داوود فیرحی: بحران سنت، بستر واقعه عاشورا شد
تاریخ انتشار: ۲۰ شهریور ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۰۷۳۲۸۱
ششمین شب از مراسم «عاشورا و امروز ما» 19 شهریور ماه با سخنرانی حجتالاسلام داود فیرحی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
گروه اندیشه:
دکتر داوود فیرحی در بحث خود کوشید تا به موضوع « عاشورا و بحران سنت» بپردازد. به زعم او، وقتی به تاریخ تحولات سیاسی و اعتقادی مسلمانان نگاه میکنیم، میبینیم که دو واژه کتاب و سنت بسیار مهم و معیار اعتقادات مسلمانان و حجت عمل فردی و اجتماعی آنان است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
حجتالاسلام فیرحی با اشاره به اینکه در قرآن، پیامبر(ص) به عنوان اسوه حسنه معرفی شده است، گفت: رسول خدا معیار برتر معرفی شده، یعنی آنچه پیامبر(ص) انجام داد، بهترین معیار است، بنابراین وضعیت سنت توضیح کتاب است. سنت در حوزه عبادات مؤثر است اما در حوزه حکمرانی ارزش آن بالاتر است و علت آن این است که حوزه حکمرانی پیچیده است و این سؤال را پاسخ میدهد که پیامبر چگونه دولت تشکیل داد و آن را اداره میکرد.
وجود ۱۳۲ قرارداد با قبایل عرب که در هیچکدام اجباری به پذیرش اسلام مطرح نشد
وی در توضیح نحوه تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر(ص) گفت: حضرت رسول(ص) طی ۱۰ سال کاری کرد که قبایل مهم عربستان به دولت ایشان پیوستند بدون اینکه پیامبر(ص) وارد درگیریهای شدیدی شود. به همین دلیل گفته میشود اگر پیامبر(ص) دو معجزه داشته باشد، یکی قرآن و دیگری قراردادهایی است که با آن دولت اسلامی را در مدینه ایجاد کرد. پیامبر این دولت را بر روی شبکه پیچیده قرار داد، رضایت و تساهل ایجاد کرد و کار به جایی رسید که به جای اینکه پیامبر(ص) به سراغ قبایل برود قبایل میآمدند و با پیامبر(ص) قرارداد میبستند و پیامبر(ص) هیچگاه اصرار نمیکرد که مسلمان شوند.
در این دوره تاریخی در حدود ۱۳۲ قرارداد بین پیامبر(ص) و قبایل مختلف بسته شد که در هیچکدام نه تنها اصراری بر پذیرش اسلام توسط این قبایل وجود ندارد بلکه برای قبایل استقلال داخلی هم قائل شدهاند و حتی مشرکان هم عضو این قراردادها میشدند و پیامبر(ص) شرط میکرد که ما از شما دفاع میکنیم اگر مسلمان شدید برادر ما و اگر نشدید همپیمان ما هستید. یکی از این قراردادها با دولت طحامه که دولت بزرگی بود بسته شد و طی دو روز مرزهای دولت اسلامی به مرزهای خلیج فارس رسید.
این پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام اضافه کرد: این نحوه تشکیل حکومت سنت مهمی بود و فرض بر این بود که اگر قرار باشد جامعه مسلمانی دولتی تشکیل دهد باید مبتنی بر سنت پیامبر(ص) باشد. در تاریخ اسلام پاسداران و مفسران این سنت، صحابه بودند که واسطهای شدند بین سنت پیامبر(ص) و مردمانی که پیامبر را ندیده بودند. صحابه احترام زیادی داشتند و در زمانی که هنوز فقه به عنوان دستگاه پیچیده شکل نگرفته بود، دانش مرجع حدیث بود.
وی ادامه داد: در آن زمان همین که یک نفر به عنوان صحابه شناخته میشد و میگفت که پیامبر فلان مطلب را گفته است، آن مطلب حجت میشد. اما دولت اسلامی به تدریج دچار انحطاط شد که یکی از علل آن انتقال درآمد حکومت اسلامی از مالیات مردمی به رانت ناشی از غنیمتهای جنگی بود. در دهه دوم پس از هجرت، دو امپراتوری در برابر اسلام شکست خورد و ثروت آنان وارد خلافت شد. زمان پیامبر درآمد بیتالمال کم بود اما مساوی تقسیم میشد، زمان خلیفه اول هم مساوی تقسیم میشد اما از زمان خلیفه دوم سهم هر فرد براساس دو معیار نزدیکی به قریش و سابقه اسلام آوردن تقسیم میشد و فرضا یک قریشی که سال سوم بعثت اسلام آورده بود، دهها برابر یک عراقی که سال ١٣ هجری مسلمان شده بود سهم میگرفت. یعنی سهم مردم از بیتالمال به شدت نابرابر و موجب شد صحابه در معرض اشرافیت قرار گیرند و تبدیل به کانونهای مذهب، ثروت و قدرت شوند.
این پژوهشگر حوزه به روند تاریخی تأثیر این ثروت در میان صحابه اشاره کرد و گفت: تاریخ نشان میدهد وقتی این ثروت پیدا شد، فرزندان صحابه دچار مشکل شدند چون ثروت اشتهای مصرف ایجاد میکند. عمر، خلیفه دوم قضیه را فهمید و سعی کرد جلوی آنها را بگیرد اما نتوانست و در زمان عثمان ایدهای پیدا شد به نام تبدیل ثروت به سرمایه که طی آن صحابه زمینها را خریدند و پولش را به دولت دادند و بعد دوباره این ثروت براساس همان فرمول تقسیم بیتالمال به جیب خودشان بازگشت و دولت از درون دچار فساد شد و صحابهای که باید عیاری میشدند برای سنجش عمل دولت، خودشان دچار مشکل شدند.
آغاز جعل حدیث در تقدس شام و معاویه
وی ادامه داد: این تحولات در زمان معاویه اوج گرفت و معاویه متوجه شد ساختار دولت و سنت پیامبر مسیرهای جدایی از هم پیدا کردهاند و باید یا دولت به سنت بازگردد و یا سنت براساس خواست دولت تفسیر مجدد شود؛ یعنی سنت به اقتضای دولت تحریف شود. در ادبیات دوره معاویه شاهد هستیم که کوشش میشود سنتی که مناسب دوره خلافیت معاویه و اموی است خلق شود و معاویه برای شرایط جدید یک تئوری موجهساز ایجاد میکند و تا جایی که میتواند صحابه را از مدینه که مرکز خلافت معنوی اسلام بود به شام منتقل میکند و به تدریج روایاتی در تقدس شام پیدا میشود. در همین زمان است که گفتمانی به نام وحدت و جماعت ایجاد شد و سال ۴۰ هجرت را سال وحدت اعلام کردند چرا که بعد از شکست تلاشهای حضرت علی(ع) صحابه به این نتیجه رسیدند که وحدت مهمتر از اصالت است.
وی در تشریح نظریه اهمیت وحدت در برابر اصالت، گفت: یعنی بین بقا و اصالت جامعه، بقا اولویت دارد و معاویه محور این بقا و معمار وحدت اسلامی است. معاویه با همین تئوری توانست صحابه را قانع کند و صحابه نیز توانستند بخش زیادی از مردم را قانع کنند که واگذاری خلافت به امام حسن(ع) و به طور کلی اهل بیت(ع) پس از معاویه یعنی بازگشت به دوران آشوب زمان علی(ع) و چون این آشوب خلاف مصلحت است، پس اصل بر این است که خلیفه برای خودش جانشینی انتخاب کند تا بحرانی به وجود نیاید.
این پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام به بیان تعدادی از روایتهای جعل شده به نفع معاویه پرداخت و گفت: در این دوران صحابه به عدالت معاویه تکیه کرده و روایاتی از پیامبر جعل کردند که می گفت وقتی معاویه در قیامت از قبر برمی خیزد، عبایی سبز رنگ بافته از نور بر دوش دارد. اخیراً دانشگاه ریاض نیز این حدیث را چاپ کرده که پیامبر(ص) فرموده است زمانهایی بودند که فقط امین وحی بود و من بودم و معاویه به حدی قابل اعتماد بود که احتمال میدادم که پیامبر شود و ... . . با چنین احادیث جعلی چه کسی میتوانست با معاویه مخالفت کند.
حجتالاسلام فیرحی از پیدایش دو گفتمان بزرگ در آن دوره تاریخی جامعه اسلامی سخن گفت و تشریح کرد: در آن دوره شاهد دو گفتمان بزرگ هستیم کسانی مانند امام حسین(ع) معتقدند دولت اسلامی از جا کنده شده و در شیب انحطاط افتاده و باید اصلاح شده به سنت پیامبر بازگردد و گفتمان دوم که معتقد است این شرایط قابل بازگشت نیست و باید برای حفظ وحدت به عمل صحابه بازگردیم نه به سنت پیامبر(ص). به همین دلیل هم است که دستگاههای فقه اهل سنت، همه مسائل را به بعد از سقیفه ارجاع میدهند و به قبل از آن ارجاع نمیدهند و تأسف برانگیز اینکه اهل تشیع نیز به دنبال این سیره نمیگردند و به همین دلیل هم بود که دو گفتمان شکل گرفت؛ یکی، «سنت پیامبر» و دیگری، «سنت برساخته»، یعنی سنتی که صحابه در شام جعل کرده و از پیامبر نقل میکنند.
وی ادامه داد: در ادبیات این دوره شاهد هستیم که امام حسین(ع) و پیروان ایشان بر این مبنا حرکت میکنند که اگر ما به سنت پیامبر(ص) عمل نکنیم مسلمان میمانیم، اما هلاک میشویم یعنی اسم مسلمانی میماند اما رسم مسلمانی دیگر نیست. امام علی(ع) در نهجالبلاغه هم بر همین مسئله تأکید و میفرماید: سنت، عیار بقای امت است و سزاوار نیست که حاکم سنت پیامبر(ص) را تعطیل کند.
آغاز دورهای که مردم دیگر نمیدانستند چه چیزی متعلق به پیامبر(ص) است و چه چیزی نیست
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در این دوره به دلیل اهمیت سنت تلاش شده مفهوم آن تغییر داده شود، گفت: یک ظلم آشکار داریم و یک ظلم پنهان. در ظلم آشکار حقی پایمال میشود که همه میبینند و میفهمند، اما در ظلم خفا، ایمان مسلمان مغشوش میشود و نمیداند که مسلمانی به چه دردی میخورد؛ اینجاست که این ظلم خفا از ظلم آشکار شدیدتر است. مردم از این زمان به بعد دیگر نمیدانستند که چه چیزی متعلق به پیامبر(ص) است و چه چیزی نیست و این بحران سنتی است که از زمان معاویه ایجاد شد.
وی با تأکید بر اینکه حفظ سنت حقیقی پیامبر(ص) وظیفه علما و صحابه بود، گفت: حضرت علی(ع) نیز میفرماید: وظیفه والی این است که سنت حقیقی پیامبر(ص) را نگه دارد. این مسئله در جای جای نهجالبلاغه آمده است از جمله حضرت فرمودهاند: سنتها شبیه چراغند و بدعتها شبه چراغند و تشخیص میان این دو برای مردم سخت است. در نامه به مالک اشتر نیز میفرماید سنتهای صالح و سنتهایی که بزرگان و پیشتازان امت به آن عمل میکردند را نشکنید چرا که آن سنت است که جانمایه وحدت مسلمانان است و سنتهایی را ایجاد نکنید که به سنت پیامبر(ص) ضرر بزند.
حجت الاسلام فیرحی با اشاره به اینکه در این دوره واژه سنت مصادره شد، گفت: حضرت علی(ع) در زمان مواجهه با خوارج فرمودند: با خوارج با قرآن مباحثه نکنید چون قرآن وجوه متفاوت و قابلیت تفسیر دارد بلکه با سنت پیامبر(ص) با آنها مباحثه کنید چون سنت شفاف است و نمیتوانند آن را خاکستری کنند. این سخن را امام علی(ع) زمانی که هنوز سنت، شفافیت خود را از دست نداده است بیان میکند اما در زمان معاویه سنت، شفافیت خود را از دست داد و صحابه که باید معیار میشدند خودشان مولد سنت بدل شدند و بدین سان صحابه احترام خود را از دست دادند و نظم سیاسی تابع زور شد.
وی افزود: وقتی سنت آشفته میشود، دانش حدیث دچار بحران میشود، وقتی که دانش حدیث دچار بحران شد هم دستگاه فقه دچار بحران میشود. یعنی دانشی که باید مبتنی بر حدیث و آن هم مبتنی بر سنت واقع باید عمل امروز انسان مسلمان را توضیح دهد دچار اختلال میشود و آشفتگی به همه جا سرایت میکند و این است مفهوم بحران سنت.
این پژوهشگر دینی کشورمان ادامه داد: در ادامه همین روند بود که در تعارض بین سنت برساخته که مبتنی بر وحدت بود و سنت پیامبر(ص) که ایده اصلاحی امام حسین(ع) بود توانستند به جامعه یک انتخاب سخت را پیشنهاد کنند که آیا حفظ وحدت مسلمانان بدون حفظ فرزند پیامبر(ص) بهتر است یا حفظ فرزند پیامبر بدون حفظ اسلام بهتر است و مسلم است که عوام میگویند که امام حسین(ص) در اولویت دوم قرار دارد و این است که کربلا را میسازد./ ایکنا
منبع: ایران آنلاین
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۰۷۳۲۸۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ضربالاجل قالیباف به دولت ربطی به کرسی ریاست در مجلس دوازدهم دارد؟
یک نماینده مجلس گفت: حدس و پیشبینیام این است که مجلس بعدی بیشتر از این درگیر حواشی خواهد بود و تسویه حسابهای درون حزبی و گروهی انجام خواهد شد. تسویه حسابهایی که از الان شروع شده است
به گزارش ایلنا، جلال رشیدی کوچی درباره ضربالاجل رئیس مجلس به دولت درباره مسائل اقتصادی و این که افکار عمومی مطرح میکند این ضربالاجل چرا زودتر از این مطرح نشد آیا این اتفاق ربطی به کرسی ریاست در مجلس دوازدهم پیدا میکند، گفت: هنگامی که در این زمان انجام میشود خواه ناخواه همین ذهنیت ایجاد میشود، زیرا قبل از آن هم فرصت بود و این گونه نیست که دولت آقای رئیسی الان سر کار آمده باشد، اما وقتی در این زمان مطرح میشود ناخواسته ذهن به این سمت میرود که این تقارن میتواند همان ذهنیت را ایجاد کند.
این نماینده مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: همانطور که به نظر میآمد این ضربالاجل در این چند روز که مجلس هم جلسه داشت، جواب نداد چون عملا این چند روز مجلس روی بودجه بود و بعد هم تعطیل شد و هفته آخر هم اختتامیه است و نخود و نخود هرکه رود خانه خود.
وی درباره اینکه آیا دولت از مجلس حساب میبرد، بیان کرد: الان دیگر خیر مجلس در روزهای آخر خودش است، به جز اینکه زهر چشمی باشد برای مجلس بعدی که اگر این آقایان به عنوان هیأت رئیسه باشند ممکن است بخواهند کاری کنند.
رشیدی کوچی درباره اینکه برخی مدعی هستند که مجلس دوازدهم هم ممکن است وکیل الدوله باشد، گفت: خیر، حدس و پیشبینیام این است که مجلس بعدی بیشتر از این درگیر حواشی خواهد بود و تسویه حسابهای درون حزبی و گروهی انجام خواهد شد. تسویه حسابهایی که از الان شروع شده است و آن زمان چه بشود!