود.

سنتی که از آغاز بود

قرائت قرآن در اماکن مقدس توصیه پسندیده‌ای است که در مزارات سرزمین‌های اسلامی از آغاز اسلام برقرار بوده است. با شکل‌گیری مشهدالرضا(ع) در قرن سوم هجری و حضور زائران بر گرد مرقد مطهر علی بن موسی‌الرضا(ع) قرائت قرآن نیز رایج بوده است. به نوشته مؤلف عیون اخبارالرضا(ع)، در قرن چهارم هجری زائران در کنار مرقد امام رضا(ع) قرآن تلاوت می‌کردند. ابن‌بابویه با واسطه از ابوعلی محمد بن معاذ و به نقل از ابوعمر و محمد بن عبدالله حاکم نوغان می‌نویسد: «مسافری از ری که نامه‌ای از بعضی سلاطین حمیر برای نصربن احمد امیر بخارا داشت، به زیارت حرم آمده، شب را در حرم به سر برد و بعد از نماز شروع به خواندن قرآن کرد».

قرآن‌های موجود در موزه آستان قدس رضوی با قدمت هزارساله خود شاهدی دیگر بر این ماجرا هستند. قدیمی‌ترین قرآن وقفی به شماره 3004 که به خط کوفی بر پوست آهو نوشته شده، متعلق به ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله ابی‌الحسن محمد بن ابراهیم سیمجور است که به سال 363 وقف شده است. به جز این، دو قرآن دیگر نیز یکی وقف سلطان محمود غزنوی به تاریخ 393 قمری و دیگری مربوط به ابوالبرکات که در رمضان 421 قمری وقف شده است. غیر از تاریخ، نکته دیگری که در وقف‌نامه این قرآن آمده و از نظر اثبات تلاوت قرآن در این آستان دارای اهمیت است، تصریح به عدم خروج قرآن از حرم است. گفته می‌شود  با گسترش این صحن و سرا و رونق مشهدالرضا(ع) به موازات توجه به خدمات رفاهی برای زائران، در خصوص نیازهای عبادی و زیارتی آن‌ها نیز اندیشه می‌شده است. اما در این مورد تا قرن نهم هجری سندی در دست نیست و نخستین و قدیمی‌ترین خبر در این خصوص متعلق به برگزاری آیین قرائت قرآن در حرم  مطهر به گزارش فضل‌االله روزبهان خنجی است که در شرح سفر زیارتی محمد خان شیبانی به مشهد، در وصف مراسم قرائت قرآن حفاظ نوشته است: «...و اشارت علیه سانح شد که حفاظ در بیرون قبه قرائت قرآن نمایند و فرمودند مکروه است در پایین قبر قرآن خوانند و تأکید نمودند که «... باید بعد از این، حفاظ مرقد مقدس رضوی در بیرون قبه تلاوت نمایند؛ به رعایت ادب اقرب است». سپس مولانا حافظ جامی، غزلی ترکی در هشت بیت در منقبت امام رضا(ع) با رخصت همایونی قرائت کرد و آن گاه حدیثی قدسی به اسناد مسلسل، به روایت حضرت رضا(ع) قرائت و ترجمه شد و همگان فیض بردند».

با مرور این شرح به جزئیات مهمی در خصوص مراسم قرائت در حرم مطهر رضوی می‌رسیم. نخست اینکه مراسمی اینچنین دارای سابقه بوده‌ و در پایین پای حضرت اجرا می‌شده‌ و پس از این زمان به مکانی دیگری منتقل شده‌است. جز این می‌توان درباره تشریفات مراسم نتایجی گرفت، مانند اینکه در پایان تلاوت قرآن، برنامه‌های دیگری مانند سخنرانی و شعرسرایی برقرار بوده و همچنین شرح احادیث انجام می‌شده است. اشعار و احادیثی که بعدها منشآت خواجه نصیر طوسی و مدایح دوازده امام جای آن را گرفت.

دارالحفاظ، رواقی برای حفاظ حرم مطهر

دیگر خبری که از قرن نهم می‌تواند در خصوص سنت تلاوت قرآن در حرم مطهر رضوی ذکر کرد، وجود رواق دارالحفاظ در حرم مطهر است. رواقی که گفته می‌شود به دست گوهرشاد بیگم در اوایل قرن نهم هجری ساخته شده و نامش را از حفاظ قرآن کریم حرم مطهر دارد. گفته می‌شود وجود این رواق و نامش نشان‌دهنده این است که مراسمی اینچنینی در عهد تیموریان و حتی در قرن هشتم نیز مرسوم بوده و به همین دلیل مکانی ویژه برای آن ساخته و تدارک دیده‌اند. دیگر شاهد و سند ماجرا نشان مصدری حافظ مسجد جامع گوهرشاد است که سلطان حسین میرزای بایقرا به نام خواجه حافظ حسینعلی (که از حافظان و قاریان بزرگ آن دوره خوراسان بوده) صادر کرده است و به موجب این حکم، او ریاست حفاظ بیت‌المغفره و مسجد جامع گوهرشاد را عهده‌دار شده است. برای فهم بیشتر از این سنت باید در تاریخ جلوتر بیاییم تا به عهد صفوی برسیم. در این دوره به خاطر وقف‌نامه‌هایی که عواید آن به این مراسم اختصاص یافته و همچنین اسنادی که درزمینه مواجب حفاظ و شرح هزینه برگزاری مراسم وجود دارد می‌توان به اصطلاحات مربوط به این مراسم رسید. اصطلاحاتی مانند صدرالحفاظ، حافظ، سلطان القراء و صدر القراء که به جایگاه و اهمیت حافظان قرآن و این مراسم در عهد صفوی اشاره دارد. گفته می‌شود حفاظ در عهد صفوی زیر نظر خادم‌باشی و همچنین سرکشیک که متولی این مراسم بود، خدمت می‌کردند. براساس این وقف‌نامه‌ها حفاظ در دو دسته «حفاظ بالاسرمبارک» و «حفاظ حرم مطهر» زیر نظر مسئولان به تلاوت قرآن و ادعیه می‌پرداختند. شرح این وقف‌نامه‌ها مفصل است و در مجالی دیگر به آن خواهیم پرداخت.

آزاده خلیلی