جای خالی الحان مذهبی بومی در عزاداری‌های مازندران
تاریخ انتشار: ۲۲ شهریور ۱۳۹۸ | کد خبر: ۲۵۰۹۳۸۳۵
به گزارش ایرنا، استفاده از ملودی‌ها و لحن‌های موسیقایی مختلف در مجالس عزاداری اهل بیت(ع) بیش از یک دهه است که در کشور مرسوم شده و البته انتقادات زیادی را نیز در برخی موارد به همراه دارد.
اگر چه به کارگیری برخی ملودی‌ها از موسیقی اصیل ایرانی در سال‌های اخیر توانست نظر مردم را جلب کند، اما بارها نیز دیده شده که استفاده از برخی ملودی‌ها تمام مراسم عزاداری را زیر سئوال برده و انتقادات زیادی نیز به همراه داشته است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
روند رو به رشد مرثیه‌هایی که بر مبنای ملودی‌های غیرمتعارف توسط برخی مرثیه‌خوانان و در بعضی مجالس عزاداری خوانده می‌شود در سال‌های اخیر بیشتر به چشم آمده است. تا جایی که حتی برخی مرثیه‌خوانی‌ها به زبان‌های بومی نیز با ملودی ترانه‌های غیرمتعارف امروزی بومی اجرا می‌شود.
وسواس در موسیقی مداحی
مداحان قدیمی معمولا علاوه بر این که شعرهای فاخر و پرمغزی را برای خواندن در عزاداری‌ها استفاده می‌کردند، در انتخاب لحن اجرا هم حساسیت زیادی به خرج می‌دادند. به همین دلیل عموما در روستاهای مختلف یا حتی محله‌های شهرها، برخی مرثیه‌ها همواره تکرار می‌شدند، اما تکراری نمی‌شدند و همیشه مخاطب داشتند. در حقیقت فرمول درست گذشتگان در انتخاب اشعار با لحن و آهنگ مناسب، سبب ماندگاری بسیاری از این قطعه‌های ارزشی و مذهبی در مناطق مختلف شده است.
در مازندران نیز الحان و اشعار خاص مناطق مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت. مرثیه‌هایی که هنوز هم در برخی مناطق، به ویژه روستاها توسط مداحان قدیمی و حتی برخی مداحان جدید خوانده می‌شود. استفاده از الحان مذهبی هر منطقه در آیین‌های مناسبتی مانند عزاداری‌های محرم، معرف بخشی از هویت فرهنگی آن منطقه است، که امروز کمتر مورد توجه مداحان قرار می‌گیرد.
فرهنگ بومی در عزا
جهانگیر نصری اشرفی، پژوهشگر برجسته فرهنگ عامه کشور معتقد است که مازندرانی‌ها در آیین‌های عزاداری خود و نواهای مذهبی‌شان مانند مداحی‌ها، مرثیه‌خوانی‌ها و تعزیه‌خوانی توجه ویژه‌ای به داشته‌های بومی خود داشتند.
وی با بیان این که در مازندران حتی نسخه‌های تعزیه به زبان مازندرانی هم استفاده می‌شد، گفت: ما در مازندران متن‌ها و نسخی داشتیم که کاملا بیانگر هویت و فرهنگ مازندران بودند و رنگ و بوی همین منطقه را داشتند. در تعزیه نسخه امیرتیمور گورکانی، نسخه آقا سید جلال و نسخه بی‌بی شهربانو از این نمونه‌ها هستند که ممکن است در گستره کشوری کمتر دیده شده باشند، اما رنگ و بوی بومی و تبری و مازندرانی دارند.
نویسنده کتاب «ققنوس؛ پیش‌خوانی‌ها، نوحه‌ها، گوشه‌ها و مرثیه‌ها در تعزیه نواحی ایران» با اشاره به استفاده از الحان موسیقایی بومی مازندران در خوانش اشعار مذهبی، اظهار کرد: در این نسخ بسیاری از اندیشه‌ها و اشعار تبری هم دیده می شود. تا حدود ۲۵ سال در روستای «امره» از توابع شهرستان ساری، زنده‌یاد «سید علی هاشمی» که از استادان بزرگ در نسخه‌نویسی و تعزیه‌خوانی بود، نیمی از اشعارش در یکی نسخ تعزیه را تبری‌سروده‌ها و امیری‌ها تشکیل داده بود که مضامین بسیار خاصی در مورد عاشورا و واقعه کربلا داشت. بخش بزرگی از اشعار در بعضی از نسخ تعزیه شمال، اشعار بومی بود.
نصری اشرفی خاطرنشان کرد: این موضوع در استفاده از الحان موسیقی بومی برای این کاربرد نیز دیده می‌شد. آوازهای نجما، طالبا و امیری معمولاً مورد توجه قرار می‌گرفت و با اشعار مناسب خوانده می‌شد. مضامین اشعار توسط نسخه‌نویسان تغییر پیدا می‌کرد و با عاشورا مرتبط می‌شد.
نفوذ کج‌سلیقگی در مرثیه‌خوانی بومی
موضوعی که نصری اشرفی به عنوان یک فرایند تاریخی در خوانش‌های مذهبی مازندران به آن اشاره می‌کند، امروز بسیار کم دیده می‌شود و حتی نمونه‌های نامناسب آن را می‌توان امروز مشاهده کرد. همین چند روز پیش فیلمی در فضای مجازی از یک مرثیه‌خوانی مازندرانی در هیأت زنجیرزنی منتشر شد که مرثیه‌خوان، شعری محلی را روی آهنگ یک ترانه بومی –که پیشینه خاصی هم ندارد- اجرا می‌کرد. از صدای فیلم کاملا مشهود است که این اقدام حتی در بین اعضای هیأت که در حال زنجیرزنی بودند هم زیر سئوال بود. این در حالی است که ظرفیت برای ساخت ملودی‌های زیبا در مداحی‌های بومی مازندران بر اساس الحان مذهبی و بن‌مایه‌های موسیقایی این منطقه بسیار زیاد و قابل توجه است. ظرفیتی که شاید به اندکی پژوهش و نوآوری برای اجرا شدن در محافل عزاداری امروزین نیاز دارد.
نغمه‌های بومی در الحان مذهبی
متین رضوانی‌پور، پژوهشگر موسیقی‌های آیینی و مذهبی کشور است که از ۱۵ سال پیش پژوهش‌های میدانی و گسترده خود را در زمینه نغمه‌های مذهبی اقوام ایرانی آغاز کرد و با سفر به بسیاری از استان‌های ایران برای ثبت داشته‌های غنی موسیقایی مذهبی این مرز و بوم گام‌هایی برداشت.
این پژوهشگر نیز مازندران را یکی از استان‌های غنی از نظر الحان مذهبی برشمرد و گفت: طبق پژوهش‌هایی که در سراسر ایران داشتم، در همه نواحی برای مداحی‌ها هم از موسیقی دستگاهی استفاده شده و هم موسیقی بومی. موسیقی مازندران هم از این قاعده مستثنی نیست.
وی افزود: مازندرانی‌ها در نوحه‌خوانی‌های خود معمولا از الحان سنتی ایران استفاده می‌کردند. به همین دلیل در نوحه‌خوانی‌های مازندرانی‌ها می‌توان موسیقی دستگاهی را دید. اما در کنار موسیقی دستگاهی، توجه به موسیقی بومی نیز در آواهای مذهبی مازندرانی‌ها دیده می‌شد.
مؤلف مجموعه ۳۱ جلدی «نوحه نواحی» اظهار کرد: مازندرانی‌ها نغمه‌های بومی زیبایی دارند که برخی از آن‌ها را در الحان مذهبی خود استفاده می‌کردند. امیری، کتولی، حقانی یا صنم‌جان معمولاً بیشترین کاربرد را در آواهای مذهبی و عزاداری‌های مازندران داشتند. به ویژه گوشه‌های امیری و حقانی که در تعزیه‌خوانی مازندرانی‌ها کاربرد داشت. این تلفیق فرهنگ موسیقایی بومی و مناسبت‌های مذهبی در مرثیه‌خوانی مازندرانی‌ها هم وجود داشت.
فاصله از اصالت
رضوانی‌پور در پاسخ به این پرسش که در کدام استان هنوز عزاداری‌ها متکی بر آواهای بومی همان منطقه است، گفت: بوشهری‌ها اصالت‌شان در عزاداری را خوب حفظ کرده‌اند. شکل اجرای عزاداری و سبک سینه‌زنی خاص آن‌ها سبب شده که مداحی و مرثیه‌خوانی و عزاداری‌شان کمتر دستخوش تغییر شود. در مجموع هر چه به تهران نزدیک می‌شویم بیشتر از سنت فاصله می‌گیریم. البته طی ۲ دهه اخیر در مازندران توجه به اشعار و مراثی مازندرانی در مجالس عزاداری بسیار بیشتر شده است.
وی درباره پراکندگی نقاط دارای الحان مذهبی بومی در مازندران اظهار کرد: در مناطق مختلف از مازندران این پژوهش میدانی را انجام دادم. ساری، سوادکوه، آمل، بهشهر، چالوس و تنکابن شهرستان‌هایی بودند که روستاها و کوهستان‌های آن ها سفر کردم و با الحان مذهبی مردم این مناطق آشنا شدم. این یعنی پراکندگی در همه جای مازندران وجود داشت. در علی‌آباد کتول استان گلستان نیز استفاده از برخی نغمه‌های مازندرانی را مشاهده کردم.
سرمایه‌های پنهان
مازندران مرثیه‌سرایان و مداحان برجسته‌ای داشت که بر اساس ارزش‌های موجود و فرهنگ منطقه آثار مذهبی ارزشمندی را تولید و عرضه کردند. بسیاری از اشعار سروده شده توسط شاعران آیینی مازندران امروز کمتر بین مداحان و مرثیه‌خوانان نسل جدید استفاده می‌شود و در این کم‌توجهی گرایش به سمت اشعار بدون محتوا و ملودی‌های سبک بیشتر می‌شود.
آیینی‌سرایانی همچون «میرزا محمود فدایی تلاوکی» سراینده طولانی‌ترین مقتل منظوم به زبان فارسی و ۸ هزار بیت شعر فاخر عاشورایی، «میرزا محمدتقی آلاشتی» معروف به «عشقی آلاشتی»، «ملا علی فاخری» و «احمد مشمولی» تعدادی از آیینی‌سرایان مطرح مازندرانی هستند که استفاده از اشعارشان کمتر دیده می‌شود.
علاوه بر این نام‌ها و بسیاری از چهره‌های دیگر در حوزه شعر، مداحان قدیمی مازندران لحن‌های قدیمی زیادی را ویژه اشعار مختلف اجرا می‌کردند. در برخی از مرثیه‌ها حتی شکل جواب دادن عزاداران به مرثیه‌خوان نیز خاص و متفاوت بود. با این حال امروز آن چه که در عمده عزاداری‌های مازندران دیده می‌شود، گرایش به مرثیه‌خوانی‌های مرسوم با ملودی‌ها و اشعار ساده است که از کیفیت و اثرگذاری محافل عزاداری کاسته است.
۹۹۲۷/۱۶۵۴
منبع: ایرنا
کلیدواژه: مازندران محرم ۹۸ هیأت عزاداری
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۵۰۹۳۸۳۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آیا ادعای سید حسین نصر درباره‌ی همکاری شریعتی با ساواک حقیقت دارد؟
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، به تازگی ویدیویی از یک گفت‌وگوی قدیمی با دکتر سید حسین نصر، رئیس دانشگاه آریامهرسابق(صنعتی شریف) در سال‌های پیش از انقلاب و رئیس دفتر فرح پهلوی در فضای مجازی بازنشر شده که او در آن ادعا کرده «سازمان امنیت پیشتیبانی بسیار قوی از شریعتی می‌کرد در دانشگاه فردوسی. [شریعتی با ساواک] به نحوه‌ای همکاری یا عضویت داشت. او می‌گفت این کار را برای پیشبرد اهداف انقلابی می‌کرد. پول‌های حسینیه ارشاد توسط سازمان امنیت می‌آمد. ثابتی طرفداری عجیب و غریبی از شریعتی کرد. می‌گفت افراد و جوانان را از کمونیسم برمی‌گرداند. آن‌ها [ساواک] گزارش شدیدی علیه من برای شاه فرستادند. من دلایل خودم را برای شاه گفتم. شاه گفت کاری به کار شریعتی نداشته باشید.»
مرکز اسناد انقلاب اسلامی به‌تازگی اسنادی را منتشر کرده که به‌روشنی نشان می‌دهند شریعتی همواره مورد سوءظن ساواک بوده است. در ادامه گزارش مرکز اسناد انقلاب اسلامی در این باره و نیز اسنادی را که در این زمینه منتشر کرده است می‌خوانید:
۱۳ سال قبل پرویز ثابتی، مدیرکل اداره سوم (امیت داخلی) ساواک در کتاب خاطراتش ادعاها درباره هماهنگی و همکاری شریعتی با سازمان اطلاعات و امنیت کشور برای برنامه‌های سخنرانی در حسینیه ارشاد را رد کرده بود: «اینکه ساواک به او کمک کرده باشد که چنین فعالیت‌هایی را انجام بدهد، به کلی بی‌پایه و اساس است. چون او در ابتدا، علاوه بر حمله به شیعه افراطی و اسلام عقب‌مانده، به مارکسیسم نیز حمله می‌کرد و در آن زمان‌ها، هنوز مارکسیسم در بین دانشجویان جذبه داشت، ما موافقت کردیم تا در دانشگاه فردوسی مشهد تدریس کند، منتها او غالبا این‌طرف و آن‌طرف در حال سخنرانی بود… ما او را لانسه نکردیم. صرفا موقعی که می‌خواست در دانشگاه فردوسی مشهد استادیار بشود، صلاحیت وی را تایید کردیم و بعد که خواست برود فرانسه، اجازه خروجش را تایید کردیم. پس از بازگشت، شروع کرد به زیاده‌روی و افراط که بازداشتش کردیم… ۶ ماه بعد قبول کرد که یک سلسله مقالاتی ضد کمونیستی بنویسد و می‌نوشت در پاورقی روزنامه‌ها چاپ می‌شد… او را آزاد کردیم به شرط آنکه به نوشتن مقالات ضد کمونیستی در خارج از زندان ادامه دهد اما او به بهانه مریضی ادامه نداد و بعد دوباره مخفی شد.»[۱]
گزارش‌های پرشماری از ساواک در گنجینه مرکز اسناد انقلاب اسلامی نگهداری می‌شود که گویای سوءظن دائمی، نظارت و مراقبت بر سخنرانی‌ها و آثار دکتر علی شریعتی است.
یکی از این اسناد، کسب تکلیف اداره کل سوم ساواک به ریاست ثابتی، از سازمان اطلاعات و امنیت کشور در خصوص جلوگیری از سخنرانی شریعتی و تحت مراقبت قرار دادن او و کنترل انتشارات حسینیه ارشاد «به دلیل سخنرانی‌های نامبرده علیه مصالح کشور و انتشار کتب ضد رژیم توسط آن» است:
«درباره دکتر علی شریعتی مزینانی
محترما باستحضار می‌رساند.
فعالیت‌های مذهبی حسینیه ارشاد در واقع قائم به وجود دکتر علی شریعتی مزینانی که به طور نسبتا مرتب در این حسینیه سخنرانی می‌نماید می‌باشد، این شخص در گذشته فعالیت‌های خلافی را علیه مصالح کشور انجام می‌داده که بعدا در ظاهر خود را فردی که قصدش مبارزه با عناصر منحرف می‌باشد قلمداد و در زمینه‌های مذهبی شروع به فعالیت کرده و با گام گذاشتن در حسینیه ارشاد در این زمینه تلاش‌های زیادی از خود نشان می‌دهد.
آن‌طوری که نوشته‌ها و اظهارات یادشده نشان می‌دهد در جریان فکری مشارالیه هیچ‌گونه تغییری به وقوع نپیوسته، بلکه وی با هوشیاری کامل مقاصد خود را در پوشش مسائل مذهبی به مستمعین اظهاراتش و خوانندگان کتبی که انتشار می‌دهد، ارائه می‌کند و هر روز گام جدیدی در این راه برمی‌دارد. در طرز تفکر نامبرده وجوه تشابه بسیاری با عناصر سازمان آزادی‌بخش ایران وابسته به جمعیت به اصطلاح نهضت آزادی مشاهده می‌گردد، و وجه تمایز او با این افراد صرفا عدم اظهار نیات خود به طور آشکار و ارائه آن در قالب‌های خاص مذهبی است و به طور کلی می‌توان نامبرده را عامل اصلی وقایعی که در حسینیه مذکور می‌گذرد دانست زیرا هیات‌مدیره و گردانندگان حسینیه موصوف نیز تحت تاثیر و نفوذ وی می‌باشند و در واقع آلت بلااراده‌ی وی هستند.
نکته‌ی دیگری که در خصوص وضعیت حسینیه‌ی مورد بحث شایان توجه و امعان نظر است انتشارات حسینیه‌ی مزبور می‌باشد که بدون هیچ کنترل و کسب مجوزی صورت می‌گیرد. قسمت انتشارات حسینیه‌ی مذکور مطالب مذهبی و سخنان نامبرده را به صورت کتب مختلف و نشریات و جزوات متعدد در اختیار عناصر مذهبی قرار می‌دهد و قبل از انتشار به علت آنکه مجوز قانونی مانند انتشار سایر کتب از مراجع مسئول اخذ نمی‌نمایند مطالب خود را در پوشش‌های مناسب به خوانندگان تلقین می‌کند و خلاصه‌ی دو کتاب شهادت و از کجا آغاز کنیم که به شرح پیوست از عرض می‌گذرد مؤید این امر می‌باشد.
با عرض مراتب بالا چنانچه صلاح دانسته شود نام یادشده از سخنرانان حسینیه‌ی مذکور حذف و شدیدا تحت مراقبت قرار گیرد و انتشارات حسینیه‌ی مزبور نیز به دقت کنترل و ترتیبی اتخاذ گردد قبل از انتشار هرگونه کتاب و نشریه‌ای مطالب آن مورد بررسی و پس از کسب اجازه مبادرت به انتشار آن نمایند. موکول به رای عالیست.»
چهار روز بعد از این گزارش، مکاتبه‌ی دیگری صورت می‌گیرد که دو ماه بعد از آن (۴ر۱۱ر۵۱) منجر به نامه‌ی رئیس ساواک با شهربانی کل کشور در خصوص جمع‌آوری بعضی از آثار دکتر شریعتی می‌شود.
درباره‌ی کتب تالیفی دکتر علی شریعتی مزینانی
پیرو شماره ۹۸۵۴ر۳۱۲ – ۲ر۹ر۵۱
دکتر علی شریعتی مزینانی که از عناصر ناراحت و مخالف دولت می‌باشد و قبلا با سخنرانی در حسینیه ارشاد و برخی از کانون‌های دانشجویی مبادرت به ایراد سخنان تحریک‌آمیز می‌نمود، به موازت این‌گونه اقدامات، و از طریق انتشارات حسینیه ارشاد و با سوءاستفاده از اینکه نشریات حسینیه‌ی موصوف وسیله مقامات مسئول به طور کافی کنترل نمی‌شد، کتب تحریک‌آمیزی تالیف و منتشر نموده بود. اما پس از بسته شدن حسینیه ارشاد تهیه و توزیع این‌گونه کتب و جزوات پایان نگرفت به طوریکه هم‌اکنون جزوه‌ها و کتاب‌های مزبور از تهران به اکثر مناطق کشور ارسال گردیده و می‌گردد. با توجه به اینکه شخص نامبرده سعی نموده در این‌گونه کتب با قلب حقایق دین مبین اسلام و نتیجه‌گیری‌های گمراه‌کننده، از اعتقادات مذهبی افراد سوءاستفاده نموده و آن‌ها را به سوی فعالیت‌های مضره سیاسی سوق دهد، خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به جمع‌آوری کتب تالیف‌شده وسیله نامبرده بالا که لیست اسامی آن‌ها به پیوست ایفاد می‌گردد، در تهران و سایر نقاط کشور اقدام و نتیجه را به این سازمان اعلام نمایند.
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور - ارتشبد نصیری
۱- از کجا آغاز کنیم
۲- شهادت
۳- یکبار دیگر ابوذر
۴- علی، مکتب، وحدت و عدالت
۵- امت و امامت
۶- روش شناخت اسلام
۷- مسئولیت شیعه بودن
۸- شیعه علوی و شیعه صفوی
۹- اسلام‌شناسی (جزوات متعدد)
برآیند اسناد و گزارش‌های ساواک نه تنها موید ادعای دکتر نصر درباره‌ی همکاری شریعتی با ساواک نیست، بلکه برخلاف آن آثار و سخنرانی‌های او را «تحریک‌آمیز» تشخیص داده و درصدد جمع‌آوری و تعطیلی آن برآمدند.
پی‌نوشت:
۱. در دامگه حادثه، خاطرات پرویز ثابتی به کوشش عرفان قانعی‌فرد صص ۲۸۰-۲۷۹
۲۴۵۲۵۹
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1899765
پلمب بیمارستان محب مهر به دلیل کشف حجاب صحت ندارد